איך בין אינעווייניג אין דעם גרויסן זאל, און פאר א מינוט ווערט מיר ממש שווארץ פאר די אויגן. איך בלייב שטיין אינמיטן פונעם וועג, נישט גלויבנדיג וואס איך זע דא. די אויסטערלישע שיינקייט וואס באגעגנט מיר דא איז אזאנס וואס איך האב קיינמאל נישט געזען אין מיין לעבן.
די הויכע שטיין-ווענט, אויסגעארבעט אין רייכע מארמאר מיט קליינע גאלדענע צירונגען, ציען זיך ארויף ביז צום דאך פון דעם זאל. יעדער שטיקל מארמאר איז פולירטע ביז עס שפיגלט זיך ווי א שפיגל. די דאך פון דעם זאל איז א קונסטווערק פאר זיך; אויסגעמאלן מיט קאלירפולע געמעלן, וואס שילדערן די היסטאריע פונעם פערסישן קעניגרייך, באגלייט מיט גאלדענע ארנאמענטן און קליינע שטערן פון בריליאנטן.
דער גאנצער זאל איז געווען פארהאנגען מיט גאר טייערע און אויסטערליש שיינע פארהענג. איך האב נישט געגלייבט מיין אויגן ווען איך האב עס געזען: אזעלכע שטאפן און אזעלכע פארבן וואס איך האב ביז איצט נאר געהערט דערפון אין פערזישע מעשיות. די וואנטן זענען געווען איבערגעדעקט מיט שיינע, ברייטע פארהענג פון פיינעם ווייסן קאטאן ("חור"), וואס האט זיך געזען ריין און קלאר, אזוי ווי פריש-געפאלענער שניי, דורכגעמישט מיט זילבערדיגע שטריקלעך ("כרפס") וואס זענען געווען אזוי פיין אריינגעווארפן אין דער שטאף אז יעדעס מאל עס האט זיך באוועגט אין ווינט, האט עס געשימערט ווי טייערע דיאמאנטן.
איך בין געזעסן אויפ'ן בענקל און געהויבן די אויגן צו די העכסטע פענסטער פון דעם גרויסן זאל. די פארהענג דארט אויבן זענען געווען פון א זעלטענעם בלויעם זייד ("תחלת"), אזא טיפע הימל-בלויע פארב, אז עס האט מיר אויסגעזען ווי די גאנצע לופט ווערט ארומגענומען אינעם וואלקן-שפיגל פונעם הימל. יעדעס מאל ווען דער ווינט האט זיי גענצליך גענצליך געמאכט, האט זיך אנגעוויזן דער באהאלטענער זילבערדיגער געוועב, וועלכע האט גלייך באקומען דעם שיין פונעם ליכט.
צווישן די פענסטער זענען אראָפּגעהאנגען ווייכע, העל-לילעך רויטע פארהענג ("ארגמן"), זייער שטאף איז געווען אזוי דינער און עלעגאנט אז ווען מען האט בלויז געקוקט דערויף האט זיך געשפירט ווי מען זעט דורך זיי דעם האלב-פינסטערן הימל אין באנאכט. דאס אלעס איז געווען אפגעהאלטן און פארבונדן מיט שטארקע, געלונגענע שטריקלעך ("חבלי בוץ") געמאכט פון גאלד און זילבער, צוגעבונדן צו פיינע זילבערדיגע און גאלדענע האקן וואס זענען געווען איינגעשטעקט אין די מארמארנע ווענט פונעם זאל.
איך זיץ דא, שטיל און פארכישופט פון די אויסטערלישע קאמבינאציע פון אלע די אויסטערלישע קאלירן און מאטעריאלן. ווען די שאנדעלירן האבן געשיינט זייערע טויזנטער ליכטעלעך, האט זיך דער גאנצער זאל פארוואנדלט אין א שטיקל פערזישע קונסט-ווערק וואס מיין אויג האט נאך קיינמאל נישט געזען.
מען קען ממש שפירן, ווי יעדעס איינצלנע דעטאל איז אויסגעקליבן געווארן מיט א פונקטליכקייט און פארכט, אז יעדער וואס וועט זען די שיינקייט זאל זיך נישט קענען צוריק האלטן פון ארויסגעבן אן אויפשטוינענדיגער "וואו!"
די פארהענג און זייערע פארבן זענען געווען דער אמתער אויסדרוק פונעם פערזישן מלוכה'ישן גלאנץ און עלעגאנץ.
איבער מיין קאפ הענגען ריזיגע שאנדעלירן פון ריין-גאלד, מיט הונדערטער קריסטאלענע ליכטעלעך וואס זענען פונקטליך אויסגעשטעלט אין גרויסע רונדע קרייזן. דאס ליכט שפיגלט זיך צוריק פון די וואנטן, די ווענט און אפילו די בענק פון די גאסט. די שפיגלונגען מאכן אז די גאנצע זאל ווערט אויפגעלאכטן מיט א ווארעמער ליכט, און אלעס באקומט אן עכט-קעניגליכע אויסזען.
איך קום צוריק צו מיר, ווען א סדרן טראכט אז אפשר ווייס איך נישט וואו צו גיין. ער נעמט א רואיגן טריט צו צו מיר און פרעגט, "איר זוכט עפעס?" איך געב אים איבער מיין קארטל, ער קוקט עס איבער און ווייזט מיט זיין פיין-געוויזענער האנט: "דאס איז אייער פלאץ, רייע 23, בענקל 18."
איך גיי צו מיין פלאץ, אבער ביים גיין קוק איך מיט וואונדער ארום אויף די טישן וואס זענען שוין אנגעשטעלט געווארן פאר די גאסט. יעדער טיש איז אויסגעשטעלט מיט קליינע, גאלד-געצירטע טעלערס און קריסטאלענע גלעזער וואס בליצן אין ליכט. אין מיטן יעדן טיש שטייט א הויך גאלדענער קענדלשטאק מיט ליכט וואס ברענען שטיל און רואיג.
פון אלע זייטן זע איך מענטשן וואס זענען ארויסגעשטעלט געווארן מיט זייערע בעסטע בגדים, אפילו די וואס זענען באקאנט מיט זייער באשיידנקייט, האבן היינט נישט צוריקגעהאלטן פון זיך ארויסצושטעלן. די פרויען זיצען, געשמאק באצירט מיט קליידער פון רייכע זייד און פערל-צירונגען, און די מענער אין זייערע בעסטע קאפטענעס און היטלעך.
איך זעץ זיך ענדליך אראפ אויף מיין פלאץ און קוק זיך איבער אויף ביידע זייטן. דער מענטש רעכטס פון מיר האט זיך טאקע נישט געשעמט אנצוטאן א נייעם באקיטשע, וואס גלאַנצט ממש אין ליכט; און דער לינקער שכן האט א זילבערנע שעפּסל-אויער אין זיין אויער, און רעדט שטיל אריין מיט עפעס אן עסקן אויף די ראדיא.
פלוצלינג ווערט אלעס שטיל. מען הערט נאר דאס קראכן פון די גרויסע טויערן אינעם אנדערע עק פונעם זאל, וואס עפענען זיך מיט א קלארן קלאנג. עס ווערט נאך שטילער, אזוי שטיל אז איך קען הערן מיין הארץ קלאפן. די מוזיק הייבט אן שפילן א רואיגע, אבער אויטאריטעטן פאנפארע.
אריין אין זאל קומט דער קעניג, זיין מלבוש שיינט אין גאלד, זילבער און רויטן זייד. זיין גרויסער מאנטל ליגט אויף זיינע פלייצעס מיט א ראיאלע ווירדע, און אויפן קאפ האט ער א ריזיגן גאלדענעם קרוין מיט טייערע שטיינער וואס גיבן ארויס ליכט פון אלע זייטן.
יעדער שטייט, קיינער טוט נישט קיין גרינגע באוועגונג. דער קעניג גייט מיט רואיגע, אבער זיכערע טריט אריבער דעם מארמאר פלאהר, זיינע אויגן וואנדערן ארום איבער די פולע רייען. ער זעט אויס צופרידן מיט וואס ער באמערקט דא, און ווען ער דערגרייכט זיין טראן, זיצט ער זיך אראפ מיט א פאמפעזן באוועגונג.
דער עולם ווארט אויף זיין ערשט ווארט, און ווען ער עפנט דעם מויל, פיל איך ווי די גאנצע זאל האט זיך פארוואנדלט צו איינס. זיינע ווערטער פאלן רואיג, קלאר און מיט א מאכטפולקייט וואס אפילו די ווענט שפירן:
"ברוכים הבאים, וועלקאם, מיין חשובע געסט, צו דער סעודה וואס וועט דערמאנט ווערן פאר אלע קומענדיגע דורות..."
די גרויסע טירן האבן זיך פארמאכט, און די גאנצע אטמאספערע אינעם זאל איז געווארן רואיג און ערווארטונגספול. די באדינער האבן אנגעהויבן ארויסברענגען די סעודה, איינער נאכן צווייטן, אזוי ווי א ריזיגע כוואליע פון עסן און טרינקען וואס האט נישט קיין סוף.
אין א קורצער צייט זענען די אלע גרויסע, גאלדענע טישן געווען אנגעפילט מיט די אויסגעקליבענע מאכלים, יעדעס פארציע א שטיק קונסט פאר זיך. עס האט אויסגעזען ווי יעדער מאכל איז געווארן אויסגעשטעלט מיט גרויסער מחשבה און מיט א זעלטענעם חוש פאר שיינקייט.
גאלדענע טעלערס און בעכער האבן געבליצט פונעם ליכט, און די וויין, וואס מען האט אריינגעגאסן פון קריסטאלענע פלעשער, האט געשימערט מיט א רויטע, טיפע קאליר. די גלעזלעך זענען געווען באצירט מיט קליינע זילבערנע אויסשניצן וואס האבן נאך מער ארויסגעברענגט דעם קעניגליכן סטיל.
איך האב געקוקט ארום אויפן עולם און געזען ווי יעדער איינער באטראכט די טישן און מאכלים מיט וואונדער. די סעלעקציע איז געווען נישט נאר גרויס, נאר ספעציעל אויסגעקליבן צו געבן יעדעם גאסט דאס וואס ער דארף און וויל. פאר די אידישע באזוכער האט מען קלאר ארויסגעשטעלט מאכלים וואס זענען געווען אפיציעל געשטעמפלט מיט די סימנים פון די בעסטע הכשרים, מיט גרויסע שילדער וואס ווייזן קלאר: "באשטעטיגט דורך בד"ץ העדה החרדית".
עס האבן זיך געפונען דארט אלע סארטן געבראטנס, געבאקן-פלייש, סאלאטן פון גרינצייג וואס איז אויסגעשטעלט געווארן אין טייערע פארצעלאן שאסלעך. עס איז געווען דארט פיש מיט אויסגעריכטעטע קאלירן און געשמאקן וואס האבן אנגערופן יעדן איינעם נאכצוגיין נאך א שטיקל. אויף יעדן טיש זענען געווען באזונדערע סערווערס וואס האבן באדינט דעם עולם מיט א שנעלקייט און קעניגליכקייט.
די באדינער זענען אנגעטאן געווען אין ריינע ווייסע קליידער, מיט זילבערנע גאטעס וואס האבן געטאנצען און געגעבן יעדן א געפיל פון וויכטיגקייט און חשיבות. זיי האבן זיך באוועגט רואיג און באהאלטן צווישן די רייען, און האבן קיינמאל נישט געלאזט אז א טעלער אדער א בעכער זאל שטיין ליידיג מער ווי אפאר סעקונדעס.
פלוצלינג הערט זיך ווידער א שטילקייט אינעם זאל. דער קעניג שטייט אויף פון זיין טראן און הייבט אן רעדן צום עולם:
"טייערע און חשובע געסט, עס איז מיין גרעסטע פארגעניגן צו באגריסן אייך אלע דא אין מיין פאלאץ. די סעודה איז נישט בלויז געמאכט געוואָרן צו ווייזן דעם רייכטום פון מיין מלוכה, נאר בעיקר צו ווייזן די אייניגקייט פון אלע מיינע פעלקער. לאמיר זיך אלע צוזאמען פרייען, און מאכן זיכער אז יעדער איינציגער פערזאן אין זאל זאל ארויסגיין פון דא באגייסטערט און צופרידן."
די געסט האבן געלאזט הערן שטילע קלאפן, און דער קעניג האט זיך צוריק געזעצט אויפן טראן. די מוזיק האט זיך ווידער אנגעהויבן שפילן, די שמועסן האבן זיך ווידער גענומען אויף יעדן טיש, און די סעודה האט זיך ממשיך געווען אין זייערע גאלדענע שיינקייט און גלאנץ.
איך קוק זיך ארום אויפן טיש, און ממש אין דעם מינוט ווערן ארויסגעברענגט די אויסגעקליבענע, אויסטערלישע שטיקער סטעיק. יעדער סטעיק ליגט אויפן טעלער ווי א שטיקל קונסטווערק. די טעלערס זענען פון די פיינסטע פארצעלאן, ווייס און בלויע פארבן ציען זיך דורך אין דינע שטריכן, און אין די עקן פון די טעלערס זענען אויסגעארבעט גאלדענע צירונגען וואס צאנקען אונטער די גרויסע שאנדעלירן.
די סטעיקס, וואס ווערן אויפגעגעבן, זענען באזונדערס דיק און זאפטיג, מיט די גאנצע רייך-ברוינע קאליר וואס זאגט ארויס א געשמאק וואס איז נישט צום באשרייבן. עס קומט ארויס פון זיי אן ארומא וואס ציט ממש אן יעדן מענטש צו כאפן דעם מזלג און פרובירן אן א רגע ווארטן.
צוזאמען מיט די סטעיקס ווערן ארויסגעשטעלט קליינע שיסלען פון פיקעל, וואס זענען אויסגעשטעלט מיט גרויס געשמאק. די פיקעל זענען אזוי פריש און קראנ'צשי אז יעדעס מאל מען בייסט אריין שפירט מען ווי עס ברעכט זיך אויפן צונג אוי די קראך פון די פיקעל אהההה. עס קומט אויך מיט קליינע שיסלען מאסטערד, וואס זענען געהעריג שארף און האבן א געשמאקע, ווארעמע קאליר, און קעטשאַפּ, וואס איז אזוי זיס און טיף-רויט ווי א פייער.
די חריין, וואס איז אויך געשטעלט געווארן אויפן טיש, האט געהאט אזא פרישער און שארפער ריח אז די אויגן האבן זיך כמעט אנגעהויבן טרערן נאכן בלויז קוקן דערויף. אבער גלייך ווען מען האט געכאפט א שטיקל סטעיק און גענומען א ביסל חריין, האט מען געשפירט א געשמאקן, א געפיל וואס האט געמאכט אז יעדע בייס זאל זיין נאך בעסער און געשמאקער.
איך האב געזען ווי דער מענטש לעבן מיר, וואס האט אין אנהויב פון דער סעודה פרובירט זיך צו האלטן צוריק און נישט צו ווערן צו באקוועם, האט צוביסלעך אנגעהויבן לאזן נאכגיין זיין געוויסנסביסן. ער האט גענומען זיין גאלדענעם מזלג, געשניטן אריין אינעם סטעיק, און ווען ער האט עס געשמעקט, איז אים ארויס א קליינער שמייכל פון הנאה.
און אזוי, אויפן גאנצן טיש זענען די מענטשן, איינס נאכן אנדערן, געווארן אריינגעשלעפט אין דעם געשמאקן, אויסטערלישן טעם פון די סטעיקס. יעדער האט גענומען פיקעל, חריין, געלייגט מאסטערד און קעטשאַפּ, ביז דער גאנצער עולם האט זיך אנגעפילט מיט שמייכלען, נאר די קלאנגן פון די געשיר און פון די גלעזער, הערן די מענטשן וואס זענען געזעסן דארט.
איך קוק ארום אויף דעם עולם אין דעם גרויסן זאל, און טראכט צו מיר: אזוי איז דאס, ווען מען ווערט אריינגעצויגן אין די שיינקייט פון דער סעודה, ווען די גרענעצן ווערן פארשוואכטן דורך א קליינעם שטיקל סטעיק, א טעלער פיקעל און חריין. און אזוי ווערט דער קול פונעם רב צוביסלעך שטילער, און דער טעם פון די מאכלים ווערט אלס שטערקער, און אזוי ווערט דער ציבור אריינגעשלעפט אין א וועלט וואס זיי האבן זיך קיינמאל נישט פארגעשטעלט זיי וועלן אהין אנקומען.
די מוזיק, וואס איז געווען רואיג אבער טיף, האט זיך געטראגן איבערן גאנצן זאל, ווען די לופט איז געווארן אנגעפילט מיט א רואיגע קעניגליכקייט און אריסטאקראטיע.
אין דעם גאנצן בילד פון די שיינע שולחנות, די גאלדענע באשטעק, די פארצירטע טעלערס און קריסטאלענע גלעזער, האב איך געזען א בילד פון פולקאמע שלימות. דאס אלעס צוזאמען האט געגעבן א געפיל פון עפעס איבערנאטרוליך, וואס מען קען נאר חלומען דערפון אין א בילד.
און אין די אלע געפילן פון דער שיינקייט און דעם רייכטום, וואס שפיגלט זיך אין יעדן ווינקל פונעם זאל, האב איך פארשטאנען אז דאס אלעס האט נאר איין ציל: ארויסווייזן די גרעסטע, רייכסטע און מאכטפולסטע מלוכה אין דער וועלט—וואס אחשוורוש האט געוואלט ווייזן פאר די גאנצע וועלט.
דער עולם זיצט שוין אינעם גרויסן זאל, א ווילע מיט א קענטליכער הנאה איך זיץ אויך דא צווישן די מענטשן. די סעודה גייט אן מיט א ווירדע, די געסט עסן און טרינקען און ווערן צוביסלעך מער און מער באַקוועם. אבער דא און דארט הער איך נאך מענטשן שמועסן פון די גרויסע "מוחאה" וואס האט זיך אפגעשפילט די לעצטע טעג אין שטאט.
מיין מוח גייט צוריק צו די גרויסע "קול קורא'ס" וואס זענען געהאנגען אין אלע שולן און בתי מדרשים אין שטאט, געדרוקט מיט שארפע אותיות, אויפגעקלעבט אויף אלע ווענט. "אידישע קינדער, זייט געווארנט!," האט עס געשריגן. "דער פאלאץ איז נישט אונזער פלאץ! נישט צו גיין צו די סעודה פון אחשוורוש, נישט צוגעבן די נשמה צום קעניג'ס דעמאנסטראציע פון כח און געץ!"
איך דערמאן זיך ווי מען האט גערעדט אינעם שטיבל פון מרדכי היהודי, דער בארימטער ארטיגער רב וואס האט געשטאנען אויפן שפיץ פון די פאראייניגטע קהילות אין שטאט. מיט שארפע ווערטער און ווארעמקייט האט ער געמאכט קלאר אז זיך צומישן צווישן די גוים און זייערע מאכלים איז אסור, אז עס וועט ברענגען צו א רוחניות'דיגער געפאַר פארן גאנצן ציבור.
יעצט ווען איך קוק זיך ארום אינעם זאל, פארשטיי איך גוט פארוואס ער האט זיך אזוי דערשראקן. דער עולם, וואס איז אריינגעקומען נאר מיט א געדאנק צו קוקן, צו זיין א חלק פון דער היסטארישער מאמענט, ווערט מער און מער צוגעצויגן צו דער גאסטפריינדלעכקייט פון דער סעודה. דאס פאלגן דעם רב ווערט א פארגאנגענהייט.
יעדער ווערט באדינט מיט א פערזענליכקייט וואס קען נישט איבערגעלאזט ווערן. די קעניגליכע באדינער קומען צו יעדן איינעם און פרעגן מיט א שמייכל און כבוד, "וואס קען איך ברענגען נאך פאר אייך?" און נאך א גלעזל וויין ווערט אויסגעגאסן, נאך א געבעקסל אדער א שטיק בשר ווערט צוגעגעבן, און אזוי ווערן די גרענעצן מער און מער פארמעקט.
איך זע ווי אידישע פנימער ווערן אויפגעקלערט און פארוואנדלט. מענטשן וואס האבן זיך געזעצט מיט אן ערנסטן פנים, אביסל פארווייטאגט פון די ווערטער פון די קול קורא'ס אונטער זייער געוויסן, הייבן אן מער צו שמייכלען און ווערן מער באקוועם אין זייערע זיצן. עס ווערט געשמועסט פריי און אפען מיט די פערסישע אדלשטאנד און גרויסע מיניסטערן וואס זיצן אין דער זעלבער רייע.
איינער נאכן אנדערן ווערן זיי אריינגעצויגן אין שמועסן און טרינקן. די קעניגליכע מאכלים וואס זענען טאקע געווען אונטער א הכשר אבער האבן נישט געהאט קיין שום הגבלה פון אויסזען און געשמאק, האבן פארבלענדעט די אויגן און אריינגעצויגן די הארץ.
איך זע ווי געוויסע אידישע עסקנים שמועסן שוין מיט סענאטארן/טשעס און שרים/טעס פון אנדערע שטעט. מען הערט פרישע דיסקוסיעס, לאכן און קלינגען פון גלעזער. עס ווערט קלאר ווי די "מוחאה" פונעם רב ווערט פארגעסן און געלייגט אויפן זייט. די שמועסן ווערן מער לעבעדיג, די וועלט ווערט מער אפן, און די גרענעץ צווישן די אידישע און נישט-אידישע גאסט ווערן שוואכער און שוואכער.
איך קוק זיך ארום און מיין הארץ ווערט אביסל שווער. איך טראכט פון מרדכי און זיין רוף: "איר וועט זיך פארלירן אינעם גשמיותדיגער שיינקייט האט ער געשריגן, איר וועט נישט קענען ארויסקריכן ווען איר וועט זיך אריינציען." איך שפיר ווי ער האט געהאט גערעכט.
דער טעם פונעם וויין, דער געשמאק פון די פיינשמעקעדיגע מאכלים, און דער פריינטשאפטליכער שמועסן מיט מענטשן וואס מען וואלט אנדערש קיינמאל נישט גערעדט מיט זיי, האט די מאכט אויסצולעשן אפילו די שטערקסטע אידישע געפילן.
און אזוי זע איך דאס אלעס, זיצנדיג דא צווישן די מענטשן, און איך זע ווי עס טוט זיך אויף א וועלט וואס איז אפשר שיין און געשמאק, אבער איז אויך א וועלט וואס צעברעכט די גאנצע יסודות פון אונזער אידישקייט. איך זיץ און טראכט, און איך פרוביר צו האלטן זיך שטארק, אבער ארום מיר ווערן די שורות שוין אלץ מער לעבעדיג, און איך זע ווי דער גרענעץ ווערט שטילערהייט צוביסלעך אוועקגעריקט. און אזוי ווערט דער געוויסער קול פונעם רב צוביסלעך שטילער, און דער טעם פון די מאכלים ווערט אלס שטערקער און שטערקער, און אזוי ווערט דער ציבור אריינגעשלעפט אין א וועלט וואס זיי האבן זיך קיינמאל נישט פארגעשטעלט זיי וועלן אהין אנקומען...
