ביי א לאנגע ליל שישי שיעור אויף תניא, איז פארגעקומען א געשמאקער און טיפער וויכוח צווישן מיר און דעם מגיד שיעור, איבער דעם יסודות'דיגן ענין פון בחירה חופשית. איך האב געשטעלט דעם טענה, אז יעדע באשלוס וואס א מענטש נעמט, ווערט באאיינפלוסט דורך אומצאליגע גורמים – געשעענישן, חוויות, און מחשבות וואס ער איז אדורך אדער וואס ער האט געזען אין זײן עבר. דעריבער, האב איך גע'טענה'ט, אַז די באגריף פון "בחירה" איז נישט מער ווי א אילוזיע, א פּשוט'ער דמיון וואס מיר דערקלערן אלס אמת.
געמיינט האב איך, אז ער וועט מיר פארשרייען אלעס אפיקורס און אפענטפערן מיט עפעס א הייליגער טענה וואס מיר קענען נישט פארשטיין, וכו'. דער מגיד שיעור האט אבער אומערווארטעט געענטפערט מיט א טיפע הסבר: בחירה איז א כח וואס ליגט אין דער נאטור זעלבסט, אויף א זייער ענליכן אופן ווי גראוויטעט – אן ענערגיע וואס איז דא, כדי צו שטופן זאכן אין זייערע באשטימטע ריכטונגען, כאטש וואס מיר קענען נישט פשוט מסביר זיין פארוואס זי עקזיסטירט. ער האט אויסגעפירט, אז דער כח פון בחירה ווערט אקטיוו אין דעם "לעצטן רגע" איידער א מענטש טוט א מעשה בפועל, וואס איז בעצם יעדע רגע פון טאג, ווען מיר מאכן זיך באוואוסטזיניג דערצו. אין יענעם מאמענט, האט דער מענטש די פרייהייט אויסצואוועלן, אפילו ווען אלע פאקטארן וואס פירן ביז דארט האבן אים אפשר געשטופט אין א געוויסע ריכטונג.
פון דארט איז דער נושא אריבער אויף בהמות און זייערע מעשים. מיר האבן אלע מסכים געווען לצורך די דעבאטע, אז ביי א בהמה קען מען צומאל פרעדיקטן מיט א זיכערקייט פון 99% וואס זי גייט טאן, ווײל אירע מעשים זענען כמעט תמיד זייער איינפאך און פארבינדן צו נאטור. אויף דעם לעצטן 1% – וואס מען קען נישט פרעדיקטן – האט זיך אפגעטוהן א וויכוח:
צוויי מהלכים זענען געשטעלט געווארן:
פון די צווייטע זייט קען רואיג זיין אז דאס איז א בלויזע טייל פון דער צורך פונעם נפש, וואס וועט אונז נישט געבן קיין רשות רשות אריינצוגיין אין א וועלט וואו מיר האבן נישט קיין שום קאנטראל אדער אחריות, און דעריבער מאכט ער אונז שפירן דעם אילוזיע וואס מיר רופן 'בחירה' כדי מיר זאלן שפירן עטוואס בעל הבית…
אלנפאלס, איז מיר געווען אינטערעסאנט צו הערן א נייער מהלך אין בחירה, וואס איך האב סך הכל געוואלט מיטטיילן מיט אייך, און הערן אייערע מיינונגען דערויף.
געמיינט האב איך, אז ער וועט מיר פארשרייען אלעס אפיקורס און אפענטפערן מיט עפעס א הייליגער טענה וואס מיר קענען נישט פארשטיין, וכו'. דער מגיד שיעור האט אבער אומערווארטעט געענטפערט מיט א טיפע הסבר: בחירה איז א כח וואס ליגט אין דער נאטור זעלבסט, אויף א זייער ענליכן אופן ווי גראוויטעט – אן ענערגיע וואס איז דא, כדי צו שטופן זאכן אין זייערע באשטימטע ריכטונגען, כאטש וואס מיר קענען נישט פשוט מסביר זיין פארוואס זי עקזיסטירט. ער האט אויסגעפירט, אז דער כח פון בחירה ווערט אקטיוו אין דעם "לעצטן רגע" איידער א מענטש טוט א מעשה בפועל, וואס איז בעצם יעדע רגע פון טאג, ווען מיר מאכן זיך באוואוסטזיניג דערצו. אין יענעם מאמענט, האט דער מענטש די פרייהייט אויסצואוועלן, אפילו ווען אלע פאקטארן וואס פירן ביז דארט האבן אים אפשר געשטופט אין א געוויסע ריכטונג.
די שאלה פון בהמות
דערנאך איז אריינגעקומען דער לעגענדארער פאראדאקס באקאנט אלס 'דער אייזל פון בורידן', נאכ'ן פראנצויזישן פילאזאף 'זשאן בורידן' וועלכע האט אנגעבליך פארפאסט דעם געשיכטע וואס שטעלט אוועק דעם פאלגנדן ספעקטאקל: וואס וועט פאסירן אויב מען וועט אוועקשטעלן צוויי גענוי-אייניגע הויפנס שטרוי אין פארנט פון אן אייזל, איינס צו זיין רעכטער זייט און איינס צו זיין לינקער זייט? דער אייזל וועט דאך נישט פארמאגן עפעס א ספעציעלע סיבה פארוואס אויסצוקלויבן איינס איבער דעם צווייטן, וועט ער אלזא בלייבן שטיין אין פארלעגנהייט, נישט קענענדיג אויסוועלן קיין איינס פון זיי, ביז ער וועט שטארבן פאר הונגער…פון דארט איז דער נושא אריבער אויף בהמות און זייערע מעשים. מיר האבן אלע מסכים געווען לצורך די דעבאטע, אז ביי א בהמה קען מען צומאל פרעדיקטן מיט א זיכערקייט פון 99% וואס זי גייט טאן, ווײל אירע מעשים זענען כמעט תמיד זייער איינפאך און פארבינדן צו נאטור. אויף דעם לעצטן 1% – וואס מען קען נישט פרעדיקטן – האט זיך אפגעטוהן א וויכוח:
צוויי מהלכים זענען געשטעלט געווארן:
- דער ערשטער מהלך: אַז אויך אויף דעם 1%, האט די בהמה נישט קיין בחירה. מיר מענטשן קענען עס נאר נישט פרעדיקטן ווײל ס איז צו קאמפּליצירט צו רעכענען אלע דעטאלן – אלע קלענסטע השפעות וואס קומען פון איר עבר. אבער אויב די אלע עלעמענטן וואלטן געווען אוועילעבל צו אונז, וואלט מען דאס אויך געקענט פרעדיקטן. דאס טייטשט, אַז אפילו דעם 1% קען מען אין טעאריע אויך פארשטיין אויב מיר וואלטן פארמאגט גענוג וויסנשאפט.
- דער צווייטער מהלך: אז דער 1% איז יא אן אמת'ע בחירה, אן אומאפהענגיגער מאמענט, וואס איז נישט באשפיגלט פון די געזעצן און לאגיק פון דער נאטור. אבער דא ליגט דער פראבלעם – דאס איז אן עסאמפשען אן קיין ראיות. ווי אזוי קען מען אויפווייזן אז אין אזא מאמענט איז עס נישט סתם נאך א פרט פון קאמפליצירטע נאטור און סיסטעמען?
דער מענטש און זיין געפיל פון בחירה
וויאזוי עס זאל נישט זיין, פארבלייבט דער געפיל פון בחירה ביי מענטשן זייער פעסט. יעדן טאג ווען מיר נעמען א קלארע באשלוס, שפירן מיר ווי דאס קומט פון "אונז אליין." ווען מיר באשליסן וואס צו טון, איז דער געדאנק פון א פרייער ווילן עפעס וואס פועל'ט שטארק אויף אונזערע מעשים. דאס פלעכט זיך ארײן אין דער מענטשליכער עקזיסטענץ, און עס איז שווער צו גלייבן אז זי איז א בלויזע אילוזיע.פון די צווייטע זייט קען רואיג זיין אז דאס איז א בלויזע טייל פון דער צורך פונעם נפש, וואס וועט אונז נישט געבן קיין רשות רשות אריינצוגיין אין א וועלט וואו מיר האבן נישט קיין שום קאנטראל אדער אחריות, און דעריבער מאכט ער אונז שפירן דעם אילוזיע וואס מיר רופן 'בחירה' כדי מיר זאלן שפירן עטוואס בעל הבית…
אלנפאלס, איז מיר געווען אינטערעסאנט צו הערן א נייער מהלך אין בחירה, וואס איך האב סך הכל געוואלט מיטטיילן מיט אייך, און הערן אייערע מיינונגען דערויף.
