וואס איז א נס?

[אפענער]

עס זענען לכאורה פאראן צוויי וועגן צו באשטימען אז עפעס איז א נס:

1. ווען עפעס געשעהט אינדרויסן פון די געזעצן פון פיזיקס
2. ווען די פראבעביליטיעס זענען גאר שטארק אנטקעגן אז אזא זאך זאל פאסירן

איך וויל מיך יעצט קאנצענטרירן אויף דעם צווייטן וועג - פראבעביליטיעס.

לאמיר אנהייבן מיט א משל: ראובן ווארפט א מטבע הונדערט מאל, און יעדעס מאל פאלט עס אויפן קאפ. יעדער וואלט גלייך געזאגט אז דאס קען נישט זיין בלויז צופאל (טשענס), ווייל די פראבעביליטי דערפון איז אזוי קליין - איינס אין א דעסיליאן. מען וואלט באשלאסן אז עס מוז זיין אדער א נס אדער א טריק.

אבער דא קומט די שווערע פראגע: פארוואס? סיי וועלכע קאמבינאציע פון קאפ-אדער-פוס וואס וואלט אויסגעקומען האט די זעלבע פראבעביליטי - איינס אין א דעסיליאן. פארוואס איז דוקא ווען אלע זענען קאפ א נס, אבער ווען די רעזולטאטן זענען צומישט (וואס האט פונקט אזא קליינע פראבעביליטי) איז עס נארמאל?

די קשיא ווערט נאך שטארקער. די זעלבע רענדאם קאמבינאציע וואס האט קיין באדייט נישט. אויב א מענטש וואלט פרעדיקטירט דעם קאמבינאציע פון פאראויס, וואלטן מיר געזאגט אז עס איז א נס אדער א טריק. אבער פארוואס? עפעס האט דאך געמוזט פאסירן, מיט א געוויסע קליינע פראבעביליטי. וואס איז אנדערש דא ווען איינער האט עס פארויסגעזאגט? פארוואס באטראכטן מיר עס אלס א נס? פארוואס נישט זאגן אז עס איז פשוט א געלונגענע צוטרעף?

די וועג צו לייזן דעם פראבלעם איז אפשר אזוי: כאטש יעדער רעזולטאט האט א קליינע פראבעביליטי, איז נישטא קיין אלטערנאטיווע ערקלערונג ווען עס קומט צו צופעליגע צוזאמשטעלונגען. אבער ווען עס פאלט אויפן קאפ הונדערט מאל נאכאנאנד, האבן מיר יא אן אלטערנאטיווע ערקלערונג - ווייל עס איז א סדר וואס מענטשן דערקענען. מיר זעען א סדר, און דעריבער נעמען מיר אן אז עס איז געטאן געווארן בכוונה. די זעלבע איז ווען איינער פרעדיקטירט א רענדאם נומער, האבן מיר שוין אן אפציע צו זאגן אז עס איז געווען בכוונה - אז עס איז נישט געווען טשענס.

אבער די ערקלערונג האט שטארקע באגרעניצונגען. צום ביישפיל, אויב עפעס געשעהט הונדערט מאל אויף די זעלבע וועג, און איך ווייס קלאר אז עס איז נישטא קיין כוונה דערביי - קיין מענטש ווייסט נישט דערפון, און עס איז נישטא קיין סיבה פארוואס גאט זאל וועלן אז עס זאל אזוי אויסקומען - וועל איך אננעמען אז עס איז טשענס, ווי זעלטן עס זאל נישט זיין, ווייל נאר ווען עס איז דא א פראבעבל אלטערנאטיווע ערקלערונג וועל איך אוועקגיין פון טשענס.

דאס מיינט אז די גאנצע סיבה פארוואס מיר זאגן נישט אז עפעס איז 'טשענס' איז ווייל עס זענען פאראן אלטערנאטיווע ערקלערונגען. לויט דעם, אויב איינער גלייבט נישט אז גאט טוט ארומטוישן זאכן אין דער בריאה, דאן איז דאס נישט קיין אפציע ביי אים, און ער וועט קענען זאגן אז אפילו מאדנע געשעענישן זענען בלויז א צופאל. אויב אזוי, דאן ווערן מיר גארנישט קלוגער פון זאכן וואס געשעען מיט קליינע פראבעביליטיעס, ווייל דער ספק איז נאכאלץ: צי איז פאראן אן אלטערנאטיוו צו טשענס אדער נישט? דאס אז די זאכן זענען זעלטן זאגט אונז גארנישט אויב די אלטערנאטיוו עקזיסטירט.

 

[אפענער]

לאמיר יעצט באטראכטן די ערשטע און מער פשוט'ע מהלך - נסים וואס זענען אויסער די געזעצן פון פיזיקס.

נעמט למשל די פאלגנדע דוגמאות:

• אויב די זון זאל זיך אפשטעלן פאר אפאר שעה
• אויב איינער וואס איז זיכער טויט שטייט אויף תחיית המתים
• די ים זאל זיך שפאלטן אין צוועלף

אזעלכע געשעענישן וואלטן צעבראכן אלעס וואס מיר ווייסן וועגן די געזעצן פון פיזיקס. לכאורה, אזעלכע זאכן וואלטן געוויזן אויף א העכערע כוח וואס קען איבערשרייבן די נאטירליכע געזעצן.


אבער ווען מ'טראכט אריין טיפער, זעט מען אז דער פאקט אז עפעס איז ארויס פון די געזעצן פון פיזיקס איז נישט אליין די סיבה פארוואס עס איז א נס.
צום ביישפיל: אויב זאל זיך די ים שפאלטן ערגעץ אין א ליידיגע געגנט, אן קיין מענטשן דערנעבן, אן קיין סיבה, אויף א גרינעם דינסטאג – דאס וואלט טאקע געוויזן אז אונזער הבנה אין פיזיקס איז באגרעניצט, אבער ווער זאגט אז עס איז דא עפעס א באוואוסטזיניגער כוח וואס טוט דאס מיט א ציל? אויב זאל זיך די זון אפשטעלן ערגעץ וואו פאר אפאר שעה אן קיין ערקלערבארע סיבה – איז דאס באמת א ראיה אויף א נס?

עס איז אייביג דא פלאץ פאר נייע אנטדעקונגען און וויסנשאפטליכע פארשריט. עס זענען פאראן פארשידענע מעגליכקייטן: אפשר מאכט זיך איינמאל אין יעדע פאר טויזנט יאר אז צוליב עפעס אן אומבאקאנטער נאטורליכער כוח בלייבט די זון שטיין? אפשר איז יא פאראן א ווייטער מעגליכקייט אז א מענטש זאל קענען צוריק ווערן לעבעדיג?

אזעלכע געשעענישן וואלטן טאקע געוויזן אז אונזער וויסן איז באגרעניצט, אבער צי ווייזט עס אויטאמאטיש אז דא איז געשען א נס? אפשר איז טאקע דא עפעס טיפער וואס מיר פארשטייען נאכנישט אין די געזעצן פון פיזיקס. אבער אפילו עס זענען דא זאכן טיפער ווי אונזער פארשטאנד פון פיזיקס, מיינט עס נישט אז עס איז דא א באוואוסטזיניגע כוח וואס טוט די זאכן מיט א כוונה.


נאר באמת זענען די אלע ביישפילן נאר א צווייג פון די פריערדערמאנטע מהלך פון פראבעביליטיעס, און עס גייט טאקע נאר צוזאמען מיט א כוונה ווען די שינוי הטבע איז מער מסתבר צו זיין מיט א ציל, ווי צו זאגן אז עס האט זיך פונקט אזוי געמאכט. דערפאר איז די באדייט פון דעם נס פון קריעת ים סוף נישט בלויז אז די ים האט זיך געשפאלטן, נאר אז די אידן זענען דארט געשטאנען אין א צרה און פונקט דאן האט זיך די ים געשפאלטן. דער צייטפונקט און קאנטעקסט מאכן דעם אויסערגעווענליכן געשעעניש באדייטפול, און ווייל די פראבעביליטיעס זענען גאר קליין, וועלן מיר ענדערש זאגן אז עס איז געשען בכוונה.

די זעלבע זאך איז מיט די זון וואס שטעלט זיך אפ: נאר אויב עס געשעט אין א באדייטפולן צייטפונקט, וואלט מען געקענט טענה'ן אז עס איז א נס. דאס צייגט אונז אז די געשעעניש אליין, אפילו ווען עס איז אויסער די געזעצן פון פיזיקס, ארבעט נישט אן די פריערדיגע סברא פון פראבעביליטיעס – אז די געשעעניש איז נישט סתם פאסירט, נאר אז עס האט פאסירט פונקט ווען עס האט אויסגעפעלט.


דאס גיבט אונז א קלארקייט אין די הגדרה פון א "נס": א נס איז עפעס וואס ווערט געטון דורך א באוואוסטזיניגער כוח מיט א כוונה. דאס אז עס איז ארויס פון די געזעצן פון פיזיקס מאכט פשוט אז די פראבעביליטי זאל זיין קליין, און ווען עס איז דא אן אלטערנאטיווע ערקלערונג פון כוונה, איז דאס עפעס וואס נעמט זיך גרינג אן.

אבער ווי אויבנדערמאנט, בלייבט די פונדאמענטאלע שאלה פון נסים: איז טאקע דא אן אלטערנאטיוו צו די געשעהנישן, אדער איז עס גארנישט אנדערש ווי די אנדערע צופעליגע געשעהנישן אין דער וועלט?

 

[קהל׳ס נער]

אפילו אויב די ים סוף שפאלט זיך היינט וועלן די סייענטיסטן זאגן אז דאס איז א חלק פון די בריאה (כל זה אני מכניס) אז איינמאל אין פינף טויזענט יאר שפאלט זיך דער ים סוף, צוליב וואס עס איז דא א שטארקע איבערפלוס פון Trichodesmium erythraeum אינעם ים סוף.
אזוי קען מען אויף איעדע נס טרעפן א תירוץ פארוואס ער איז טבע.
יעצט ברויך מען עפענען אן אשכול ״איז בכלל מעגליך אז א נס זאל געשעהן?״

(אחרי בלותי היתה לי עדנה: זעהט זיך אויס ווי איך זאג די זעלבע זאך ווי אפענער)

 

[אפענער]

אפילו אויב די ים סוף שפאלט זיך היינט וועלן די סייענטיסטן זאגן אז דאס איז א חלק פון די בריאה (כל זה אני מכניס) אז איינמאל אין פינף טויזענט יאר שפאלט זיך דער ים סוף, צוליב וואס עס איז דא א שטארקע איבערפלוס פון Trichodesmium erythraeum אינעם ים סוף.
אזוי קען מען אויף איעדע נס טרעפן א תירוץ פארוואס ער איז טבע.
יעצט ברויך מען עפענען אן אשכול ״איז בכלל מעגליך אז א נס זאל געשעהן?״

(אחרי בלותי היתה לי עדנה: זעהט זיך אויס ווי איך זאג די זעלבע זאך ווי אפענער)

Click to shrink...

ווען דאס זאל נישט געשעהן ווען מיליאנען אידן שטייען ביים ים איז עס גראדע קאמאן סענס אזוי צו טראכטן, נאר אז עס זאל געשעהן פונקט ווען אידן שטייען ביים ים איז גאר א ווייטער טשענס און די פראבעביליטי איז זייער נידעריג. און דאס זאג איך אז אלס קומט צוריק צו פראבעביליטיעס.

 

[מצליח]

ווי די מענטשען וואס האבען געבויט ביעמס אינטער צו האלטען די הימעל עס זאל נישט איינפאלען איינמאל און צוויי טויזענט יאר.