- זיך איינגעשריבן
- מאי 16, 2024
- מעסעדזשעס
- 952
- רעאקציע ראטע
- 2,656
- פונקטן
- 423
איך װײס אז איך בין שפעט צו די סצענע װי מען זאגט אין ענגליש. איך װײס אז איך בין שױן פון נעקסטן דור. אין די נ' יארן בין איך נאך געװעזן אין חדר. אבער איך בין גענוג אלט געװען צו געדענקן די פאליטיק און איך האב אפי' פאר א צײט געװױנט אין װיליאמסבורג יענע יארן, טאקע אין דעם טשולענט טאפ, אזױ אז איך בין ארומגענומען געװען מיט חבירים און משפחה קרובים װעלכע האבן זיך אין דעם פאליטיק כסדר געקאכט.
אלנפאלס, האב איך לעצטנס מחליט געװען אדורכצולײענען פארמעגליך'ס װערק אין װעלכער ער האט "פאראײביגט" די היסטאריע פון די פאליטיק צװישן די צװײ ברודער, ר' אהרן און ר' זלמן לײב טײטלבױם, און זי געשילדערט מען קען זאגן, מיט א רילענטלֶעס פעדער. די בלעטער זענען װֿײַדלי עװעילעבּל אױף די אינטערנעט, דאכצעך מיר אפי' אױף הײד פארק נאך. איך מײן אז איך האב זײ געקריגן אױף קאװעשטיבל ע"ה אדער אױף סקרײַבּ אפשר. בכל אופן, איך האב זײ אָנגעהױבן לײענען.
װאס זאל איך אײך זאגן, איך האלט בערך בײ 40 פעידזשעס ארײן און איך בין אנטױשט. פארװאס?
איך האב געמײנט אז ס'רעדט זיך דא פון א געלונגענע שרײבער, עמיצער װאס קען זיך אױס גענױ װאס עס האט זיך אפגעשפיהלט אונטער פארמאכטע טירן און עמיצער װאס איז נטול מכל נגיעה. אײנער פון װעמען איך װעל קענען באקומען אַן ערגענצטע בילד פון דער מחלוקת און הערן אפי' אױב נישט בײדע זײטן פון די מטבע, כאטש א באלאנסירטע און אומעמאָציענעלע אַקאַוּנט.
אבער צו מײן ערשטױנונג רעדט מען דא קודם, פון א מענטש װאס איז בלי ספק א גרױסער עם-הארץ. אַן עם הארץ מײן איך אײנער װאס האט קײן ספר נישט אױפגעעפנט װי גרױס דער טאג איז. װי-אזױ זעה איך עס? װײל כמעט יעדן לשה"ק װארט װאס ער שרײבט איז געשריבן װי נח מיט זיבן גרײזן. אױך זײנע אױסדרוקן אין אידיש לײענט זיך עפעס װי א מלחמה איבערלעבער אױף װעמען ס'איז ניכר אז ער האט זײנע פֿאָרמעטיװ יארן פארברענגט אין א לאַגער. זײ לײענען זיך עפעס גאר מאדנע. מען זעהט אז דער מענטש, נישט נאר איז ער קײן שרײבער קײנמאל נישט געװען בעפאר נאר ער האט אידיש בוך אדער צײטונג אױך נישט געלײענט ביז דעמאלס. איך רעד שױן נישט פון ספּעלינג מיסטעיקס, גלאטע אָמישענס און גרײזן אין פּאָנקטשואײשן, קאממעס און פינטלעך: זײ זענען אָלל אָװער די שאָׂו.
איך װעל אין די קומענדיגע פאר טעג אפשר ברענגען ציטאטן און סקרין שאָטס אין װעלכע איר װעט באשײנפערליך זעהן פונװאס איך רעד. איך װעל זײנע טעותים אָנצײכענען אין רױט.
װעט איר אװדאי זאגן, נו, שױן, איז ער נישט קײן שרײבער. דאס מאכט אים אבער נאכנישט פאר א ליגנער. ס'איז קלאר אז עפעס א שפראך האט ער, מסתמא טאקע נאר אין מױל, איז אױב אזױ קען נאך אלץ זײן אז ער האט די אלע זאכן מיטגעהאלטן פון דער נאנט און היות ער האט אײנגעזאמלט, זיך אנגעהערט צו דערװיסט אזױ פיהל חומר, װי ער װיל מיר זאלן גלײבן, האט ער דערפאר אפגעמאכט צוװערן א שרײבער אױף דער עלטער, אבי אלץ צו פארצײכענען פאר פּערפעטיוּאיטי?
לײדט ער אבער פון נאך דרײ פעלערן. 1) ער שרײבט דוקא א בחורישן לשון - מײן איך, אפילו עס קען זײן אז דא, אין די צײט װען ער שרײבט עס (סוף ס' יארן), איז ער שױן דוקא יא לאמיר זאגן א אינגערמאן פון פערציג+ (ער זאגט אױף אַן ארט אז תש"מ איז ער נאך צו יונג צו געדענקען - ממילא איז ער אפשר 10 יאר אלט געװעזן דעמאלס), קומט ער אבער אין פיהלע פלעצער פאָר, מיט זײן שרײבערײ סטיל, װי א היציגע אינגערמאנטשיקל, מיט א לױזע פיסק צו פעדער. אדער אײנער װי די יארן זײנע פֿאָפּן דיך, און שפיהלן אױף, זײן מעטשוּריטי. חוץ מזה װאס געװענליך, מענטשן װאס פארשרײבן היסטאריע, ספעציעל בײ קעניגליכע הױפן אד"ג, האבן א געשולטע שפראך און זענען גאר געלערנט. נישט עפעס א װילדע בחורישע גערעדעכץ. מילא װען ער מאכט װען א פּאָדקעסט אדער שיקט ארױס װױס נאָוּטס, האלט ער זיך אין די תחום אין װעלכע'ן ער יכולט - נוצן דעם פיסק. מה לך אצל הגדה?
נאַכער, 2), האט ער נאך א גרױסע פראבלעם. ער מאכט השערות און פרעגט קשיות כדי צו פּראָװן א פױנט װאס האבן אפט נישט קײן הענט און קײן פיס און מאכן שװאך סענס. איך קען אװדאי נישט די פאליטיק, איך האב נאכנישט געהערט די אנדערע זײט און אױך האב איך נישט קײן אױסערליכע קװעלער פון װעלכע צופרעגן אױף אים, אבער אפילו מתוכו, פון אים זעלבסט אױף זיך אלײנס, קען מען טרעפן גענוג און נאך סתירות. װען איך װעל ברענגען עקזעמפּלס פון זײנע בלעטער װעל איך זײ הײַלײַטן אין טונקל-בּלױ און אפשר אױך קאמענטירן אױף זײ.
אבער אײנס װאס איך געדענק אױפ'ן מאמענט איז אין אָנפאַנג װען ער איז מסביר אז װען ר' ז"ל האט בר-מצװה געמאכט זײן זוהן ליפא אין אר"י, װען ער איז נאך געװען ירושלימער רב, און ס'האט קודם געהײסן אז דער ברך-משה װעט אהינפארן אבער ער איז למעשה נישט געפארן, האט ר' אהרן מחליט געװען אהינצופארן כדי צו מאכן פון ר' ז"ל "א סענדװיטש" װײל אז בני-ברק'ע סאטמערע חסידים װעלן אנטײל נעמען װעט ר' ז"ל װערן "צוקװעטשט". פארװאס קען נישט זײן אז ר' אהרן, מחמת ברודערשאפט, האט געטראכט פילײכט אז דער טאטע קען נישט קומען װעט זײן שײן אז כאטש איך אלס גרױסער ברודער בין דארט? דו דארפסט קודם מסביר זײן פאר א פרעמדער װי מיר פארװאס ר' זלמן ליב, טראצװאס ער איז דער געװאלדיגער נועם-המידות, האט שױן אצינד אזױ נישט געגליכן זײן ברודער אז ער האט ליבערשט ר' אהרן'ס פנים נישט געװאלט זעהן בײם בר-מצװה?
און 3), ער קען זיך נישט צוריקהאלטן פון גאר מיאוס ארײנפֿליקן און פערזענליך טשעפען ר' אהרן אױף טריט און שריט (למשל די דזשעל פאות, הױך ביז אינמיטן די שטערן און דאס לאכן כסדר װי א [שיפֿעלע] זיבעלע) , אזאך װאס א נארמאלער דזשורנאליסט, היסטריון אדער דיפלאמאט װײסט איז די אלף בית פון סטײטסמענשיפּ און רעפּאָרטאַזש. זיך האלטן קאַלט און צו די פֿאַקטן. איך װעל דיע דוגמאות הײלײטן אין געל, װען איך װעל אָנקומען צו פּאָוּסטן ציטאטן פון אים.
איז למעשה, װי-אזױ קומען זיך צוזאמען די אלע פיהר פעלערן זײנע? מײן איך, װאס איז די מסקנא װאס זײ קומען אלע זאגן? זײ קומען אָנדײטן אז דא רעדט מען פון עמיצער, א געדונגענער פּלױשער און הולך-רכיל - א קופּקע פירער, מסתמא אפילו עמיצער מיט פאמיליע-קירבהשאַפט צו די טײטלבױםס, אבער דוקא מיט א נטײה לצד ר' זלמן ליב און מיט א אינטערעסע צו פרעזערװירן דעם כבוד פון זײן פאטער דער בירך-משה אז ער האט חלילה נישט געקאָלעכט די לעצטע יארן. אײנער װאס עס באדערט אים מער די שאנדע אז די קינדער פון משפחת טײטלבױם קריגן זיך ארום און בעקיפין פארשעמען דעם טאטן, מער װי דאס אז מען מאכט פורים פון א גאנצע קהילה און אז נאר אײנצלנע מענטשן בײם שפיץ זענען מחליט צװישן זיך װער ס'גײט זײן דער נעקסטער פירער. אײנער װאס קען נישט די מלאכת הכתיבה, און האט טאקע קײנמאל א בוך נישט געלײענט, אבער װאס פארמאגט א שטארקע אינטערעסע אין די מחלוקה און נאך א שטארקערער בּײעס לצד פון ר' זלמן לײב און משה גבאי. עמיצער װאס האט קלײרלי אַן אפענע לײַן צו די שטוב מענטשן װאס האבן זיך יענע יארן געדרײט בײם ברך-משה'ן אבער פון ר' אהרן'ס חסידים האט ער אדער גארנישט קײן אינפארמאציע באקומען אדער באשטימט גארנישט פאזיטיװ צו באריכטן. אײנער װאס זוכט זיך אײנמאל פאר אלעמאל נוקם זײן אין דער צײטונג 'דער-בּלאַט', ר' אהרן'ס שופר, און טוהט דא מאכן א פארזוך (א גוטער איך מוז זאגן אין רוב פלעצער) איבערצוגעבן משה גבאי'ס װערסיע פון איװענטס פאר'ן ציבור.
און פארװאס, אױסער װעגן װאס איך האב אַקאָרשט משער געװען, ברױך מען זײן אזױ קעירפוּל בעפאר מען נעמט אָן אלעס װאס ער שרײבט הײליג? איך מײן אז די שטערקסטע ענטפער דערצו איז נאך דען אױב האט ער פאר זיך, אפילו נישט געהאט די געדולד איבערצוגײן אױף װאס ער שרײבט, כאטש אײנמאל, אלײנס צו מיט א חבר, צו זעהן אױב ער מאכט נישט קײן גרײז אין דעם לשון, פַרײז אדער אידיש אױסדרוק װאס ער נוצט, פארװאס דעמאלס זאלט איר אים גלײבן אז ער זאגט אדער פארצײלט נאָך ריכטיג, דאס װאס ער קלײמט צו האבן געהערט אדער "אײנגעזאַמלט" כלשונו, פון דעם מאן-דהו אדער יענעם?
מילא זאכן װאס מאכן פשוט סענס, איז אין די אפװעזנהײט פון אַן אנדער גירסא, האט מען נאר אים זיך צו פארלאזן אױף. אבער אױב איז עס א בנין געבױעט אױף אײנע פון זײנע פולע יסודות רעוּעים מיט װעלכע מען שטאלפערט זיך אן נאכאנאנד לײענענדיג זײנע כתבים, האַלט איך אז מען ברױך זײן פארזיכטיג זײ אפקױפן מיט א פערמעגליך לעפל זאלץ.
אלנפאלס, האב איך לעצטנס מחליט געװען אדורכצולײענען פארמעגליך'ס װערק אין װעלכער ער האט "פאראײביגט" די היסטאריע פון די פאליטיק צװישן די צװײ ברודער, ר' אהרן און ר' זלמן לײב טײטלבױם, און זי געשילדערט מען קען זאגן, מיט א רילענטלֶעס פעדער. די בלעטער זענען װֿײַדלי עװעילעבּל אױף די אינטערנעט, דאכצעך מיר אפי' אױף הײד פארק נאך. איך מײן אז איך האב זײ געקריגן אױף קאװעשטיבל ע"ה אדער אױף סקרײַבּ אפשר. בכל אופן, איך האב זײ אָנגעהױבן לײענען.
װאס זאל איך אײך זאגן, איך האלט בערך בײ 40 פעידזשעס ארײן און איך בין אנטױשט. פארװאס?
איך האב געמײנט אז ס'רעדט זיך דא פון א געלונגענע שרײבער, עמיצער װאס קען זיך אױס גענױ װאס עס האט זיך אפגעשפיהלט אונטער פארמאכטע טירן און עמיצער װאס איז נטול מכל נגיעה. אײנער פון װעמען איך װעל קענען באקומען אַן ערגענצטע בילד פון דער מחלוקת און הערן אפי' אױב נישט בײדע זײטן פון די מטבע, כאטש א באלאנסירטע און אומעמאָציענעלע אַקאַוּנט.
אבער צו מײן ערשטױנונג רעדט מען דא קודם, פון א מענטש װאס איז בלי ספק א גרױסער עם-הארץ. אַן עם הארץ מײן איך אײנער װאס האט קײן ספר נישט אױפגעעפנט װי גרױס דער טאג איז. װי-אזױ זעה איך עס? װײל כמעט יעדן לשה"ק װארט װאס ער שרײבט איז געשריבן װי נח מיט זיבן גרײזן. אױך זײנע אױסדרוקן אין אידיש לײענט זיך עפעס װי א מלחמה איבערלעבער אױף װעמען ס'איז ניכר אז ער האט זײנע פֿאָרמעטיװ יארן פארברענגט אין א לאַגער. זײ לײענען זיך עפעס גאר מאדנע. מען זעהט אז דער מענטש, נישט נאר איז ער קײן שרײבער קײנמאל נישט געװען בעפאר נאר ער האט אידיש בוך אדער צײטונג אױך נישט געלײענט ביז דעמאלס. איך רעד שױן נישט פון ספּעלינג מיסטעיקס, גלאטע אָמישענס און גרײזן אין פּאָנקטשואײשן, קאממעס און פינטלעך: זײ זענען אָלל אָװער די שאָׂו.
איך װעל אין די קומענדיגע פאר טעג אפשר ברענגען ציטאטן און סקרין שאָטס אין װעלכע איר װעט באשײנפערליך זעהן פונװאס איך רעד. איך װעל זײנע טעותים אָנצײכענען אין רױט.
װעט איר אװדאי זאגן, נו, שױן, איז ער נישט קײן שרײבער. דאס מאכט אים אבער נאכנישט פאר א ליגנער. ס'איז קלאר אז עפעס א שפראך האט ער, מסתמא טאקע נאר אין מױל, איז אױב אזױ קען נאך אלץ זײן אז ער האט די אלע זאכן מיטגעהאלטן פון דער נאנט און היות ער האט אײנגעזאמלט, זיך אנגעהערט צו דערװיסט אזױ פיהל חומר, װי ער װיל מיר זאלן גלײבן, האט ער דערפאר אפגעמאכט צוװערן א שרײבער אױף דער עלטער, אבי אלץ צו פארצײכענען פאר פּערפעטיוּאיטי?
לײדט ער אבער פון נאך דרײ פעלערן. 1) ער שרײבט דוקא א בחורישן לשון - מײן איך, אפילו עס קען זײן אז דא, אין די צײט װען ער שרײבט עס (סוף ס' יארן), איז ער שױן דוקא יא לאמיר זאגן א אינגערמאן פון פערציג+ (ער זאגט אױף אַן ארט אז תש"מ איז ער נאך צו יונג צו געדענקען - ממילא איז ער אפשר 10 יאר אלט געװעזן דעמאלס), קומט ער אבער אין פיהלע פלעצער פאָר, מיט זײן שרײבערײ סטיל, װי א היציגע אינגערמאנטשיקל, מיט א לױזע פיסק צו פעדער. אדער אײנער װי די יארן זײנע פֿאָפּן דיך, און שפיהלן אױף, זײן מעטשוּריטי. חוץ מזה װאס געװענליך, מענטשן װאס פארשרײבן היסטאריע, ספעציעל בײ קעניגליכע הױפן אד"ג, האבן א געשולטע שפראך און זענען גאר געלערנט. נישט עפעס א װילדע בחורישע גערעדעכץ. מילא װען ער מאכט װען א פּאָדקעסט אדער שיקט ארױס װױס נאָוּטס, האלט ער זיך אין די תחום אין װעלכע'ן ער יכולט - נוצן דעם פיסק. מה לך אצל הגדה?
נאַכער, 2), האט ער נאך א גרױסע פראבלעם. ער מאכט השערות און פרעגט קשיות כדי צו פּראָװן א פױנט װאס האבן אפט נישט קײן הענט און קײן פיס און מאכן שװאך סענס. איך קען אװדאי נישט די פאליטיק, איך האב נאכנישט געהערט די אנדערע זײט און אױך האב איך נישט קײן אױסערליכע קװעלער פון װעלכע צופרעגן אױף אים, אבער אפילו מתוכו, פון אים זעלבסט אױף זיך אלײנס, קען מען טרעפן גענוג און נאך סתירות. װען איך װעל ברענגען עקזעמפּלס פון זײנע בלעטער װעל איך זײ הײַלײַטן אין טונקל-בּלױ און אפשר אױך קאמענטירן אױף זײ.
אבער אײנס װאס איך געדענק אױפ'ן מאמענט איז אין אָנפאַנג װען ער איז מסביר אז װען ר' ז"ל האט בר-מצװה געמאכט זײן זוהן ליפא אין אר"י, װען ער איז נאך געװען ירושלימער רב, און ס'האט קודם געהײסן אז דער ברך-משה װעט אהינפארן אבער ער איז למעשה נישט געפארן, האט ר' אהרן מחליט געװען אהינצופארן כדי צו מאכן פון ר' ז"ל "א סענדװיטש" װײל אז בני-ברק'ע סאטמערע חסידים װעלן אנטײל נעמען װעט ר' ז"ל װערן "צוקװעטשט". פארװאס קען נישט זײן אז ר' אהרן, מחמת ברודערשאפט, האט געטראכט פילײכט אז דער טאטע קען נישט קומען װעט זײן שײן אז כאטש איך אלס גרױסער ברודער בין דארט? דו דארפסט קודם מסביר זײן פאר א פרעמדער װי מיר פארװאס ר' זלמן ליב, טראצװאס ער איז דער געװאלדיגער נועם-המידות, האט שױן אצינד אזױ נישט געגליכן זײן ברודער אז ער האט ליבערשט ר' אהרן'ס פנים נישט געװאלט זעהן בײם בר-מצװה?
און 3), ער קען זיך נישט צוריקהאלטן פון גאר מיאוס ארײנפֿליקן און פערזענליך טשעפען ר' אהרן אױף טריט און שריט (למשל די דזשעל פאות, הױך ביז אינמיטן די שטערן און דאס לאכן כסדר װי א [שיפֿעלע] זיבעלע) , אזאך װאס א נארמאלער דזשורנאליסט, היסטריון אדער דיפלאמאט װײסט איז די אלף בית פון סטײטסמענשיפּ און רעפּאָרטאַזש. זיך האלטן קאַלט און צו די פֿאַקטן. איך װעל דיע דוגמאות הײלײטן אין געל, װען איך װעל אָנקומען צו פּאָוּסטן ציטאטן פון אים.
איז למעשה, װי-אזױ קומען זיך צוזאמען די אלע פיהר פעלערן זײנע? מײן איך, װאס איז די מסקנא װאס זײ קומען אלע זאגן? זײ קומען אָנדײטן אז דא רעדט מען פון עמיצער, א געדונגענער פּלױשער און הולך-רכיל - א קופּקע פירער, מסתמא אפילו עמיצער מיט פאמיליע-קירבהשאַפט צו די טײטלבױםס, אבער דוקא מיט א נטײה לצד ר' זלמן ליב און מיט א אינטערעסע צו פרעזערװירן דעם כבוד פון זײן פאטער דער בירך-משה אז ער האט חלילה נישט געקאָלעכט די לעצטע יארן. אײנער װאס עס באדערט אים מער די שאנדע אז די קינדער פון משפחת טײטלבױם קריגן זיך ארום און בעקיפין פארשעמען דעם טאטן, מער װי דאס אז מען מאכט פורים פון א גאנצע קהילה און אז נאר אײנצלנע מענטשן בײם שפיץ זענען מחליט צװישן זיך װער ס'גײט זײן דער נעקסטער פירער. אײנער װאס קען נישט די מלאכת הכתיבה, און האט טאקע קײנמאל א בוך נישט געלײענט, אבער װאס פארמאגט א שטארקע אינטערעסע אין די מחלוקה און נאך א שטארקערער בּײעס לצד פון ר' זלמן לײב און משה גבאי. עמיצער װאס האט קלײרלי אַן אפענע לײַן צו די שטוב מענטשן װאס האבן זיך יענע יארן געדרײט בײם ברך-משה'ן אבער פון ר' אהרן'ס חסידים האט ער אדער גארנישט קײן אינפארמאציע באקומען אדער באשטימט גארנישט פאזיטיװ צו באריכטן. אײנער װאס זוכט זיך אײנמאל פאר אלעמאל נוקם זײן אין דער צײטונג 'דער-בּלאַט', ר' אהרן'ס שופר, און טוהט דא מאכן א פארזוך (א גוטער איך מוז זאגן אין רוב פלעצער) איבערצוגעבן משה גבאי'ס װערסיע פון איװענטס פאר'ן ציבור.
און פארװאס, אױסער װעגן װאס איך האב אַקאָרשט משער געװען, ברױך מען זײן אזױ קעירפוּל בעפאר מען נעמט אָן אלעס װאס ער שרײבט הײליג? איך מײן אז די שטערקסטע ענטפער דערצו איז נאך דען אױב האט ער פאר זיך, אפילו נישט געהאט די געדולד איבערצוגײן אױף װאס ער שרײבט, כאטש אײנמאל, אלײנס צו מיט א חבר, צו זעהן אױב ער מאכט נישט קײן גרײז אין דעם לשון, פַרײז אדער אידיש אױסדרוק װאס ער נוצט, פארװאס דעמאלס זאלט איר אים גלײבן אז ער זאגט אדער פארצײלט נאָך ריכטיג, דאס װאס ער קלײמט צו האבן געהערט אדער "אײנגעזאַמלט" כלשונו, פון דעם מאן-דהו אדער יענעם?
מילא זאכן װאס מאכן פשוט סענס, איז אין די אפװעזנהײט פון אַן אנדער גירסא, האט מען נאר אים זיך צו פארלאזן אױף. אבער אױב איז עס א בנין געבױעט אױף אײנע פון זײנע פולע יסודות רעוּעים מיט װעלכע מען שטאלפערט זיך אן נאכאנאנד לײענענדיג זײנע כתבים, האַלט איך אז מען ברױך זײן פארזיכטיג זײ אפקױפן מיט א פערמעגליך לעפל זאלץ.
לעצט רעדאגירט:
