חלק א'
דורך הרב פנחס אליעזר הלוי דונער (איבערגעטייטשט פון דא)
די אטמאספער אין צימער איז געווען ערנסט און אנגעשטרענגט. דער עלטערער רב איז געליגן אויף א וואקלדיגער בעט, ארומגענומען מיט משפחה און א האנדפול נאנטע פריינט, זיין אטעם שווער, זיין איינגעקנייטשטער פנים איינגעפאלען און בלאס. דאס איז נישט געווען סתם א עלטערער רב; דאס איז געווען איינער פון אייראפע'ס מערסט איינפלוסרייכע רבנים, רבי יעקב עמדין, און דאס זענען געווען זיינע לעצטע מאמענטן. ביי אכט און אכציג יאר האט ער דערגרייכט א זיידענע עלטער. ער האט איבערגעלעבט צוויי פון זיינע דריי ווייבער, און די מערהייט פון זיינע צוואנציג קינדער. אמאל א רייכער און מוצלח'דיגער געשעפטסמאן, האבן זיינע גליקן זיך איבערגעדרייט און נאר א יאר פריער איז ער געצווינגען געווארן צו זוכן הילף פון קהל'ס קאסע. זיין געזונט איז געווען אין א ירידה פאר א לאנגע צייט, און דער פארלוסט פון זיין זעה קראפט האט אין ענדע אים געברענגט צו גאנצער בלינדקייט, וואס האט אים צוגענומען זיין איינציגע פארבליבענע הנאה – ליינען און לערנען די פילע ספרים אין זיין פריוואטער ביבליאטעק.
עס איז געווען ל' ניסן ה'תקל"ו (April 19 1776). פאר מער ווי א פערטל יארהונדערט איז אלע פון ר' יעקב עמדין'ס ענערגיע געווען געווידמעט און געגעבן צו נאר איין זאך – זיכער מאכן אז יעדער ג-ט פארכטיגער איד זאל וויסן דעם פאקט אז דער הויפט רב פון האמבורג און געערטער רבני'שער פירער, רבי יונתן אייבשיץ, איז נישט דער פרומער איד וואס ער האט זיך ארויסגעגעבן צו זיין, נאר איז טאקע א געהיימער גלויבער אין דעם פאלשן משיח, שבתי צבי, און אז ער האט כיטעריש אריינגעברענגט שבתאית'דיגע כפירה אין דער הויפטשטראם פון אידישקייט.
ר' יונתן אייבשיץ האט שוין נישט געלעבט פאר צוועלף יאר. אבער זיין פטירה האט נישט אפגעהאלטן ר' יעקב'ס קאמפיין. אין פאקט, עס האט אויסגעזען אז עס האט נאר פארגרעסערט זיין מערכה. ר' יעקב איז געווען פעסט באשלאסן אז דער מענטש וואס ער האט באטראכט אלס דער מוסטער פון שלעכטס וועט קיינמאל נישט ווערן פארהייליגט אדער ארויפגעקוקט. אפילו ווען ר' יונתן איז באערדיגט געווארן צוועלף יאר פריער האט ר' יעקב געגעבן א 'הספד' אין וועלכן ער האט אים באשולדיגט אין אפנויגן פון די תורה און ערגער, און האט ערשטוינט זיין עולם מיט דער שטארקייט פון זיינע פארדאמונגען. אבער יעצט, ווען די קליינע גרופע קרובים און פריינט זענען געשטאנען שטיל, באטראכטנדיג דעם עלטערן רב ווי זיין לעבן איז אויסגעלאפן, איז די לעצטע זאך אויף זייערע מחשבות געווען ר' יונתן אייבשיץ. אלעס וואס זיי האבן זיך געקימערט איז געווען דער באלדיגע לעצטע אטעם פון דעם ריז פון אידישער פירערשאפט, וואס איז געווען אין צענטער פון אייראפע'ישער אידישער לעבן פאר מער ווי פופציג יאר. דער ביטערער מחלוקת צווישן אים און זיין ארכי-פיינט איז געווען זייער ווייט אין יענעם מאמענט און אויב איינער אין צימער האט געגעבן א מחשבה דערויף, וואלט עס נאר געווען צו באטראכטן דעם פאקט אז דער קאנפליקט קומט ענדליך צו א סוף.
די מצבה פון ר' יונתן אייבשיץ אין המבורג. ער איז געווען דער הויפּט רב פון דער "טריפל-קהילה" המבורג-אלטונא-וואנזבעק, פון תק"י ביז זיין פּטירה אין תקכ"ו
פלוצלינג, אומגעראכטן, האט ר' יעקב געעפנט זיינע בלינדע אויגן. ער האט געכאפט די האנט פון דעם מענטש וואס איז געווען נאנט צו אים, א מיטגליד פון דער חברא קדישא ביי זיין בעט, און אנגעהויבן צו רעדן אין א נידעריגע שטימע. עס האט אויסגעזען ווי ער גריסט איינעם; א לאנג פארלוירענער קרוב אדער פריינט. זיין שטימע איז געווען כמעט נישט צו הערן, און דער מענטש וועמענ'ס האנט ער האט געכאפט האט זיך צוגעבויגן צו אים, פרובירנדיג צו פארשטיין וואס ער זאגט. ער האט געשטעלט זיין אויער נעבן ר' יעקב'ס מויל און געהערט מיט אכטונג, דאן האט ער געכאפט א טיף אטעם און איז געווארן בלאס.
"וואס זאגט ער? וואס זאגט ער?"
דער יונגערמאן האט נישט געקענט ענטפערן. ער האט זיך ווידער צוגעבויגן און געהערט נאכאמאל, און דאן האט ער געשאקלט זיין קאפ אין פארוואונדערונג.
"דער רב זאגט איבער און איבער, 'ברוך הבא, מיין טאטע; ברוך הבא, רבי יונתן', דאס זאגט ער!" עס איז געווען א שארפער אטעם פון יעדן אין דעם פארנומענעם צימער. וואס קען דאס מיינען? ווי איז עס מעגליך אז אין זיינע לעצטע מאמענטן האט ר' יעקב דערמאנט זיין באליבטן טאטן אין דער זעלבער אטעם ווי דעם נאמען פון זיין געהאסטער פיינט? וואס האט ער געמיינט מיט "ברוך הבא", א אויסדרוק וואס ווערט געווענליך געזאגט אלס א באגריסונג? די משפחה האט שטיל גערעדט צווישן זיך, פרובירנדיג צו געפינען א הסבר פאר וואס איז פארגעגאנגען. איינער פון זיי האט פארגעשלאגן זיי זאלן פרעגן ר' יעקב, אבער ער איז ווידער שטיל געווארן, און האט צוגעמאכט זיינע אויגן. זיין אטעם האט זיך אנגעהויבן צו פארלאנגזאמען, און אין א פאר מינוטן איז ער אוועק. די חברא קדישא האט אויסגעליידיגט דעם צימער, און – לויט דער מסורה – האבן זיי אויפגעהויבן דעם רב'ס שוואכע גוף פון דער בעט און געלייגט אויף דער ערד.
ביי דער משפחה האט מען אנגעהויבן דיסקוסירן די לוויה און קבורה פלענער מיט קהילה באאמטע. עס איז געווען קלאר אז ר' יעקב וועט ווערן באערדיגט אין דער מערסט אנגעזעהנער טייל פון בית עולם, וואו נאר קהילה פירער און אנגעזעהנע רבנים ווערן באערדיגט. נאך אלעם, חוץ פון זיין איינע פון אייראפע'ס הויפט רבנים, ער האט געוואוינט אין האמבורג פאר די מערהייט פון זיין לעבן, און זיין טאטע, חכם צבי אשכנזי, האט געדינט אלס הויפט רב. קיינער וואלט נישט געוואגט אים צו אפזאגן זיין רעכטפארטיגע פלאץ אין בית עולם.
אבער די קהילה רעפרעזענטאטן האבן זיך געדרייט פון פוס צו פוס, קוקנדיג אראפ אויף דער ערד. עס איז געווען א פראבלעם. א גרויסער פראבלעם. ווער וועט ברענגען די נייעס צו דער משפחה? דער איינציגער קבר פארהאן אין בית עולם איז געווען א פאר פיס אוועק פון וואו ר' יונתן איז באערדיגט, און אויף דער זעלבער רייע. עס איז נישט געווען קיין וועג אז די משפחה וועט מסכים זיין אז ר' יעקב זאל דארט באערדיגט ווערן, און אויך נישט די האמבורג קהילה פירערשאפט, וועמענ'ס געטריישאפט צו ר' יונתן איז געווען אבסאלוט איבער די יארן, וועלן מסכים זיין צו זען דעם מענטש וואס האט גורם געווען אזויפיל צרות באערדיגט נאנט צו דעם ציל פון זיין אומבויגזאמע מלחמה. איינער פון די קהילה רעפרעזענטאטן האט געבראכן די נייעס צו דער משפחה. עס איז געווען טויט שטיל. מען האט געקענט הערן א נאדל פאלן. דער הויפט פון דער חברא קדישא האט זיך אויפגעשטעלט. ער האט געוואלט פארשלאגן א לייזונג.
"איך הער אז ר' יחזקאל לאנדא, דער הויפט רב פון פראג, איז אין שטאט, פסק'נדיג א דין תורה. אפשר לאמיר אים פרעגן צו פסקענען צי ר' יעקב קען ווערן באערדיגט נאנט צו ר' יונתן. ער ווייסט זייער גוט די געשיכטע צווישן זיי. פאר מיין חלק, קען איך רעדן אין דער קהילה'ס נאמען. מיר וועלן פאלגן דעם רב פון פראג'ס אנווייזונגען – אזוי לאנג ווי די משפחה איז אויך מסכים צו טון אזוי."
די משפחה מיטגלידער האבן זיך אנגעקוקט און געגעבן זייער הסכמה. וואס פאר א ברירה האבן זיי געהאט? יעדער מינוט וואס זיי האבן פארשפעטיגט די לוויה איז געווען א חוסר כבוד צו ר' יעקב. א באגעגעניש איז געשווינד אויפגעשטעלט געווארן מיט רב לאנדא. זיין באציאונג מיט ביידע ר' יעקב און ר' יונתן איז געווען אנגעשטרענגט און שווער איבער די יארן, וואס האט לכל הפחות געמיינט אז ביידע זייטן וועלן באטראכטן זיין פסק אלס אביעקטיוו. אן עלטערער מיטגליד פון דער עמדין משפחה און א רעפרעזענטאנט פון דער חברא קדישא זענען אריינגעפירט געווארן אין רב לאנדא'ס צימער, און ער האט אויסגעהערט מיט ערענסטקייט ווי זיי האבן מסביר געווען דעם פראבלעם. ער האט געטראַכט פאר א מאמענט, און געפרעגט ווי אזוי ר' יעקב האט גערעדט וועגן ר' יונתן איבער די לעצטע מאנאטן פון זיין לעבן. איז געווען א ענדערונג אין שטעלונג? האט ער אפגעווייכט זיין שטעלונג? נישט ממש, האט דער משפחה מיטגליד געענטפערט – זיין שארפע קריטיק איז געווען אומאויפהערליך. חוץ, האט ער צוגעלייגט, אין די מאמענטן גלייך פאר ער איז געשטארבן, און ער האט דערציילט דעם מאָדנע אינצידענט וואס האט פאסירט בלויז מינוטן פאר ר' יעקב האט געצויגן זיין לעצטע אטעם.
רב לאנדא האט געשמייכעלט. "איך מיין מיר קענען מעלדן די לוויה," האט ער געזאגט, "און עס איז גאנץ גוט אז ר' יעקב'ס לעצטע רוה פלאץ זאל זיין אזוי נאנט צו ר' יונתן. קלאר, ווען זיין נשמה איז ארויס פון דעם וועלט, האט ר' יעקב ענדליך זיך פארגליכן מיט ר' יונתן, און קיינער אנדערש ווי דער גרויסער חכם צבי איז געווען דארט עס צו זען. ברוך דיין האמת!"
און מיט דעם האט די ערגסטע רבני'שע מחלוקת אין דער מאדערנער אידישער געשיכטע אויסגעזען צו האבן דערגרייכט איר נאטורליכן אויספיר. א קאנפליקט וואס האט אריינגעצויגן מערערע קהילות, קאליע געמאכט קאריערעס, צושיידט משפחות, אריינגעצויגן די גוי'שע אויטאריטעטן פון מער ווי איין לאנד, און חרוב געמאכט לעבנס, האט אויסגעזען – ענדליך – צו זיין ביי אן ענדע. מיט דער טויט פון דער צווייטער פון די צוויי הויפט פערזענלעכקייטן וועמענ'ס נעמען זענען געווען סינאנים מיט דעם לאנגן קאמף, אויף וואס פאר א מעגליכע יסודות וואלט עס ווייטער אנגעגאנגען?
דורך הרב פנחס אליעזר הלוי דונער (איבערגעטייטשט פון דא)
די אטמאספער אין צימער איז געווען ערנסט און אנגעשטרענגט. דער עלטערער רב איז געליגן אויף א וואקלדיגער בעט, ארומגענומען מיט משפחה און א האנדפול נאנטע פריינט, זיין אטעם שווער, זיין איינגעקנייטשטער פנים איינגעפאלען און בלאס. דאס איז נישט געווען סתם א עלטערער רב; דאס איז געווען איינער פון אייראפע'ס מערסט איינפלוסרייכע רבנים, רבי יעקב עמדין, און דאס זענען געווען זיינע לעצטע מאמענטן. ביי אכט און אכציג יאר האט ער דערגרייכט א זיידענע עלטער. ער האט איבערגעלעבט צוויי פון זיינע דריי ווייבער, און די מערהייט פון זיינע צוואנציג קינדער. אמאל א רייכער און מוצלח'דיגער געשעפטסמאן, האבן זיינע גליקן זיך איבערגעדרייט און נאר א יאר פריער איז ער געצווינגען געווארן צו זוכן הילף פון קהל'ס קאסע. זיין געזונט איז געווען אין א ירידה פאר א לאנגע צייט, און דער פארלוסט פון זיין זעה קראפט האט אין ענדע אים געברענגט צו גאנצער בלינדקייט, וואס האט אים צוגענומען זיין איינציגע פארבליבענע הנאה – ליינען און לערנען די פילע ספרים אין זיין פריוואטער ביבליאטעק.
עס איז געווען ל' ניסן ה'תקל"ו (April 19 1776). פאר מער ווי א פערטל יארהונדערט איז אלע פון ר' יעקב עמדין'ס ענערגיע געווען געווידמעט און געגעבן צו נאר איין זאך – זיכער מאכן אז יעדער ג-ט פארכטיגער איד זאל וויסן דעם פאקט אז דער הויפט רב פון האמבורג און געערטער רבני'שער פירער, רבי יונתן אייבשיץ, איז נישט דער פרומער איד וואס ער האט זיך ארויסגעגעבן צו זיין, נאר איז טאקע א געהיימער גלויבער אין דעם פאלשן משיח, שבתי צבי, און אז ער האט כיטעריש אריינגעברענגט שבתאית'דיגע כפירה אין דער הויפטשטראם פון אידישקייט.
ר' יונתן אייבשיץ האט שוין נישט געלעבט פאר צוועלף יאר. אבער זיין פטירה האט נישט אפגעהאלטן ר' יעקב'ס קאמפיין. אין פאקט, עס האט אויסגעזען אז עס האט נאר פארגרעסערט זיין מערכה. ר' יעקב איז געווען פעסט באשלאסן אז דער מענטש וואס ער האט באטראכט אלס דער מוסטער פון שלעכטס וועט קיינמאל נישט ווערן פארהייליגט אדער ארויפגעקוקט. אפילו ווען ר' יונתן איז באערדיגט געווארן צוועלף יאר פריער האט ר' יעקב געגעבן א 'הספד' אין וועלכן ער האט אים באשולדיגט אין אפנויגן פון די תורה און ערגער, און האט ערשטוינט זיין עולם מיט דער שטארקייט פון זיינע פארדאמונגען. אבער יעצט, ווען די קליינע גרופע קרובים און פריינט זענען געשטאנען שטיל, באטראכטנדיג דעם עלטערן רב ווי זיין לעבן איז אויסגעלאפן, איז די לעצטע זאך אויף זייערע מחשבות געווען ר' יונתן אייבשיץ. אלעס וואס זיי האבן זיך געקימערט איז געווען דער באלדיגע לעצטע אטעם פון דעם ריז פון אידישער פירערשאפט, וואס איז געווען אין צענטער פון אייראפע'ישער אידישער לעבן פאר מער ווי פופציג יאר. דער ביטערער מחלוקת צווישן אים און זיין ארכי-פיינט איז געווען זייער ווייט אין יענעם מאמענט און אויב איינער אין צימער האט געגעבן א מחשבה דערויף, וואלט עס נאר געווען צו באטראכטן דעם פאקט אז דער קאנפליקט קומט ענדליך צו א סוף.
די מצבה פון ר' יונתן אייבשיץ אין המבורג. ער איז געווען דער הויפּט רב פון דער "טריפל-קהילה" המבורג-אלטונא-וואנזבעק, פון תק"י ביז זיין פּטירה אין תקכ"ו
פלוצלינג, אומגעראכטן, האט ר' יעקב געעפנט זיינע בלינדע אויגן. ער האט געכאפט די האנט פון דעם מענטש וואס איז געווען נאנט צו אים, א מיטגליד פון דער חברא קדישא ביי זיין בעט, און אנגעהויבן צו רעדן אין א נידעריגע שטימע. עס האט אויסגעזען ווי ער גריסט איינעם; א לאנג פארלוירענער קרוב אדער פריינט. זיין שטימע איז געווען כמעט נישט צו הערן, און דער מענטש וועמענ'ס האנט ער האט געכאפט האט זיך צוגעבויגן צו אים, פרובירנדיג צו פארשטיין וואס ער זאגט. ער האט געשטעלט זיין אויער נעבן ר' יעקב'ס מויל און געהערט מיט אכטונג, דאן האט ער געכאפט א טיף אטעם און איז געווארן בלאס.
"וואס זאגט ער? וואס זאגט ער?"
דער יונגערמאן האט נישט געקענט ענטפערן. ער האט זיך ווידער צוגעבויגן און געהערט נאכאמאל, און דאן האט ער געשאקלט זיין קאפ אין פארוואונדערונג.
"דער רב זאגט איבער און איבער, 'ברוך הבא, מיין טאטע; ברוך הבא, רבי יונתן', דאס זאגט ער!" עס איז געווען א שארפער אטעם פון יעדן אין דעם פארנומענעם צימער. וואס קען דאס מיינען? ווי איז עס מעגליך אז אין זיינע לעצטע מאמענטן האט ר' יעקב דערמאנט זיין באליבטן טאטן אין דער זעלבער אטעם ווי דעם נאמען פון זיין געהאסטער פיינט? וואס האט ער געמיינט מיט "ברוך הבא", א אויסדרוק וואס ווערט געווענליך געזאגט אלס א באגריסונג? די משפחה האט שטיל גערעדט צווישן זיך, פרובירנדיג צו געפינען א הסבר פאר וואס איז פארגעגאנגען. איינער פון זיי האט פארגעשלאגן זיי זאלן פרעגן ר' יעקב, אבער ער איז ווידער שטיל געווארן, און האט צוגעמאכט זיינע אויגן. זיין אטעם האט זיך אנגעהויבן צו פארלאנגזאמען, און אין א פאר מינוטן איז ער אוועק. די חברא קדישא האט אויסגעליידיגט דעם צימער, און – לויט דער מסורה – האבן זיי אויפגעהויבן דעם רב'ס שוואכע גוף פון דער בעט און געלייגט אויף דער ערד.
ביי דער משפחה האט מען אנגעהויבן דיסקוסירן די לוויה און קבורה פלענער מיט קהילה באאמטע. עס איז געווען קלאר אז ר' יעקב וועט ווערן באערדיגט אין דער מערסט אנגעזעהנער טייל פון בית עולם, וואו נאר קהילה פירער און אנגעזעהנע רבנים ווערן באערדיגט. נאך אלעם, חוץ פון זיין איינע פון אייראפע'ס הויפט רבנים, ער האט געוואוינט אין האמבורג פאר די מערהייט פון זיין לעבן, און זיין טאטע, חכם צבי אשכנזי, האט געדינט אלס הויפט רב. קיינער וואלט נישט געוואגט אים צו אפזאגן זיין רעכטפארטיגע פלאץ אין בית עולם.
אבער די קהילה רעפרעזענטאטן האבן זיך געדרייט פון פוס צו פוס, קוקנדיג אראפ אויף דער ערד. עס איז געווען א פראבלעם. א גרויסער פראבלעם. ווער וועט ברענגען די נייעס צו דער משפחה? דער איינציגער קבר פארהאן אין בית עולם איז געווען א פאר פיס אוועק פון וואו ר' יונתן איז באערדיגט, און אויף דער זעלבער רייע. עס איז נישט געווען קיין וועג אז די משפחה וועט מסכים זיין אז ר' יעקב זאל דארט באערדיגט ווערן, און אויך נישט די האמבורג קהילה פירערשאפט, וועמענ'ס געטריישאפט צו ר' יונתן איז געווען אבסאלוט איבער די יארן, וועלן מסכים זיין צו זען דעם מענטש וואס האט גורם געווען אזויפיל צרות באערדיגט נאנט צו דעם ציל פון זיין אומבויגזאמע מלחמה. איינער פון די קהילה רעפרעזענטאטן האט געבראכן די נייעס צו דער משפחה. עס איז געווען טויט שטיל. מען האט געקענט הערן א נאדל פאלן. דער הויפט פון דער חברא קדישא האט זיך אויפגעשטעלט. ער האט געוואלט פארשלאגן א לייזונג.
"איך הער אז ר' יחזקאל לאנדא, דער הויפט רב פון פראג, איז אין שטאט, פסק'נדיג א דין תורה. אפשר לאמיר אים פרעגן צו פסקענען צי ר' יעקב קען ווערן באערדיגט נאנט צו ר' יונתן. ער ווייסט זייער גוט די געשיכטע צווישן זיי. פאר מיין חלק, קען איך רעדן אין דער קהילה'ס נאמען. מיר וועלן פאלגן דעם רב פון פראג'ס אנווייזונגען – אזוי לאנג ווי די משפחה איז אויך מסכים צו טון אזוי."
די משפחה מיטגלידער האבן זיך אנגעקוקט און געגעבן זייער הסכמה. וואס פאר א ברירה האבן זיי געהאט? יעדער מינוט וואס זיי האבן פארשפעטיגט די לוויה איז געווען א חוסר כבוד צו ר' יעקב. א באגעגעניש איז געשווינד אויפגעשטעלט געווארן מיט רב לאנדא. זיין באציאונג מיט ביידע ר' יעקב און ר' יונתן איז געווען אנגעשטרענגט און שווער איבער די יארן, וואס האט לכל הפחות געמיינט אז ביידע זייטן וועלן באטראכטן זיין פסק אלס אביעקטיוו. אן עלטערער מיטגליד פון דער עמדין משפחה און א רעפרעזענטאנט פון דער חברא קדישא זענען אריינגעפירט געווארן אין רב לאנדא'ס צימער, און ער האט אויסגעהערט מיט ערענסטקייט ווי זיי האבן מסביר געווען דעם פראבלעם. ער האט געטראַכט פאר א מאמענט, און געפרעגט ווי אזוי ר' יעקב האט גערעדט וועגן ר' יונתן איבער די לעצטע מאנאטן פון זיין לעבן. איז געווען א ענדערונג אין שטעלונג? האט ער אפגעווייכט זיין שטעלונג? נישט ממש, האט דער משפחה מיטגליד געענטפערט – זיין שארפע קריטיק איז געווען אומאויפהערליך. חוץ, האט ער צוגעלייגט, אין די מאמענטן גלייך פאר ער איז געשטארבן, און ער האט דערציילט דעם מאָדנע אינצידענט וואס האט פאסירט בלויז מינוטן פאר ר' יעקב האט געצויגן זיין לעצטע אטעם.
רב לאנדא האט געשמייכעלט. "איך מיין מיר קענען מעלדן די לוויה," האט ער געזאגט, "און עס איז גאנץ גוט אז ר' יעקב'ס לעצטע רוה פלאץ זאל זיין אזוי נאנט צו ר' יונתן. קלאר, ווען זיין נשמה איז ארויס פון דעם וועלט, האט ר' יעקב ענדליך זיך פארגליכן מיט ר' יונתן, און קיינער אנדערש ווי דער גרויסער חכם צבי איז געווען דארט עס צו זען. ברוך דיין האמת!"
און מיט דעם האט די ערגסטע רבני'שע מחלוקת אין דער מאדערנער אידישער געשיכטע אויסגעזען צו האבן דערגרייכט איר נאטורליכן אויספיר. א קאנפליקט וואס האט אריינגעצויגן מערערע קהילות, קאליע געמאכט קאריערעס, צושיידט משפחות, אריינגעצויגן די גוי'שע אויטאריטעטן פון מער ווי איין לאנד, און חרוב געמאכט לעבנס, האט אויסגעזען – ענדליך – צו זיין ביי אן ענדע. מיט דער טויט פון דער צווייטער פון די צוויי הויפט פערזענלעכקייטן וועמענ'ס נעמען זענען געווען סינאנים מיט דעם לאנגן קאמף, אויף וואס פאר א מעגליכע יסודות וואלט עס ווייטער אנגעגאנגען?
ר' יעקב עמדין'ס מצבה אין האמבורגער בית עולם, ער איז אוועק תקל"ו צוועלף יאָר נאָך ר' יונתן אייבשיץ
אבער אויב איינער וואלט געכאפט א טיפן אטעם פון ריליעף ווען זיי האבן באערדיגט ר' יעקב עמדין אויף יענעם פרילינג טאג אין האמבורג, וואלטן זיי געמאכט א טעות צו טון אזוי. די שורש פון דער מחלוקת, די צוויי הויפט קעמפער, דער השפעה פון דער מחלוקת אויפן אידיש לעבן און אויף דער אנטוויקלונג פון אידישקייט, האט פאסצינירט און צוטיילט געלערנטע און רבנים פון יעדער נאכפאלגנדע דור, ווי אויך געכאפט ליבהאבער פון אידישער געשיכטע, און עס האלט אן ביז היינט.
ווי אזוי האט אלעס זיך אנגעהויבן?
אין ה'תכ"ו (1666), דער געמאכטער משיח, שבתי צבי, האט זיך מגייר געווען צו איסלאם. זיין גיור איז געווען גענוג פאר די מערהייט פון דער אידישער וועלט צו פארשטיין אז ער איז געווען א שווינדלער. די גרויסע מערהייט פון די וואס האבן עפנטליך דערקלערט זייער געטריישאפט צו אים האבן מיט בושה מודה געווען זייער נארישקייט און זיך צוריקגעקערט צו נארמאטיווער אידישקייט, פארוואונדעט און קלוגער. אבער עס איז געווען א באדייטנדע גרופע וואס האט זיך פשוט אפגעזאגט צו אננעמען אז זיין אפיקורסות האט אפגעווארפן זיין משיח'ישע אידענטיטעט. זיי זענען געווען צו עמאציאנאל און רעליגיעז אינוועסטירט אין שבתי צבי, און זענען געבליבן שטארק געטריי צו אים. נתן "דער נביא" פון עזה, שבתי צבי'ס הויפט פובליציסט, האט ארויסגעברענגט פארדרייטע קבלה'דיגע קאנצעפטן צו פארענטפערן זיין העלד'ס גיור, און צו ראציאנאליזירן זיין דורכפאל צו פארווירקליכן די משיח'ישע שליחות.
אין ה'תל"ו (1676) איז שבתי צבי געשטארבן אין א פארנעפלטקייט, נישט קיינמאל האבנדיג צוריקגעצויגן. די נאכפאלגער האבן באטראכט אפילו זיין טויט אלס א צייטווייליגע צוריקשטויס, און עס זענען געווען אידן אין יעדער קהילה וואס האבן ווייטער געהיימערהייט געגלייבט אז ער איז דער אמת'ער משיח. נאך מער, עס איז געווען זייער אנטשלאסענע מיינונג אז זיי דארפן אריינברענגען פארדרייטע קבלה'דיגע געדאנקען אין דער הויפטשטראם פון אידישקייט כדי די דורכגעפאלענע משיח'ישע שליחות זאל קענען ווערן פארווירקליכט. ס'איז געווען א חידוש, אז כאָטש שבתאים – ווי זיי זענען געווארן באקאנט – זענען געווען א מינאריטעט גרופע, האבן זייערע נומערן אריינגערעכנט פילע רבנים און אנגעזעהנע פירער, און זיי זענען געווען כמעט אוממעגליך צו דערקענען, זיך אויפפירנדיג אין יעדער וועג ווי פולשטענדיגע פרומע אידן, אומאנזעהבאר פון קיין אנדערן איד. צייט נאך צייט אין די יארצענדלינגען נאך שבתי צבי'ס טויט, זענען באהאלטענע שבתאים אקטיוויסטן אנטפלעקט און פארטריבן געווארן פון זייערע קהילות. אויסזעהענדיגע ווי געווענליכע און געטרייע אידן, זענען געפאלן אונטער דעם השפעה פון א שבתאי'שער פראפאגאנדיסט אבער האבן ווייטער אויסערליך זיך אויפגעפירט געהעריג נארמאל.
איין באזונדער באקאנטער פראפאגאנדיסט איז געווען א ראפינירטער בוסניא-געבוירענער שווינדלער אנגערופן נחמיה חייא חיון, וואס האט געוואנדערט פון קהילה צו קהילה אין די פריע יארן פון דעם אכצנטן יארהונדערט. א תלמיד חכם וואס איז אויך געווען א באגאבטער לערער און שרייבער, ער האט מחבר געווען א צאל ספרים וואס האבן געמישט שבתאי'שע כפירות מיט געווענליכע תורה פארטייטשונגען. אין ה'תע"א (1711) איז ער אנגעקומען אין פראג, וואו ער האט זיך אריינגעדרייט אין דעם קרייז פון דעם לאקאלן קבלה'דיגן רב, ר' נפתלי כץ, דער געעהרטער מחבר פון סמיכות חכמים, א ברייט באוואונדערטער ספר אויף משניות. רב כץ איז געווען זייער באנומען פון חיון און האט מסכים געווען צו שרייבן א הסכמה בריוו פאר זיין נייעם ספר. אזוי האט אויך דער לאקאלער הויפט רב, ר' דוד אופנהיים. אין בערלין, האט חיון באקומען די הסכמה פון דעם הויפט רב, ר' אהרן בנימין וואלף. מיט די הסכמות אין האנט איז ער אנגעקומען אין אמסטערדאם אין ה'תע"ג (1713), וואו ער האט געבעטן רשות פון די פירער פון דער אנגעזעהנע ספרד'ישער קהילה צו פארקויפן זיינע ספרים. דער רב, ר' שלמה איילון, איז נישט געווען באטראכט אלס א וועלטס תלמיד חכם, אזוי אז די קהילה פירער האבן אריינגעגעבן חיון'ס ספר צו דעם רב פון דער דייטשישער קהילה, חכם צבי אשכנזי, וואס איז געווען ברייט אנערקענט און רעספעקטירט, און געבעטן פאר זיין מיינונג.
ווי אזוי האט אלעס זיך אנגעהויבן?
אין ה'תכ"ו (1666), דער געמאכטער משיח, שבתי צבי, האט זיך מגייר געווען צו איסלאם. זיין גיור איז געווען גענוג פאר די מערהייט פון דער אידישער וועלט צו פארשטיין אז ער איז געווען א שווינדלער. די גרויסע מערהייט פון די וואס האבן עפנטליך דערקלערט זייער געטריישאפט צו אים האבן מיט בושה מודה געווען זייער נארישקייט און זיך צוריקגעקערט צו נארמאטיווער אידישקייט, פארוואונדעט און קלוגער. אבער עס איז געווען א באדייטנדע גרופע וואס האט זיך פשוט אפגעזאגט צו אננעמען אז זיין אפיקורסות האט אפגעווארפן זיין משיח'ישע אידענטיטעט. זיי זענען געווען צו עמאציאנאל און רעליגיעז אינוועסטירט אין שבתי צבי, און זענען געבליבן שטארק געטריי צו אים. נתן "דער נביא" פון עזה, שבתי צבי'ס הויפט פובליציסט, האט ארויסגעברענגט פארדרייטע קבלה'דיגע קאנצעפטן צו פארענטפערן זיין העלד'ס גיור, און צו ראציאנאליזירן זיין דורכפאל צו פארווירקליכן די משיח'ישע שליחות.
אין ה'תל"ו (1676) איז שבתי צבי געשטארבן אין א פארנעפלטקייט, נישט קיינמאל האבנדיג צוריקגעצויגן. די נאכפאלגער האבן באטראכט אפילו זיין טויט אלס א צייטווייליגע צוריקשטויס, און עס זענען געווען אידן אין יעדער קהילה וואס האבן ווייטער געהיימערהייט געגלייבט אז ער איז דער אמת'ער משיח. נאך מער, עס איז געווען זייער אנטשלאסענע מיינונג אז זיי דארפן אריינברענגען פארדרייטע קבלה'דיגע געדאנקען אין דער הויפטשטראם פון אידישקייט כדי די דורכגעפאלענע משיח'ישע שליחות זאל קענען ווערן פארווירקליכט. ס'איז געווען א חידוש, אז כאָטש שבתאים – ווי זיי זענען געווארן באקאנט – זענען געווען א מינאריטעט גרופע, האבן זייערע נומערן אריינגערעכנט פילע רבנים און אנגעזעהנע פירער, און זיי זענען געווען כמעט אוממעגליך צו דערקענען, זיך אויפפירנדיג אין יעדער וועג ווי פולשטענדיגע פרומע אידן, אומאנזעהבאר פון קיין אנדערן איד. צייט נאך צייט אין די יארצענדלינגען נאך שבתי צבי'ס טויט, זענען באהאלטענע שבתאים אקטיוויסטן אנטפלעקט און פארטריבן געווארן פון זייערע קהילות. אויסזעהענדיגע ווי געווענליכע און געטרייע אידן, זענען געפאלן אונטער דעם השפעה פון א שבתאי'שער פראפאגאנדיסט אבער האבן ווייטער אויסערליך זיך אויפגעפירט געהעריג נארמאל.
איין באזונדער באקאנטער פראפאגאנדיסט איז געווען א ראפינירטער בוסניא-געבוירענער שווינדלער אנגערופן נחמיה חייא חיון, וואס האט געוואנדערט פון קהילה צו קהילה אין די פריע יארן פון דעם אכצנטן יארהונדערט. א תלמיד חכם וואס איז אויך געווען א באגאבטער לערער און שרייבער, ער האט מחבר געווען א צאל ספרים וואס האבן געמישט שבתאי'שע כפירות מיט געווענליכע תורה פארטייטשונגען. אין ה'תע"א (1711) איז ער אנגעקומען אין פראג, וואו ער האט זיך אריינגעדרייט אין דעם קרייז פון דעם לאקאלן קבלה'דיגן רב, ר' נפתלי כץ, דער געעהרטער מחבר פון סמיכות חכמים, א ברייט באוואונדערטער ספר אויף משניות. רב כץ איז געווען זייער באנומען פון חיון און האט מסכים געווען צו שרייבן א הסכמה בריוו פאר זיין נייעם ספר. אזוי האט אויך דער לאקאלער הויפט רב, ר' דוד אופנהיים. אין בערלין, האט חיון באקומען די הסכמה פון דעם הויפט רב, ר' אהרן בנימין וואלף. מיט די הסכמות אין האנט איז ער אנגעקומען אין אמסטערדאם אין ה'תע"ג (1713), וואו ער האט געבעטן רשות פון די פירער פון דער אנגעזעהנע ספרד'ישער קהילה צו פארקויפן זיינע ספרים. דער רב, ר' שלמה איילון, איז נישט געווען באטראכט אלס א וועלטס תלמיד חכם, אזוי אז די קהילה פירער האבן אריינגעגעבן חיון'ס ספר צו דעם רב פון דער דייטשישער קהילה, חכם צבי אשכנזי, וואס איז געווען ברייט אנערקענט און רעספעקטירט, און געבעטן פאר זיין מיינונג.
חכם צבי אשכנזי, דער געערטער פאטער פון ר' יעקב עמדין, וועלכער איז געווען פארמישט אין א ביטערער קאמפיין קעגן דעם שבתאי נחמיה חיון אין די יונגע יארן פון זיין זון
חכם צבי האט אדורך געקוקט דעם ספר מיט זיין פריינט און קאלעגע, ר' משה חגיז פון ירושלים, וואס האט אויך געוואוינט אין אמסטערדאם. זיי ביידע זענען שנעל געקומען צו דער קלארער מסקנא אז חיון איז געווען א געהיימער שבתאי וואס האט זיך אויסגעגעבן אלס א נארמאטיווער פרומע איד. חכם צבי האט געמאלדן די אינפארמאציע צוריק צו דער ספרד'ישער קאמיטע, און זיי געווארנט אז חיון שטעלט א גרויסע סכנה פאר דער אמסטערדאם קהילה. פאר פארשידענע סיבות, בעיקר נישט פארבונדן צו חיון זעלבסט, האט דער ענין זיך פארוואנדלט אין א מיאוסע קהילה'דיגע קאמף, מיט חכם צבי און רב חגיז אויף איין זייט, און די ספרד'ישע קהילה אויף דער אנדערער. פויסט-קעמפן האבן אויסגעבראכן צווישן די שטיצער פון ביידע לאגערן, און חכם צבי איז צום סוף געלייגט געווארן אין הויז-ארעסט דורך די גוי'שע אויטאריטעטן, מעגליך פאר זיין אייגענע שוץ. חיון, באמוטיגט דורך די שטיצע וואס ער האט באקומען פון רב איילון – וואס איז זעלבסט געווען נחשד אין שבתאות – האט ארויסגעגעבן א צאל ביטערע אטאקעס קעגן חכם צבי און רב חגיז, און אקטיוו אנגעברענגט פיינטשאפט קעגן זיינע קעגנערס.
מיט דער מצב ארויס פון קאנטראל, איז חכם צבי אנטלאפן פון האלאנד צו ענגלאנד אין פריע ה'תע"ד (1714), און קיינמאל נישט צוריקגעקומען. ער איז אנגעבאטען געווארן דעם פאזיציע פון הויפט רב אין לאנדאן, אבער ער האט אפגעזאגט, און איז צוריקגעקומען צו צענטראל אייראפע, וואו ער איז אין ענדע אנגעבאטען געווארן דעם רבנות פון לעמבערג (לבוב) אין ה'תע"ז (1717). ער איז געשטארבן אין ה'תע"ח (1718), אינעם עלטער פון 58 יאר.
במשך דער גאנצער תקופה פון דער חיון מעשה, איז חכם צבי'ס משפחה, און בפרט זיין יונגער זון יעקב, געווען אין דער אויג פון א שטורעם. יעקב איז געווען בלויז 15 יאר אלט אין יענער צייט – אן אבזערווירנדער איגענטליכער – און די מצב איז געווען א אויג-עפענער פאר אים אויף מערערע פראנטן. ער האט געזען ווי זיין אומשולדיגער און געערטער טאטע איז אריינגעצויגן געווארן אין די שמוציגע פאליטיק וואס איז ארויסגעברענגט געווארן דורך דער מחלוקת, און ווי ער איז געצילט געווארן פאר זיינע ערליך געהאלטענע מיינונגען און זיין אומבאוועגליכער ערליכקייט. דערצו איז ער געווען אויסגעשטעלט צו דער עקשנות פון שבתאי'שער אקטיוויזם, און צו די ביטערע טאַקטיקן וואס שבתאים זענען געווען גרייט צו נוצן צו באקומען א פוס אין אידישע ענינים, וואס אין חכם צבי'ס פאל האט געברענגט צו דער פארלוסט פון זיין רבנות פאזיציע און איז געווען אויסגעשטעלט צו אומגלויבליכע פארפאלגונג פון די שטיצער פון חיון. עס איז געווען א לעקציע וואס דער יונגער יעקב האט קלאר קיינמאל נישט פארגעסן.
מיט דער מצב ארויס פון קאנטראל, איז חכם צבי אנטלאפן פון האלאנד צו ענגלאנד אין פריע ה'תע"ד (1714), און קיינמאל נישט צוריקגעקומען. ער איז אנגעבאטען געווארן דעם פאזיציע פון הויפט רב אין לאנדאן, אבער ער האט אפגעזאגט, און איז צוריקגעקומען צו צענטראל אייראפע, וואו ער איז אין ענדע אנגעבאטען געווארן דעם רבנות פון לעמבערג (לבוב) אין ה'תע"ז (1717). ער איז געשטארבן אין ה'תע"ח (1718), אינעם עלטער פון 58 יאר.
במשך דער גאנצער תקופה פון דער חיון מעשה, איז חכם צבי'ס משפחה, און בפרט זיין יונגער זון יעקב, געווען אין דער אויג פון א שטורעם. יעקב איז געווען בלויז 15 יאר אלט אין יענער צייט – אן אבזערווירנדער איגענטליכער – און די מצב איז געווען א אויג-עפענער פאר אים אויף מערערע פראנטן. ער האט געזען ווי זיין אומשולדיגער און געערטער טאטע איז אריינגעצויגן געווארן אין די שמוציגע פאליטיק וואס איז ארויסגעברענגט געווארן דורך דער מחלוקת, און ווי ער איז געצילט געווארן פאר זיינע ערליך געהאלטענע מיינונגען און זיין אומבאוועגליכער ערליכקייט. דערצו איז ער געווען אויסגעשטעלט צו דער עקשנות פון שבתאי'שער אקטיוויזם, און צו די ביטערע טאַקטיקן וואס שבתאים זענען געווען גרייט צו נוצן צו באקומען א פוס אין אידישע ענינים, וואס אין חכם צבי'ס פאל האט געברענגט צו דער פארלוסט פון זיין רבנות פאזיציע און איז געווען אויסגעשטעלט צו אומגלויבליכע פארפאלגונג פון די שטיצער פון חיון. עס איז געווען א לעקציע וואס דער יונגער יעקב האט קלאר קיינמאל נישט פארגעסן.
די שער בלאט פון 'ספר הצד צבי' (אמסטערדאם, ה'תע"ד), דער ביטערער אטאקע קעגן חכם צבי אשכנזי דורך דעם שבתאי פובליציסט און שווינדלער, נחמיה חיון. די קאָנטראָווערסיע אנגעברעגנט ביי חיון האָט איבערגעלאָזט אַ שטאַרקע רושם אויף חכם צבי'ס עלטסטן זון, ר' יעקב עמדין. די ספר, און פילע אנדערע וואָס האָבן צו טאָן מיט דעם ענין, קען מען געפונען אין די בוך-זאַמלונג פון רב דונער.
קורץ נאך חכם צבי'ס אנטלויפן פון אמסטערדאם, האבן די קהילה פירער געבעטן חיון צו פארלאזן די שטאט כדי די מחלוקת זאל זיך זעצן. ווען ער איז געפארן דורך אייראפע, האט חיון אנטדעקט אז כאָטש זיינע קעגנערס האבן נישט געקענט איבערווייזן דעם רב און די פירערשאפט פון דער אמסטערדאם קהילה, האט אבער זיין ברייט פובליצירטע פארבינדונג מיט שבתאות געברענגט צו א אלגעמיינע אפשיי צו אים. וואו ער איז נאר געגאנגען האט ער געפונען פארמאכטע טירן. ער איז געפארן צו צפת, אין ארץ ישראל אונטער אטאמאנישער הערשאפט, און געעפנט א שבתאי'שער 'ישיבה'. ווען די פרואוו איז דורכגעפאלן איז ער געפארן צו קאנסטאנטינאפול וואו ער האט פארצווייפלדיג פרובירט זיך צוריקשטעלן. אין ה'תפ"ה (1725) איז ער ווידער אויפגעשטאנען אין מערב אייראפע טענה'נדיג אז די רבנים אין טערקיי האבן אים צוריק אריינגענומען אין דער קהילה, אבער וואו ער איז נאר געגאנגען האט מען אים אפגעזאגט. אפילו זיין פריערדיגער שטיצער אין אמסטערדאם, רב איילון, האט אים אפגעזאגט צו טרעפן. אין וויען איז ער געצווינגען געווארן צו בלייבן אין א פארמאכטע געגנט רעזערווירט פאר טערקישע מוסולמענער. אין גלוגאו און בערלין האט ער נישט געפונען קיין מקום מקלט, אזוי אז אין האנאווער האט ער פרובירט צו באהאלטן זיין אידענטיטעט. אבער ער איז דערקענט געווארן און שנעל פארטריבן. ער האט געמאכט זיין וועג צו פראג, אבער דארט אויך האט מען אים נישט געלאזט אריינגיין אין שטאט. באלד דערנאך איז ער פארשוואונדן פון דער מאפע, און איז באריכטעט געווארן צו האבן געשטארבן אין ה'ת"צ (1730).
חיון'ס לעצטע דורכגעפאלענע פרואוו צו באקומען בארימטקייט איז געווען זייער באדייטנד אין דער עמדין-אייבשיץ קאמף 25 יאר שפעטער, ווייל נישט נאר איז עס געקומען מיט א נייע און נאך מער ביטערע קאמף קעגן די שבתאים ווי די פון ה'תע"ג און ה'תע"ד (1713-14), נאר עס האט אויך ארויסגעברענגט באווייז פון א פארבינדונג צווישן אים און א בריליאנטער תלמוד'ישער געלערנטער און אויפשטייגנדע רבנישע שטערן – א יונגערמאן וואס האט געוואוינט אין פראג אנגערופן יונתן אייבשיץ. לויט ר' משה חגיז, חכם צבי'ס פריערדיגער מיט-קאמפיינער אין אמסטערדאם, קורץ פאר חיון איז ארויסגעווארפן געווארן פון האנאווער אין ה'תפ"ו (1726), האבן קהילה באאמטע דורכגעזוכט זיינע חפצים און געפונען קארעספאנדענץ וואס זענען געווען "שבתאי'שער אין נאטור, אריינגערעכנט בריוו פון יונתן אייבשיץ." ווען חיון איז אנגעקומען אין פראג קורץ דערנאך, אויף דעם לעצטן שטאפל פון זיין אומבאקאנטע לעצטע נסיעה, איז קיין איד נישט געווען גרייט אים צו ארייננעמען אדער שפייזן, אויסער די ווייב און טאכטער פון ר' יונתן, וואס האבן אים געברענגט עסן און אויפגעהאלטן ביז ער איז אוועק.
כדי צו פארשטיין די ווייטקייט פון דעם אומווארשיינליכן פארבינדונג, איז נישט נאר וויכטיג צו וויסן אז נחמיה חיון איז געווען א פארדרייטער שווינדלער, עס איז אויך וויכטיג צו פארשטיין ווי אנגעזעהן און מעינסטריעם ר' יונתן איז געווען. דער זון פון דעם רב פון אייבשיץ (איוואנשיץ, מאראביע), ער איז געווען דער שטערן תלמיד פון ר' מאיר אייזנשטאט פון פראסניץ, מחבר פון פנים מאירות, וואס איז געווען בלי ספק דער מערסט איינפלוסרייכער תלמוד'ישער לערער פון זיין דור. ר' יונתן האט איבערגעשיינט אלע זיינע חברים, און אין ה'תע"ה (1715), אין עלטער פון 25, האט ער זיך געצויגן קיין פראג און שנעל באקומען בארימטקייט אלס א אויסגערופענער רעדנער און א ענערגעטישער קהילה אקטיוויסט. ער האט זיך פארנומען מיט לאקאלע קריסטליכע פירער, און במשך די פילע אפוועזנהייטן פון פראג'ס הויפט רב, ר' דוד אופנהיים – וואס איז אפט אוועק גערופן געווארן צו זארגן פאר זיינע ריזיגע געשעפטן – האט אים ר' יונתן פארטרעטן. עס איז געווען באדייטנע רייבונגען צווישן דעם עלטערן און יונגערן רב, אבער ר' יונתן האט געהאט א ציענדע פערזענליכקייט וואס האט אים געווינען פילע אליאירטע, און אים ערמעגליכט צו שטיין קעגן דעם עלטערן רב'ס פיינטשאפט.
מען קען נישט איבערשאצן ר' יונתן'ס מעלות. זיין אינטעלעקט איז געווען אומפארגלייכבאר, ער איז געווען כאריזמאטיש, אויסערגעוויינליך ווארעם, א באגאבטער קאמוניקירער, באהאוונט אין יעדער אספעקט פון תורה וויסנשאפט, אן אויסערגעווענליך גוטע אויסזעהן, און באזיצט אן אומאויסשעפבארע ענערגיע. אויסער ר' יעקב עמדין, וואלט קיינער קיינמאל נישט געקווענקלט אין זיינע רבנישע מעלות, אדער געשטעלט א ספק אויף זיינע קוואליפיקאציעס אלס א לערער און געלערנטער. אויב עפעס, איז געווען די שטארקע קרעדענשעלס וואס האבן ארויסגעברענגט די ברייטע וואונדער ווען שמועות האבן אנגעהויבן ארויסקומען אין ה'תפ"ה (1725) – לאנג פאר דער פולמוס מיט ר' יעקב עמדין – אז ר' יונתן איז געווען א פירנדע באהאלטענע שבתאי, פארנומען אין די מערסט פארדארבענע פרואוון צו אריינברענגען שבתאי'שע גלויבונגען אין דער אידישער הויפטשטראם.
אין פריע זומער פון ה'תפ"ה (1725) איז א וואנדערדיגע מגיד אנגערופן משה מאיר פון זאלקיעוו אנגעקומען אין פראנקפורט וואו ער איז געפאלן אונטער חשד צוזיין א באהאלטענע שבתאי. ווען ער האט גע'דרש'נט אין א לאקאלע שולע, האבן א גרופע רבנים דורכגעפירט אן איבערפאל אין זיין צימער און אנטדעקט א כתב יד אין זיין באגאזש וואס האט אנגעהויבן מיטן פסוק פון בראשית (כד:מב): 'ואבוא היום אל העין'. דער מאנוסקריפט האט אנטהאלטן א דעטאלירטע כפירה'דיגע קבלה'דיגע באשרייבונג פון ג-ט וואס האט סיי אפגעווארפן זיין איינציגקייט און זאגט אז זיין מאכט איז פארקלענערט געווארן. די אויספארשנדע רבנים אין פראנקפורט זענען געווען באזארגט. אזעלכע געדאנקען זענען געווען גענצליך און קעגנזאץ צו אידישקייט. זיי האבן געפונען משה מאיר און אים שטארק אויסגעפרעגט צו דערגיין ווער דער מחבר פון דעם פארקומטן מאטעריאל איז געווען. אונטער אויסנאמליכער דרוק האט ער ענדליך אנטפלעקט אז ער האט באקומען דעם כתב יד פון נישט קיין צווייטער ווי ר' יונתן אייבשיץ פון פראג, וואס, ער האט טענה'ט, איז אויך דער מחבר.
די רבנים זענען געווען געפלעפט. יעדער האט געהערט פון ר' יונתן. ער איז געווען א באקאנטער פיגור, געשעצט ביי יעדן וואס האט אים אמאל באגעגנט. ווי איז עס מעגליך אז דער שיינענדיגער רבנישער ליכט, דער אויפשטייגנדע שטערן פון דער אייראפעישער רבנישער געמיינדע, קען האבן געשריבן, אדער אפילו געווען פארבונדן מיט, אזא מיאוס'ע און בייזע קאמפאזיציע? עס איז געווען גענצליך אומפארשטענדליך. די רבנים פון פראנקפורט האבן געפילט אז דאס איז א גרעסערע זאך ווי זיי קענען באהאנדלען, און האבן באשלאסן צו רופן די גרויסע קאנאנען. דער נעקסטער פאזע פון דער מלחמה קעגן שבתאי צבי'ס ירושה איז געווען אויף דער וועג.
אין דער צווייטער טייל וועלן מיר הערן פון די טומל וואס איז אנשטאנען דורך דער אנטדעקונג פון דעם 'ואבוא היום אל העין' כתב יד, און ווי דער אנטי-שבתאי'שער וועטעראן ר' משה חגיז האט געפירט די נייע קאמפף צו אויסרייסן שבתאות, צילנדיג ר' יונתן אייבשיץ און צענדליגער אנדערע וואס ער האט באשולדיגט אין כפירה און אנדערע שרעקליכע אקטיוויטעטן. מיר וועלן אויך זען ווי ר' יונתן האט רעאגירט צו די באשולדיגונגען און רב חגיז'ס קאמפיין, און ווי ער האט אזוי געקענט אראפווארפן פון זיך די באשולדיגונגען אז ער איז געווארן א עלטערער רבנישער פיגור אין פראג, און איז שפעטער אויפגענומען געווארן רב פון מעץ און האמבורג, צוויי פון אייראפע'ס מערסט אנגעזעהן קהילות. און צום סוף וועלן מיר אנטדעקן וואו רבי יעקב עמדין איז געווען און וויאזוי ער האט רעאגירט, ווען זיין צוקונפטיגער פיינט האט זיך געפונען אין דער צענטער פון דער ביטערער מלחמה קעגן באהאלטענע שבתאים.
חיון'ס לעצטע דורכגעפאלענע פרואוו צו באקומען בארימטקייט איז געווען זייער באדייטנד אין דער עמדין-אייבשיץ קאמף 25 יאר שפעטער, ווייל נישט נאר איז עס געקומען מיט א נייע און נאך מער ביטערע קאמף קעגן די שבתאים ווי די פון ה'תע"ג און ה'תע"ד (1713-14), נאר עס האט אויך ארויסגעברענגט באווייז פון א פארבינדונג צווישן אים און א בריליאנטער תלמוד'ישער געלערנטער און אויפשטייגנדע רבנישע שטערן – א יונגערמאן וואס האט געוואוינט אין פראג אנגערופן יונתן אייבשיץ. לויט ר' משה חגיז, חכם צבי'ס פריערדיגער מיט-קאמפיינער אין אמסטערדאם, קורץ פאר חיון איז ארויסגעווארפן געווארן פון האנאווער אין ה'תפ"ו (1726), האבן קהילה באאמטע דורכגעזוכט זיינע חפצים און געפונען קארעספאנדענץ וואס זענען געווען "שבתאי'שער אין נאטור, אריינגערעכנט בריוו פון יונתן אייבשיץ." ווען חיון איז אנגעקומען אין פראג קורץ דערנאך, אויף דעם לעצטן שטאפל פון זיין אומבאקאנטע לעצטע נסיעה, איז קיין איד נישט געווען גרייט אים צו ארייננעמען אדער שפייזן, אויסער די ווייב און טאכטער פון ר' יונתן, וואס האבן אים געברענגט עסן און אויפגעהאלטן ביז ער איז אוועק.
כדי צו פארשטיין די ווייטקייט פון דעם אומווארשיינליכן פארבינדונג, איז נישט נאר וויכטיג צו וויסן אז נחמיה חיון איז געווען א פארדרייטער שווינדלער, עס איז אויך וויכטיג צו פארשטיין ווי אנגעזעהן און מעינסטריעם ר' יונתן איז געווען. דער זון פון דעם רב פון אייבשיץ (איוואנשיץ, מאראביע), ער איז געווען דער שטערן תלמיד פון ר' מאיר אייזנשטאט פון פראסניץ, מחבר פון פנים מאירות, וואס איז געווען בלי ספק דער מערסט איינפלוסרייכער תלמוד'ישער לערער פון זיין דור. ר' יונתן האט איבערגעשיינט אלע זיינע חברים, און אין ה'תע"ה (1715), אין עלטער פון 25, האט ער זיך געצויגן קיין פראג און שנעל באקומען בארימטקייט אלס א אויסגערופענער רעדנער און א ענערגעטישער קהילה אקטיוויסט. ער האט זיך פארנומען מיט לאקאלע קריסטליכע פירער, און במשך די פילע אפוועזנהייטן פון פראג'ס הויפט רב, ר' דוד אופנהיים – וואס איז אפט אוועק גערופן געווארן צו זארגן פאר זיינע ריזיגע געשעפטן – האט אים ר' יונתן פארטרעטן. עס איז געווען באדייטנע רייבונגען צווישן דעם עלטערן און יונגערן רב, אבער ר' יונתן האט געהאט א ציענדע פערזענליכקייט וואס האט אים געווינען פילע אליאירטע, און אים ערמעגליכט צו שטיין קעגן דעם עלטערן רב'ס פיינטשאפט.
מען קען נישט איבערשאצן ר' יונתן'ס מעלות. זיין אינטעלעקט איז געווען אומפארגלייכבאר, ער איז געווען כאריזמאטיש, אויסערגעוויינליך ווארעם, א באגאבטער קאמוניקירער, באהאוונט אין יעדער אספעקט פון תורה וויסנשאפט, אן אויסערגעווענליך גוטע אויסזעהן, און באזיצט אן אומאויסשעפבארע ענערגיע. אויסער ר' יעקב עמדין, וואלט קיינער קיינמאל נישט געקווענקלט אין זיינע רבנישע מעלות, אדער געשטעלט א ספק אויף זיינע קוואליפיקאציעס אלס א לערער און געלערנטער. אויב עפעס, איז געווען די שטארקע קרעדענשעלס וואס האבן ארויסגעברענגט די ברייטע וואונדער ווען שמועות האבן אנגעהויבן ארויסקומען אין ה'תפ"ה (1725) – לאנג פאר דער פולמוס מיט ר' יעקב עמדין – אז ר' יונתן איז געווען א פירנדע באהאלטענע שבתאי, פארנומען אין די מערסט פארדארבענע פרואוון צו אריינברענגען שבתאי'שע גלויבונגען אין דער אידישער הויפטשטראם.
אין פריע זומער פון ה'תפ"ה (1725) איז א וואנדערדיגע מגיד אנגערופן משה מאיר פון זאלקיעוו אנגעקומען אין פראנקפורט וואו ער איז געפאלן אונטער חשד צוזיין א באהאלטענע שבתאי. ווען ער האט גע'דרש'נט אין א לאקאלע שולע, האבן א גרופע רבנים דורכגעפירט אן איבערפאל אין זיין צימער און אנטדעקט א כתב יד אין זיין באגאזש וואס האט אנגעהויבן מיטן פסוק פון בראשית (כד:מב): 'ואבוא היום אל העין'. דער מאנוסקריפט האט אנטהאלטן א דעטאלירטע כפירה'דיגע קבלה'דיגע באשרייבונג פון ג-ט וואס האט סיי אפגעווארפן זיין איינציגקייט און זאגט אז זיין מאכט איז פארקלענערט געווארן. די אויספארשנדע רבנים אין פראנקפורט זענען געווען באזארגט. אזעלכע געדאנקען זענען געווען גענצליך און קעגנזאץ צו אידישקייט. זיי האבן געפונען משה מאיר און אים שטארק אויסגעפרעגט צו דערגיין ווער דער מחבר פון דעם פארקומטן מאטעריאל איז געווען. אונטער אויסנאמליכער דרוק האט ער ענדליך אנטפלעקט אז ער האט באקומען דעם כתב יד פון נישט קיין צווייטער ווי ר' יונתן אייבשיץ פון פראג, וואס, ער האט טענה'ט, איז אויך דער מחבר.
די רבנים זענען געווען געפלעפט. יעדער האט געהערט פון ר' יונתן. ער איז געווען א באקאנטער פיגור, געשעצט ביי יעדן וואס האט אים אמאל באגעגנט. ווי איז עס מעגליך אז דער שיינענדיגער רבנישער ליכט, דער אויפשטייגנדע שטערן פון דער אייראפעישער רבנישער געמיינדע, קען האבן געשריבן, אדער אפילו געווען פארבונדן מיט, אזא מיאוס'ע און בייזע קאמפאזיציע? עס איז געווען גענצליך אומפארשטענדליך. די רבנים פון פראנקפורט האבן געפילט אז דאס איז א גרעסערע זאך ווי זיי קענען באהאנדלען, און האבן באשלאסן צו רופן די גרויסע קאנאנען. דער נעקסטער פאזע פון דער מלחמה קעגן שבתאי צבי'ס ירושה איז געווען אויף דער וועג.
אין דער צווייטער טייל וועלן מיר הערן פון די טומל וואס איז אנשטאנען דורך דער אנטדעקונג פון דעם 'ואבוא היום אל העין' כתב יד, און ווי דער אנטי-שבתאי'שער וועטעראן ר' משה חגיז האט געפירט די נייע קאמפף צו אויסרייסן שבתאות, צילנדיג ר' יונתן אייבשיץ און צענדליגער אנדערע וואס ער האט באשולדיגט אין כפירה און אנדערע שרעקליכע אקטיוויטעטן. מיר וועלן אויך זען ווי ר' יונתן האט רעאגירט צו די באשולדיגונגען און רב חגיז'ס קאמפיין, און ווי ער האט אזוי געקענט אראפווארפן פון זיך די באשולדיגונגען אז ער איז געווארן א עלטערער רבנישער פיגור אין פראג, און איז שפעטער אויפגענומען געווארן רב פון מעץ און האמבורג, צוויי פון אייראפע'ס מערסט אנגעזעהן קהילות. און צום סוף וועלן מיר אנטדעקן וואו רבי יעקב עמדין איז געווען און וויאזוי ער האט רעאגירט, ווען זיין צוקונפטיגער פיינט האט זיך געפונען אין דער צענטער פון דער ביטערער מלחמה קעגן באהאלטענע שבתאים.
