אפלטון און דעמאקראטיע

[מי אני]

{זייענדיג אז קאווע שטיבל האט זיך פארמאכט, וועל איך אי״ה דא ממשיך זיין מיין אשכול דארט איבער פאליטישע פילאזאפיע והמסתעף}​

טאמאס פּעין, אין 1776, האט שטארק קריטיקירט דאס אז מלוכה גייט בדרך כלל מאב לבן (ועיין בהל׳ מלכים פ״א ה״ז). ער האט גע׳טענה׳ט אז מ׳זעהט ווי נאטור אליינס איז דערקעגן, און עס שטעלט זיך כסדר ארויס אז די זוהן איז שוואכער ווי די פארגייער (א סארט ריגרעשאן צו די מיען, וואו נאך עפעס מער ווי די עוורידזש באיזה דבר, גייט עס דערנאך צוריק צו ארום די עוורידזש; און א גוטע פירער איז דאך אַן איש מורם מעם און העכער די עוורידזש.)

דר. פראנסיסקאָ פּערעז-גאנזאלעס האט געצייגט אז דאס איז אויך בנוגע כהיום אין ביזנעס און פירמעס. עס איז דא א קאָרעלעישאן אז דארט וואו עס איז דא נעפּאטיזם און דוקא קינדער ירש׳ענען די ביזנעס, ווערט די בּיזנעס שוואכער.

 

[מר שושני]

ס'איז דא א באקאנט ווארט (מל"ק?)
The arc of history bends towards justice

איך וואלט געזאגט אז דאס ירש'נען מאכט און פירערשאפט איז א חלק פון דעם. לדעתי וועט מען אין דער צוקונפֿט נישט קענען פארשטיין וויאזוי מען האט אמאל געלעבט אן א שטארקע estate tax וואס מאכט זיכער די מאכט און כח וואס קומט מיט געלט גייט נישט אריבער צו די קינדער וואס האבן נישט געארבעט דערפאר. אבער דאס איז א לענגערע שמועס.

כידוע בילל געיטס איז פאר שטערקערע עסטעיט טעקס. דאס וועט צווינגען ביליאנערן צו אוועקגעבן מער פאר נויטבאדערפטיגע ווי איידער לאזן עס זיצן פאר די קינדער צו פארשווענדן.

 

[מי אני]

יא יא. מ'זעהט פונעם חינוך במצוה ת שהיא דיני נחלות ווי ער פרובירט מסביר צו זיין פארוואס ירושה קומט זיך פאר די קרובים:

משרשי המצוה כדי שידע האדם ויתבונן כי העולם ביד אדון משגיח על כל בריותיו, וברצונו וחפצו הטוב זוכה כל אחד ואחד מבני העולם בחלק הנכסים שהוא משיג בעולמו, ומתנתו ברוך הוא מבורכת שתמשך לעולם לאשר יתננה לו, אם לא כי מחטא הקדמוני נקנסה מיתה בעולם, ומפני סילוק גופו אינו בדין להיות הפסק למתנת האל המבורכת, אבל תתפשט מאליה בגוף המשתלשל ממנו שזהו בנו או בתו, ואם הוא בעונו ימות ובנים לא יהיו לו, ראויה ברכת השם שתשוב אל הקרוב אליו, כי זאת הברכה שזכה בה זה, אי זכותו גרמה לו או זכות אבותיו או עם הקרובים לו יותר למד כשרון המעשה שזכה עמו לנכסים, ולכן בהסתלק הוא וזרעו מהן בחטאו ראוים הקרובים שסייעו אותו לזכות להיות קודמין בהם לכל אדם.

Click to shrink...

ועיין כאן (ובדברי דר. בּערי לעם).

 

[דער גאלדענער אדלער]

{זייענדיג אז קאווע שטיבל האט זיך פארמאכט, וועל איך אי״ה דא ממשיך זיין מיין אשכול דארט איבער פאליטישע פילאזאפיע והמסתעף}​

טאמאס פּעין, אין 1776, האט שטארק קריטיקירט דאס אז מלוכה גייט בדרך כלל מאב לבן (ועיין בהל׳ מלכים פ״א ה״ז). ער האט גע׳טענה׳ט אז מ׳זעהט ווי נאטור אליינס איז דערקעגן, און עס שטעלט זיך כסדר ארויס אז די זוהן איז שוואכער ווי די פארגייער (א סארט ריגרעשאן צו די מיען, וואו נאך עפעס מער ווי די עוורידזש באיזה דבר, גייט עס דערנאך צוריק צו ארום די עוורידזש; און א גוטע פירער איז דאך אַן איש מורם מעם און העכער די עוורידזש.)

דר. פראנסיסקאָ פּערעז-גאנזאלעס האט געצייגט אז דאס איז אויך בנוגע כהיום אין ביזנעס און פירמעס. עס איז דא א קאָרעלעישאן אז דארט וואו עס איז דא נעפּאטיזם און דוקא קינדער ירש׳ענען די ביזנעס, ווערט די בּיזנעס שוואכער.

Click to shrink...

איך האב שוין אסאך מאל געטראכט אז די זעלבע גייט אן ביי די ערשטע דור אימיגראנטן וועלכע וועלן בדרך כלל זיין אסאך מער מוצלח'דיג ווי די נעקסטע דורות. נעם למשל אזא נייע לאנד ווי אמעריקע ווי אימיגראנטן זענען כסדר געקומען זיך צו באזעצן דא צוליב די פרישע אפערטוניטיס וואס די אימיגראנטן אליינס האבן כסדר צוגעשטעלט, ווס. יוראפ אדער אנדערע אלט געזעצענע לענדער ווי ס'געפונען נישט אזויפיל אפערטוניטיס. און אזוי ווי ס'כלל'ט זיך אזוי פרט זיך אויך די ערשטע זענען געווענליך שטערקער און מיט אסאך מער אמביציעס און עקשנות דורך צו פירן זאכן

 

[מי אני]

לגבי ירושה בשררה איז מיר געווען אינטרעסאנט דאס צו זעהן אין עטרת ישועה (פ׳ ויצא):

דאס גייט לכאורה אין איינקלאנג מיט די געדאנק פון ״צדיקיזם״ וואס מ׳טרעפט אין ספרי חסידות כגון בנועם אלימלך.

 

[מי אני]

לגבי דעם געדאנק פון "חכמת הציבור" ביחס צו דעמאקראטיע, האט העראדאטוס געזאגט, לגבי דעם אז אריסטגורס האט איבערגערעדט אתוניה צו גיין אין מלחמה נגד פרס ודריוש, אז "עס איז גרינגער איבערצורעדן א רבים ווי איידער א יחיד." דר. דזשעק וויזשניק זאגט דערויף:

Herodotus, in attempting to explain Aristagoras’ surprising success, hits the nail on the head with one sentence. He writes, “Apparently, it is easier to deceive a multitude than an individual” (Hdt. V. 97). Mic drop

I’m gonna pause there and let you ponder that for a second, ’cause I think it is so profound. And it’s been borne out time and time again, even in recent years. I mean, how many propaganda campaigns have fooled entire groups of people into believing something that would be impossible to defend in a rational one-on-one conversation? One of the fundamental principles of the art of rhetoric that the Greeks discovered thousands of years ago is: you don’t target the individual, you work the crowd. You literally get them worked up. You make them cheer and boo and laugh and cry and get angry in unison. And every time they experience a strong, synchronized emotion you activate the hive mind, which overrules individual critical thinking. We’re all susceptible to this. No one is immune. It’s human nature. So, demagoguery has always been and likely always will be a danger to democratic systems​

Click to shrink...

וידוע דעם פענאמענאן פון גרוּפּטינק.

ער שרייבט אויך אז ס'דא א געדאנק פון "דייק בשמא" (עיין ביומא פג ע"ב) ביי אריסטגורס:

Ironically, the name Aristagoras means “excellent speaker.” And there’s an old Latin proverb I like which says “nomen est omen,” which means “your name is your omen or “your name is your destiny.” And I’m not saying it’s always true, but it was true in this case. This guy really did a number on the Athenians with his powers of oratory​

Click to shrink...

***

לגבי עררוֺי׳ס טעארעם האב איך געזעהן א השוואה צווישן דעם טעארעם און איינשטיין׳ס רעלאטיוויטי:

ולפי״ז קען מען טייטשן די פסוקים (ישעיה ס ג) והלכו גוים ״לאורך ומלכים״ לנוגה זרחך, און (משלי טז טו) ״באור פני מלך״ חיים. והיינו, אז דאס׳ן ערוועלן פירערס אין דעמאקראטיע, איז ענליך צו וואס מ׳טרעפט ביי אור ביי רעלאטיוויטי אז עס איז נישט געהעריג שייך צו מאכן אַן ענדגילטיגע אבּיעקטיווע קדימה ואיחור דערביי.

 

[מי אני]

לגבי ירש׳ענען דאס מלוכה אז עס גייט אריבער צו די קינדער, ברענגען דר. משה הלברטל און דר. סטיפען האָלמס ארויס אז דאס איז פון די עיקר לעהרעס וואס ספר שמואל וויל ארויסברענגען. והיינו, אז פון איין זייט וויל מען אז פאליטישע פירערשאפט זאל אריבערגיין גלאטיג פון איין פירער צום צווייטן, וואס דאס ביי א מלכות ווערט געשטארקט ווען עס גייט גראד אריבער צו זיינע קינדער און בלייבט בהמשפחה, כדי אז ס׳זאל נישט זיין קיין אנארכיע ווען איין פירער שטארבט ובלי א שטארקע מלכות וואס דאן קענען דרויסענדיגע גרינגער אטאקירן וכדומה. אבער מאידך גיסא ווערט דאס דאן א קאמפּעטישאן ומחלוקת בתוך המשפחה גופא איבער מי בראש וואס קען צומאל ווערן בלוטיג, וממילא קומט אויס אז מ׳האט פשוט דירעקטירט די סכנה פון דרויסענדיגע אטאקירערס צו זיך שלאגן פון אינעווייניג.

ובכלל ברענגען זיי ארויס איז די לעהרע פונעם ספר אז איינמאל מ׳האט א גענוג שטארקע צענטראליזירטע מלך און זיין ארמיי צו שיצן פון דרויסענדיגע, איז ער דאן גענוג שטארק אויף דאס צו קארופּטירן און עבּיוסן פאר זיינע אייגענע פּריוואטע ציהלן אויפ׳ן עקספּענס פון אומשילדיגע בירגער; ובפרט וואו עס איז טאקע שטארק ארגאניזירט און ער האט אונטערטאנען (וועלכע האבן אליינס אונטערטאנען) אזוי אז די שמוציגע מעשים ווערן נישט דירעקט נתייחס צו אים. עס ווערט ווי ענין המלוכה והשררה, וואס איז בעצם נאר א מבוא כדי מ׳זאל האבן א סטאבּילע געזעלשאפט וכו׳, ווערט א מטרה לשלעצמה וואו דער מלך זוכט דאס אָנצוהאלטן און שטארקן בכל מה דאפשר.

דר. הלברטל ברענגט דאס אויך ארויס אז דאס איז אפילו ביי היינטיגע מדינות. והיינו, די ציהל פון א מדינה איז צו שיצן אויף אירע בירגער וכדומה, אזוי אז מ׳זאל קענען אָנגיין רואיג בחיי היומיומיים. אבער עס קומט אויס אז דורכ׳ן שאפן א פּאטריאטישן מיתוס פאר די בירגער איבער די ״פאטערלאנד״ און דאס איבערגעגעבענקייט פאר די מדינה אא״וו, אז זי קען פירן צו ריזיגע מלחמות און הריגות פאר אירע בירגער מיט א צווייטע מדינה, וואס וואלט ווען נישט געווען בלי די אינסטיטושאן פון מדינות. (ער ברענגט אויך ארויס אז אפילו כהיום פעהלט דאך אויס א סארט פארהוילענקייט וסוד ארום וואס און וויאזוי די מושלים פיהרן זיך און באגייען זיך, כדי אז דאס לאנד זאל קענען געפיהרט ווערן על ידם.)

דאס דערמאנט אויך פון וואס דר. דזשעניפער מארטאן שרייבט בנוגע שיטתו של האַבּס אין זיין לויתן:

Many dismiss Hobbes as a curmudgeon whose argument for authoritarianism was guided by his view that people are naturally selfish and violent. In Leviathan (1651), his most influential book, he argues that, without a powerful executive in absolute control, we would lead lives that are ‘nasty, brutish, and short’. He also seems to suggest that, once that sovereign is established, we have no right to rebel against it since the alternative is invariably worse (though commentators disagree on whether this is a fair interpretation)

We have good reason to reject the view that even the most horrific authoritarian regimes are always better than the chaos brought about by rebellion. Stability is not the only political value. But we have lost sight of how important it is. And though we certainly should reject Hobbes’s most extreme authoritarian conclusions, there is much we can learn from understanding the motivations that led Hobbes to accept them​

Click to shrink...

 

[arye]

דעמאקראטיע איז די ערגסטע סארט סיסטעם פון רעגירן אויסער די אנדערע סיסטעמען וואס מען האט שוין פרובירט.., דברי טשערטשיל

 

[מסתת הרים]

דאס איז די ליין כ׳האב די מערסטע ליב אויף דעמאקראסי, ס׳איז אזוי אמת...

 

[מי אני]

דר. בּרייען קלעס שרייבט לגבי דעם אז די סאָשעל סייענסעס, וואס פאליטישע סייענס איז איינע פון זיי, מאכן נישט קיינע פּרעדיקשאנס און דערפאר קען מען נישט פאלסיפיצירן זייערע טעאריעס. דאס איז וויבאלד זיי זענען כאאטישע סיסטעמס, וואו זיי זענען זייער סענסיטיוו צו קליינע טוישינגען אין זייערע אינישעל קאנדישאנס, וואס מאכן א ריזן נפק״מ:

In 2022, Mark Verhagen, a research fellow at the University of Oxford, examined a decade of articles in the top academic journals in a variety of disciplines. Only 12 articles out of 2,414 tried to make predictions in the American Economic Review. For the top political science journal, American Political Science Review, the figure was 4 out of 743. And in the American Journal of Sociology, not a single article made a concrete prediction. This has yielded the bizarre dynamic that many social science models can never be definitively falsified, so some deeply flawed theories linger on indefinitely as zombie ideas that refuse to die​

Click to shrink...

***

דער עקאנאמיסט דר. וויליאם איסטערלי טענה׳ט אז עס איז נישטא קיין עווידענס אז א מלך פילוסוף, והיינו א ״בּענעוואלענט דיקטאטור״ וואס האט די גענצליכע בעלות אויף זיינע אונטערטאנען אבער זוכט באמת זייער טובה, ברענגט בעסערע עקאנאמישע דעוועלאפּמענט פאר די מדינה ווי א דעמאקראטיע.

 

[מסתת הרים]

הגם איך בין נישט קיין מומחה אין דעם נושא, שפיר איך אז די קעניגלעכע פילאסאפיע - די געדאנק אז א לאנד דארף האבן איין שטארקע פירער - האט א זייער טיפע אמת אין זיך.
אבער דא קומען אריין דריי הויפט שוועריגקייטן:

1. דער גרעסטער פראבלעם איז אז ס'איז זייער שווער צו טרעפן און אויפהאדעווען א מענטש וואס איז באמת ראוי צו זיין אזא פירער
2. אפילו מ’איז יא מצליח, ווי קען מען זיכער מאכן אז ער זאל נישט האבן צופיל אייגענע אינטערעסן און נגיעות וואס וועלן אים שטערן פון טון דאס ריכטיגע?
3. און דער דריטער פראבלעם איז אז, ס׳איז דא א נאטירלעכער פראצעס אז ווען א מענטש זיצט צו לאנג אויף א הויכע פאזיציע ווערט ער קארופטירט דורך די מאכט אליין

דעריבער וואלט געווען כדאי צו האבן א סיסטעם וואס האט טאקע א שטארקע פירער, אבער מיט א געוויסע מאס דעמאקראטיע וואס זאל דינען אלס א קלארע סיסטעם פון טשעקס און באלאנסעס. דאס מיינט אז עס זאל זיין באשטימטע וועגן און פראצעדורן דורך וועלכע מען קען אים אראפנעמען פון זיין פאזיציע אויב עס ווערט נויטיג, און קלארע גרעניצן פון מאכט, אזוי אויך טראנספארענץ און רעפארטינג מעכאניזמען.
אזא סיסטעם וואלט ערלויבט צו האבן די מעלות פון א שטארקע פירערשאפט, אבער מיט א זיכערהייטס-נעץ קעגן די נאטירלעכע פראבלעמען וואס קומען מיט אזא סיסטעם.

 

[ראובן שפילער]

הגם איך בין נישט קיין מומחה אין דעם נושא, שפיר איך אז די קעניגלעכע פילאסאפיע - די געדאנק אז א לאנד דארף האבן איין שטארקע פירער - האט א זייער טיפע אמת אין זיך.
אבער דא קומען אריין דריי הויפט שוועריגקייטן:

1. דער גרעסטער פראבלעם איז אז ס'איז זייער שווער צו טרעפן און אויפהאדעווען א מענטש וואס איז באמת ראוי צו זיין אזא פירער
2. אפילו מ’איז יא מצליח, ווי קען מען זיכער מאכן אז ער זאל נישט האבן צופיל אייגענע אינטערעסן און נגיעות וואס וועלן אים שטערן פון טון דאס ריכטיגע?
3. און דער דריטער פראבלעם איז אז, ס׳איז דא א נאטירלעכער פראצעס אז ווען א מענטש זיצט צו לאנג אויף א הויכע פאזיציע ווערט ער קארופטירט דורך די מאכט אליין

דעריבער וואלט געווען כדאי צו האבן א סיסטעם וואס האט טאקע א שטארקע פירער, אבער מיט א געוויסע מאס דעמאקראטיע וואס זאל דינען אלס א קלארע סיסטעם פון טשעקס און באלאנסעס. דאס מיינט אז עס זאל זיין באשטימטע וועגן און פראצעדורן דורך וועלכע מען קען אים אראפנעמען פון זיין פאזיציע אויב עס ווערט נויטיג, און קלארע גרעניצן פון מאכט, אזוי אויך טראנספארענץ און רעפארטינג מעכאניזמען.
אזא סיסטעם וואלט ערלויבט צו האבן די מעלות פון א שטארקע פירערשאפט, אבער מיט א זיכערהייטס-נעץ קעגן די נאטירלעכע פראבלעמען וואס קומען מיט אזא סיסטעם.

Click to shrink...

איר האט צוגעטראפן צו די פאונדינג פאטערס