חצר הקודש ראחמיסטריווקא

[הק' לייביש שרייבער]

כינוס המייסדים אין קהילתינו הקדושה ערשטע באנקעט לטובת די אויפבוי פון די נייע ראחמיסטריווקא ביהמ"ד וואס ווערט געבויעט אין אוק-ענד-וויין.

 

[עמרם]

איינער ווייסט וואס ס'איז פארגעגאנגען?

(וואס זענען געשטאנען אויף די פאשקעווילן,
קעגן וועמען?)


פון JDN
גאר שארפע דברי מחאה איז געהערט געווארן דעם שבת קודש אינדערפרי, ווען כ"ק אדמו"ר מראחמיסטריווקא שליט"א פון ספרינג וואלי האט זיך געשטעלט פארנט פונעם ארון הקודש בעפאר קריאת התורה, און מוחה געווען בכל תוקף ועוז קעגן געוויסע יחידים משולי המחנה וואס זענען ליידער פארנומען אפצושפעטן פון גדולי ישראל, מחרחרי ריב וואס ברענגען אריין מחלוקת צווישן די חצרות הקודש וואס לעבן זיך ב"ה באמת בשלום ושלוה.

דער רבי שליט"א האט אנגעהויבן זיינע ווערטער ברשות חותנו הגדול דער רב שליט"א, און דערמאנט דאס וואס עס פאסירט ליידער צווישן געוויסע יחידים וואס זענען נישט נוהג כבוד אין אנדערע רבי'ס, און טוען אנברענגען מחלוקת אויף פארשידענע וועגן. דער רבי האט ערווענט ווי שרעקליך דאס איז, און ווי שטארק עס רייסט אים דאס הארץ הערנדיג אט די זאכן, די שרעקליכע זלזול אינעם כבוד פונעם גרויסן זיידן הרה"ק מראחמיסטריווקא זי"ע, און ווי מוקצה מחמת מיאוס דאס איז, פון וואס מען דארף אוועקשטיין ווייט ווייט אן קיין שום שייכות.

מנהמת לבו הטהור האט דער רבי אויסגעבראכן אין א געוויין, ווען א ערנסטקייט נעמט ארום דעם גאנצן ציבור, א זעלטענע ציטער וואס האט געהערשט אין ביהמ"ד ווי קיינמאל בעפאר. דער רבי האט גערעדט גאר שטארק אז מען זאל דאס שוין אויפהערן, און חלילה נישט שטיצן אדער צייגן אינטערעסע, זאגענדיג אז די זכות פונעם בעל ההילולא אהרן הכהן וואס איז געווען אוהב שלום ורודף שלום, זאל צוהעלפן מען זאל קענען מרבה זיין שלום ושלוה צווישן יעדן.

פון בחצרות

 

[פוטיק]

איינער האט די פאשקאוויל?

 

[אלס און אלעם]

עס איז א טעקסט גרופ פון די קהילה'ס ליצים ווי מען טרייבט ליצונית פון יהושע בעיקר און אויך פון די אנדערע רביס עס איז נישט קיין פאשקעוויל

 

[פוטיק]

עס איז א טעקסט גרופ פון די קהילה'ס ליצים ווי מען טרייבט ליצונית פון יהושע בעיקר און אויך פון די אנדערע רביס עס איז נישט קיין פאשקעוויל

Click to shrink...

לעצטענס איז געווען א דינר פאר די מוסדות אין ב"פ בראשות די רבי פון ב"פ און שפעטער האט איינער פארשפרייט א פאשקעוויל וואס האט חוזק געמאכט פון זיינע ווערטער

 

[קץ דוחק]

דאס איז אַן ארטיקל װאס כ'האב געשריבן אביסל מער פון א יאהר צוריק װעגן די רחמסטריװקא רעבעס. ס'איז דעמאלס געװען די התײסדות פון פרישע ברענטשעס פון רחמסטריװקא, ר' יעקב יוסף בן ר' חי יצחק, ר' זושא בן ר' חי יצחק, ר' יעקב יוסף בן ר' מאטל וחתן ר' אברהם דוב, ור' יושע העשיל בן ר' חי יצחק עמאָנג די אנדערע ברודער.
סאױ האט זיך דאמאלס געטוהן דא אױף קאװע שטיבל א שמועס דערװעגן און ס'איז שפעטער פארקירעװעט געװארן, און א שמועס װעגן די אלטע פאליטיק צװישן סקװירא ורחמסטריװקא האט זיך אנטװיקלט. איז געװען דארטן א ניק מיסטעריע װעלכע האט געזאגט שײנע זאכן. איך האב דעמאלס א שטיקל א סוּמערי געמאכט פון דעם שמועס, בײ מיר אין װאָרד, ס'האט געזאָלט ארײנגײן אין מײן 'היסטאריעס און געשעהענישן' נאַוּ עקספײערטע אױסגאבע אבער מחמת חוסר מקום איז עס לבסוף נישט ארײן. ממילא װעל איך עס דא פאוסטן אין קטעים און כ'װעל שפעטער אױך עטעטשן א פידיעף דאקומענט.

נאך פון רחמסטריווקא-מונסי און היסטאריע פון סקווער

לינדען
ר’ משולם זושא טברסקי, ווי געשמועסט א געוועזענע רייוועל מיט זיין ברודער ר’ יעקב יוסף אין לינדען ניו-דזשערזי, ביידע קינדער פון ר’ חי יצחק זל פון רחמסטריווקא (רחמס’) בורו פארק אין ברוקלין-יוּ עס, האט זיך למעשה אפגעפוצט און געגאנגען קיין וויליאמסבורג (וומסב”ג), אוואו מען שאצט עס זענען שוין דא דארט 40, 50 אינגעלייט. לכולי עלמא א שיינע זאך געווען אפצוטרעטן פון דעם ברודער כאטש ער ר’ זושא איז עלטער פון ר’ יעקב יוסף. נאר מ’קען דיבעיטן שאנסן פון אזא החלטה צוהאבן סוקסעס ווייל די קורצע היסטאריע האט געוויזן אז ס’שווער צוהאבן אין וומסב"ג הצלחה צוליב ר’ זלמן ליב’ס אויסשליסליכע שליטה; חוץ דינוב וואס האט זיך אויך נאר אריינגעגעסן וויבאלד אלס א חסידות איז זי א קאזין מיט צאנז-קלויזנבורג, ווייל ביידע ציען א חוט צום בני יששכר, וואס איז אויך אין וומסב"ג געווען תיכף ביים אנהויב; אויך איז זיין זוהן א מגיד שיעור געווען אין די סאטמאר ישיבה לאנגע יארן.

ר' משולם זושא טברסקי

נאר סקען זיין אז ס’טרעפן זיך אין וומסב"ג פולע וואס נאטורליך טרעפן זיך נישט א פלאץ אין סטאמער, ר’ טודרוס זילבר פון יאוואזשנא אידאָך זיכער נישט געמאכט פאר יעדן, און אויך זענען זיי נישט עובדים גענוג פאר ר’ מרדכי מנשה זילבער, המכונה ר’ מאטל, דיע וועלן מעגליך ר’ זושא'ן ליב באקומען.

ר’ מאטל איז א תלמיד פון פריערדיגן סטוטשינער רבי פון בורו פארק (ב”פ) ר’ יהודה הורוביץ וועלכער איז געשטארבן אהן זוהנען און זיין חסידות האט זיך צוטיילט צווישן זיינע תלמידים, עובדים אונטער ר’ מאטל און די אנדערע אונטער זיין אייניקל ר’ אליעזר יודקבסקי, רוגשים. נאר אפילו ר’ מאטל’ס חסידים וועלן אפשר אריינטשעקן בּיי’נעם אביסל צו ריליעסן די פרעשור. ר’ זושא אליינס האט גראדע אויך געלערנט אין סטוטשין, הגם ביי ר’ אליעזר נאר, וועלכער איז היינט שטארק עוסק אין קירוב, אין נשירה און אין שלום-בית (די שלשה דברים מל’ דֶבֶר שהחרדיות עומד עליהם), און אגב איז ר’ זושא היינט אליינס שטילערהייט אנטי ר’ אליעזר. אבער כידוע ר’ אליעזר מיט ר’ מאטל האבן גאר אנדערע דרכים.

ר' אליעזר יודקובסקי שפיהלט גיטאַר

ר' יודקובסקי צוזאמען מיט הזמר מיילעך קאהן ביי א פארברענג

על כל פנים, א נייע חסידישע פארווע רבי אין וומסב"ג קען זיין ישועה. און אפשר וועט ער בהמשך הזמן אויפשטעלן מוסדות, בפרט א מיידל סקול וואס פעהלט זיך שטארק אויס.

מ’דארף געדענקען, דאס האט ר’ זושא געטוהן, זיך אװעק קײן װמסב"ג, כאטש ער איז מער א בטעמטער, ער איז שוין געווען דארט אין לינדען פריער ווי ר’ יעקב יוסף, זיך אפילו שוין געהאט עסטעבלישט אין רחמסטריווקא שטיבל. און דא פלוצלונג רוקט זיך אהן ר' י "י, דער שוואכסטער זוהן אונטער די פיס, נאך בחייו פון טאטן, עמיצער וואס מ’זאגט איז א פלעינער ביזנעסמאן נאר אין ב"פ איז אים צוטייער געווען די הויז (אנדערע זאגן זיינע קינדער האבן אים געשטופּט דערצו). האט מען אים געפרעגט אין רחמסטריווקא שטיבל, אוואו ער איז בכלל נישט וועלקאם געווען, ‘תורא ברשותי מה בעי?’ (א תלמודישע אויסדרוק: וואס זוכט דיין אקס אין מיין פעלד?), איז ער געגאנגען קיין קאסאנע שטיבל דאווענען און שפעטער זיך געמאכט א שולכל אין זיין גאַראַדזש. בכלל איז זיין מנין הויפטזעכטליך באשטאנען פון סאטמארע אינגעלייט. אפילו יעצט נאכוואס ר’ זושא האט זיך אוועקגעצויגן איז די שטיבל געגאנגען צו ר’ דוד משה, רחמס’ רבי פון ב"פ כאמור ווייל די דארטיגע מתפללים האבן אים נישט געוואלט אַדאָפּטן. אין אייניגער ווערטער, ר’ יעקב יוסף האט זיך אריינגעזעצט ביי יענעם אינדערהיים.

ר' יעקב יוסף טברסקי פון לינדען

אבער דאך, דער בורו פארקער ר’ דוד משה וואלט געברויכט דא ווייזן שטארקייט: זיך אננעמען פאר זיין ברודער ר’ זושא און זאגן פאר ר’ זושא’ס פארבליבענע לינדענע חסידים: ‘איך קען אייך נישט אננעמען!’. אנשטאט שווייגט ער. ‘מ’וועיסט נישט’, ‘מ’מישט זיך נישט מכלומרשט’. אין דער אופן זענען זיי גארנישט אנדערש ווי סקווער - די אלע ברודער, רחמסטריווקע בענקל אנפיהלערס. נאכמער, ר’ דוד משה איז אפי’ געקומען דערנאך פראווען אין ר’ זושא’ס פארלאזטע שטיבל, דיע וואס ר’ יעקב יוסף האט גענומען פון אים אין לינדען. נִדמֶה ווילאנג אלע זענען נאך אויף הינערנע פיס און דאס ביסל חסידימלעך וואס זענען שוין יא דא ליגן ביי’נעם, ר’ דוד משה (ד”מ), ברויכן די אנדערע זיך חנפן צו’נעם. אַן אנדער מיינונג טענה’ט אבער: אויב ר’ יעקב יוסף איז טאקע אזא ביזנעסמאן אז ער האט אליינס זיך אויפגעבויעט פון סקרעטש אין לינדען, זאלן אלע אנדערע אויפהערן מִיאַוּען אזויפיהל און אליינס אויך זיך בויען פון סקרעטש.

ווייל וואס אַן אמת האבן נאר ר’ ד"מ (ב"פ) און ר’ יעקב יוסף (רחמס’ אין מונסי, חתן אברהם דוב) בן ר’ מאטל זל בן ר’ חי יצחק, געדארפט ווערן רביים נאר צוליב אַן אינסייד פאליטיק איז א דריטע ברודער ר’ ישכר דוב געווארן רבי אין לעיקוואד און פון דא און ווייטער איז פאָלג מיר א גאנג.

ר' ישכר דוב טברסקי פון לייקווד

מינווייהל, האבן די ברודער, דעם נארוואס 30יגסטן נובמבר, זיך געזעצט שבעה פאר די שוועסטער צפורה מבארניוב ע”ה. די מאמע, גברת מרים אשת ר’ חי יצחק, איז אויך נישט געווען אַמבעסטן, אריין און ארויס פון שפיטאל, און מען רעכנט אז מיט 3 פון אירע איידימער פארהייראט אין די סקווער דינאסטיע, וועט דער סקווערער ר’ דוד טברסקי נישט אזוי שנעל אויסגעשפארט ווערן פון בית רחמסטריווקא, ביי די ניחום אביליםס.

מונסי
אַנאַנדערע ברודער ר’ יהושע העשיל טברסקי (חתן ר’ דוד טווערסקי מ’סקווער נ”י), וואס ווי פארציילט אין ערשטן נומער פארמעסט זיך מיט זיין נעפיו ר’ יעקב יוסף (י"י) בן ר’ מאטל הנזכר אין מונסי – הגם וואס ער איז אויך א ידען בתורה ובחסידות כשלעצמו – מיטשעט ער זיך אבער מיט מנין. דאס זאגט מען צוליב וואס ער האט אלע שבתים פארברענגט אין סקווירא, סיידן ווען ר’ דודל איז מיט מסי"נ געפארן אויף אויספלוג צו מאליבו, נייעק אדער פרעשבורג, ענליך צו וואס ער טוהט יעצט צו מקומות הקדושים. נאר יעצט היות די פֿעירס זענען טשיעפּער אין מזרח-אייראפע האט ער געלט אויך מיטצונעמען זיין פמליה צו די אוקריינא קעלטן אוואו די שטיוול קומען ערשט גוט צוניץ.

די טוילעטס אין ר' דודל סקווירא'ס פריוואטע פליגער – הַכָנוּת למקומות הק’

מיט ר’ יושע העשיל איז די מעשה אזױ: ער איז פונקטליך תמיד אויסגערעכנט געווען, ווי אזוי נישט צו פארפאסן קיין איין יום-טוב צו אפי’ סדרים ביים סקווערן אזוי אז ער האט מיט עיקר חסידי רחמסטריווקא סיי אין בורו פארק סיי אין מונסי נישט אנגעקניפט קיין שום קשר און ממילא עסט ער יעצט זיינע פירות. נאר די געלט און שטיצע האט ער פון סקווער אזוי אז א בנין האט ער א שיינע און א פערטיגע און ס’איז אפילו אויך דא א פלאן פאר א ישיבה. דער סיכסוך איבערנ’ס נאמען האט מען שוין אויך פארגליטן, ווייל כאטש אנהויב האבן חסידי ר’ י"י געהאפט ר’ יושע וועט זיך א נאמען גיבן ‘רחמסטריווקא-בּלאוועלד’ אדער עפעס אנדערש קאמיש, ווייל ‘רחמס’-מונסי’ איז שוין ר’ י"י’ס שווער’ס - ר’ אברהם דוב’ס נאמען מקודם, האט למעשה י"י גענומען דעם פאָנני נאמען - ‘רחמסטריווקא-ספרינג וואַלי’, און ר’ יושע האט פאר זיך געהאלטן ‘רחמסטריווקא-מונסי’. (ספרינג וואלי איז א געגנט וויטהין מונסי). אזוי אז מהיום והלאה ווען עמיצער דערמאנט רחמסטריווקא אין מונסי, איז עס סתמא דר’ יושע. דאס איז כאטש וואס נאר זיין, ר’ י"י’ס הויז, איז אין ספרינג-וואלי און דוקא ר’ יושע וואוינט אין ספרינג-וואלי שוין פאר פולע יארן, בשעת וואס ר’ י"י איז עקשולי אַן אימפארטירטע פראָדוקט פון ישראל. זיין גאנצע ‘מונסיער’ תביעה איז נאר מכח ירושה און מכח זיין שווער’ס שוהל. ממילא װײזן אהן קאמענטירער אז סקווער האט דא געסקאָורט א פוינט.

די גוטע נייעס איז אבער דאס ר’ י"י איז אצינד אפיציעל מוכתר געווארן, “געצווינגענערהייט” אחרי רוב עתרות ובקשות חסידיו, בּיי ר’ אהרן מאריס, ראש ישיבה אין שער אפרים. א שטורעם אין א גלעזל וואַסער. נאר א שאד זיי זענען נישט קיין מיידלעך ווייל דאן וואלט מען געקענט צעטיילן און זאגן איינער נעמט ‘רוחַמי’ס’ און די אנדערע ‘ריווקע’. און פאר דיע וואס ווייסן נישט פון רוחמי, זאלן וואַטשן שטיסל, אביסל, ביי א פּאַפּקאָרן שיסל און א טעלער ניסל. באליידיגטע, פרחי חסידים פון ר’ י"י האבן אפילו מציע געווען שוין ענדישער ער זאל האבן געטשוּזד ‘אדמור ממקאַרוב’ אדער טשרנוביל-רחמסטריווקא. די ערשטע ווייל ס’שטייט נאך ליידיג, ס'האט נאכנישט קײן בעלן, און די צווייטע צוליב זייערע שייכות מיט טשערנובּל. ווייל דער מייסד פון רחמס’ חסידות, ר’ יוחנן טווערסקי איז געווען דער אינגסטער און אכטער זוהן פון ר’ מאטעלע טווערסקי דער טשערנובּלער מגיד. אגב טווערסקי טייטש ‘נעיטיוו (יליד) פון טווער’, א רוסישע שטאט צפון-וועסט פון מאסקווע, פון וואנעט זיי האבן געשטאמט, און גארנישט מיט טבריה אר"י צוטוהן.

 

[קץ דוחק]

רחמסטריווקא האט פארלוירן איר גלאַנץ

צוּווארפן א שטיקל ליכט אויף וויאזוי רחמס’ האט זיך געדַרדֶרט צו ווערן א שטיק פאליטיק גארנישט אנדערש ווי איר סקווערע קאזין האט @מיסטעריע פון די קאווע שטיבל וועבסייט פארברייטערט א שמועס און אויפגעדעקט א היבש ביסל אלטע אוצרות צוזאמען מיט א געזונטע דאזע אנאליזן און חסידישע סיפורי מעשיות. מיסטעריע איז פון די אלטע סקווירא/רחמסטריווקא חסידים, שוין א בחור אין די פריע כ’ יארן, נאך ווען ר’ יעקב יוסף, ר’ דודל’ס פאטער האט געלעבט, אבער איז פון אזא רחמס’ ווערסיע, עקיווילאַנט צו בני-יואל פון סאטמער אדער בעסער געזאגט בני חי-יצחק ווערסוס זיינע קינדער. ד.ה. אזא איינער, וואס צווישן רחמס’ ר’ חי-יצחק און סקווערע ר’ דוד, האט ער געטשוזד דעם ערשטן, און נאך זיין פטירה ארויסגעטשעקט ווי מ’זאגט. היינט זוכט ער זיך א ריפלעיסמענט אין אזא איינער ווי כגון ר’ מרדכי שטיינר פון מונסי פון בית מרדכי ברויער געגנט, באמת א איד מנקיי הדעת אין מונסי. מיסטעריע האט אבער קיינמאל נישט אויפגעהערט וויסן און מיטהאלטן וואס טוהט זיך דארטן פונקט ווי בּיי אלע אנדערע חסידישע הויפן. אבער דעפאר קוקט ער היינט אהן זאכן מיט א מעטשור בליק, אזא וואס ערלויבט אים צו שילדערן היסטאריע אבדז’עקטיוולי, אהן מרוגש ווערן מחמת טרייהייט אדער אינגע ווילדע בלוטן. מיר וועלן בעיקר ציטירן פון אים אבער אויך משלב זיין וואס אנדערע האבן מוסיף געווען, כפי מַחשַבנו והתחשבָֹתינו אָבּער.

ר' מרדכי שטיינר (לינקס) נעמט אויף ר' אהרן טט"ב

לדידו, איז רחמס’ אויך היינט א שטיק פאליטיק געווארן כאמור, אזאך וואס די אלטע רבי, מיינט מען ר’ חי יצחק, איז אוועקגעשטאנען פון. אנהויב מ’ יארן, ווען ר’ חי יצחק איז רבי געווארן פאר זיך, (ער איז בעפאר געווען אין סקווער ווי איר וועט שפעטער זעהן), האט מען אים פארקויפט אלס ‘דער רבי וואס נעמט אליינס ארויס גארביטש’ און מען האט געמיינט די קינדער וועלן אזוי ממשיך זיין. למעשה היינט סַרחֶט עס שוין ‘סקווער’. זיי האבן טאקע נישט אזעלכע געזונטע שמייסערס ווי אין סקווער, אויך נישט קיין שטעטל, אבער די היינטיגע דור רודפט שוין אויכעט אירע מיטגלידער בנוגע די חסידות’ מאניערן און אידיאָסינקרעסיס. ווען זייערע אדמורים קומען צו אנדערע פאר שמחות, קומען זיי מיט פַּמַליָאוּת באגלייט, מ’באזארגט זיך די רעבישע געברויכן ווי איידער’ן גיין קאנטרי; אפ’ ווען זיי האבן אין לעיקוואד באזוכט לכבוד א שמחה, האט דאס דאווענען געמוזט זיין בנוסח רחמס’, מיט די גענויע סֵדֶר ביי קדושת כתר און א שטילקייט פון ציבור ביי ‘ואהבתך’, פרייטאג צונאַכטס ביי מעריב. די מנהגים און קאָסטומס האבן שוין פונלאַנג אריינגעשטויסן און ס’האט שוין ס’גאנצע שַחצָנות פון א טשערנאבלער גזע.

רעב זאַלי טט"ב מיט ר' מרדכי שטיינר

די סקווירא האבן כאטשיג חסידים, רחמס’ ווי זי איז היינט, מיט אזויפיהל רעבעלעך אז ס’נישטא גענוג פלייש כדי חלוקה, זענען זײ סייווי אויסגעשפיהלט, מיט קױם אַפּאָר אויסגעקאַרגטע חסידימלעך. באמת אידאָס שוין געווען אזוי נאך פאר דער רבי זל, מײנט מען ר' חי יצחק, האט אראָפּגעשאָפֿעלט פון דער עולם השָפל, זי איז שוין דעמאלס אונטערשטעליג געווען במספר קטן מאוד פון די סקווערע. ממילא איז שווער פארוואס זיי בּונטעווען היינט כאילו מ’רעדט פון ווייסעך וואס. נארוואדען, די אלטע רבי ר’ חי יצחק, האט אויך אנגעפאנגען פון זעראו ווען ער האט געמופט צו ב"פ פון סקווער. לינדען און ר’ יושע וועלן אים מוזן נאכטוהן און אלע וועלן מצליח זיין יעדער כפי ערכו ומזלו. קיינער פון די אחים ברויכן נישט אפטרעטן פאר קיינעם ווייל די אלע שטעט פון וועלכע מ’רעדט קענען פארטראגן צוויי. בפרט ווען ר’ יושע האט שוין בנין כאמור, קען ער עס נישט סתם אצינד פארלאזן (הגם ס’איז געבויעט געווארן במחשבה תחילה).

ר' יעקב יוסף טברסקי ממונסי פירט טיש

דאך שווערן זיך אזעלכע אז נייע חסידים זענען יעצט צוגעקומען גאר. סיי ביי ר’ ד”מ, סיי ביי ר’ י"י אזוי. נאר ביי ד"מ פונקט ווי יושע שפעקולירן אנדערע איז עס נאר עקסייטמענט, די ערשטע שטיק צייט, ס’איז דא א נייע רעבּע אין טאַון. ס’וועט אויסוועפּן עווענטועל. פארוואס? ווייל ס’איז בּאורינג ביי זיי, וואנילע; אזוי ווי ביי די ערשטע צייטן פון ר’ ישעי’ יעקב, דער סקולענער זל’ס זוהן, וואס איז גאר געצווינגען געווען צו פירן טיש אין באבוב 45 פאר די ערשטע האלבע יאהר, ביז ווען היינט האט ער נאר א קליין הייפעלע וואס קומען אריינשמעקן ביי’נעם, קוועטשן א סקולענע תנועה, גענוי ווי טויזנט אנדערע תנועות. נאר ס’קען זיין אז וואו ר’ יושע זאל גיין, אפי’ אין בּויבּעריק, וועט ער ביי רחמס’ זיין פארפלעקט מיט’ן בלויזן פארברעך זײענדיג א ‘סקווירא איידעם’.

איי די בוטצעס? אפילו ר’ חי יצחק איז מיט די שטיוול געגאנגען אזוי שפעט ווי ביז 1992, סאוי ר’ יושע האט נאך צען יאר צייט זי אויסצוטאהן בהרווחה. אבער ר’ י"י בן ר' מאטל זענען כ"ע מודי אז ער האט יחוס עצמו אזש זיין זיידע ר’ חי יצחק האט נאך געהייסן ער זאל לייענען קוויטלעך בחייו. נאר יש לדון וויפיל ר’ יושע קען זיך, מיט זיין קאלטע סקווירא סטייל, בויען. אזא וואו אלעס מוז קלאפן אויפ’ן טאַקט, די זמירות און ניגונים תמיד אויפ’ן זעלבן סטייל, די סדרים טוישן זיך נישט, א קאַפּעליע ווי סקווירא ביי שלש-סעודות האט ער אוודאי נישט. מה שאין כן ביי ר’ י"יוספ’ן; ענליך צו ר’ דוד, רחמס’ רבי פון ירושלים, ביי וועם ער האט אסאך קונה געווען, טוישט ער ניגונים און האט מער אַן אומפאָרמאַלע סדר – דאס איז די סיבה פארוואס פרעמדע קלעבן אויך צו’נעם. נאר כאטש שמייכלט ר’ יושע ווי דער טאטע. ווען ער שמייכלט שױן.. מצד שני איז דא פאר מענטשן וואס דוקא אט די טאַקטישקייט און סטריקט-אויסגערעכנטע רעֶזשים ציהט זיי גענוי ווי די ריטעמישע קלאנגען פון רוסישע מיליטערישע שטיוול, באגלייט מיט האַרפּן און פויקן, אדער די גאַלאָפן פון די קאָזאַקישע פערד.

ר' יושע העשיל טברסקי ממונסי פירט טיש

ביידע ברויכן במילא אנהויבן פונגארנישט

ר’ י"י האט טאקע אין צאל מער חסידים ווי ר’ יושע כאמור אבער אויך ווינציג רעלאטיוולי. פופציג צו הונדערט מערסטנס. אטייל פון זיי, וויזניצע מונסיע חסידים באמת, מיט די פארקערטע היטן וועלכע גלייכן צו שטויסן סקווער על-אף וואס שטיוועל האבן די סקווערע בעסערע, אזש מ’זאגט א וויץ דאס די היטן האבן זיך ביי די וויזניצע אויסגעדרייט ווייל זיי זענען מיד געווארן פון מקפיד זיין עס צוריק ארויפצולייגן ריכטיג יעדע מאל זיי קריגן א שטויס פון א סקווערן.

ווייטער אין לינדען איז סך הכול דא צווישן 15 צו 20 משפחות נישט מער. אוק ענד וויין אין לעקיוואד, פון ר’ מנחם נחום איז נאך אומקלאר, מען זוכט נאך חסידים. אין לעיקוואד איזעס לכל היותר ‘ידידים, אוהדים ומעריצים’, אזוינע לעיקוואד סטייל חסידים. אין ווילי, אין קעיס פון ר’ זושא, ארגינעלע רחמסטריווקא חסידים, זענען נאך דא ווייניגער ווי לינדען. אלזא טענה’ן די זייטיגע צוקוקער, ציוואס רעדן געמיין איין חסיד אויף דעם אנדערעם’ס? זיי מאכן במילא אויס א בינטל שלש סעודות רעבּעלעך. ווי געזאגט האט קיינער פון זיי נישט גענוג בקע לגלגולת. ר’ חי יצחק האט כאטש געהאט א שמעק פון פריעדיגע דור אבער די פרחי חסידים פון ר’ י"י, אַטייל צוגעקומענע פון שערי יושר ישיבה וכדומה, קאכן זיך א קאשע, מאכן ליצנות פון סקווירא אבער ווי די אנדערע רחמס’ ענפים, קאָפּי-פּעיסטן זיי די פאמפע און שוואַנצונעס פון די סקווערע.

נאר אינאמת’ן טענהט דער קאװע שטיבל ניק מיסטעריע איז ביי סקווירא זעלבסט, רחמס’ כשלעצמה, און ר’ י"י בפרט, קיין מדובר נישט. כלומר, זיי זענען זיי דוקא נישט קיין שונאים גרידא. אנדערש איז אבער ר’ אברהם דוב (א"ד), ר’ י"י’ס שווער זעלבסט, ווייל ער האט זיי צוגעפאָכעט נאך אין 1985-86, נאכוואס ער האט זיך דעמאלס אנגענומען פאר’ן ברודער’ס, ר’ חי יצחק’ס כבוד, אויף די הצקות לו. כידוע, די סקווערע האבן צווישן אנדערע דעמאלס אויס נקמה גערופן פייערלעשער אויף ר’ א"ד אינמיטן די נאכט. ר’ א"ד אליינס האט נאך אויך נישט מוחל געווען דערויף און דערפאר טוהט ער אויך וואס ער קען אצינד, ווייצוטוהן ר’ יושע ווייל מיט דעם ווייסט ער שטויסט ער ר’ דודל. חוץ מזה איז דאך דא אזעלכע וואס טענהן אז בעצם האט ר’ א"ד יא אלעמאל געוואלט רעבע ווערן נאר מחמת וואס ער איז א געליטענער, האבן זיינע אייגענע מענטשן אים נישט געוואלט. לכן האלט ער אצינד אביסל פון ר’ י”י’ס כבוד צוריק פאר זיך, ספעציעל די בענקל.

ר' יעקב יוסף (לינקס), ר' אברהם דוב אינמיטן אויפ'ן רבנישן בענקל

עם כל זה איז מעניין צובאמערקן אז די סקווערע מצדם בּוסטן נישט ר’ יושע אויף א פארנעם, ווי זיי קענען, ווי זיי האבן צום ביישפיהל געטוהן דעם זעוויהלער איידעם אין מונסי, צו וועמען זיי האבן הונדערטע חסידים געשיקט און אפ’ פּראָוויידעט א גבאי, אַן אייגענער מענטש.

א ראיה, ווען סקווער וויל עכט אויספירן, זאל בלוט זיך גיסן, זאלן מענטשן פארברענט ווערן, זאָלמען גיין אין חד-גדיא, ער וועט האבן דאס זייניגע. (הגם ר’ י"יס’ מענטשן זאגן יא אז מ’קאָלט פון סקווער כסדר מיט סטראשונקעס צו בית ר’ אברהם דוב. אויך, אז נאך איידער דער קבורה פון ר’ חי יצחק, בשעה שמֵתָה עדיין מוטל לפניה, האט ר’ דודל משוגע געמאכט גברת מרים, ר’ חי יצחק’ס פרוי, מזאל זעהן ר’ יושע זאל תיכף איבערנעמען אין מונסי, וואס האט שוין אין דער ערשטער שבת דערנאך טאקע געפירט טיש. און אפילו אזוי, טראצוואס סקווער בּעקט אים נישט מיט א פּוּמפּע ד’רוּמפּע, האט ר’ יושע עטליכע 20 מענטשן טעגליך צו מנין, מסתמא בערך 10 פון זיי וואס האבן זעלבסט שייכות געהאט מיט זיין טאטן ר’ חי יצחק, און שבת פארמאגט ער אביסל מער. אמת ער האט טאקע ווייניגער ווי ר’ י"י אבער דאס איז מחמת די וויזניצע אין ר’ י”י’ס שוהל כאמור. איי די חנוכה בילד ווייזט אז ר’ יושע האט מער פון דאס? איז נישט קשה ווייל ער איז דעמאלס אויפגעשטאנען פון די שבעה פאר זיין שוועסטער כאמור, האט ער דערפאר שפעט געצינדן, זענען דיע וואס געווענליך גייען זיי צו די אייגענע רבי, אצינד געקומען צוליב וואס ס’איז נישט קיין סתירה געווען מיט זייער’ס.

אבל יהיה מה שיהיה, זענען די סקווירא העפּפּי אויף די מחלוקת אצינד אין רחמסטריווקא-מונסי און יענע וואונטשן צוריק, ‘בּיי אייך אויף שמחות’ צוליב וואס לגבי די ממשיכים פון ר’ דודל איז נאך אויך נישט קלאר, דאָסי כאטש וואס אויבן אויף קוקן די וואסערן אויס שטיל ווייסן מיר אבער אז אין די קאלטע רוסלאנד, ווען ס’איז פון אויבן אייז, בּוזשעווען אבער די וואסערן פון הינטן פיהל מיט לייף (אנדערע זאגן טויט). ס’לאזט זיך שווער גלייבן אז מיט גלאָבּעל ווארמינג, ספעציעל אין א קלינטאן עראַ (אבער נישט אזוי ‘קלין-טאַון’ - איף יוּ קנאו וואַט איי מיען), וועט זיך דער אייז אויך נישט ברעכן. אפיציעל אבער, לפי ווי די גאס שמועסט, איז די פלאן אזוי: פאר ממלא מקום אין סקווירא שטעטל במונסי וועט ר' דודל'ס בכור ר’ אהרן מנדל זיין. דער צווייטער זוהן, ר’ יצחק זאגט מען אין אר"י (כאטש די סקווירא חסידים פלאנירן פאר א נייע שטעטל און פּאזישענען אים דארטן). דער דריטער ר’ יעקב יוסף וואס האט זיך אגב ג’גט אבער צוריק חתונה געהאט, זענען דא צוויי דעות: אין די גאס (ד.ה. נישט אין סקווער), שמועסט מען אז אין אר"י אבער אין סקווירא זאגט מען, אייראפע מסתמא לונדון. (מעגליך דאס איז תלוי אין דער צווייטער זוהן, וואס ער טוהט) . דער פערטער, חיים מאיר, זאגט מען אין גאס, אז אין אייראפע אבער אין סקווירא איז דער נוסח אז מען האלט אים נאענט ווי א פינפטער ראד, כעין אזא ליפא אין סאטאמר (אויך אפשר תלוי אין וואס דער דריטער וועט טוהן).

 

[קץ דוחק]

און דא האב איך געהאט געמאכט א ײחוס טעקסאָנאָמי. הגם דאכט זיך ס'איז דא דא א טעות: דא שטײט אז ר‘ יעקוב יוסף מלינדן איז ר‘ אברהם דוב‘ס איידעם אבער אינאמת‘ן מײן איך איז עס ר‘ זושא מלינדן וואס איז א"ד‘ס איידעם.

 

[קץ דוחק]

די קינדער פארדאַרבּן

נאר אויב זענען דא געוויסע וואס זאגן ר’ א"ד האלט א גראָדזש, קוקט אויס ווי ר’ י"י אליינס איז נאכנישט אזוי. אין א רעקארדירטע תורה פון אים וועלכער א חסיד האט אוועילעבל געמאכט אויף די אינטערנעט הערט ער זיך זאגן אז נישט נאר וואס אין אנדערע שטעט, ווען מען קומט, זאל מען באזוכן רחמס’ בתי כנסיות נאר אויך אין זיין שטאט מונסי, זאל מען, אהנע שהיות ומודעות, גיין צו זיי פעטער ‘זאל זיין געזונט’ אויכעט. חוץ ווען איינער מאכט א שמחה, בעהט ער זאל מען כאטש דא אויך לאזן א מודעה דערפון כדי מיר זאלן זיך קענען מיטפרייען. ווייטער זאגט ער אז מ’דארף געדענקען אז 'נומבערס' זענען ‘גארנישט’. נישט די רעבעס, נישט די חסידים און אפי’ די ‘ויפרצו מאוד מאוד’ וואס שטייט אין פסוק אז די בני-ישראל זענען געוואקסן אהן א שיעור, מיינט מען מען אויך אינאמתן גארנישט; ווייל ווי די ספרי חסידות זאגן שוין, ‘מאוד’ וואס איז פעלעריג, און איז געשריבן אין פסוק אהן א וואוו, באטרעפט ‘מה’, 45, וואס מיינט דאך ‘וואס?’ - גארנישט. און דער וואס האט פראבלעמען נעגאָשיעיטן צווישן ביידע, זאל מער לערנען ספרי חסידות וועגן אהבת חברים. און דאס זאגט ער נישט מחמת זייענדיק אינגער אדער צוליב נאַאיוויטעט ווייל מען ברויך געדענקען דאס כאטש ר’ יושע איז זיין פעטער, איז ר’ י"י שוין נאנט צו די 50.

חוץ מזה אידאָך ר’ י"י דבוק געווען אינדעם עלטער פעטער ר’ ישראל מרדכי פון א"י (ברודער פון ר' חי יצחק און פאטער פון ר’ דוד היינטיגע רבי דארטן), וואס ווען מ’האט יענעם גערופן רבי, פלעג ער זיך נוהג זיין זאגן אז "מען איז זיך טועה, דאס איז זיין ברודער פון אמעריקע”. אלזא מסתמא זאגט מען האט ר’ י"י גענומען פון רחמס’ די עניוות, און די אצילות, די נאָבּילעטי, אדער עט-ליעסט די תחושה דערפון, פון טשערנאָבל. (נאר ס’איז באקאנט די וויץ אז מ’האט נאכנישט געברענגט א רעבע אין קייטן..)

ר' ישראל מרדכי טברסקי זל

דא איז אין פלאץ א צווייטע וויץ וואס גייט אז א חסיד האט פארגעהאלטן א חבר היתכן יענער איז צו אַנאַנדער רבי געגענגען. ענטפערט יענער צוריק, א חרם דרבינו גרשום איז נאר דא אויף צוויי ווייבער נישט אויף צוויי רעבעס? זאגט דער ערשטער יא, "אבער א חרם פון די חסידים איז יאָ דא”.

האבענדיג דאס אלץ געזאגט, איז דערווייל אבער ר’ יושע נאכנישט אריינגעטרעטן ביי קיין איין מעמד אין די מוסדות רחמס’ אין מונסי, זינט ר’ חי יצחק’ס פטירה, ווי למשל אויף אנהויבן תלמוד לערנען, מזוזה קלאפן, תפילות, חנוכה צינדן וכו’ ווייל זיי זענען פֿעסט אונטער די שטיוול פון ר’ א"ד כאמור.

ר' דוד טברסקי מרחמסטריווקא ישראל

נאר אויב עפעס, איז די קשיא ווי אלעמאל פארוואס זאלן בכלל אלע ווערן רבי? וויפיהל פון די חסידים וועלכע זענען נישט רחמס’ פון דורות, און וועלכע מ’זעהט יעצט זיך אריינשטעקן א קאפ ביי די קינדער, זענען בכלל אריבער על פִּתחָם פון די קינדער ווען ר’ חי יצחק איז נאך עלייוו געווען? מיטאַמאָל זענען זיי דא פאר קוגל טיילן!?

ר’ יושע’ס עלטסטער זוהן אליינס, אויך א ‘יעקב יוסף’ (ווארט נאר, מ’וועט נאך זאגן אין סענטשוריס אז די נעמען ווי יואל, חיים-מאיר און יעקב יוסף זענען נאר אזעלכע תוארים געווען, א שטייגער ווי ‘פרעה’ פאר די עגיפטישע מלכים), היינט דער עושה דברו אין סקווער און נישט קיין קליינער שוואַנץ, האט קוים א קוק געטאהן אויפ’ן זיידן ר’ חי יצחק. מען האט אים דארט באמערקט נאָר פעם אחת בשנה, אויפצופּיקן זיין חנוכה געלט און דאס אלעס. יעקב יוסף וואס צווישן אנדערע איז למשל ביי די ‘קאָסאנע ווערסוס סקווער’ קאנפליקט, אנגעהויבן אין 2016, ביזי געווען רודפן ר’ נפתלי צבי רוטנברג וואס איז זיך געקומען באזעצן אין הילקרעסט, צו נאענט צו סקווירא – איז אפילו ביי זיין טאטן געזען געווארן שוואך און מיט אים קיינמאל א געמיינזאמע שפראך געהאט. ביי זיין זיידן אין ב"פ האט מען אים גערופן ‘ר’ יושע’ס מחוצפל’ און אפי’ ביי די לויה פון ר’ חי יצחק האט ער זיך נישט באטייליגט. ער מיט זיין מאמע האבן זיך תמיד געפונען ביי ר’ דודל’ס געפּראַוועכץ. אפילו ביי אזעלכע וויכטיקע מאמענטן ווי שמחת תורה הקפות וכדומה, האט ער קיין איינע פון זײ נישט געקענט ספּערן פאר זיין טאטע. דאָסי טראץ וואס ס’איז פשוט אז ער האט נישט קיין עתיד אין סקווירא כמלא נימא. עכ"ז איז ער אצינד אינוואַלווד זאגט מען אין אונטערצוגראבן זיין קאזין ר’ י”י. פלוצלונג איז אים זיין טאטנ’ס רבנות טייער.

הגם אויף ר’ א"ד’ס קינדער און אייניקלעך, זאגט מען ענליכעס, דערמיט וואס זיי האט מען נאר אין וויזניץ-מונסי אלעמאל געזעהן, כאטש ר’ א”ד איז אלע יארן אזוי דעספערעיט געווען פאר מנין. נאר יש לתרץ, אז אינו דומה ווייל ר’ א"ד האט קליינע שוהל, אינדערצייט וואס זייער זיידע ר’ מאטעלע װעזשניצער זל (ביי וועמען ר’ א"ד איז אן איידעם) האט א גרויסע שוהל אריבער די גאס, און אפילו אזוי האבן זיי נאכאלס פארברענגט ביים ערשטן, האלב פון די צייט. דאַקעגן די קינדער פון ר’ יושע, וואלטן געזאָלט פארן צו ר’ חי יצחק כאטש, וואס האט זיך נאך געקענט פארמעסטן מיט ר’ דודל בשנים ובמעלות. (הגם ב"פ איז א שעה צופארן פון סקווירא).

אויך טענה’ן די סקווערע צוריק אז חוץ דער ארויסגעפאלענער יעקב יוסף, יושע’ס, זענען אנדערע קינדער ובתוכם ר’ יושע אליינס יא ‘גענוג’ געפארן צו ב"פ. הגם זיי געפינען שווער צו נעימען גענוי וועלכע ימים טובים פון דעם יאהר, ר’ יושע האט באזוכט, און דיע קינדער זיינע וואס ער האט יא וואוינען אין ב"פ, געדענקען ר’ חי יצחק’ס חסידים צו פארצײלן, אז זיי האבן נאר געוואוסט דעם רחמס’ אדרעס צופרעגן אוואו די בּעסקיסעס זענען?

דאס זענען אבער יא אלע מודה, האט ר’ י"י בן ר’ מאטל, פאַר לעסס באזוכט ב"פ ביי ר’ חי יצחק ווייל ער איז דאך רוב ימיו אין אר”י געווען. נו אבי קאָמפּערן א שטורעם איבער די אטלאנטיק צו א שטורעם אין די האָדסאָן ריווער. ועוד יש להוסיף, אז ס’דא א טאטע און ס’דא א זיידע.

שמע בני מיסתורית זקניך

א שטארקע טענה וואס ווערט כסדר אויפגעברענגט ביי דעם חילוקי דעות, ווי ביי פיהלע ענליכע מחלוקהלעך וואס מאכן זיך ווען איין ממלא-מקום טשאַלענדזשד דעם צווייטן איז, פארוואס אין 68’ – דעמאלס ווען ר’ דודל סקווערער האט איבערגענומען – און ס’זענען געווען רחמס’ חסידים וואס האבן אנשטאט געוואלט ר’ חי יצחק, אויך אלס א סקווערער ממשיך, האבן די סקווערע אנגענומען פאר א פשיטא אז ס’קענען נישט זיין צוויי רעבעס משתמשים בכתר אחד? אבער היינט פרעגן זיי הלמאַי? פארוואס מעגן נישט זיין צוויי רעבעס אין מונסי? וכן להרחמסטריווקים, נאָר צו וועמען די פראגע איז א פארקערטע.

על זה, פארציילט די אפישעל ‘פּאַרטי ליין’ פון סקווירא הגיוגרפיה אזוי: אין דער טאג פון די הסתלקות פון ר’ יעקב יוסף איז ר’ דודל געזעסן אין איינע פון די חדרים אין דער הויז וואו זיי זענען שבעה געזעסן. די משפחה איז צו’נעם אריין רעדן וועגן דער המשך ההנהגה. האט ר’ דודל אוודאי געזאגט כ’קען נישט, כ’וועיס נישט, ער איז נישט דער ריכטיגער אדרעס. ער האט מכלומרש געוואלט דער עלטערער רחמסטריווקא שוואגער (ר’ חי יצחק) זאל ווערן, וואס האט אוודאי נישט געוואלט הערן דערפון. האט ר’ דודל, פרעדיקטעבּלי (מיט אזא 'אָרווֿעילען' טשעינדזש פון די עבר, אין די עתיד) געצה’ט ביידע זאלן צוזאמען פּראַווען.

מיר וועלן אייך נישט באמולטשען מיט די בּעק און פאָרטה, אהין און צוריק; ער האט געזאגט אזױ און דער אנדערער האט צוריקגעזאגט אַזי. בכל אופן, ס’איז געבליבן מ’זאל פרעגן משה גבאי אדער משה שלמה ווייס וואס האט מיט אזא זעכערקייט געזאגט אז מיר ‘וועיסן דאך’ דאס מימות הבעש"ט נעמט א זוהן איבער, דאס אז דער מגיד ממזריטש און נאך אומגעפער 25 פון זיינע תלמידים, און כמעט אלע פון זיינע תלמידים’ס תלמידים, האבן זיך א דריי געטאהן אין זייער קבר װען זײ האבן דאס געהערט, און זײ האבן ר’ דודל נישט מוחל געווען ביז זיין איצטיגע באזוך אהין. האט ר’ דודל דערפאר נישט געהאט קיין צוויי ברירות און די רעסט איז סקווערער היסטעריע וכו’.

האט עמיצער געזאגט אז מ’טוישט שוין יא היסטאריע, קען מען דאך שוין אויך זאגן אז דער רחמסטריווקער איז באמת אויך געווען א זוהן!? ס’וועט עדדן צו די דראַמאַ.

משה שלמה ווייס אגב איז ממקורו געווען אַן אַלֶכּסַנדֶר חסיד און איז צוזאמען מיט דער סקולענער ר’ אליעזר זוסיא פורטוגל, און דער ריבניצער ר’ חיים זאַנוויל אַבּראַמאָוויץ געווען א חוט המשולשדיגע בּאָנטש, תלמידים פון שטעפינעשטער (רומעניע) ר’ אברהם מתתיהו, אַן אייניקל פון ר’ ישראל פריעדמאן פון ריזשין.

ר' אברהם מתתיהו פרד"מ משטפנשט

משה שלמה פלעגט אגב חוזק מאכן אז ר’ חיים זאנוויל נעמט קוויטלעך אויף וואס ר’ יעקב יוסף אדער ר’ חי יצחק האט אים געענטפערט א שטייגער, ‘ער [משה שלמה] מעג אויך אנהויבן נעמען’.

היוצא לנו מכל זאת אז כאטש היינט זאגט מען כל מיני הפלגות אויף ר’ דוד, נאך פון בעפאר ער האט איבערגענומען, ווי לדוגמא פון ר’ אהרלע רוקח בעלזא, פריערדיגע בעלזע רבי (המכונה דער רב), און פון זיין טאטע ר’ יעקב יוסף, וואס ביידע זאל האבן געזאגט אויף אים, איז עס שנוי במחלוקת צו אלע האבן אים טאקע אזוי סעפּארטעד אלס ממלא מקום. (וואס כאטש טאקע ס’איז ידוע ר’ י"י זל'ס מאמר אז ער האט ממשיך געווען אויף ר’ דודל פון די נשמות פון זיינע זיידעס ווייזט דאס נאכנישט דוקא אז ער האט אים געהאלטן ראוי פאר א מנהיג).

מאנכע פון די זקני החסידים טענה’ן דאס קיינער חוץ פון מאמע טראנע (ר’ יעקב יוסף זל'ס פרוי) האט אים געוואלט. אבער דער ניק מיסטעריע זאגט ער האט יא געהאט סופּאָרט פון דעם עולם ובנוסף צו רבני צעהלים ופאפא, שוין דעמאלס זקנים: ר’ לוי יצחק גרינוואלד און זיין נעפיוּ ר’ יוסף גרינוואלד זל (חתם סופר ממקורם).

א מיעוט וואס האבן אים נישט געגליכן זענען געווען די מעריצים פון ר’ חי יצחק נאר זיי האבן געוואוסט, אז מיט אים נעמט מען נישט קיין שאנסן און ממילא האט ער שנעל סעֶמענטעד זיין הערשאפט. אצינד אבער וואס רחמס’ איז שוין יארן אוועק פון סקווירא און טראגט שוין א גאנץ אנדערע נאמען, איז אצינד אויך מיט ר’ חי-יצחק’ס קינדער, שווער צוגלייבן אז סקווירא פיהלט זיך בכלל טרעטְנד א האָרל. אפי’ אויב וואלטן זיי געהאלטן דעם ‘סקווערן’ נאמען, לכה"פ אזוי לאנג ווי ס’איז נאר א חלק פון דעם נאמען, וואלט ר’ דודל אויך מסתמא קיין פראבלעם געהאט. א ראיה די ‘סקווירא-ב"פ’, ‘סקווירא-פלעטבוש’ רעבעס, ר’ דוד און ר’ מרדכי ע"ה, ר’ דודל’ס פוירסט רעמאווד קאזינס, האט נאך מיט זיי אפילו ר’ י"י – אדער סקווירא פון ‘פעמאונע‘ ווי ר’ דוד פון ב"פ פלעגט אנרופן דעם פריערדיגן סקװירא רבי – קיין מריבה נישט געהאט. (פאמאונע איז די מונסי אזור אין וועלכע סקווער איז). זיי צווישן זיך, דער פלעטבושער און דער בארא-פארקער, האבן זיך כל הזמן געקריגט ווי קליינע קינדער. אויב מ’האט נאר איינעם פון זיי מכבד געווען ביי ר’ י"י’ס טישן איז דער צווייטער באליידיגט געווארן און געבלאזן עטליכע וואכן וחוזר חלילה. אגב, זענען זיי אייניקלעך פון דער עלטערער ברודער פון ר’ י"י, ר’ מרדכי, וואס איז געווען דער עלטסטער זוהן פון ר’ דוד מסקווירא-אוקריינא. און אז מ’דערמאנט שוין, האט דער ר’ דוד מסקװירא-אוקרײנא געהאט א נעפיו, ר’ דוד יהודה ליב, א זוהן פון זיין ברודער ר’ אברהם יושע העשיל, וועמען די בּאַלשעוויקן, די ערשטע קאמיוניסטן – רוב פון זיי אידן אליינס – האבן געשאסן און ער איז שפעטער געשטארבן פון זיינע וואונדן. נִדמֶה, צוזאגן אז סקווירא מיט קאמיוניזם איז סינאָנימעס איז א טעות.

דער ארויסגעשניטענער טראָצקי

פון וואנעט ס’האט זיך גענומען אזא געשוואוירנקייט און טריישאפט פון א ענגע קרעמל ארום ר’ חי יצחק, דארף מען פארשטיין אז רחמס’ איז עכט געווען פאר יארן דע-פאקטאָ רוחניותדיגע מנהיג אין סקווער אזש אפ’ ר’ דודל האט דרך ארץ געהאט פאר אים און דאס זעלביגע אויך, האט ר’ י”י זל אים מחשיב געווען. אפי’ בענייני חו"ל (אדער נישט) האט ר’ דודל געגליכן צוהערן צו ר’ חי יצחק’ס קורץ און שארפע מיינונגען וועגן די ישראל’דיגע מלחמות למשל, וואס דער ערשטער האט געשלונגען מיט אינטערעסע.

נאכמער, וואָס אַן אמת זענען ביידע, ר’ חי יצחק און ר’ אברהם דוב, צוזאמען מיט גְבֶרת טְראַנע און גבאי ישעי אונגאר, געווען העווילי וועסטעד אין אויפבויען די סקווירא קאמפאני. ווי סקווירלעך, מיט גרויסע שוואנצן און קליינע קעפ, זענען זיי פאר יארן יעדן תנועה און נס’ל נאכגעטאנצן ביז אײן טאג, האט א סקירמיש אויסגעבראכן און זיי האבן זיך צעטיילט צווייגן, געשיידט וועגן, יעדער אויף זיין אייגן בוים.

למשל ר’ חי יצחק איז געווען דער וואס האט אוועקגעשטעלט, בבחינת הצינור פון זיין שווער אדער שׂקווער, ר’ יעקב יוסף, דעם סגנון וואס איז היינט א סקווירא חותם, אז א מנהג וועגט איבער הלכה, אויף אַן אופן וואס אפילו ר’ דודל וואלט נישט געקענט חלומ’ען וועט מצליח זיין. ס’איז אפי’ יענע יארן געווען א רייבּעריי צווישן ר’ י"י און ר’ משה גרין דער ראש ישיבה וועגן זאגן תהלים שבת צופריה אינסטעד פון א שיעור; וועלכע פונזײ ס’וועגט איבער? ער איז דער וואס איז ווי געווען דער פעלד אַגענט, מיט דער ריכטיגע כח להעַריך, ווי אזוי צו מכריע זיין ווען א קאנפליקט איז אַנטשטאנען, בבחי’ כופין אותו עד שיאמר רוצה אני. און די זעלבע אין די אפטע מחלוקתער צווישן ר’ משה גבאי און ר’ משה גרין, וועמען עס האט אגב לאנג גענומען א חסיד צוווערן.

ר' משה גרין זל

ר’ חי יצחק וואס איז אויך מנהל פון די ישיבה געווען האט למשל געוואוסט ווען צונעמען א בחורל אין א זייט און שארף אויסמוסרן פאר’ן נישט האבן געווען א געזונטע קאַמעראַד. אזוי איז צום ביישפיהל געווען אמאל מיט א בחור פון חסידות טריסקע אפשטאם, יענער האט א מנהג געזעהן ביי זיינע עלטערן אז מען עסט שמיני עצרת דעם אכטן טאג מחוץ לסוכה, כָּל שכֵּן ווען אינדרויסן גייט א געשלאַקס, האט ער אזוי געטאהן. עס האט זיך דערטראגן צו ר’ חי יצחק’ס אויערן, איז ער אראפגעקומען צו די ישיבה און יענעם אזוי אפגעוואשן אז פארבלייבן אין די סוכה וואלט שוין א קלענערער מצטער געווען. ער האט אראפגעשלעפט די טישטוך און געשריגן "דא איז סקווירא נישט טריסק!". שפעטער האט ער צו א צווייטן זיך אויסגעדרוקט אויף דעם בחור: "ער וויל זיך פשוט נישט מצרף זיין,” דהיינו ער איז נישט גרייט צו פארגעסן פון טאטע, מאמע און אלץ וואס מען האט אים געלערנט.

ר' חי יצחק, אינגער

אינטערסאנט צו מֵעיר זיין אז דערפאר איז דער סוכה ענין אזוי וויכטיג געווען, ווייל אין סוכה קען מען שפּיאָנירן צו דער חסיד קאָנפאָרמט דורכ’ן זעהן אויב איז זי דורכאויס די נאכט געווען שטאָק פינסטער. אנדערש איז אבער ביי אנדערע מנהגים אוואו סיידן אז דער בחור קומט אהיים און דרייט איבער די שטוב אז נישט אזוי האט מען אין חדר אויסגעלערנט, איז שווערער נאכצוגיין (עיין 1984 בוך – װעגן פּארסאָן, דזשאָרדזש אָרוועל’ס חבר’ס קינדער).

הגם פארברענטע רחמס’ חסידים (נישט יענע) וועלן זאגן אז אלץ וואס ר’ חי יצחק האט געטוהן איז נאר מתוך וואס ער האט זיין רצון תמיד גענצליך מבטל געווען צו זיין שווער ר’ י"י, ביז ער איז גארנישט אחראי מער אויף די אייגענע מעשים – אזא מין תורא. מען דארף אבער געדענקען אז ביידע, ר’ יעקב יוסף און ר’ חי יצחק זענען נישט געוואקסן אויפ’ן בוים (די סקווירלעך זענען אבער אויך קיינמאל נישט אראפ): בשעת וואס ר’ י"י האט געהאט איינגעווארצלטע קאמיוניסטישע טענדענסיס האט ר’ חי יצחק געהאט ירושלימע קאָכיגע בלוט, הענס אזעלכע דעקריען אז ברסלבע ספרים דעזערוון שריפה אדער גניזה. דא רעדט מען נאך אין די זמנים וואס ישעי אונגאר גבאי אליינס, האט באהאלטענערהייט נאכנישט געקענט אפגעוויינען זיך פון אריינבליקן אין ליקוטי מוהרן, ר’ נחמן בּרעסלאַווער’ס ספר.

צו פארשטיין וואס דאס איז א מנהג אין סקווירא: אין די שטעטל, ווען מען פרעגט א דיין די הלכה, פסקנט ער אזוי ווי דער מנהג איז און אָך און וויי אויב איז הלכה גובר. איז דער סקילל פון דעם דיין אלעמאל, צוזאמענצוקראצן פון ערגעצוואו א גניזה א היתר, אויסצוגלאטן די מנהג זאל שטימען מיט די שוין עסטאבּליזירטע הלכה. נאר דער ערשטער דיין ר’ משה ניישלאס זל האט נאך א כח און דרייסט געהאט צוזאגן פאר ר’ י"י, 'מ’קען מער נאך די עלות נישט טרונקען פון כוס של ברכה'. אַנאַנדערע דיין ר’ שלום פאללאק, א גאון אין נגלה ונסתר, א געשלאגענער מיט יסורים איז געווען ממש אויפ’ן שוועל צוווערן צענטראלע דיין, די העכסטע אין ראַנק אין דער דזשודישעל היערארכיע, אבער איז אנידערגעזעצט געווארן לעצטע מינוט, נאָר ווייל ער האט נישט געפסקנט לפי די סקווערער שו"ע.

ר' משה ניישלאס זל

די סעפארט מצד ר’ חי יצחק פאר ר’ דודל’ס המשכה איז אנגעגאנגען פאר לכה"פ 10 יאהר שוין נאך ר’ י"י’ס טויט. ווייל עקשולי, וועמען נאך אין די משפחה האט דער סקווערער געהאט פאר תמיכה, חוץ ר’ פנחס שלום (פיניע) זל, ר’ מאטעלע וויזניצער’ס עלטעסטע זוהן? (ר’ מאטעלע איז אויך אַן איידעם געווען ביי ר’ י"י כאמור).

ר’ מאטעלע אליינס, וואס האט אגב יענע יארן א גרעסערע עולם ווי סקווירא געהאט, האט שוין פריער ארויסגעטשעקט פון סקווירא. (אויך ער איז פריער אין וומסב"ג געווען און אָפּגעצויגן פון דארטן ווייל ער האט געזען אז אין וומסב"ג קען נאָר סאטמער זיך בויען). הגם ס’דא א יש אומרים וואס זאגט אז ר’ מאטעלע שוין, האט נישט געגליכן צוזיין נעבן זיין שווער, און יענער זאל אים האבן געסטראשעט ער וועט זיין טאכטער צוצנעמען אויב שיקט ער אים נישט כאטש זיינע 2 עלטסטע זוהן, ר’ שלום פנחס, און די היינטיגע וויזניץ מונסי רבי ר’ ישראל. נאר דער מעשה איז דיספיוטעד.

א סיפור וואס איז יא אקצעפטירט איז דאס ווען די אמרי חיים האט באזוכט פון אר"י לרגל די געבורט פון ר’ מאטעלע’ס דריטע זוהן, ר’ מנחם מנדל – לימים ר’ חי יצחק’ס איידעם און היינט רבי אין קיימישא לייק אין די מאַונטעינס אין ניו-יארק – האט ער געוואלט זיין סנדק אבער ר’ י"י האט זיך געעַקשנט אויפצוגעבן דעם כיבוד, און נישט ארויסגעלאזט דאס קינד פון 571 בעדפארד, ביז א וויזניצע חסיד האט דאס קינד ארויסגעכאפט. וואס האט ווייטער פאסירט איז ווידער אין דיס-אַגרימענט: די סקווערער זאגן אז דער אמרי חיים האט געהייסן דאס קינד צוריק שיקן און די וויזניצע זאגן אז דער אמרי חיים געווען סַנדק לבסוף. מענטשן על הצד לייגן צו אז דער סקווערער זל האט אפילו נישט אַנטייל גענומען ביי די ברית און טראַנע איז דערנאך געקומען צו ר’ מאטעלע מיט א שטעקן: "האסט מיר שוין איין טאכטער אוועקגעהארגעט, ווילסטו מיר יעצט די צווייטע אויך אָפּהַרגענען?" דערמיט האט זי מרמז געווען צו ר’ מאטעלע’ס ערשטע פרוי פיגא מלכה, א שוועסטער פון זיין צווייטע פרוי, וואס איז געשטארבן פון א לונגען אנטצינדונג אביסל מער פון א יאהר נאך זייער חתונה. אגב היינט ווייסן מיר דאך שוין, ר’ שלום פנחס לעבט שוין נישט, אבער ר’ ישראל גלייכט נישט ספעציעל די אויסשליסליכע דאָמינאַנץ פון דעם סקווערן און אפ’ זיין עלטסטע זוהן, אַן איידעם אליינס ביי דודל, טרעט כמעט נישט אריין קיין סקווער למורת רוח של חמיו.

די רויטע און גרויע סקווירלעך אמפּערן זיך

לעניינינו, די פאליטיק צווישן ר’ חי יצחק און ר’ דודל איז מער אהנגעמאכט געווארן ביי ר’ חי יצחק’ס ענגע קרעמל, וועלכע האבן פאראַכטעט ר’ דודל, ווי צווישן די צוויי זעלבסט. און שפעטער האבן די קינדער געלאזט פאלן ווערטער אין חדר וואס האבן גורם געווען פראבלעמען און אזוי ווייטער. אויך איז דער פאליטיק געבוירן ווייל ר’ יעקב יוסף האט קיין שלום בית געהאט מיט טראנע, אין דער סענס אז זי איז בכלל נישט פון רעבעצין שטאָף געװען געמאכט. זייערע קינדער, אהרן מענדי מיט איצי ווי מען האט זיי אלס קינדער גערופן, האבן געטראגן סוטס בשעת וואס ר’ חי יצחק’ס קינדער, לדוגמה דוד משה און בערל, זענען געגאנגען חניוקיש אנגעטוהן. אנהויב איז מען געזיצן ביים טיש לויט די עלטער און ס’האט זיך נאך קיין חילוקים ארויסגעזעהן. שפעטער, אז די קינדער זענען אונטערגעוואקסן, אנהויב מ’ יארן, האבן דיפערענצן אנגעהויבן ארויסשטאַרן, ספעציעל ווען ר’ חי יצחק’ס חסידים פרובירן שטיפּן ר’ חי יצחק’ס אגענדע.

פיניע איז שוין ביז דער צייט אוועקגעפארן און אזוי איז ר’ אברהם דוב (איידעם פון ר’ מאטעלע) זעכער געבליבן אויסגעשפיהלט. ביישפיהלן פון די סאנקציעס וואס די סקווירא האבן אין ריטאַליעישן אויסגעאיבּט אויף ר’ חי יצחק, וואס ווער נאך ווי זיי ווייסן אזוי גוט עמיצן צו דיסציפלינירן, האבן אינקלודעט אויפהערן צאלן יענעם א געהאלט אזש ער איז געבליבן מיט קיין דאלער צו די נשמה, און ווען נישט גוטע אידן’ס צדקות וועלכע האלטן אים אויס וואלט ער געשטארבן פאר הונגער. אים באזייטיגן פון שמחות אזוי ווייט אז אפ’ זיין טאטע ר’ יוחנן, ווען ער איז געקומען באזוכן פון ישראל האט מען אים איגנארירט. בקיצור א פּוירדזש.

שפעטער ווען ר’ חי יצחק אין 81’ האט אנגעהויבן פראווען ראביסטעווע פאר זיך, האט אים ר’ דודל נישט אויפגעהערט ארום בּאָסן, אפי’ שוין נאכדעם וואס ער איז פון סקווער אוועקגעפארן. אפילו ‘רחמס’ רבי’ האט ער אים געזוכט צושטערן זיך צורופן. נאר ‘רבי איציקל’ האט ער אים פארגינט, מכלמורשט בלשון חיבה. דערפאר רופן מיר אים רעבּ דודל בל’ חיבּה, און מיט פינטעלעך ווי איבער דעם ‘וישקהו’.

אפילו לאחר פטירותו פון ר’ חי יצחק, האט ר’ דודל נישט געקענט זיך איבערצייגן צו דערמאנען בדרשותיו א גוט ווארט בכבודו פון דעם נפטר.

ספעציעל זענען צוגעשטאנען צו דער קאמפיין אנטקעגן ר’ חי יצחק, אזעלכע גבאים ווי ישעי יואל אונגאר און חיים ברגר, דער לעצטער וועלכער איז שפעטער געזעצן אין תפיסה אין א"י פאר’ן האבן געווען דער ארכיטעקט אין א לאנג-יאריגע גאווערנעמענט געלט-פאָנעללינג שווינדל, און וועמען קלינטאן האט, ע”פ בקשתו פון ר’ דוד, געפּאַרדאָנט אין די ענדע פון זיין קאַדענץ. דער ברגר, וועמענ’ס ארידזשענס זענען פון באבוב, האט שאפראנער רב, ר’ שמעון ישראל פוזן און שפעטער מגי"ש אין סאטמערע ישיבה, צווישן אנדערע פון זיינע תלמידים, אריבער געברענגט צו ר’ יעקב יוסף. שאפראנער רב אלײנס, איז ווען ער איז שױן רב געװען, געקומען נעמען זיך א רבי ביים סקווירא’ן. ברגר איז אגב דער איינציגסטער פון די גבאים און קאמפאני-בויערס וואס איז נישט אַן עושר געווארן, אויך נישט אפי’ בּאַלבּאַטיש, אויפ’ן חשבון פון סקווירא, זאגט מיסטעריע. און אפי’ ווען ער האט געטוהן רשעות, האט ער באמת געמיינט דעם רעבּין, ר’ יעקב יוסף.

אינטרעסאנט אז מיט דעם חלק פון טוהן חסד זייט ביי זייט מיט רשעות, און ס’איז נישט קיין סתירה בכלל, זענען סאטמאר און סקווער דומה. טראנע למשל, האט פונקט ווי אלטא פיגא, אשת ר’ יואל טייטלבוים, געטוהן פיהל חסד, און ביי גברת אלטא פיגא איז אויך ידוע די פרשת רייזלע, די איינציגסטע לעבן-פארבליבענע טאכטער פון ר’ יואל’ס פריערדיגע ווייב.

רייזלע, אגב א שוועגערין מיט ר’ משה טט"ב שפעטערדיגע רבי, װעלכער האט זיך אגב אויך פאר איר אהנגענומען, איז געשטארבן אינגערהייט שוין נאכ’ן הייראטן אבער אהנע קינדער, און ס’איז ידוע אז אלטא פיגא האט זיך מיט איר שווערליך פארטראגן בלשון המעטה. איז אבער דא יש אומרים אז זי האט שוין דאן געווארט א קינד און איז גשטארבן נישט מחמת הארץ פראבלעמען נאר צוליב וואס אלטא פיגא זאל איר האבן אראָפּגעקאָפּעט אלע טרעפּן נאך א ענגער-פֿיט. כאטש וואס די ‘טרעפּן’ סיפור אדער עכ”פ ענליך דערצו איז דזשענערללי עקסעפּטעד צוהאָבן פאסירט איז אבער די פאקט אז זי איז טראגעדיג געווען, ווייניגער לייקלי ווייל זי איז שוין דאן 47 יאהר אלט געווען, און אויך וואלטן מער מענטשן דאס געוואוסט צו באשטעטיגן. הגם ס’איז אוודאי נישט אויסגעשלאסן ווייל פרויען זענען שוין טראגעדיג געווארן ביז 51. וואס אלע אַגריען יא איז, אז ביידע זי מיט איר מאן זענען פון תיכף אהן נאכוואס אלטא פיגא איז אנגעקומען, באהאנדלט געווארן זייער נעסטי און אז זי איז לאנג נאך די מעשה פון די טרעפּן אדער ענליכעס, געשטארבן.

רויזא (רעכטס) ובעלה ר’ ליפא טט"ב אדמור מסאסוב און נעפיו פון ר’ יוא

רויזא לינקס, אלטא פיגא רעכטס

נאר פארקערט ווי אין סאטמער האט אין סקווער די רשעות זיך אויסגעשפיהלט אין דעם פובליק לעבן פון דעם עסקן אין די חַסָדים האבן זיי געטאהן אין זייערע פריוואטע לעבנס.

אלנפאלס, ר’ חי יצחק וואס איז א חכם געוווען, געשלונגען און געשוויגן, האט משה גבאי גראַדע יא געגליכן. ווי אויך האט משה נישט געקענט פארליידן די אנדערע גבאי, אונגאַר, צוליב זיין 'חסידות שטות', אדער שטיק, און זיין טייל אין בויען דער בּרענד. ער פלעגט למשל, ענדזשויען זיך צו רייצן מיט יענעם, אנהויבן א געשטופּאַכטס דוקא ווען יענער האט געשריגן מ’זאל זיך נישט שטופּן, ווי צוזאגן וואס מאַכסטיך נאַריש, ווער שטופט? סך הכול א קומץ חסידים. אויך האט ער ממשיך געווען צונעמען נעמען שריים פון ר’ חי יצחק, אפי’ נאכוואס ר’ דודל איז שוין רעבע געווארן, און ס’דא א דעה אז שטילערהייט האט ער אפי אויך בעפארצוגד די איידיע צוהאבן ר’ חי יצחק אלס יורש צו ר’ י”י, ענדישער ווי דער היינטיגער יושב בראש.

אבער כאטש פאר רחמס’ חסידים, נאכוואס ר’ חי יצחק האט עוקר געווען, מֵהָתָם להָכְא, ווען ס’איז אנשטאנען א שאלה צווישן א הלכה און א מנהג, איז זיי מיטאמאל מער נישט שקווער געוועזן.

 

[קץ דוחק]

הנעצוצים נצנצו

צו פארשטיין וויאזוי די גווארדיע אדער ‘גאַורד’ האט די פירמע אויפגעבויעט, און סקווער איז אויפגעוואקסן היינט אזוי, אפי’ צו רעגולעיטן וואוהין יעדע חסיד אירע זאל זיך באזעצן, אפילו אויב זיי לאזן איבער די שטעטל ווי למשל צו הייראטן א מיידל פון די פרעמד, דארף מען צוריקגיין אביסל צו זעהן ווי אזוי זי האט זיך אנגעהויבן אין די יוּ עס.

סקווירא בראשית ימיה, כאטש זי האט טאקע עקזעסטירט פאר’ן קריג, איז זי אנדערש ווי כמעט אלע אנדערע חסידותן מיט די אויסנאם פון דאָראָג אין אר"י, געבליבן מיט גארנישט פון דיע פאר’ן קריג און אנגעהויבן פון סקרעטש. מתחילה, אין וומסב"ג ניוּ יאָרק, האט זי געהייסן זי וועט ווערן אזא טייפ ‘סקולען’ חסידות. א קיבוץ גליות פון אידן פון כל מיני בעקגראונדס. ר’ י"י איז אנגעקומען פון אייראפע אָפּגעשליסן מיט קיין פעני צו די נשמה. זיין ברודער וועלכער האט שוין דארט געוואוינט פון פריער, אין ב”פ, און אים געזאלט העלפן, איז געשטארבן ווען ר’ י"י איז אויפ’ן שיף געווען אהער. אנשטאט האט צעהלימער רב זיך געזארגט פאר אים. דארטן האט ער זיך באקענט מיט אזעלכע שפעטערדיגע חסידים ווי ר’ משה ניישלאס, א בעלזע אייניקל און וואס האט שוין דאן א ישיבה געהאט אין וואודמיר לאָנג איילענד, און דער לעצטער האט אים געהאלפן לייגן די ערשטע ציגל פאר די חסידות, צוזאמענקראצן א מנין וכדומה. ער האט עס אבער נישט געגליכן אין ב"פ און נאך א קורצע צייט וואוינען דארטן, זיך געצויגן צו וומסב"ג.

טראַנע, זייענדיג א בחורטע און פון בעלזא אפשטאם האט זי געזען וואס דאס מיינט א קאמפאני מיט די גאנצע קלאפערגעצייג אזש מ’זאגט איר זיידע ר’ ישכר דוב, טאטע פון ר’ אהרן, המכונה פריערדיגע רב האט געזאגט, "טראנע פעלט נאר קאלפיק” (ועל דרך צחות "א טרעֶני מיט א קאָלפּיק"). אנקומענדיג אין וומסב"ג האט זי מיט דעם רעבּינ’ס מענטשן, א שטייגער ווי אויבנדערמאנטער ישעי’ יואל אונגאר, תיכף אנגעהויבן פּלאָטן וויאזוי א קאמפאני צו אימפּלעמינטירן. אונגאר פונקט ווי משה גבאי איז אויך געקומען צוזאמען מיט’ן שאָפראָנער רב, ביידע מונקאטשער חסידים פונדערהיים בעפאר’ן קריג אין אייראפע. זייענדיג א בעלזא איידעם האט ער צוגעצויגן צו זיך א גרויסע בעלזא פאַלאָוואינג, אזאך וואס האט אגב עגזאַסערבּעיטעד די מחלוקת יארן שפעטער אין שטעטל שוין, ווען א גרופע האבן געוואלט אויפעפענען א בעלזא שטיבל. סובסוקווענטלי, איז מען חושד דאס האט אויך צוגעשפיהלט צו די שפעטערדיגע פּאַראַנאויע כלפי ר’ חי יצחק. דער פּאראנויע איז אויך וואס האט געסטאָוקט די קאַלטע מלחמה בהמשך השנים, מצד גבאי אונגאר כלפי ר’ חי יצחק.

אויך האבן זיך מצרף געווען אין וומסב"ג צו’נעם א צאל גאַלאַנטע און סערדעהאַלע תלמידים פון אונגארן און אפילו א בינטל דייטשע אידן וועמען זיין חסידישקייט איז געפאָלן, בּיליוו איט אָר נאָט. יענע צייט זענען אויך געווען אסאך נוטראַלע מענטשן וואס זענען געקומען זיך קוויטלען ביים סקווערן א שטייגער ווי ביי א גאס רעבין, די פריערדיגע צוויי סקולענערס כאמור.

מ’רעדט דא פון אונגארישע אידן וואס האבן איידער די 2טע וועלט מלחמה געוואוינט און שטעטעלעך דערפעלעך, און געזעהן אַגאַנצן טאג קיעלעך און ציגעלעך, און דעריבער האט ביי זיי א סקווערער צו א סאטמערער קיין נפקא מינה נישט געמאכט. זיי זענען צו אלעמען געפארן אזוי לאנג ווי דער האָרס און בּאָגי (נישט האָרס און גאַבּי) האט זי אהין געטראגן אין ריזנעבּל צייט. אויך האבן געצויגן צו אים פשוט גאליציאנער וואס זענען שוין יא געווען געוואוינט פונדערהיים צו ראביסטעווע און פּאַרטיי, און אסאך פון זייערע מנהיגים אליינס האבן איבערגעלעבט, אבער זיי זענען דאך נישט קיין חידוש אז זיי זאלן קלעפּן. פון זיי האבן זיך תיכף טעטיג געמאכט אזעלכע ווי שלמה האפמאן, זלקא קארן און מתתי פריזעל (דער לאנגיאריגע מעיאר אין סקווירא שטעטל. א בעלזער און דערנאך שינאווער פונדערהיים). הגם שלמה האפמאן האט זיך שנעל געכאפט אז ער איז אריינגעפאלן און איז אלע יארן נאר געבליבן אזא שָמֵחַ בחלקו, מיט זיין ‘גזבר הביהכנ”ס’ ראלע.

ויהי היום, סאטמער האט פארכאפט אלעס, אנגעהויבן ווֿיעֶלדן איר מאכט אין וומסב"ג און ווער ס’איז נישט געגאנגען אין שפאן האט מען עלימינירט.

טראַנע מיט אירע ענגע ענטאָראַדזש מקורבים האבן מְטַכּס עצה וואס צוטוהן ווייטער. זיי האבן פארשטאנען אז מ’קען זיך נישט אזוי בויען, מיט סאטמאר שטייענדיג ווי א בּיין אין האלדז אדער, אז מ’קען זיך נישט אזוי קרייזלען מיט סאטמאר שטייענדיג ווי א קניפּ אין די פאה. איז מען אויפגעקומען אויף א גיניאלער איינפאל. מ’וועט גרינדן א שטעטל אוואו דער סעלינג פוינט וועט זיין ‘שמירת עינים’, מען ברויך וואוינען אפגעזונדערט פון די ‘גוים’ און מען וועט עס פערזענליך מארקעטן צום עולם, ספעציעל די תמימים און צו אזעלכע וואס זענען נישט רגיל געווען צו די גרויסע פוילישע און רומענישע שטעט. אזעלכע דערפישע סארט אדער יעקישע און עמך אידן, עובדים ה’ בתום לב.

די בעלזע חסידים איבערצורעדן איז דוקא נישט אנגעקומען לייכט. ר’ יעקב יוסף האט באזונדער צו איטלעכערן גערעדט און געארבעט אויף זיי, משכנע זיין אין זיין פראיעקט. אבער זיי האבן נישט סתם געפּיקט אַבּי ווער. צודעם האבן זיי געגעבן באזונדער מחשבה. זיי האבן געוואלט נאר אזעלכע וואס איינמאל זיי ווערן איבערצייגט אהינצוקומען זענען זיי דארט גענצליך בגוף ובנפש און גייען נישט אין ערגעץ בּאהוק און בּאַקרוק, חסידישע אין די בּלוטן. אויבערלענדער טייפ, חתם סופר אידן האבן זיי געהאט גענוג. ביי זיי איז א הלכה מער ווי מנהג. נישט גוט. פולע פון זיי האבן טאקע צוליב דעם שפעטער דעזערטעד. (אגב ס’זענען אויך אויפגעשטאנען שפעטער אין שטעטל אזעלכע פון די ערשטע דור נייקומער וואס האבן געוואלט א פשרה מאכן און איינגעגאנגען צו טױשונגען, נאר צו אזעלכע וואס זענען זיך נישט סותר די מנהגים פון זייערע אייגענע רעבעס, ווי יוצאי קוסון און זידטשוב, אוי האבן זיי געליטן!). מ’דארף פארשטיין, דער סקווערער האט נישט געוואלט ווערן אַן אשכנזישער רב ווי דיע פון ניטרא אדער וויען. אויב וואלט ער געלאזט קומען פון ווילי, ווֿילי נילי וואלט ער מאַקסימום געווארן אזא מין צעהלימער אדער פאפא רב און דאס איז פאר אים געווען מעהה!

צו גיבן א דוגמא פון איין טיפיקעל טאַקטיק וועלכע זיי האבן גענוצט די סקװערע, צו טעסטן די אַטעטעטשמענט פון די אנהענגער, איז אין סקווער געווען א מנהג צו נעמען קוויטלעך איידער כל-נדרי ערב יום כיפור. פלעגן פיהלע אידן קודם קומען געבן א קוויטל דעם סקווערן און דערנאך גיין צו סאטמאר הערן ר’ יואל’ס בּרעטשענדיגע כל נדרי דרשה. כאטש וואס כאמור איז געווען א מורא’דיגע קפידה אין סקווירא קיינמאל צו טוישן א מנהג, האבן די סקווערע דא סקאַנדאליעזיש זיך בארעכנט אנשטאט, צונעמען קוויטלעך נאך מעריב. נו, יום טוב טאר מען דאך נישט טראגן, אזוי ארום וועט מען זעהן ווער ס’וועט אויפגעבן דעם סאטמארנ’ס כל נדרי דרשה פאר דעם סקווערענ’ס קוויטל לייענען. צו זיי ווייסט מען, אויב האבן זיי א פאַרשטאָפּטן אויער צו ר’ יואל, האט מען צו-זיי אַן אפן אויער וועגן א שטעטל, אפילו אויב דאס איז נאר א קליינע הייפעלע געווען. צום לעצט זענען אויכעט מיטגעשטאנען עטליכע נעיטיוו, אמעריקאנע משפחות. דיע זענען טעטיג געווען אין די מוסדות און אין דאס עפענונג פון די ווילעדזש, ד.ה. די בּיוּראָראַטישע חלקים, גלייך ביים אנהויב. זייערע קשר צו סקווירא האט זיך נאך אנגעהויבן אין בורו פארק כאמור, ווען פון בלויז ווערן אריינגערופן צו א צענטער צו מנחה, כאפן א קָטן אדער א בּיסקיסע, זענען זיי שוין שטעקן געבליבן, און מיט זייערע אלגעמיינע סקיללס זיך באקוועם געמאכט.

נאך א סיבה צו די שנאה וואס סקווער האט געהאט צו סאטמאר איז צוליב וואס ר’ יואל האט בעיניו פון ר’ י"י געלאכט פון כל הקודש לנו. בשעת וואס ביים סקווערן זענען מנהגים פונקט ווי מנהיגים, מעשיות פון צדיקים און ספרי חסידות זענען געווען אלעס תורת משה, האט ביי ר’ יואל גארנישט איבערגעשטיגן א בלאט גמרא; פארשטייט זיך חוץ קבלות און מנהגים לבית סיגוט און צאנז. און פון יטב לב אויכעט ולמעלה בקודש, האט ער פארשטייט זיך יא געהאלטן זענען אלע קדוש געווען.

אין א קאמישע מעשהלע פארציילט מען אז אין א שמועס איינמאל צווישן בּאַיאַנע רב ר’ מרדכי שלמה פרידמן און ר’ יואל האט דער לעצטער געזאגט עפעס אַן הפלגה וועגן זיינע זיידעס וועלכע זענען שוין ‘אכצן דורות נוטרי הברית’, אויף וואס באיאנע רב האט צוריקגעענטפערט: “סאטמאר רב, איך האב אויך געהאט זיידעס". ר’ יואל האט אויף דעם געשמייכלט, ווי צוזאגן יוּ אַר רייט. עד כאן הסיפור. האט א לץ געזאגט, ער וויל וויסן ווער דער 19טע דור איז געווען (י"א ר’ יואל האט געזאגט 10 דורות, ווי כאילו ס’מאכט עס מער נאמָן). על כל פנים, די סקווערע, צדיקים לבית טשערנאבל, וואס האבן געהאט א טראַדישען זיך צו האלטן פאר ספעשל נשמות, האבן נישט געקענט סובל זיין אזא ביטול צום טצשאַדיק, וואס עס האט געוויזן סאטמאר רב.

ר' מרדכי שלמה פרידמן מבּאַיאַן

ר’ יעקב יוסף האט געגלויבט ער איז פון די נשמות וואס ר’ פנחס'ל שפירא פון קוריץ האט געזאגט קומען אראפ נאר איינמאל אין טויזנט יאר. מ’שטיינס געזאגט, נאר ער האט די לייסענס צוזיין א ‘עכטע’ רבי. (די רוזשינע אדער חבדסקע חסידים האבן אויך דעם גלויבונג, כנראה אַן אוקריינישע פראבלעם. אין פוילן געווען דער ראפשיצער און צאנזער שלשולאות וואס האבן אוועקגעמאכט דעם חלק. הגם כהיום, אזוי ווי ס’טשערנובלט און רוזשינט זיך, אזוי צאַנדזט זיך אדער צ’אנז’דט זיך מל’ 'טשעינדזש'. ווי מ’זעהט טאקע היינט אין חצרות באבוב און צאנז-קלויזנבורג וכדומה).

אין נאך א דוגמה פון עליטיזם האט ר’ יעקב יוסף למשל זיך קיינמאל נישט באצויגן מיט ‘רבי’ אדער בגוף שלישי צו אַנאַנדערעם אדמור, אפילו אין א פערזענליכער שמועס, כגון “וואס מאכט דער/איר סאטמאר רב?”. נאר אנשטאט, בלויז, "וואס מאכט איהר?”.

אַנאנדער פּאָליסי האט ער געהאט קיינמאל נישט צוגיין יענעם באזוכן פאר מ’קומט צו אים. א סארט עקסקלוסיוועטי. דערפאר האט ער תמיד געדענקט צו דערמאנען אז ער איז נאר די 6טע דור צום בעל שם טוב. און ר’ דודל נאך היינט זאגט, "דער טאטע געווען דער זעקסטע דור,” מיט דער דגוש אויפ’ן ‘זעקסטע’, וואס נאר דאס הערסטו. די איבריגע איז בּלאַ בּלאַ בּלאַ, עס ווערט פארשלונגען בבליעת הפה. פארוואס קען ער נישט זאגן דער זיבּעטער? ווייל נאר אינגאנצן איינער אין קראון הייטס געפינט זיך, עפעס א ליובּאַוויטשע איד, וואס איז אויך זיבּעטע דור און אפשר וועט מען זיך דאס דערוויסן און דאַן האט ער א קאָנקורענץ. דאָס אלץ האט מען געלאזט כסדר איבערחזרן, כאטש וואס פון ר’ י"י אליינס האט מען קיין פיפס נישט געהערט ביי די טישן, בשעת וואס פון דעם סאטמערן און קלויזנבורגער האט זיך געהערט תורות און דרשות וכו’ אהן א שיעור.

אין סקווירא איז עס געווען די ‘ספעציעלע נשמה’ און ‘מלכות’דיגע שטאלץ’ וואס האט געפאדערט הכנעה און נישט אזוי ווייט דאס לערנען. אצינד איז שוין פארשטענדליך וועמען ר’ יואל האט געמיינט ווען ער האט געזאגט נשתכח דרך הבעל שם. מסתמא אזא ריטאָרט צו דער ‘זעקסטע דור’ פזמון. (במה שנוגע צו ר’ חי יצחק, האט ער אויך געהאט א ספעציעלע הדרכה פון דער בעלזער ר’ אהרלע – דער שוואגער פון ר’ י"י כאמור – כידוע וועמען ר’ יואל פלעגט טשעפען, און דאס האט אים אויסגעבויעט א שנאה צו סאטמער. אזש ביי ר’ יואל’ס לויה, האט ר’ חי יצחק נישט געוואלט לאזן די בחורים גיין זיך באטייליגן ביז ר’ דודל, שוין דאַן מנהיג, האט זיך קעגן געשטעלט און געזאגט, "רבי בין איך"; און די בחורים זענען למעשה יא געגאנגען. די זעלבע אויך לגבי ציונות האט סקווער אויך גענומען ר’ אהרלע בעלזער’ס מהלך).

וואס אן אמת האט מען אין סקווער בכלל נישט גורס געווען אַ אונגערישע חסידות, אפי’ אזא ווי מונקאטש אדער ספינקא. און ס’קען אפילו זיין אז ר’ יואל איז גערעכט געווען, און דער ארגינאַלער דרך פון בעל שם טוב איז נאָר פארבליבן אין חב"ד, סטאָלין און אביסל אין סלונים, בעיקר די ווייסע סלונימער וואס כידוע זענען זיי אויך צעטיילט צווישן שווארצע און ווייסע.

היינטיגע חסידים טענה’ט מיסטעריע זענען ריכטיגע חתם סופר אידן אוואו חיצונית שפיהלט א שטארקע ראלע, ובנוסף האבן זיי פּעפּערד אביסל חסידישע אידעלאגישע קרישקעלעך דא און דארטן. קען זיין צװישן די רעבעס, געפינען זיך נאך אזעלכע חסידישע, מיט’ן עכטן ברען און געשטאַלט ווי אמאל אבער דאס נאר אין זייערע פערסאנאליטי אליינס, נישט אין זייערע חסידים מער. אבער אפי’ אזעלכע זענען ווייניג דא. ווי לויטעט נאר די באקאנטע ווארט וואס מען זאגט נאך פון ר’ ישראל אלתר, דער זיידע פון היינטיגן רעבין ר’ יעקב אריה, המכונה דער בית ישראל: דער באקאנטער אֶליש ענגלענדער פון בעלז-מחנובקע לונדון איז אריין צו’נעם דעמאלס ווען מען האט ממנה געווען היינטיגן בעלזע רבי, ר’ ישכר דוב רוקח, זיך באקלאָגענדיג אז ער עֶפּראָווט נישט פון אים. ווען אֶליש האט פארלאזט זיין חדר האט ר’ ישראל געזאגט צו זיינע ארומיגע: "חסידים זענען זיי היינטיגע, רביס ווילן זיי פון אמאל”.

אֶליש ענגלענדער רעכטס

מען זאגט א דזשאוק, ווען משיח וועט קומען וועט מען ארויפרופן די גדולי ישראל אויבן אהן, ביים נאמען. וועט מען רופן קודם די אבות, משה, הלל הזקן, ר’ עקיבא, בן יוחאי, אביי ורבא און אזוי ווייטער. יעדן מאל וואס מען וועט אויסרופן א נאמען, וועלן די באטרעפנדע זיך אויפהויבן פאמעליך מיט עניוות, זיך ארומקוקן זיכער צו מאכן אים מיינט מען. אזוי ביזן בעל שם טוב. מיטאַמאל ווען מ’וועט זאגן, ‘כק אדמור שליטא’, וועלן א מיליון רעבעס קומען צולויפן אלע בּיינאזאם אז ס’וועט געשעהן א תדחוקת קהל וואס איז נאכנישט געווען מימות יתרו. אז מ’רעדט שוין, זאגט מען פון ר' ישראל אלתר אַנאַנדער ווארט: פארוואס האבן די אידן ביים עגל געזאגט ‘אלה אלוהיך ישראל?’, אויב משה רבינו אידאָך נאָר א רבי געווען? ווייל אז דער רבי שטעלט זיך ארויס צו זיין א קאַלבּ, מוז מען אים מאכן פאר אַן אפגאָט.

אגב, וועגן דאס געפירעכץ נישט צוגיין באזוכן איידער יענער קומט, איז דא א סקווערע מסורה אז ליובאוויטש האט באזיצן א סידור וואס על פי דין באלאנגט זי פאר’ן סקווערער אבער חַבַּד האט דאס נאר געוואלט אפגעבן אויב דער סקווערער קומט דאס אפנעמען און היות ער גייט נישט, איז עס דארטן געבליבן.

נאר דער אמת טענה’ן דיע וואס ווייסן, איז די מעשה געווען אזוי. א סקווערע חסיד, נאך צוריק אין אוקריינא, מיט’ן נאמען יצחק ליפסון, אַן עושר, האט געהייראט אַן אייניקל פון ר’ משה חיים אפרים פון סדילקוב, המכונה דגל מחנה אפרים, אַן אייניקל פון בעל שם טוב. דער האט גירשנט פון יענעם’ס שווער, דעם דגל'ס אײניקל, דער רבינו תַּם תפילין סעט פון דעם דגל (כידוע ס’דא חסידים וואס לייגן צוויי פּאָר תפילין) און א סידור פון בעל שם טוב. (דער רבינו תם, אַן אייניקל פון ר’ שלמה יצחקי האט געגליכן צו דיסאַגריען מיט זיין זיידע, נאך פון די צייטן ווען מ’האט געמעגט, און אפי’ זיין זיידנ’ס תפילין איז אים נישט כשר געווען).

ליפסון האט דעסיידעט צו שענקען די פאר תפילין פאר אונזער ר’ יעקב יוסף טווערסקי, בתנאי אז ער טוהט דאס אהן. דעם סידור האט ער אים נאר פאַרבּאָרגט. ויהי היום, ר’ יצחק ירד מנכסיו, איז געווארן אַן ארימאַן, האט ער געזוכט א וועג וואו צו פארדינען א שנעלן גראָשן. איז ער צוריקגעקומען צום סקווערן און צוריק געפאדערט דעם סידור. פארשטייט זיך דעם סקווער’ן האט דאס בּאַנג געטאהן און געלט האט ער אוודאי נישט געהאט דאס אפצוקויפן. האט ער אבער באקומען אן הבטחה פון ליפסון אז יענער וועט זיך אויסנעמען מיט’ן קונה דאס אויב קומט ער אדער סיי-וועלכע סקווערער אייניקל צוריק מיט א בקשה דאס אפקויפן, וועט דער ריקוועסט מוזן נאכגעגיבן ווערן.

ווי דער שווער פון דעם פריערדיגן ליובּאַוויטשער רבי, ר’ יוסף יצחק פון ליובאוויטש האט געהערט פון דער סידור איז ער געקומען צופארן פון אַטוואצק צענטער-פוילן ביז קישינב-רוסלאנד (היינט מולדבה) און געבעהטן אויב ער קען אים דאס פארבארגן פאר א חודש. ר’ יוסף יצחק וואס איז געווען א חכם מחוּכּם האט געלאזט מפרסם זיין אז מ’קען, ווער ס’וויל, פאר א קליינעם אפצאהל, עטליכע זלאָטעס, קומען בּיי’נעם קושן דעם בעל שם טוב’ס סידור (אנדערע זאגן טאכטער). נידלעס טוּ סעי, אונטער חודש האט ער געהאט ליגן די געלט (ס’איז נישט קלאר וואס ער האט אנגעבּאָטן פאר דיע וועלכע זענען נאך געקומען קושן נאכוואס ער האט שוין די געפאדערטע געלט אָפּגעמאַכט).

יעצט, ס’קומט נאך די מלחמה, 1950 אין אמעריקע, ר’ מנחם מנדל שניאורסון איז אצינד רבי און מ’קומט צו איהם מיט א טשאַדעלע בּאַדעלע וועגן א מעשה מיט א צוזאג, אהן קיין שטר, אהן קבלת קנין, האט ער אוודאי דעם סקווערן געזאגט יִשָקֵנו (און קושן ווי די אוקרייאנע און פוילישע האט דער סקווערער אוודאי נישט געקענט; און מ’רעדט דא פון טויזנטע..). חוץ מזה איז דאך ר’ מנחם מנדל נאך אזוי כיטרע געווען ווי זיין שווער, כידוע ווי אזוי ער האט אויסגעשפיהלט זיין הפלומעניק בּערי גורארי ביי דער באקאנטער געפעכט מיט יענעם איבער די גרויסע לייבּרערי פון אלטע ספרים און ווערטפולע ירושה וואס זיין שווער האט איבערגעלאזט, מיט’ן זאגן,"גארנישט געהערט פאר אים פערזענליך, נאר ס’איז אלץ נכס חב”ד”.

נאר די סקווערע מסורה איז א פיינע געבּעקס אדער ווייל ליפּסון האט זיך דאס קיינמאל נישט מיט אים אויסגענומען. אדער פון א כוונה צו אריינטייטשן א פרינציפ אין א מעשה פון אַן איינפאכע פעליוּר. דהיינו, אז אז ער האט מתחלה זיך סומך געווען אויף 'דאַמירָן בעלמא' אדער איז סתם געשעהן אַן עקסידענט (למשל אז ער האט יא געהאט א שטר נאר ס’איז פארלוירן געגאנגען). וואס דענקט איר, אויב דער סקווערער וואלט א שאנס אין העלל געהאט וואלט ער נישט געקראכן אויף אלע פיהר דעם סידור צוריקצובאקומען? (לויפן איז אפשר שווער אין אזעלכע גרויסע שטיוול). נישטאמאל האט ער א משלחת געשיקט צום ליובאַוויטשן, גארנישט. הגם פאר 'שליחים שיקן' איז דער ליובּאוויטשער ענדישער נאָטאָריעס פאַר.

נחזור לענינינו, ווי געשמועסט האט ר’ י"י אנגעהויבן צוצורעדן די בעלזא חסידים, וועלכע האבן געמיינט אז ער וועט זיין א בעלזע ממשיך, כאטש ר’ אהרלע רוקח אליינס האט שוין מן הסתם געוואוסט דאס וועט נישט געשעהן. נאר דאך האט ער געוואלט טראנע, זיין מאמע’ס אייניקל, זאל האבן א המשכה (די אדערע קינדער פון זיין טאַטן ר’ ישכר דוב זענען געווען פון אַן אנדערע מאמע, א זיווג שני. פון טראַנע’ס משפחה אליינס איז נאר זי געבליבן נאכ’ן קריג, און ר’ אהרן אליינס האט דאך קיין קינדער נישט געהאט).

ס’איז אפילו מסתבר אז טראנע זאל האבן פערזענליך געבעטן סוּפּאָרט פון ר’ אהרן ווייל זי איז אויף אזאנס אויכעט קעיפּעיבּל געווען, ווי ס’איז משמע פון אַנאַנדער סיפור, ביים צווייטן רעבּין, דער היינטיגער: ר’ י"י זל האט געהאט א מנהג, ווען ער האט שוין געוואוינט אין שטעטל, צו קומען צו וומסב"ג צוויי שבתות א יאהר, אין חשוון און אייר כדי אנצוהאלטן די קשר מיט די פארבליבענע חסידים. און אזעלכע אלטע ווי צעהלימע און פאפא רבנים פלעגן אויך דאן קומען זיצן ביי זיינע טישן. נאך 1968, ווען ר’ דודל האט איבערגענומען, האט ער אױך געזוכט ממשיך צוזיין דער מנהג והִנֵה, האבן מענטשן געשטוינט, דער צעהלימער און פּאָפּער האבן ממשיך געווען צוקומען. פארוואס? ווייל טראנע האט אַריבערגעשיקט צו זיי בעהטן אז דער עולם איז צעבראכן און מ’דארף מחזק זיין די חסידות, די קאָנטיניועישאָן, דער 'קרוין פרינץ'. אצינד שטעלט אייך פאר, ס’זיצן דארטן די צעהלימע און פאפא זקנים, כּעַבדא קמיה מריה, מיט אַן הכנעה, אינפאָרנט פון א אַכט און צוואנציג יעריגע שנוּק פון אויבן אהן.

יעצט, די נעקסטע שטאפל אין דער גוואַרדיע’ס סטראַטעגיע איז געווען, מ’גייט נאר אָננעמען בחורים אין די ישיבה וואס מ’וועט גרינדן אין שטעטל, נאר אזעלכע עלטערן וואס וואוינען שוין דארטן. די בעלזע האבן שוין געהאט בחורים און נישט יעדע מאמע איז גרייט געווען שיקן קיין ארץ ישראל. ס’איז געווען אנהויבּ די ‘מדינה’, זאכן זענען אומסטאַבּיל געווען. מען איז געווען אין א דילעמא. מ’האט געברויכט טשוּזן צווישן זיין א חסיד פון ר’ י"י אבער שיקן צו אנדערע לאקאלע מוסדות, וואס וועט אוודאי שאפן פֿריקשען, אדער אינגאנצן עוקר זיין צו סקווער. נישט אלע זענען מוכן געווען צונעמען דעם וואנדער שטעקן אין האנט.

דערמאנטער חיים בערגער, אליינס מראשי הבּוֹנים פון די פארטיי האט זיך אהנגעשטויסן אין א ווידערשטאנד פון די בני-בית, זיין פרוי, זי האט נישט געוואלט ארויספארן. וואס האט ער געטוהן? איין פרייטאג צונאכטס נאך די סעודה טוהט ער זיך אויס די שטריימל און בעקישע און מאכט זיך גרייט צו גיין שלאפן (שטיוול איז נאכנישט געווען אין סטייל. ר’ חי יצחק אליינס האט זיי נישט אנגעטוהן ביז 10 יאהר נאך זיין חתונה, ביז די באקאנטע מעשה פון די שניי). די ווייב פרעגט אים, “דו גייסט נישט צום רעבינ’ס טיש?” פרעגט ער, "וועלכע טיש? וועלכע רבי?” זי קוקט אים אהן ווי פון די לבנה אראפגעפאלן. זאגט ער, "הערצו. די רבי וויל א שטעטל, מ’קען נישט האבן רבי און נאר פאלגן למחצה לשליש ולרביע. אז דו ווילסט נישט מיר זאלן גיין, איז אגוטן טאג, נישטא מער א רבי. וזהו, זי האט קאפיטולירט און זיי האבן זיך מצרף געווען צום תוכנית.

די סקווירא האבן געוואוסט דאס איז א גרויסע געמבּל, דהיינו דיע וואס וועלן שיקן צו אר"י אנשטאט אדער גיין צו פאפא ישיבה לערנען וועלן שוין בלייבן דארטן, און מען האט זיי פארלוירן, אבער סוף כל סוף איז דאס געווען א געריבענע חשבון: בעסער ווייניג וואס וועלן בלייבן ווי פיהלע וואס וועלן גיין און קומען כסדר, און דאס וועט גורם זיין מ’זאל פארלירן קאנטראל איבער דעם ‘אייזערנעם פארהאנג’ וואס מען פלאנט אויפצוהענגען.

געווען אפילו איינער, היינט א וויזניץ-מונסי חסיד, וואס האט יענע יארן ארויסגעמופט צו סקווירא. ויהי היום ויהי לשון צער, קומט דאס קינד אהיים פון חדר מיט שווארצע און בלויע מארקס צוליב וואס דער מלמד האט אים מערדערליך אהנגעריסן. דאס קינד וויל אצינד נישט גיין אין חדר מער, אזוי פאַר אפּאָר טעג. האט די מאמע זיך צוזאמענגעקליבן און גענומען דאס אינגל און אריינגעשטעלט צו ‘בית דוד בּויס’ סקול, על אף די שוועריגקייטן מיט וואס דאס איז געווען פארבינדן יענע טעג.

ווען אפאר וואכן זענען פאַרריבער און דער גאַורד’ס ראדאר האט זיך צעפיפען. געוואלד! וואסארא פאַרראַט אזוי דא ביינונז אין וויינגארטן? האבן זיי פון די מוטער פארלאנגט א בּאַלדיגע עוואַקוּאַציע פון בית-דוד. די מאמע אבער בעהט זיך, וואס קען זי טאהן, דאס קינד האט זיך פשוט פארעקשנט. איר מיינט דאס קומט מיר אהן גרינג? די בושות וואס איך לייד דערפון וכו’. קוק אליינס, מיינע איבעריגע קינדער אַטטענדען יא געהעריג די מוסדות.

אבער זיי האלטן זיך קאַלט, דא ארבעט נישט אזוי. אז איר וואוינט דא מוזט איר אלע קינדער שיקן צו די מוסדות אין שטעטל. האט די מאמע געזעהן אם כן איז עס נאר א ביזנעס, מען מיינט נישט דעם באשעפער אדער שמירת עינים. האט’ס מיר און זייט’ס מיר, איך גיי מיך לחיים ולשלום. איים סארי, כ’בין נישט ענקער קאנדידאט, גייט, זוכט אייך א צווייטן מיט וועמען צו פּאַפּולעיטן אייערע בית החיים. וכמו שאיימה כך קיימה, זי האט צוריק געמופט צוריק צו וומסב”ג.

הדלקת הנירות ביי די סקווירא נסיעה על קברות הצדיקים

עס זענען נאך דא עד היום עטליכע משפחות וועלכע זענען וויכטיג געווען אנפאנג, נאך אין וומבס”ג, און זענען דעמאלס, פאר 57’, אפילו געווען קעגן דאס מְמַנה זיין פון היינטיגער בעלזער רעבין, אבער היינט זענען זייערע קינדער און פאמיליעס כולו בעלזא. פארוואס? ווייל זיי האבן דאַן נישט געוואלט נאכטאנצן און ארויספארן. לדוגמא איינע פון די גבאים פון סקווירא בית כנסת אין וומבסב"ג, שמואל אונגאר, האט זיין פרוי דעמאלס נישט געוואלט זיך מצרף זיין, און היינט זענען אלע קינדער און איידעמער בעלזא חסידים. ער אליינס איז געבליבן דאווענען אין וומבסב"ג שטיבל, ער האט אפילו צוואה געשריבן צו ליגן אין סקווער, ימים טובים ונוראים איז ער געקומען קיין סקווירא, אפי’ ווען זיינע קינדער זענען שוין בעלזער געווען, אלעס נאר מחמת די איינע בּאַדינג, פון ברויכן זיך ציעהן אהין. א נארמאלע מענטש, וואלט זיך א חשבון געמאכט, וואס פארדין איך דא, וויפיהל מענטשן פארליר איך?

והאמת אגיד, גיוועֶן די נומערן זיי האבן פארלוירן צוליב דעם וואלטן זיי געדארפט פּאַניקן, אבער נישט די גװאַרדיע מיט זייער קאמאנדיר טראנע. ליבערשט פארלירן שטיקער אבער פונוואס פארבלייבט, זאל זיין כולו כליל להמזבח. פונדרויסן וועט מען אנשטעלן א פנים אז מ’איז בעלזא, כדי די מענטשן אריינצוכאפן, און קריגן שטיצע פון ר’ אהרלע, אבער שטילערהייט בויעט מען סקווירא און מען אינטענדעד זיי אפצורייסן פונעם שורש. נאר די שוואַנצנות האט מען יא געהאלטן פון בעלזא. כאטש בעלזא האט עס ווארשיינליך אויך גענומען פון טשערנאבל, פון מהר"ד וואס איז אַן איידעם געווען ביי ר’ אהרן טשערנאבלער בן ר’ מרדכי המגיד הנזכר לעיל. און עולם גולם האט נישט געכאפט וואס מ’לאזט זיך אריין און די מארקעטינג האט געשלאגן וואָרצלען. װארצלען פון דעם בױם מיט די סקװירלעך.

ר’ מרדכי טווערסקי מטשערנובּל איז אגב געווען א פוירסט קאזין מיט’ן רוזשינער ר’ ישראל און איז אויך באקאנט געווען פאר’ן פארלאנגען פון זיינע חסידים תורם צוזיין גרויסע געלטער פאר זיין אויסברענג. אויך איז ער געווען בראש פון דיע פון די חסידישע עסטעבלישמענט וואס האבן געלייגט פרעשור אויף די רבנית אדער הבתולה מלודמיר (לודמירע מויד), פון די געציילטע חסידישע פרויען רעבעס, חתונה צוהאבן - האבענדיג איר אפי’ געשיקט א הענדסאם אינגערמאן פאר א חתן – אזאך אבער וואס וויפיהל מען האט פרובירט איר צו פרעשורן אױף, האט זיך נישט אויסגעארבעט.

אין א פאָנני סיפור פארציילט מען אז זייענדיג א ברכה טיילערין איז אמאל, הערענדיג אז דער רוזשינער האט א שיינע ברכה געקריגן, אויך ר’ יצחק יונגערלייב אדער מראַדוויל, זוהן פון ר’ מיכל זלאטשובער, געקומען נעמען א ברכה פון די לודמירע מויד. ר’ יצחק, וואס איז א קריגערישע מענטש געווען, און א זוהן פון א טאטע וואס האט א נאמען געהאט פאר א 'קדושת הברית' אַקטיװיסט, האט איר געפרעגט "וואס זי זעהט אז מ’זאגט אויף אים אין הימל?” האט זי געזאגט: "א טאטען’ס א קינד”. ר’ יצחק האט זיך באליידיגט און געענטפערט "מער נישט, מער וועסטו שוין נישט זאגן,” וואס חסידישע הגיוגרפיה פירט אויס, אז פון דאן און ווייטער האט זי טאקע אויפגעהערט רעפארטן פון וואס ס’טוטצעך אויבן. קען זיין ווייל ווי נאָר די שֶם איז ארויס וואס זי האט אים געענטפערט איז זי אזוי פאפולער געווארן אז זי איז פון דענסמאָל ווייטער אזוי פארנומען געווארן מיט וואס ס’טוט זיך אונטן.. נאר די ליצנים זאגן נאך א מזל טשערנובל איז היינט א נאָו גאָו זאָנע ווייל די סקווערער וואלטן נאך צוריקגעפארן איר מהפך זיין אין א קאָמיון וויטהין א קאָמיון, כידוע דער מקור פון דער ווארט קאָמיוניזם.

 

[כספי]

א שפראך צו צוקישן!

מיסטעריע איז טאקע געווען א נכס אין קאווע שטיבל, א שאד ער איז נישט מיטגעקומען דא אהער.

 

[תרמב]

הילעריעס...

איך דארף שוין גיין שלאפן און איך זיץ דא צוגענאגלט צום סקרין...

 

[ברק הכחול]

וואו!!!!
@קץ דוחק

האסט מיר יעצט געוועיסטעד א שעה פון די ארבעט...
פון וואנעט נעמט אזאנא זאפאסן פון אינפארמאציע?

קים איט גאינג!!

 

[כספי]

וואו!!!!
@קץ דוחק

האסט מיר יעצט געוועיסטעד א שעה פון די ארבעט...
פון וואנעט נעמט אזאנא זאפאסן פון אינפארמאציע?

קים איט גאינג!!

Click to shrink...

רוב פון דעם קומט פון מיסטעריע'ס באשרייבונגען אין קאווע שטיבל, איך האב שוין דאן געהאלטן אז מ'דארף צאמנעמען מיסטעריע'ס זכרונות אין א באזונדערן באנד. ב"ה אשר לא השבית לנו גואל, אז @קץ דוחק האט עס אזוי שיין צאמגענומען, הלואי קומט נאך.
אויסער זיינע געשמאקע זכרונות איז ער בכלל געווען א געזונטער מענטש, ער האט גוט פארשטאנען און ארויסגעהאט די שוואכקייטן פון די אלע עסטאבלישמענט'ס.

 

[עמרם]

מיסטעריע איז דא מיט געקומען(אונטער א צווייטע ניק נעים), און איך ווארט נאך אז ער זאל אנהייבן שרייבן זיינע זכרונות....

 

[טוביה]

מיסטעריע איז דא מיט געקומען(אונטער א צווייטע ניק נעים), און איך ווארט נאך אז ער זאל אנהייבן שרייבן זיינע זכרונות....

Click to shrink...

איך האב אזוי ליב געהאט זיין נאטורלעכקייט און איידעלקייט, עס האט געהאט א ריינקייט!

 

[כספי]

מיסטעריע איז דא מיט געקומען(אונטער א צווייטע ניק נעים), און איך ווארט נאך אז ער זאל אנהייבן שרייבן זיינע זכרונות....

Click to shrink...

אין קאווע שטיבל האט ער בעיקר געשריבן ווען מ'האט אים געפרעגט עפעס, ער איז נישט געווען דערביי סתם צו שרייבן זכרונות, נאר ער האט גענטפערט בלשונו הצח ווען מ'האט אים געפרעגט, באריכות גדולה ומענין לענין באותו ענין, אוצרות פון זכרונות.
הלואי פאנגט ער דא אויך אן צו שרייבן, מ'דארף אים נאר אביסל אונטערציפן, אפשר אריבערשלעפן בעל דרשן....