בראשית ברא אלוקים את השמים ואת הארץ

[הק' לייביש שרייבער]

א ווארט פונעם שרייבער: דער באשרייבונג האב איך אנגהויבען שרייבן אין די צייט פון ק"ש אבער ווי נאר עס איז געווארן די מהפכה האב איז עס קיינמאל נישט געפאוסט. אזוי ווי איך זיץ שוין אויף מיין לעפטאפ שעות אריכות האב איך עס געפונען. מיר האבן עס עטוואס געפיקסט עס האט ווייניגער גראזן ווי מיינע געווענליכע ארטיקלען ווייל איך ציטער פון @שמעקעדיג אבער עס איז אלטע (יין ישן) וואס איך האב א משהו איבער געארבעט​

____________________________________________________________

פארן באשאף – ווען אלעס איז געווען תוהו ובוהו​

אין דער בריאה עז יו קנאו איט As you know it איז נישטא קיינער וואס קען זיך פארשטעלן ווי אזוי די וועלט האט אויסגעקוקט פארן באשאף. די תורה גיט אונז א קלארן בילד וואס אפי' מיר ליינען עס קענען מיר עס נאך אלץ נישט באגרייפן: "והארץ היתה תהו ובהו וחשך על פני תהום" – די וועלט איז געווען א טומל, אומבאגרייפלעך, פול מיט חושך און טיפער פינצטערניש. עס איז נישט געווען קיין הימל, קיין ערד, קיין צייט, און קיין סדר. עס איז געווען א מצב פון אין-סופ'דיגע כוחות, ארומגעווארפן אין א כאאס, ווארטענדיג אויף דעם וואס וועט ברענגען סדר און ציל.

די שאלה ווען און ווי די אין-סופ'דיגע כוחות זענען באשאפן געווארן איז א יסודית'גע שאלה אין אמונה, קבלה און פילאזאפיע. לויט דער תורה, איז די וועלט באשאפן געווארן יש מאין – פון גארנישט, דורך דער רצון פון דער באשעפער. די כוחות זענען נישט געווען פארהאן פארן באשאף, נאר זיי זענען אליין באשאפן געווארן אינעם פראצעס פון בריאה.

ווען זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די איינציגסטע מקור וואס גיט אונז אינפארמאַציע וועגן דעם איז די תורה. דער ערשטער פסוק אין בראשית "בראשית ברא אלקים את השמים ואת הארץ" באדייט די ערשטע באשאף פון מציאות, אין וועלכער סיי די רוחניות'דיגע כוחות און סיי די פיזישע מציאות זענען געברענגט געווארן אין עקזיסטענץ.

די ערשטע רגע – די "שמיים" און "הארץ"​

• "את השמים" – דאס איז דער רוחניות'דיגער באשאף, ווי מלאכים, ספעציפישע כוחות און אלע ספירות וואס זענען שייך צו די השפעות פון ג-ט.
• "את הארץ" – דאס איז די פיזישע מציאות, די יסודות וואס וועלן שפעטער ווערן צו א מאטריאלישער וועלט.

אין דעם מצב, האט די וועלט נאך נישט געהאט א קלארע אויסזען. "תהו ובהו" – דאס איז געווען א מצב פון Potential, א געמישטע מציאות פון כוחות, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר און אויסגעשאפנט כדי עס זאל דערפון ווערן די וועלט עז ווי קנאו איט.

ווי אזוי זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די מדרשים זאגן אז דער אייבערשטער האט באשאפן די וועלט דורך עשרה מאמרות, וואס מיינט אז יעדע באשאף איז געווען דורך זיין דיבור – א ג-טלעכע השפעה וואס האט געמאכט די וועלט קומען צו עקזיסטענץ. דאס קען מען פארשטיין דורך די פריעדערמאנטע צוויי כוחות:

1. די רוחניות'דיגע כוחות
   • די אנפאנג פון דעם באשאף איז געווען א געוויסע רוחניות'דיגע רעאליטעט וואס איז דערנאך געווארן מצומצם און ריפיינד צו ווערן א פיזישע וועלט.
   • קבלה זאגט, אז פארן באשאף איז געווען בלויז אין-סופ'דיגייט (אין סוף), און דער אייבערשטער האט געמאכט א "צמצום", דורך וואס ער האט "ארויסגעלאזט פלאץ" פאר א באשאף.
   • אין דעם פראצעס זענען געקומען די מלאכים, די רוחניות'דיגע ספירות, די נשמות, און אנדערע רוחניות'דיגע מציאות'ער וואס זענען אריינגעבויעט אינעם סיסטעם פון בריאה.
2. די פיזישע כוחות
   • אין תהו ובהו זענען שוין געווען די יסודות פון דער וועלט, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר דורך די ווייטערדיגע מאמרות.
   • דאס איז ווי די כוחות פון פיזיק (גראוויטי, עלעקטרומאגנעטיזם, כעמישע ריאקציעס) – זיי זענען געווען אריינ-באשאפן אינערליך אין דעם תהו ובהו, און דערנאך מסודר געווארן אין ששת ימי בראשית.

תוהו ובהו – א געמיש פון מציאות​

• "תהו" – לויט רש"י, איז דאס א מציאות וואס איז דארט אבער נישט מסודר, ווי כאאס, אדער א מציאות וואס איז נישט בייגעלייגט.
• "בהו" – דאס איז דער אינהלט פון תהו, דאס איז שוין א געוויסע מציאות פון חומר וואס וועט ווערן אויסשטאפירט שפעטער.

סוף סוף – פון כאאס צו סדר​

ווען דער אייבערשטער האט געזאגט "יהי אור", האט זיך די וועלט אנגעהויבן צו ווערן א מסודר'דיגע מציאות. דאס איז געווען דער שליסל-מאמענט פון באשאף – דער וועג פון כוחות וואס זענען געווען אין פלאץ, אבער אומבאשטימט, צו א סדר און באשאף.

אין קורצן, די כוחות זענען באשאפן געווארן אינעם רגע פון "בראשית", אבער בלויז אין זייער תוהו ובהו-פארם. מיט די זעקס טעג איז די וועלט צוזאמגעשטעלט געווארן, ביז עס איז געווארן א גאנץ קלארע, פונקציאנירנדע מציאות – די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

און דאן, דער אייבערשטער האט גערעדט.
מיט איין פסוק "ויאמר אלקים יהי אור" – און א ליכטיגע שטראל פון סדר איז אריין אין דעם חושך. אין די רגע האט אלעס אנגעהויבן ווערן קלאר, און דער באשעפער האט אנגעהויבן צוטיילן און באשאפן. אין זעקס טעג איז געשעהן א מהפכה:

1. ליכט און פינצטערניש – דער טאג און די נאכט.
2. דער הימל און די וואסערן.
3. דער ערד, די בערג, פעלדער, און די ערשטע געוויקסן.
4. דער זון, לבנה און שטערן – צייט איז אריין אין דער וועלט.
5. די פיש, די פליענדע-באשעפענישן און אלע וואסערן.
6. די חיות, און צום סוף – דער מענטש.

"ויברא אלקים את האדם בצלמו בצלם אלקים ברא אותו" – א מענטש, אן אינטעליגענטע, רואיגער און לעבעדיגער באשעפעניש, פארנומען מיט מחשבה און א געוואלדיגע כח. ער איז נישט בלויז א חיה, ער איז דער ציל פון דער גאנצער בריאה.

וואס זאגט חקירה?​

ווען מען לערנט די וויסנשאפטליכע אויספארשונגען וועגן דער וועלטס באשאף, איז דא פילע ענליכקייטן, אבער אויך גרויסע דיפערענצן.

די תוהו ובוהו און די "Big Bang" טעאריע​

לויט אסטראנאמישע אויספארשונגען, איז די וועלט אנגעהויבן געווארן דורך א מאסיווע עקספּלאזשען וואס ווערט גערופן "Big Bang". לויט דער טעאריע, האט עס נישט געגעבן קיין פלאץ, קיין צייט, און קיין מאטעריע – בלויז א פונקט פון אינערלעכע ענערגיע וואס איז געווען אין א צושטאנד פון אינפינעט (אין סוף) געדיכטקייט און היץ. אין איין מאָמענט איז עס אויפגעבראכן און זיך צושפרייט געווארן אין א ריזיגן עקזפלאודזשען פון ענערגיע און מאטעריע (די מאטערן Mattar וואס דער ערד באשטייט פון. למשל סאליד Solid, ליקוואד Luquid, און גאז Gas).

די ערשטע פאזע פון דער וועלט איז געווען א קאמפלעטער כאאס, אן קיין סטרוקטור, אן קיין קלארע באשאף, בלויז א גרויסע בלענדיגע היץ, פלאזמע, און קוואנטום-כוחות וואס זענען געווען אין א מצב פון אומבאשטימקייט. דאס קען זיין די פשוטע טייטש פון "והארץ היתה תהו ובהו", ווען די וועלט איז געווען אין א מצב פון גארנישט קלאר – אלעס איז געווען צעשפרייט, אנגעפילט מיט ענערגיע, אבער נאך נישט מסודר אין א קאנקרעטע מציאות.

נאך מיליאנען יאר האט די ענערגיע זיך אנגעהויבן "קולירען", און פון דעם זענען ארויסגעקומען די ערשטע עלעמענטן, שטערן, און גאלאקסיס, ביז עס האט זיך אויפגעבויט די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

היוצא לנו מזה קומט אויס אז דער "Big Bang" און "תהו ובהו" זענען נישט אפן אין קאנטראסט, נאר דאס קען זיין צוויי וועגן צו באשרייבן דער זעלבער פונקט פון בראשית, איינס דורך אמונה און איינס דורך נאטור-וויסנשאפט.

די ששת ימי בראשית און די "Evolution" טעאריע – וויאזוי צו צוזאמען ברענגן די צוויי זאכן אויב מען מעיג ​

די וויסנשאפטליכע סברא – אבולוציע און א שטייטע אנטוויקלונג​

לויט דער וויסנשאפט, האט די וועלט זיך נישט באשאפן אין איין רגע, נאר דורכגעגאנגען ביליאנען יארן פון אנטוויקלונג. די טעאריע פון אבולוציע (Evolution), לויט Charles Darwin און אנדערע וויסנשאפטלער, טענה'ן אז אלע לעבעדיגע באשעפענישן אויף דער ערד זענען געקומען דורך א שטייטע לאנגער פּראסעס פון פארבעסערונג צו די אומשטענדן. די הויפט פונקטן אין דער וויסנשאפטליכער געדאנקען גאנג זענען:

1. די ערד איז געשאפן געווארן דורך קאסמישע כוחות – לויט וויסנשאפט, איז די ערד 4.5 ביליאן יאר אלט. זי איז באשאפן געווארן דורך א צוזאמקום פון קאסמישע שטויב און גאזן, און אין איר ערשטער תקופה איז זי געווען א פליסנדיקער פייערדיגער קויל.
2. וואסער איז אנטוויקלט געווארן – ווען די ערד איז אביסל קילער געווארן, האבן זיך געשאפן וואלקנס און פארגעשאפענע אטמאספערישע תנאים וואס האבן צוגעברענגט רעגן, וואס האבן געשאפן די אוישענס.
3. די ערשטע לעבעדיגע באשעפענישן – אין וואסער זענען אנטשטאנען מינוסקולע מיקרא-ארגאניזמען, וואס זענען די פון עלטסטע לעבעדיגע באשעפענישן.
4. פון סימפל באשעפענישן צו מער קאמפליצירטע באשעפענישן – במשך פון מיליאנען יארן האבן די לעבעדיגע באשעפענישן זיך Slowly געביטן און אנטוויקלט מער קאמפליצירטע סיסטעמס, ביז עס זענען ארויסגעקומען פיש, רעפטילן, צייכענט, און צום סוף מאמליכעס און מענטשן.
5. דער מענטש איז אויך אנטוויקלט געווארן – לויט אבולוציע, איז דער היינטיקער Homo Sapiens ארויסגעקומען דורך א קייט פון פראצעסן וואס האט זיך אנגעהויבן מיט פרימיטיווע באשעפענישן.

די תורה'דיגע סברא – ששת ימי בראשית​

אין דער תורה זעען מיר א גאנץ אנדער באשאף-באשרייבונג:

1. יום ראשון – דער באשעף פון ליכט און פינצטערניש.
2. יום שני – די צעטיילונג פון וואסער און הימל.
3. יום שלישי – די ערד ווערט מסודר מיט יבשה, ים און געוויקסן.
4. יום רביעי – די זון, לבנה און שטערן ווערן באשאפן.
5. יום חמישי – די פיש און פליגל-באשעפענישן ווערן באשאפן.
6. יום השישי – חיות און דער מענטש ווערן באשאפן.

דער ערשטער פראבלעם וואס שטעלט זיך, איז:
די תורה רעדן פון זעקס טעג, ווי קען וויסנשאפט רעדן פון ביליאנען יארן?

צוויי מהלכים ווי אזוי די צוויי קענען אפשר שטימען​

1. קבלה – צייט איז נישט בלויז 24 שעה​

עטליכע מקורות אין קבלה זאגן אז די ששת ימי בראשית זענען נישט פשוטע 24 שעה טעג, נאר ענערגיע-פאזעס, אדער גרויסע צירקלען פון צייט, וואס קענען זיין מיליאנען יארן לאנג.

• רבי יצחק מקורביל (ספר תולדות אדם) זאגט אז בראשית איז געווען אין א סעפערטן צייט-רעדל וואס מיר פארשטייען נישט.
• רמב"ן (בראשית א:ג) זאגט אז די וועלט איז באשאפן געווארן יש מאין, אבער דערנאך האט עס אויסגעארבעט ווערן איבער א לענגערע סייקעל.
• רבי אריה קאפלאן (בספרו "Immortality, Resurrection and the Age of the Universe") ברענגט קבלה'דיגע מקורות אז יעדער "יום" פון בראשית קען זיין ביליאנען יארן, ווייל צייט האט נישט געהאט די זעלבע סטרוקטור ווי מיר זעהן עס היינט.

לויט דעם קען מען זאגן:

• יעדער "יום" פון בראשית קען זיין לענגערע פאזעס, און דארט קען אריינפאסן דער גאנצער פראסעס פון Evolution.
• די תורה האט עס געשריבן אין א סיסטעם וואס איז פארשטענדליך פאר מענטשן, אבער אין מציאות קען א יעדעס טאג מיינען אן אינדיווידועלער פראצעס פון בריאה.

2. עבולוציע איז א תוצאה פון די בריאה, נישט א קאנטראסט​

א צווייטע מהלך איז, אז אפילו אויב וויסנשאפט זאגט אז די וועלט איז דורכגעגאנגען עבולוציע, איז דאס נישט קיין סתירה צו מעשה בראשית.

• דער באשעפער האט באשאפן די וועלט מיט א סיסטעם וואס אנטוויקלט זיך.
• די תורה זאגט נישט פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט באשאפן יעדע באשעפעניש – נאר די פאקט אז ער האט עס באשאפן.
• אפילו ווען מיר זעען עבולוציע, קען עס זיין די וועג ווי דער אייבערשטער האט צוגעשטעלט די טבע צו אנהאלטן און אנטוויקלען זיך.

פונקטן צו פארשטיין דעם דיאלאג​

1. די תורה לערנט אונז דעם רוחניות'דיגן ציל פון בריאה, נישט די וויסנשאפטלעכע עקספלאנאציע פון אלע דעטאלן.
2. וויסנשאפט קען נאר פארשטיין די וועלט לויט ראיות און מאטערע Metter, נישט עפעס וואס איז העכער פון נאטור.
3. אין קבלה און אין חז"ל איז פארהאן דעות וואס צייגן אז די וועלט קען זיין עלטער ווי 6,000 יאר, אבער מיר קענען נישט פארשטיין פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט צוזאמגעשטעלט די צייט. (ווי פריער דערמאנט)
4. נישט יעדער האט די זעלבע שיטה – עס זענען דא גדולים וואס האלטן אז ששת ימי בראשית זענען פונקטליך 24 שעה, און עס זענען דא וואס זאגן אז עס זענען העכערע צייט-פאזעס.

 

[Reb Yid]

א ווארט פונעם שרייבער: דער באשרייבונג האב איך אנגהויבען שרייבן אין די צייט פון ק"ש אבער ווי נאר עס איז געווארן די מהפכה האב איז עס קיינמאל נישט געפאוסט. אזוי ווי איך זיץ שוין אויף מיין לעפטאפ שעות אריכות האב איך עס געפונען. מיר האבן עס עטוואס געפיקסט עס האט ווייניגער גראזן ווי מיינע געווענליכע ארטיקלען ווייל איך ציטער פון @שמעקעדיג אבער עס איז אלטע (יין ישן) וואס איך האב א משהו איבער געארבעט​

____________________________________________________________

פארן באשאף – ווען אלעס איז געווען תוהו ובוהו​

אין דער בריאה עז יו קנאו איט As you know it איז נישטא קיינער וואס קען זיך פארשטעלן ווי אזוי די וועלט האט אויסגעקוקט פארן באשאף. די תורה גיט אונז א קלארן בילד וואס אפי' מיר ליינען עס קענען מיר עס נאך אלץ נישט באגרייפן: "והארץ היתה תהו ובהו וחשך על פני תהום" – די וועלט איז געווען א טומל, אומבאגרייפלעך, פול מיט חושך און טיפער פינצטערניש. עס איז נישט געווען קיין הימל, קיין ערד, קיין צייט, און קיין סדר. עס איז געווען א מצב פון אין-סופ'דיגע כוחות, ארומגעווארפן אין א כאאס, ווארטענדיג אויף דעם וואס וועט ברענגען סדר און ציל.

די שאלה ווען און ווי די אין-סופ'דיגע כוחות זענען באשאפן געווארן איז א יסודית'גע שאלה אין אמונה, קבלה און פילאזאפיע. לויט דער תורה, איז די וועלט באשאפן געווארן יש מאין – פון גאָרנישט, דורך דער רצון פון דער באשעפער. די כוחות זענען נישט געווען פארהאן פארן באשאף, נאר זיי זענען אליין באשאפן געווארן אינעם פראצעס פון בריאה.

ווען זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די איינציגסטע מקור וואס גיט אונז אינפארמאַציע וועגן דעם איז די תורה. דער ערשטער פסוק אין בראשית "בראשית ברא אלקים את השמים ואת הארץ" באדייט די ערשטע באשאף פון מציאות, אין וועלכער סיי די רוחניות'דיגע כוחות און סיי די פיזישע מציאות זענען געברענגט געווארן אין עקזיסטענץ.

די ערשטע רגע – די "שמיים" און "הארץ"​

• "את השמים" – דאס איז דער רוחניות'דיגער באשאף, ווי מלאכים, ספעציפישע כוחות און אלע ספירות וואס זענען שייך צו די השפעות פון ג-ט.
• "את הארץ" – דאס איז די פיזישע מציאות, די יסודות וואס וועלן שפעטער ווערן צו א מאטריאלישער וועלט.

אין דעם מצב, האט די וועלט נאך נישט געהאט א קלארע אויסזען. "תהו ובהו" – דאס איז געווען א מצב פון Potential, א געמישטע מציאות פון כוחות, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר און אויסגעשאפנט כדי עס זאל דערפון ווערן די וועלט עז ווי קנאו איט.

ווי אזוי זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די מדרשים זאגן אז דער אייבערשטער האט באשאפן די וועלט דורך עשרה מאמרות, וואס מיינט אז יעדע באשאף איז געווען דורך זיין דיבור – א ג-טלעכע השפעה וואס האט געמאכט די וועלט קומען צו עקזיסטענץ. דאס קען מען פארשטיין דורך די פריעדערמאנטע צוויי כוחות:

1. די רוחניות'דיגע כוחות
   • די אנפאנג פון דעם באשאף איז געווען א געוויסע רוחניות'דיגע רעאליטעט וואס איז דערנאך געווארן מצומצם און ריפיינד צו ווערן א פיזישע וועלט.
   • קבלה זאגט, אז פארן באשאף איז געווען בלויז אין-סופ'דיגייט (אין סוף), און דער אייבערשטער האט געמאכט א "צמצום", דורך וואס ער האט "ארויסגעלאזט פלאץ" פאר א באשאף.
   • אין דעם פראצעס זענען געקומען די מלאכים, די רוחניות'דיגע ספירות, די נשמות, און אנדערע רוחניות'דיגע מציאות'ער וואס זענען אריינגעבויעט אינעם סיסטעם פון בריאה.
2. די פיזישע כוחות
   • אין תהו ובהו זענען שוין געווען די יסודות פון דער וועלט, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר דורך די ווייַטערדיגע מאמרות.
   • דאס איז ווי די כוחות פון פיזיק (גראוויטי, עלעקטרומאגנעטיזם, כעמישע ריאקציעס) – זיי זענען געווען אריינ-באשאפן אינערליך אין דעם תהו ובהו, און דערנאך מסודר געווארן אין ששת ימי בראשית.

תוהו ובהו – א געמיש פון מציאות​

• "תהו" – לויט רש"י, איז דאס א מציאות וואס איז דארט אבער נישט מסודר, ווי כאאס, אדער א מציאות וואס איז נישט בייגעלייגט.
• "בהו" – דאס איז דער אינהלט פון תהו, דאס איז שוין א געוויסע מציאות פון חומר וואס וועט ווערן אויסשטאפירט שפעטער.

סוף סוף – פון כאאס צו סדר​

ווען דער אייבערשטער האט געזאגט "יהי אור", האט זיך די וועלט אנגעהויבן צו ווערן א מסודר'דיגע מציאות. דאס איז געווען דער שליסל-מאמענט פון באשאף – דער וועג פון כוחות וואס זענען געווען אין פלאץ, אבער אומבאשטימט, צו א סדר און באשאף.

אין קורצן, די כוחות זענען באשאפן געווארן אינעם רגע פון "בראשית", אבער בלויז אין זייער תוהו ובהו-פארם. מיט די זעקס טעג איז די וועלט צוזאמגעשטעלט געווארן, ביז עס איז געווארן א גאנץ קלארע, פונקציאנירנדע מציאות – די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

און דאן, דער אייבערשטער האט גערעדט.
מיט איין פסוק "ויאמר אלקים יהי אור" – און א ליכטיגע שטראַל פון סדר איז אריין אין דעם חושך. אין די רגע האט אלעס אנגעהויבן ווערן קלאר, און דער באשעפער האט אנגעהויבן צוטיילן און באשאפן. אין זעקס טעג איז געשעהן א מהפכה:

1. ליכט און פינצטערניש – דער טאג און די נאכט.
2. דער הימל און די וואסערן.
3. דער ערד, די בערג, פעלדער, און די ערשטע געוויקסן.
4. דער זון, לבנה און שטערן – צייט איז אריין אין דער וועלט.
5. די פיש, די פליענדע-באשעפענישן און אלע וואסערן.
6. די חיות, און צום סוף – דער מענטש.

"ויברא אלקים את האדם בצלמו בצלם אלקים ברא אותו" – א מענטש, אן אינטעליגענטע, רואיגער און לעבעדיגער באשעפעניש, פארנומען מיט מחשבה און א געוואלדיגע כח. ער איז נישט בלויז א חיה, ער איז דער ציל פון דער גאנצער בריאה.

דער וועלט נאך דעם באשאף – פארן חטא​

דער ערשטער מענטש, אדם הראשון, האט געוואוינט אין גן עדן, א פלאץ פון שלימות, וואו עס איז נישט געווען קיין מלחמה צווישן מענטש און נאטור. די באשעפענישן האבן נישט געפירט קיין בייזקייט, די חיות האבן זיך נישט געשראקן פון דעם מענטש, און דער מענטש נישט פונעם ווילדע באשעפעניש אין די וועלט האט געהערשט א פולשטענדיגע הרמוניע.

נאך א קורצע צייט איז עס אבער געטוישט געווארן. מיט דעם חטא פון עץ הדעת, ווען אדם און חוה האבן געגעסן פונעם דעם באליבטן בוים, איז דער גאנצער סדר פון דער וועלט צונויפגעפאלן.

• דער מענטש איז געווארן אונטערטעניגט צו שווערע ארבעט.
• די חיות האבן אנגעהויבן מורא האבן פון מענטשן, און די וועלט האט אנגעהויבן א קאמף צווישן די סורווייווערס.
• דער מענטש איז געווארן אויסגעשטעלט צו טויט, און מער נישט א נצחי באשעפעניש.

פון דעם פוינט און ווייטער איז די וועלט נישט מער געווען די שלימות'דיגע גן עדן. זי איז געווארן א פלאץ פון סטראגעל, וואו מענטשן דארפן זיך אנשטרענגען צו לעבן, פארדינען און זיך קריגן מיט דעם כח פון נאטור.

וואס זאגט חקירה?​

ווען מען לערנט די וויסנשאפטליכע אויספארשונגען וועגן דער וועלטס באשאף, איז דא פילע ענליכקייטן, אבער אויך גרויסע דיפערענצן.

די תוהו ובוהו און די "Big Bang" טעאריע​

לויט אסטראָנאָמישע אויספארשונגען, איז די וועלט אנגעהויבן געווארן דורך א מאסיווע עקספּלאזשען וואס ווערט גערופן "Big Bang". לויט דער טעאריע, האט עס נישט געגעבן קיין פלאץ, קיין צייט, און קיין מאטעריע – בלויז א פונקט פון אינערלעכע ענערגיע וואס איז געווען אין א צושטאנד פון אינפינעט (אין סוף) געדיכטקייט און היץ. אין איין מאָמענט איז עס אויפגעבראכן און זיך צושפרייט געווארן אין א ריזיגן עקזפלאודזשען פון ענערגיע און מאטעריע (די מאטערן Mattar וואס דער ערד באשטייט פון. למשל סאליד Solid, ליקוואד Luquid, און גאז Gas).

די ערשטע פאזע פון דער וועלט איז געווען קאמלעטער כאאס, אן קיין סטרוקטור, אן קיין קלארע באשאף, בלויז א גרויסע בלענדיגע היץ, פלאזמע, און קוואנטום-כוחות וואס זענען געווען אין א מצב פון אומבאשטימקייט. דאס קען זיין די פשוטע טייטש פון "והארץ היתה תהו ובהו", ווען די וועלט איז געווען אין א מצב פון גאָרנישט קלאר – אלעס איז געווען צעשפרייט, אנגעפילט מיט ענערגיע, אבער נאך נישט מסודר אין א קאנקרעטע מציאות.

נאך מיליאנען יאר האט די ענערגיע זיך אנגעהויבן "קולירען", און פון דעם זענען ארויסגעקומען די ערשטע עלעמענטן, שטערן, און גאלאקסיעס, ביז עס האט זיך אויפגעבויט די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

היוצא לנו מזה קומט אויס אז דער "Big Bang" און "תהו ובהו" זענען נישט אפן אין קאנטראסט, נאר דאס קען זיין צוויי וועגן צו באשרייבן דער זעלבער פונקט פון בראשית, איינס דורך אמונה און איינס דורך נאטור-וויסנשאפט.

די ששת ימי בראשית און די "Evolution" טעאריע – וויאזוי צו צוזאמען ברענגן די צוויי זאכן אויב מען מעיג ​

די וויסנשאפטליכע סברא – אבולוציע און א שטייטע אנטוויקלונג​

לויט דער וויסנשאפט, האט די וועלט זיך נישט באשאפן אין איין רגע, נאר דורכגעגאנגען ביליאנען יארן פון אנטוויקלונג. די טעאריע פון אבולוציע (Evolution), לויט Charles Darwin און אנדערע וויסנשאפטלער, טענה'ן אז אלע לעבעדיגע באשעפענישן אויף דער ערד זענען געקומען דורך א שטייטע לאנגער פּראסעס פון פארבעסערונג צו די אומשטענדן. די הויפט פּונקטן אין דער וויסנשאפטליכער געדאנקען גאנג זענען:

1. די ערד איז געשאפן געווארן דורך קאסמישע כוחות – לויט וויסנשאפט, איז די ערד 4.5 ביליאן יאר אלט. זי איז באשאפן געווארן דורך א צוזאמקום פון קאסמישע שטויב און גאזן, און אין איר ערשטער תקופה איז זי געווען א פליסנדיקער פייערדיגער קויל.
2. וואסער איז אנטוויקלט געווארן – ווען די ערד איז אביסל קילער געווארן, האבן זיך געשאפן וואלקנס און פארגעשאפענע אטמאספערישע תנאים וואס האבן צוגעברענגט רעגן, וואס האבן געשאפן די אוישענס.
3. די ערשטע לעבעדיגע באשעפענישן – אין וואסער זענען אנטשטאנען מינוסקולע מיקרא-ארגאניזמען, וואס זענען די פון עלטסטע לעבעדיגע באשעפענישן.
4. פון סימפל באשעפענישן צו מער קאמפליצירטע באשעפענישן – במשך פון מיליאנען יארן האבן די לעבעדיגע באשעפענישן זיך Slowly געביטן און אנטוויקלט מער קאמפליצירטע סיסטעמס, ביז עס זענען ארויסגעקומען פיש, רעפטילן, צייכענט, און צום סוף מאמליכעס און מענטשן.
5. דער מענטש איז אויך אנטוויקלט געווארן – לויט אבולוציע, איז דער היינטיקער Homo Sapiens ארויסגעקומען דורך א קייט פון פראצעסן וואס האט זיך אנגעהויבן מיט פרימיטיווע באשעפענישן.

די תורה'דיגע סברא – ששת ימי בראשית​

אין דער תורה זעען מיר א גאַנץ אנדער באשאף-באשרייבונג:

1. יום ראשון – דער באשעף פון ליכט און פינצטערניש.
2. יום שני – די צעטיילונג פון וואסער און הימל.
3. יום שלישי – די ערד ווערט מסודר מיט יבשה, ים און געוויקסן.
4. יום רביעי – די זון, לבנה און שטערן ווערן באשאפן.
5. יום חמישי – די פיש און פליגל-באשעפענישן ווערן באשאפן.
6. יום השישי – חיות און דער מענטש ווערן באשאפן.

דער ערשטער פראבלעם וואס שטעלט זיך, איז:
די תורה רעדן פון זעקס טעג, ווי קען וויסנשאפט רעדן פון ביליאנען יארן?

צוויי מהלכים ווי אזוי די צוויי קענען אפשר שטימען​

1. קבלה – צייט איז נישט בלויז 24 שעה​

עטליכע מקורות אין קבלה זאגן אז די ששת ימי בראשית זענען נישט פשוטע 24 שעה טעג, נאר ענערגיע-פאזעס, אדער גרויסע צירקלען פון צייט, וואס קענען זיין מיליאנען יארן לאנג.

• רבי יצחק מקורביל (ספר תולדות אדם) זאגט אז בראשית איז געווען אין א סעפערטן צייט-רעדל וואס מיר פארשטייען נישט.
• רמב"ן (בראשית א:ג) זאגט אז די וועלט איז באשאפן געווארן יש מאין, אבער דערנאך האט עס אויסגעארבעט ווערן איבער א לאַנגערע סייקעל.
• רבי אריה קאפלאן (בספרו "Immortality, Resurrection and the Age of the Universe") ברענגט קבלה'דיגע מקורות אז יעדער "יום" פון בראשית קען זיין ביליאנען יארן, ווייל צייט האט נישט געהאט די זעלבע סטרוקטור ווי מיר וויסן עס היינט.

לויט דעם קען מען זאגן:

• יעדער "יום" פון בראשית קען זיין לענגערע פאזעס, און דארט קען אריינפאסן דער גאנצער פראסעס פון Evolution.
• די תורה האט עס געשריבן אין א סיסטעם וואס איז פארשטענדליך פאר מענטשן, אבער אין מציאות קען א יעדעס טאג מיינען אן אינדיווידועלער פראצעס פון בריאה.

2. עבולוציע איז א תוצאה פון די בריאה, נישט א קאנטראסט​

א צווייטע מהלך איז, אז אפילו אויב וויסנשאפט זאגט אז די וועלט איז דורכגעגאנגען עבולוציע, איז דאס נישט קיין סתירה צו מעשה בראשית.

• דער באשעפער האט באשאפן די וועלט מיט א סיסטעם וואס אנטוויקלט זיך.
• די תורה זאגט נישט פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט באשאפן יעדע באשעפעניש – נאר די פאקט אז ער האט עס באשאפן.
• אפילו ווען מיר זעען עבולוציע, קען עס זיין די וועג ווי דער אייבערשטער האט צוגעשטעלט די טבע צו אנהאלטן און אנטוויקלען זיך.

פונקטן צו פארשטיין דעם דיאלאג​

1. די תורה לערנט אונז דעם רוחניות'דיגן ציל פון בריאה, נישט די וויסנשאפטלעכע עקספלאנאציע פון אלע דעטאלן.
2. וויסנשאפט קען נאר פארשטיין די וועלט לויט ראיות און מאטערע Metter, נישט עפעס וואס איז העכער פון נאטור.
3. אין קבלה און אין חז"ל איז פארהאן דעות וואס צייגן אז די וועלט קען זיין עלטער ווי 6,000 יאר, אבער מיר קענען נישט פארשטיין פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט צוזאמגעשטעלט די צייט. (ווי פריער דערמאנט)
4. נישט יעדער האט די זעלבע שיטה – עס זענען דא גדולים וואס האלטן אז ששת ימי בראשית זענען פונקטליך 24 שעה, און עס זענען דא וואס זאגן אז עס זענען העכערע צייט-פאזעס.

Click to shrink...

זייער שיין און באלערנד @הק' לייביש שרייבער הערליך געשריבן, בד”וו דער טריגער סימבאל מיין איך איז איבעריג.

 

[הק' לייביש שרייבער]

זייער שיין און באלערנד @הק' לייביש שרייבער בד”וו דער טריגער סימבאל מיין איך איז איבעריג.

Click to shrink...

ווען עס קומט צו די נושאים קען מען נישט וויסען. אבער איך קען עס אראף נעמען.

 

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

מן הראוי לציין דברי הרמב״ם, ווי ער זאגט אז אויב ס׳ווערט אויפגעוויזן שיטת קדמות העולם, דאן וואלט ער זייער גרינג מבאר געווען פסוקי התורה באופן אז ס׳נישט קיין סתירה:
(אשריך @הק' לייביש שרייבער אז מ׳האט דיר פון הימל איבערגעלאזט עוסק צו זיין אין דעם עבודת הקודש!!)

דע שהימנעותנו מלומר שהעולם קדום אינה בגלל פסוקי התורה האומרים שהעולם מחודש. כי הפסוקים המורים על חידוש העולם אינם רבים יותר מן הפסוקים המורים על כך שהאלוה גוף, ושערי הפרשנות אינם נעולים בפנינו ולא נמנעים מאיתנו גם בנוגע לחידוש העולם. אלא היינו יכולים לפרשֵן זאת (=להוציא מהפשט) כמו שעשינו לגבי שלילת הגשמות, ואולי היה זה קל בהרבה, והיתה לנו יכולת של ממש לפרשֵן את הפסוקים האלה ולקבוע שהעולם קדום, כמו שפִּרְשַנּוּ את הפסוקים ושללנו את היותו יתעלה גוף.

אלא שתי סיבות גרמו לנו שלא לעשות זאת ולא להאמין בכך (=בדעת הקדמות). הראשונה: שהוכח שהאלוה אינו גוף, ולכן מתחייב בהכרח לפרשֵן את כל מה שפשוטו ("חיצוניותו") סותר את ההוכחה, ולדעת שיש לו בהכרח פרשנות. ואילו קדמות העולם לא הוכְחה, ועל כן אין ראוי לדחות את הכתובים ולפרשֵן אותם מפני הכרעה לכיוון דעה שייתכן להכריע לכיוון הֶפְכָּהּ בטיעוני הכרעה שונים. זוהי סיבה אחת.

והסיבה השנייה: שהאמנתנו שהאלוה אינו גוף אינה הורסת לנו שום דבר מיסודי התורה ואינה מכחישה את דבריו של אף נביא. אין בה אלא מה שהבורים מדמים שיש בכך סתירה לכתובים, אך אין זאת סתירה כמו שביארנו, אלא היא כוונת הכתובים. ואילו האמנת הקדמות על פי שיטת אריסטו, שהיא על דרך החיוב ושאין משתנה טבע כלל ושום דבר אינו חורג ממנהגו – היא הורסת את התורה מעיקרה, ומכחישה בהכרח כל נס, ומבטלת את כל התקוות והאיומים שבתורה. אלא אם כן תפרשֵן גם את הניסים, כמו שעשו אנשי הנסתר המוסלמים, וכך מגיעים למין של הזיה.

אמנם אם מאמינים בקדמות כשיטה השנייה שביארנו, דהיינו דעת אפלטון, שגם השמים מתהווים וכלים – דעה זו אינה הורסת את יסודי התורה ואין נובעת ממנה הכחשת הניסים אלא אפשרותם. אפשר לפרשן את הכתובים על פי שיטה זו, וניתן למצוא בפסוקי התורה וזולתה מקראות עמומים רבים שניתן להיתלות בהם ואף להביא מהם ראיה. אבל אין הכרח המביא אותנו לכך אלא אם כן היתה דעה זו מוכחת. אך מאחר שהדבר לא הוכח – לא ניטה אל הדעה הזאת, ואל הדעה השנייה (=של אריסטו) לא נשגיח כלל, אלא נבין את הכתובים כפשוטם ונאמר שהתורה הודיעה לנו על דבר שכוחנו אינו מגיע להשגתו, והנס מעיד על נכונות טענתנו.

Click to shrink...

 

[הק' לייביש שרייבער]

פ

(אשריך @הק' לייביש שרייבער אז מ׳האט דיר פון הימל איבערגעלאזט עוסק צו זיין אין דעם עבודת הקודש!!)

Click to shrink...

פארגעט אבאוט די עבודת הקודש. די שעות אריכות וואס עס גייט אריין אין דעם נישט צו ארויס קומען אן אפיקורס ח''ו ווען מען לייגט אין די נושא, פרובירן צו זיין אביעקטיוו איז די עבודה פון די פאטשקענען אין דעם עושה שמים וארץ.

עס איז דא זייער שטארקע קשיות און ווי אויך שטארקע תירוצים. און אסאך מאל זענען די קשיות נישט קיין קשיות נאר א חסרון ידיעה. מבחין צו זיין אין קשיות ממש פארקערטע מאמרים וואס ווייזט אויף אז לא היה ולא נברא איז חוט השערה. אויב זוכט מען נישט שטארק און מען קוקט נישט שטארק קומט חלילה ארויס דאס פארקערטע צו וואס מען וויל צוקומען און דאן ווערט מען אן אויבער חכם.

אויב וויל מען טרעפן ענטפערס טרעפט מען. ווי אזוי האט שוין ר' נתן געזאגט קשיא איז ר''ת שמע השם קולי אקרא ווען עס איז מיר שווער א קשיא, בעהט מען פונעם כל יכול. אדער זאל איך טרעפן א תירוץ, אדער קומען צו די הכרה אז איך פארשטיי נישט, און ווייס נישט אלעס.

אבער א קשיא טאר נישט בלייבן מיטן ענטפער נא מען טאר נישט פרעגן. מען דארף וועלן פארשטיין, אדער פארשטיין אז מען מוז נישט אלעס פארשטיין. אבער מיינט נישט אז ווייל איך האב א קשיא איז עס עס אן אנדערע מציאות. ווי ה' ברא שמים וארץ והוא עושה ויעשה כל המעשים.

 

[הק' לייביש שרייבער]

א ווארט פונעם שרייבער: דער באשרייבונג האב איך אנגהויבען שרייבן אין די צייט פון ק"ש אבער ווי נאר עס איז געווארן די מהפכה האב איז עס קיינמאל נישט געפאוסט. אזוי ווי איך זיץ שוין אויף מיין לעפטאפ שעות אריכות האב איך עס געפונען. מיר האבן עס עטוואס געפיקסט עס האט ווייניגער גראזן ווי מיינע געווענליכע ארטיקלען ווייל איך ציטער פון @שמעקעדיג אבער עס איז אלטע (יין ישן) וואס איך האב א משהו איבער געארבעט​

____________________________________________________________

פארן באשאף – ווען אלעס איז געווען תוהו ובוהו​

אין דער בריאה עז יו קנאו איט As you know it איז נישטא קיינער וואס קען זיך פארשטעלן ווי אזוי די וועלט האט אויסגעקוקט פארן באשאף. די תורה גיט אונז א קלארן בילד וואס אפי' מיר ליינען עס קענען מיר עס נאך אלץ נישט באגרייפן: "והארץ היתה תהו ובהו וחשך על פני תהום" – די וועלט איז געווען א טומל, אומבאגרייפלעך, פול מיט חושך און טיפער פינצטערניש. עס איז נישט געווען קיין הימל, קיין ערד, קיין צייט, און קיין סדר. עס איז געווען א מצב פון אין-סופ'דיגע כוחות, ארומגעווארפן אין א כאאס, ווארטענדיג אויף דעם וואס וועט ברענגען סדר און ציל.

די שאלה ווען און ווי די אין-סופ'דיגע כוחות זענען באשאפן געווארן איז א יסודית'גע שאלה אין אמונה, קבלה און פילאזאפיע. לויט דער תורה, איז די וועלט באשאפן געווארן יש מאין – פון גארנישט, דורך דער רצון פון דער באשעפער. די כוחות זענען נישט געווען פארהאן פארן באשאף, נאר זיי זענען אליין באשאפן געווארן אינעם פראצעס פון בריאה.

ווען זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די איינציגסטע מקור וואס גיט אונז אינפארמאַציע וועגן דעם איז די תורה. דער ערשטער פסוק אין בראשית "בראשית ברא אלקים את השמים ואת הארץ" באדייט די ערשטע באשאף פון מציאות, אין וועלכער סיי די רוחניות'דיגע כוחות און סיי די פיזישע מציאות זענען געברענגט געווארן אין עקזיסטענץ.

די ערשטע רגע – די "שמיים" און "הארץ"​

• "את השמים" – דאס איז דער רוחניות'דיגער באשאף, ווי מלאכים, ספעציפישע כוחות און אלע ספירות וואס זענען שייך צו די השפעות פון ג-ט.
• "את הארץ" – דאס איז די פיזישע מציאות, די יסודות וואס וועלן שפעטער ווערן צו א מאטריאלישער וועלט.

אין דעם מצב, האט די וועלט נאך נישט געהאט א קלארע אויסזען. "תהו ובהו" – דאס איז געווען א מצב פון Potential, א געמישטע מציאות פון כוחות, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר און אויסגעשאפנט כדי עס זאל דערפון ווערן די וועלט עז ווי קנאו איט.

ווי אזוי זענען די כוחות באשאפן געווארן?​

די מדרשים זאגן אז דער אייבערשטער האט באשאפן די וועלט דורך עשרה מאמרות, וואס מיינט אז יעדע באשאף איז געווען דורך זיין דיבור – א ג-טלעכע השפעה וואס האט געמאכט די וועלט קומען צו עקזיסטענץ. דאס קען מען פארשטיין דורך די פריעדערמאנטע צוויי כוחות:

1. די רוחניות'דיגע כוחות
   • די אנפאנג פון דעם באשאף איז געווען א געוויסע רוחניות'דיגע רעאליטעט וואס איז דערנאך געווארן מצומצם און ריפיינד צו ווערן א פיזישע וועלט.
   • קבלה זאגט, אז פארן באשאף איז געווען בלויז אין-סופ'דיגייט (אין סוף), און דער אייבערשטער האט געמאכט א "צמצום", דורך וואס ער האט "ארויסגעלאזט פלאץ" פאר א באשאף.
   • אין דעם פראצעס זענען געקומען די מלאכים, די רוחניות'דיגע ספירות, די נשמות, און אנדערע רוחניות'דיגע מציאות'ער וואס זענען אריינגעבויעט אינעם סיסטעם פון בריאה.
2. די פיזישע כוחות
   • אין תהו ובהו זענען שוין געווען די יסודות פון דער וועלט, וואס האבן געדארפט ווערן מסודר דורך די ווייטערדיגע מאמרות.
   • דאס איז ווי די כוחות פון פיזיק (גראוויטי, עלעקטרומאגנעטיזם, כעמישע ריאקציעס) – זיי זענען געווען אריינ-באשאפן אינערליך אין דעם תהו ובהו, און דערנאך מסודר געווארן אין ששת ימי בראשית.

תוהו ובהו – א געמיש פון מציאות​

• "תהו" – לויט רש"י, איז דאס א מציאות וואס איז דארט אבער נישט מסודר, ווי כאאס, אדער א מציאות וואס איז נישט בייגעלייגט.
• "בהו" – דאס איז דער אינהלט פון תהו, דאס איז שוין א געוויסע מציאות פון חומר וואס וועט ווערן אויסשטאפירט שפעטער.

סוף סוף – פון כאאס צו סדר​

ווען דער אייבערשטער האט געזאגט "יהי אור", האט זיך די וועלט אנגעהויבן צו ווערן א מסודר'דיגע מציאות. דאס איז געווען דער שליסל-מאמענט פון באשאף – דער וועג פון כוחות וואס זענען געווען אין פלאץ, אבער אומבאשטימט, צו א סדר און באשאף.

אין קורצן, די כוחות זענען באשאפן געווארן אינעם רגע פון "בראשית", אבער בלויז אין זייער תוהו ובהו-פארם. מיט די זעקס טעג איז די וועלט צוזאמגעשטעלט געווארן, ביז עס איז געווארן א גאנץ קלארע, פונקציאנירנדע מציאות – די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

און דאן, דער אייבערשטער האט גערעדט.
מיט איין פסוק "ויאמר אלקים יהי אור" – און א ליכטיגע שטראל פון סדר איז אריין אין דעם חושך. אין די רגע האט אלעס אנגעהויבן ווערן קלאר, און דער באשעפער האט אנגעהויבן צוטיילן און באשאפן. אין זעקס טעג איז געשעהן א מהפכה:

1. ליכט און פינצטערניש – דער טאג און די נאכט.
2. דער הימל און די וואסערן.
3. דער ערד, די בערג, פעלדער, און די ערשטע געוויקסן.
4. דער זון, לבנה און שטערן – צייט איז אריין אין דער וועלט.
5. די פיש, די פליענדע-באשעפענישן און אלע וואסערן.
6. די חיות, און צום סוף – דער מענטש.

"ויברא אלקים את האדם בצלמו בצלם אלקים ברא אותו" – א מענטש, אן אינטעליגענטע, רואיגער און לעבעדיגער באשעפעניש, פארנומען מיט מחשבה און א געוואלדיגע כח. ער איז נישט בלויז א חיה, ער איז דער ציל פון דער גאנצער בריאה.

וואס זאגט חקירה?​

ווען מען לערנט די וויסנשאפטליכע אויספארשונגען וועגן דער וועלטס באשאף, איז דא פילע ענליכקייטן, אבער אויך גרויסע דיפערענצן.

די תוהו ובוהו און די "Big Bang" טעאריע​

לויט אסטראנאמישע אויספארשונגען, איז די וועלט אנגעהויבן געווארן דורך א מאסיווע עקספּלאזשען וואס ווערט גערופן "Big Bang". לויט דער טעאריע, האט עס נישט געגעבן קיין פלאץ, קיין צייט, און קיין מאטעריע – בלויז א פונקט פון אינערלעכע ענערגיע וואס איז געווען אין א צושטאנד פון אינפינעט (אין סוף) געדיכטקייט און היץ. אין איין מאָמענט איז עס אויפגעבראכן און זיך צושפרייט געווארן אין א ריזיגן עקזפלאודזשען פון ענערגיע און מאטעריע (די מאטערן Mattar וואס דער ערד באשטייט פון. למשל סאליד Solid, ליקוואד Luquid, און גאז Gas).

די ערשטע פאזע פון דער וועלט איז געווען א קאמפלעטער כאאס, אן קיין סטרוקטור, אן קיין קלארע באשאף, בלויז א גרויסע בלענדיגע היץ, פלאזמע, און קוואנטום-כוחות וואס זענען געווען אין א מצב פון אומבאשטימקייט. דאס קען זיין די פשוטע טייטש פון "והארץ היתה תהו ובהו", ווען די וועלט איז געווען אין א מצב פון גארנישט קלאר – אלעס איז געווען צעשפרייט, אנגעפילט מיט ענערגיע, אבער נאך נישט מסודר אין א קאנקרעטע מציאות.

נאך מיליאנען יאר האט די ענערגיע זיך אנגעהויבן "קולירען", און פון דעם זענען ארויסגעקומען די ערשטע עלעמענטן, שטערן, און גאלאקסיס, ביז עס האט זיך אויפגעבויט די וועלט ווי מיר קענען איר היינט.

היוצא לנו מזה קומט אויס אז דער "Big Bang" און "תהו ובהו" זענען נישט אפן אין קאנטראסט, נאר דאס קען זיין צוויי וועגן צו באשרייבן דער זעלבער פונקט פון בראשית, איינס דורך אמונה און איינס דורך נאטור-וויסנשאפט.

די ששת ימי בראשית און די "Evolution" טעאריע – וויאזוי צו צוזאמען ברענגן די צוויי זאכן אויב מען מעיג ​

די וויסנשאפטליכע סברא – אבולוציע און א שטייטע אנטוויקלונג​

לויט דער וויסנשאפט, האט די וועלט זיך נישט באשאפן אין איין רגע, נאר דורכגעגאנגען ביליאנען יארן פון אנטוויקלונג. די טעאריע פון אבולוציע (Evolution), לויט Charles Darwin און אנדערע וויסנשאפטלער, טענה'ן אז אלע לעבעדיגע באשעפענישן אויף דער ערד זענען געקומען דורך א שטייטע לאנגער פּראסעס פון פארבעסערונג צו די אומשטענדן. די הויפט פונקטן אין דער וויסנשאפטליכער געדאנקען גאנג זענען:

1. די ערד איז געשאפן געווארן דורך קאסמישע כוחות – לויט וויסנשאפט, איז די ערד 4.5 ביליאן יאר אלט. זי איז באשאפן געווארן דורך א צוזאמקום פון קאסמישע שטויב און גאזן, און אין איר ערשטער תקופה איז זי געווען א פליסנדיקער פייערדיגער קויל.
2. וואסער איז אנטוויקלט געווארן – ווען די ערד איז אביסל קילער געווארן, האבן זיך געשאפן וואלקנס און פארגעשאפענע אטמאספערישע תנאים וואס האבן צוגעברענגט רעגן, וואס האבן געשאפן די אוישענס.
3. די ערשטע לעבעדיגע באשעפענישן – אין וואסער זענען אנטשטאנען מינוסקולע מיקרא-ארגאניזמען, וואס זענען די פון עלטסטע לעבעדיגע באשעפענישן.
4. פון סימפל באשעפענישן צו מער קאמפליצירטע באשעפענישן – במשך פון מיליאנען יארן האבן די לעבעדיגע באשעפענישן זיך Slowly געביטן און אנטוויקלט מער קאמפליצירטע סיסטעמס, ביז עס זענען ארויסגעקומען פיש, רעפטילן, צייכענט, און צום סוף מאמליכעס און מענטשן.
5. דער מענטש איז אויך אנטוויקלט געווארן – לויט אבולוציע, איז דער היינטיקער Homo Sapiens ארויסגעקומען דורך א קייט פון פראצעסן וואס האט זיך אנגעהויבן מיט פרימיטיווע באשעפענישן.

די תורה'דיגע סברא – ששת ימי בראשית​

אין דער תורה זעען מיר א גאנץ אנדער באשאף-באשרייבונג:

1. יום ראשון – דער באשעף פון ליכט און פינצטערניש.
2. יום שני – די צעטיילונג פון וואסער און הימל.
3. יום שלישי – די ערד ווערט מסודר מיט יבשה, ים און געוויקסן.
4. יום רביעי – די זון, לבנה און שטערן ווערן באשאפן.
5. יום חמישי – די פיש און פליגל-באשעפענישן ווערן באשאפן.
6. יום השישי – חיות און דער מענטש ווערן באשאפן.

דער ערשטער פראבלעם וואס שטעלט זיך, איז:
די תורה רעדן פון זעקס טעג, ווי קען וויסנשאפט רעדן פון ביליאנען יארן?

צוויי מהלכים ווי אזוי די צוויי קענען אפשר שטימען​

1. קבלה – צייט איז נישט בלויז 24 שעה​

עטליכע מקורות אין קבלה זאגן אז די ששת ימי בראשית זענען נישט פשוטע 24 שעה טעג, נאר ענערגיע-פאזעס, אדער גרויסע צירקלען פון צייט, וואס קענען זיין מיליאנען יארן לאנג.

• רבי יצחק מקורביל (ספר תולדות אדם) זאגט אז בראשית איז געווען אין א סעפערטן צייט-רעדל וואס מיר פארשטייען נישט.
• רמב"ן (בראשית א:ג) זאגט אז די וועלט איז באשאפן געווארן יש מאין, אבער דערנאך האט עס אויסגעארבעט ווערן איבער א לענגערע סייקעל.
• רבי אריה קאפלאן (בספרו "Immortality, Resurrection and the Age of the Universe") ברענגט קבלה'דיגע מקורות אז יעדער "יום" פון בראשית קען זיין ביליאנען יארן, ווייל צייט האט נישט געהאט די זעלבע סטרוקטור ווי מיר זעהן עס היינט.

לויט דעם קען מען זאגן:

• יעדער "יום" פון בראשית קען זיין לענגערע פאזעס, און דארט קען אריינפאסן דער גאנצער פראסעס פון Evolution.
• די תורה האט עס געשריבן אין א סיסטעם וואס איז פארשטענדליך פאר מענטשן, אבער אין מציאות קען א יעדעס טאג מיינען אן אינדיווידועלער פראצעס פון בריאה.

2. עבולוציע איז א תוצאה פון די בריאה, נישט א קאנטראסט​

א צווייטע מהלך איז, אז אפילו אויב וויסנשאפט זאגט אז די וועלט איז דורכגעגאנגען עבולוציע, איז דאס נישט קיין סתירה צו מעשה בראשית.

• דער באשעפער האט באשאפן די וועלט מיט א סיסטעם וואס אנטוויקלט זיך.
• די תורה זאגט נישט פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט באשאפן יעדע באשעפעניש – נאר די פאקט אז ער האט עס באשאפן.
• אפילו ווען מיר זעען עבולוציע, קען עס זיין די וועג ווי דער אייבערשטער האט צוגעשטעלט די טבע צו אנהאלטן און אנטוויקלען זיך.

פונקטן צו פארשטיין דעם דיאלאג​

1. די תורה לערנט אונז דעם רוחניות'דיגן ציל פון בריאה, נישט די וויסנשאפטלעכע עקספלאנאציע פון אלע דעטאלן.
2. וויסנשאפט קען נאר פארשטיין די וועלט לויט ראיות און מאטערע Metter, נישט עפעס וואס איז העכער פון נאטור.
3. אין קבלה און אין חז"ל איז פארהאן דעות וואס צייגן אז די וועלט קען זיין עלטער ווי 6,000 יאר, אבער מיר קענען נישט פארשטיין פונקטליך ווי אזוי דער אייבערשטער האט צוזאמגעשטעלט די צייט. (ווי פריער דערמאנט)
4. נישט יעדער האט די זעלבע שיטה – עס זענען דא גדולים וואס האלטן אז ששת ימי בראשית זענען פונקטליך 24 שעה, און עס זענען דא וואס זאגן אז עס זענען העכערע צייט-פאזעס.

Click to shrink...

אינטערסאנטע ציטאטן אין די נושא פון די יארן וואס די וועלט שטייט. דהיינו א יעדעס ילד דרדקי ווייסט אז דער וועלט שטייט נישט מער ווי 6000 יאר און אט אט וועט די וועלט קומען צו אן ענדע. אן אינטערסאנטער נושא ווערט באטאנט אין די חז"ל דערוועגן וואס עס וועט פאסירן נאך די ענדע פון די 6000 יאר (אין אן אנדערע געגעלעגנהייט בעז"ה) אבער מיר קענען זעהן פון געוויסע מקורות פון די ראשונים/אחרונים כמאלכים א שטיקעל פארשטענדעניש און די צימישעניש וועגן די יארן פון בריאת העולם.

1. די מדרש רעדט ארום איבער די בעפאר פון בריאה – "אלפים שנה קדמה תורה לעולם"​

דער מדרש (בראשית רבה ח:ב) זאגט אז די תורה איז געווען 2,000 יאר פאר דער בריאה:

"שית אלפי שני הוי עלמא, וחד חרוב" –
"די וועלט וועט עקזיסטירן 6,000 יאר, און דערנאך וועט עס גיין אין א צווייטן מצב."

Click to shrink...

2. רמב"ן – בראשית איז א צוזאמגעשטופטע מציאות פון אלטע צייטן​

דער רמב"ן (בראשית א:א-ג) זאגט קלאר אז ווען עס שטייט "בראשית ברא אלקים את השמים ואת הארץ", איז עס נישט געווען קיין פונקטליכע התחלה, נאר א צושטאנד פון חומר וואס איז געווען קאנדענסירט און האט געדארפט ווערן אויסגעארבעט:

"הקב"ה ברא את כל הנבראים מאין, ונתן בהם כח העמידה, ואחר כך סדר את כולם"
("דער אייבערשטער האט באשאפן די מציאות פון גארנישט, און דערנאך האט ער עס מסדר געווען.")

Click to shrink...

דאס מיינט אז די ערשטע מציאות פון די וועלט איז געווען אומבאגרייפּלעך פאר אונזער השגה, און מיר קענען נישט פונקטליך מעסטן וויפיל צייט איז דארט אריבער.

3. ספר התמונה – די וועלט האט דורכגעגאנגען עטליכע סייקלס​

ספר התמונה, א קבלה'דיגע ספר וואס ווערט ציטירט דורך ראשונים, ברענגט א געדאנק אז די וועלט האט שוין געהאט פאריגע 6 טויזענטערס (צייט-סייקעלס):

"כבר היו עלמות רבות ונבראו וחרבו" –
"עס זענען שוין געווען פילע וועלטן, וואס זענען באשאפן געווארן און חרוב געווארן."

Click to shrink...

לויט דעם געדאנק, קען זיין אז די 6,000 יאר פון אונזער וועלט איז בלויז די איצטיגע סייקל, אבער עס זענען געווען פריערדיגע וועלטן.

4. מהר"ל – צייט האט נישט עקזיסטירט פאר דער בריאה​

מהר"ל מפראג (גבורות ה' פרק מו) לערנט אז פאר דער באשאף פון דער וועלט, האט צייט בכלל נישט עקזיסטירט:

"אין זמן אלא משנברא העולם"
("צייט איז נאר באשאפן געווארן ווען די וועלט איז באשאפן געווארן.")

Click to shrink...

דאס מיינט אז בעפאר דער אייבערשטער האט באשאפן א פונקטליכע צייט-סירקעל, קען זיין אז עס זענען געווען תקופות וואס זענען בכלל נישט געציילט לויט אונזער צייט.