דער שרײבער מיט'ן פּען נאמען 'פארמעגליך' און זײן שילדערונג פון דער אהרן-ז"ל טט"ב פאליטיק

[Mendy]

וואס איך ווייס

אלימלך דייטש איז די רעדאקטער פון די בלאט (אגב שווער פון יוסלע פריד)

Click to shrink...

יואלי - פון פרידקא

 

[קץ דוחק]

"בנױלער"

 

[קץ דוחק]

וויט אלל דיו ריספעקט צום פוה"א איז דאס א גאר נערישע תגובה

פארמעגליך איז נישט די אפיציעלע מראה מקום פאר היסטארישע פאקטן איבער די ריס אין סאטמאר.

עס איז אבער בשעתו געוועהן א גאר גוטע פאשקעוויל וואס א עפענטליכער זאלי האט ארויסגעגעבן. ער האט גאר גוט אראפגעלייגט ר אהרן און זיינע ארומיגע און אסאך ביהיינד די סיענס אינפורמציע וואס איז געוועהן אומבאקאנט. א גרויסע רוב פון די פאקטן וואס ער ברענגט זענען אוטענטיש.

האסטעך אפגעשטעלט ביי פראבלעמאטישע ספעלינג מיסטעיקס.. קאממאן

Click to shrink...

ממש גאר א נארישע תגובה..

ספעלינג און טאטעל לעֶק פון שרײב עטיקעט איז נאר א סימן. דאס האב איך קלאר געשריבן.

אמת ער לײגט גוט אראפ ר' אהרן. גוט בּײסיג, אבער פון װאנעט נעמסטו אז רוב פון די פאקטן װאס ער זאגט איז אױטענטיש און אז ער האט געהאט אסאך ביהײנד די סיענס אינפאָ? 'פארמעגליך' איז א אױסגעטראכטן נאמען און ער זאגט נישט קײנמאל פון װעמען ער האט געהערט זײנע זאכן: ער זאגט, מענטשן, אישי און אימײל.

נו װאדע האט ער עס געשריבן טראכטענדיג אז ער פאראײביגט יעצט היסטאריע. דערפאר האט ער דאך דאס אױך ארױסגעגיבן אין דאקומענט פארמאט און ארײנגעגאנגען אזױ בעומק הדברים. ער חזר'ט דאס איבער, אז ער שרײט היסטאריע, צענדליגע מאל צװישן זײנע װערטער.

עס איז דא עטליכע מײן טיעמס דוכט זיך, װאס לױפן אדורך דעם מאמר, װאס דארפ'ן אמת'ע נעמען ביהײנד זײ אז מען זאל זײ גלײבן. עטליכע װאס איך קען דערמאנען רײט אָף די בּעט איז לדוגמא, די פונקטליכע שטארקע לשונות װאס דער בירך משה איז געזאגט צוהאבן זיך שטענדיג באנוצט מיט, ספעציעל צו זײן זוהן ר' אהרן, זײן פרױ און זײנע קינדער; אז ר' אהרן האט נישט באמת געקענט לערנען פשוט גמ' רש"י תוס'; אז ער האט נישט שײן באהאנדלט סאָשע און די קינדער; און אז זי האט נישט געהעריג קײר גענומען פון אים; אז עס איז די בירך משה װאס האט אָהן משה גבאי'ס אינפֿלוּענסינג און פּרײמינג מחליט געװען צו צעטײלן סאטמאר, און אז ער האט נאך דעמאלס בכלל נישט געמישט. אז די װילאמסבורגע אידן, ספעציעל די עלטערע דור, האבן נישט געגליכן און געװאלט ר' אהרענען; אז די בני-יואלע װאס זענען צוריק-געקומען האבן מײנסטנס נאר געהאט פארלאזט סאטמאר צוליב ר' אהרן און נישט צוליב דעם בירך זעלבסט; אז ר' אהרן אלײנס האט געװיסט און בכװנה צוגעלאזט געװאלדטאהטן; אז ר' אהרן איז געװען דעװױד פון כאריזמע און נימוס; און אזױ קען איך אױסרעכענען נאך פילצאליגע קלײמס. און דאס איז נאר אין די ערשטע 50 עמודים.

אבער די פױנט װאס איך װיל מאכן איז אז אױף זאכן װאס זענען נישט געװען באװיסטע פאקטן ידוע לכול, ספעציעל דיע װאס געהערן אין די קאטעגאריע פון למשל: װאס דער בירך משה האט געענטפערט פריװאט פאר ר' מנדל בײם ארױסגײן פון הױז צו שחרית, די צופרי נאכװאס ער איז נישט ארױסגעקומען צו ראַדני קרױנען ר' אהרן אלס רב הצעיר, װאס דאס האט נאר אײן מענטש, ר' מנדל טט"ב, געקענט האבן איבערגעגעבן? האט ער בײ די זאכן געזאלט ברענגען נעמען פון װעמען ער האט געהערט, מען זאל דאס קענען װעריפֿײען, אױב װיל ער ס'זאל ערנסט אנגענומען װערן. ער טוהט דאס נישט. (חוץ אױב האט משה גבאי קודם דעם רעבין געקאָוּטשט װאס אים צו זאגן און ממילא האט ער דערפאר אױך געװיסט װאס ער גײט ר' מנדל'ן ענטפערן, אדער חוץ אױב די הױז בחור איז דארטן אױך געשטאנען װאס דאן האט 'פארמעגליך' װײטער אױסגעלאזט א װיכטיגן פרט.).

 

[הויעך ברייט]

אז די בני-יואלע װאס זענען צוריק-געקומען האבן מײנסטנס נאר געהאט פארלאזט סאטמאר צוליב ר' אהרן און נישט צוליב דעם בירך זעלבסט

Click to shrink...

דאס האב איך פערזענליך מיטגעהאלטן. ס'איז (לכאורה) נישט קיין סוד, אז בני יואל שרינקט אין די לעצטע פאר יאר אין גרויסן, אלע פון זיי, זענען געגאנגען צו ר' זלמן לייב.

ספעציעל אין די לעצטע יאר וואס ר' זלמן לייב'ס זון חיים הערש איז געווארן רב ביי די זאלי'ס אין מאנראו.

 

[קץ דוחק]

איך האב נישט געלײקנט אז נישט. כ'האב נאר אױפגעברענגט װאס כ'האב געהערט אנדערע טענה'ן אז ס'איז נישט אז זײ זענען דעמאלס צוריקגעקומען װעגן ר' ז"ל נאר זײ זענען צוריקגעקומען װײל ס'איז נישט דער בירך משה מער.

אמת אז זײ האבן נישט געגליכן ר' אהרן אבער דאס איז נאר װײל זײ האבן אים אסאָשיאײטעד מיט'ן טאטן. ר' ז"ל האט דאך נישט געהאט א רוקן פאר גארנישט. ער האט זיך נישט אנגענומען פאר'ן טאטן און נישט גענומען א שטעלע אין גארנישט. ס'איז געװען א קלין פײדזש און א קלין סטאַרט װי אײנער זאגט.

 

[הויעך ברייט]

איך האב נישט געלײקנט אז נישט. כ'האב נאר אױפגעברענגט װאס כ'האב געהערט אנדערע טענה'ן אז ס'איז נישט אז זײ זענען צוריקגעקומען װעגן ר' ז"ל נאר זײ זענען צוריקגעקומען װײל ס'איז נישט דער בירך משה מער.

Click to shrink...

דאס איז נישט אמת. גערעכט אז זיי האבן נישט ליב געהאט די ברך משה, אבער - פרעג זיי אליינס - אז זיי האבן פיינט געהאט ר' אהרן סאך מער, אדער עט ליעסט אזוי סאך.

 

[אלס ווייסער]

דאס איז נישט אמת. גערעכט אז זיי האבן נישט ליב געהאט די ברך משה, אבער - פרעג זיי אליינס - אז זיי האבן פיינט געהאט ר' אהרן סאך מער, אדער עט ליעסט אזוי סאך.

Click to shrink...

אביסל אמת, אבער נישט פארגעסן אז די שנאה צו ר' אהרן איז געקומען כמעט עקסקלוסוולי פון זיך אננעמען פאר זיין טאטן, צו ביי די סקול דיסטריקט, טעוועלע, מהומות אין שול וכו', אין 2025 איז ר' אהרן א רבי פאר זיך אבער אין די מ יארן (און אפילו אנפאנג נ יארן) איז ער סך הכל געווען דער גענעראל פאר זיין טאטן, בני יואל (אנעם נאמען) האט זיך אנגעהויבן פון די מינוט וואס עס איז קלאר געווארן אז די רביצין אלטא פייגא ווערט נישט מנהיג, אלעס דערנאך איז נאר געווען פרישע שלאכטן אין די מלחמה (נישט אז ר' אהרן אליין האט נישט אויך פארטריבן מענטשן מיט זיינע שארפע דרשות און הנהגה אבער רוב רובו פון בני יואל זענען אוועק וועגן דעם ברך משה, נישט ר' אהרן)

 

[הויעך ברייט]

אמת אז זײ האבן נישט געגליכן ר' אהרן אבער דאס איז נאר װײל זײ האבן אים אסאָשיאײטעד מיט'ן טאטן. ר' ז"ל האט דאך נישט געהאט א רוקן פאר גארנישט. ער האט זיך נישט אנגענומען פאר'ן טאטן און נישט גענומען א שטעלע אין גארנישט. ס'איז געװען א קלין פײדזש און א קלין סטאַרט װי אײנער זאגט.

Click to shrink...

קענסט נאך אלץ זען ווי ר' אהרן דרייט אן א גאנצן טאג (כ'גיי נישט אריין צו ער טוט גוט אדער נישט) אפילו זיין טאטע לעבט שוין נישט פאר עטליכע יאר.

 

[הויעך ברייט]

די שנאה צו ר' אהרן איז געקומען כמעט עקסקלוסוולי פון זיך אננעמען פאר זיין טאטן,

Click to shrink...

אזוי האט ער אליינס געזאגט, (און אזוי האט האט עס אויסגעזען פון אויבנאויף, ווייל דאס איז געווען די אפיציעלע סיבה פאר די דרשה) געווענליך האט גע'טענה'ט אז ער נעמט זיך אן פאר'ן טאטן, ווען אין פאקט האט ער זיך אנגענומען פאר זיך.

רוב רובו פון בני יואל זענען אוועק וועגן דעם ברך משה, נישט ר' אהרן

Click to shrink...

יש גורסים [כ'האב געהערט פון א גבאי ביים ברך משה] אז ר' אהרן האט אנגעדרייט דעם ברך משה זאל זאגן שארפערע דרשות ווי ער אליין וואלט געזאגט.

 

[אלס ווייסער]

אזוי האט ער אליינס געזאגט, (און אזוי האט האט עס אויסגעזען פון אויבנאויף, ווייל דאס איז געווען די אפיציעלע סיבה פאר די דרשה) געווענליך האט גע'טענה'ט אז ער נעמט זיך אן פאר'ן טאטן, ווען אין פאקט האט ער זיך אנגענומען פאר זיך.



יש גורסים [כ'האב געהערט פון א גבאי ביים ברך משה] אז ר' אהרן האט אנגעדרייט דעם ברך משה זאל זאגן שארפערע דרשות ווי ער אליין וואלט געזאגט.

Click to shrink...

30-40 יאר שפעטער קענסטו שרייבן וואס דו ווילסט אבער די טעוועלע איז געווען קעגן דעם ברך משה,

דאס גאנצע אנהאלטן די רעביציןס דירה ביים ביהמד אנשטאט עס איבערגעבן פארן יעצטיגן רבין (ווי יעדער נארמאלע קהילה) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

די סקול דיסטריקט איז געווען דעם ברך משה'ס (נישט ר' אהרן'ס) בעבי און זיי האבן געפירט א לעגאלע און פאשקעוויל מערכה דערקעגן נאר ווייל עס איז געווען דער ברך משה,

די ליצנות און שטערערייען אין ביהמ"ד (בעפאר זיי האבן אפגעטראגן) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

די מצב מיט די רעביצין (א נייע תורה, רעביציןס נעמען איבער) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

יאסל וואלדמאן האט גערופן דעם ברך משה כומעיני אויף 60 מינוטס, נישט ר' אהרן,

אזוי קען מען איבערגיין כמעט יעדע מערכה אין די 80ס און 90ס, עס איז א ליצנות און מסלף זיין היסטאריע צו זאגן אז די מערכות זענען פשוט געווען קעגן ר' אהרן, ר' אהרן איז ערשט געווארן רב אין מ"ד און די אפאזיציע איז שוין געווען דעמאלטס בתפארתו.

איך גיי בכלל נישט אריינגיין צו בני יואל איז געווען גערעכט בכלליות אדער מיט געוויסע מערכות אבער עס איז קלאר א שקר און וואס זיי פרובירן יעצט איבערצושרייבן היסטאריע כאילו עס איז עפעס געווען וועגן ר' אהרן און נישט כל כולו וועגן דעם ברך משה

 

[קץ דוחק]

איך האלט יעצט בײ פײדזש 52 פון 'פארמעגליך 1', דארטן װי ער רעדט װעגן דאס אװעקשיקן פון ר' נתן יוסף מײזלס ז"ל, און בײ מיר אין מוח הױבט זיך אָן בּױערן א חשד אז דער 'פארמעגליך' איז װארשײנליך אײגענטליך א געװעזענער בני-יואלער.

 

[אורות]

ממש גאר א נארישע תגובה..

ספעלינג און טאטעל לעֶק פון שרײב עטיקעט איז נאר א סימן. דאס האב איך קלאר געשריבן.

אמת ער לײגט גוט אראפ ר' אהרן. גוט בּײסיג, אבער פון װאנעט נעמסטו אז רוב פון די פאקטן װאס ער זאגט איז אױטענטיש און אז ער האט געהאט אסאך ביהײנד די סיענס אינפאָ? 'פארמעגליך' איז א אױסגעטראכטן נאמען און ער זאגט נישט קײנמאל פון װעמען ער האט געהערט זײנע זאכן: ער זאגט, מענטשן, אישי און אימײל.

נו װאדע האט ער עס געשריבן טראכטענדיג אז ער פאראײביגט יעצט היסטאריע. דערפאר האט ער דאך דאס אױך ארױסגעגיבן אין דאקומענט פארמאט און ארײנגעגאנגען אזױ בעומק הדברים. ער חזר'ט דאס איבער, אז ער שרײט היסטאריע, צענדליגע מאל צװישן זײנע װערטער.

עס איז דא עטליכע מײן טיעמס דוכט זיך, װאס לױפן אדורך דעם מאמר, װאס דארפ'ן אמת'ע נעמען ביהײנד זײ אז מען זאל זײ גלײבן. עטליכע װאס איך קען דערמאנען רײט אָף די בּעט איז לדוגמא, די פונקטליכע שטארקע לשונות װאס דער בירך משה איז געזאגט צוהאבן זיך שטענדיג באנוצט מיט, ספעציעל צו זײן זוהן ר' אהרן, זײן פרױ און זײנע קינדער; אז ר' אהרן האט נישט באמת געקענט לערנען פשוט גמ' רש"י תוס'; אז ער האט נישט שײן באהאנדלט סאָשע און די קינדער; און אז זי האט נישט געהעריג קײר גענומען פון אים; אז עס איז די בירך משה װאס האט אָהן משה גבאי'ס אינפֿלוּענסינג און פּרײמינג מחליט געװען צו צעטײלן סאטמאר, און אז ער האט נאך דעמאלס בכלל נישט געמישט. אז די װילאמסבורגע אידן, ספעציעל די עלטערע דור, האבן נישט געגליכן און געװאלט ר' אהרענען; אז די בני-יואלע װאס זענען צוריק-געקומען האבן מײנסטנס נאר געהאט פארלאזט סאטמאר צוליב ר' אהרן און נישט צוליב דעם בירך זעלבסט; אז ר' אהרן אלײנס האט געװיסט און בכװנה צוגעלאזט געװאלדטאהטן; אז ר' אהרן איז געװען דעװױד פון כאריזמע און נימוס; און אזױ קען איך אױסרעכענען נאך פילצאליגע קלײמס. און דאס איז נאר אין די ערשטע 50 עמודים.

אבער די פױנט װאס איך װיל מאכן איז אז אױף זאכן װאס זענען נישט געװען באװיסטע פאקטן ידוע לכול, ספעציעל דיע װאס געהערן אין די קאטעגאריע פון למשל: װאס דער בירך משה האט געענטפערט פריװאט פאר ר' מנדל בײם ארױסגײן פון הױז צו שחרית, די צופרי נאכװאס ער איז נישט ארױסגעקומען צו ראַדני קרױנען ר' אהרן אלס רב הצעיר, װאס דאס האט נאר אײן מענטש, ר' מנדל טט"ב, געקענט האבן איבערגעגעבן? האט ער בײ די זאכן געזאלט ברענגען נעמען פון װעמען ער האט געהערט, מען זאל דאס קענען װעריפֿײען, אױב װיל ער ס'זאל ערנסט אנגענומען װערן. ער טוהט דאס נישט. (חוץ אױב האט משה גבאי קודם דעם רעבין געקאָוּטשט װאס אים צו זאגן און ממילא האט ער דערפאר אױך געװיסט װאס ער גײט ר' מנדל'ן ענטפערן, אדער חוץ אױב די הױז בחור איז דארטן אױך געשטאנען װאס דאן האט 'פארמעגליך' װײטער אױסגעלאזט א װיכטיגן פרט.).

Click to shrink...

דאקומענט פארמאט וואס מיינט דאס? ער האט עס געהעריג געשריבן אייוועלט סטייל היידפארק סטייל

 

[קץ דוחק]

אה. זעה װאס איך האב עטעטשד די ערשטע פײדזש. דאס האט ער נישט ארײנגעלײגט זײנע װערטער אין א דאקומענט מיט אזא שײנעם לעטערהעד און פײדזש נומערן?

 

[הויעך ברייט]

אה. זעה װאס איך האב עטעטשד די ערשטע פײדזש. דאס האט ער נישט ארײנגעלײגט זײנע װערטער אין א דאקומענט מיט אזא שײנעם לעטערהעד און פײדזש נומערן?

Click to shrink...

דאס איז נישט ער, דאס האבן שפעטערע מענטשן געטון. ער האט סך הכל געשריבן אויף די פארומ'ס.

 

[טשאדעלע באדעלע]

30-40 יאר שפעטער קענסטו שרייבן וואס דו ווילסט אבער די טעוועלע איז געווען קעגן דעם ברך משה,

דאס גאנצע אנהאלטן די רעביציןס דירה ביים ביהמד אנשטאט עס איבערגעבן פארן יעצטיגן רבין (ווי יעדער נארמאלע קהילה) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

די סקול דיסטריקט איז געווען דעם ברך משה'ס (נישט ר' אהרן'ס) בעבי און זיי האבן געפירט א לעגאלע און פאשקעוויל מערכה דערקעגן נאר ווייל עס איז געווען דער ברך משה,

די ליצנות און שטערערייען אין ביהמ"ד (בעפאר זיי האבן אפגעטראגן) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

די מצב מיט די רעביצין (א נייע תורה, רעביציןס נעמען איבער) איז געווען קעגן דעם ברך משה,

יאסל וואלדמאן האט גערופן דעם ברך משה כומעיני אויף 60 מינוטס, נישט ר' אהרן,

אזוי קען מען איבערגיין כמעט יעדע מערכה אין די 80ס און 90ס, עס איז א ליצנות און מסלף זיין היסטאריע צו זאגן אז די מערכות זענען פשוט געווען קעגן ר' אהרן, ר' אהרן איז ערשט געווארן רב אין מ"ד און די אפאזיציע איז שוין געווען דעמאלטס בתפארתו.

איך גיי בכלל נישט אריינגיין צו בני יואל איז געווען גערעכט בכלליות אדער מיט געוויסע מערכות אבער עס איז קלאר א שקר און וואס זיי פרובירן יעצט איבערצושרייבן היסטאריע כאילו עס איז עפעס געווען וועגן ר' אהרן און נישט כל כולו וועגן דעם ברך משה

Click to shrink...

די מציאת איז אז ביז תשמ"ה ווען מהאט געקרוינט אהרן, האט בני יואל בכלל נישט עקזיסטירט, סאיז געווען אפאר איינצלנע רעביצענס מענטשן וואס האבן געהאט א פראבלעם מיטן ברך, וזה הוא.

די גרעסטע מענטשן פין בני יואל זענען געווען מיטן ברך, ווי למשל, אלתר משה גאלדבערגער, נחמן ברך, יוסף דוד הירש, און ווער נישט,

די טעוועלע מעשה - וואס איז געווען די ערשטע פרשה - איז געווען דירעקט פארבינדן מיטן אויפנעמען אהרן פאר רב, און אזוי אויך אלע אנדערע מעשיות איז אהרן געווען דער פייטער און אנדרייער פין די מחלוקת,

וואס דארפסט מער אז אין וויליאמסבורג ווי דער שלעגער אהרן איז נישט געווען אנוואלווד, אז געווען שא שטיל, הגם דער ברך איז פינקט אזוי געווען רבי דארט, איין פרשה מיט בהמ"ד בית יואל איז געווען, וואס איז באמת געווען א פלעינע ריעל עסטיעט פייט מיט נחמן בראך,

אויב איינער שרייבט איבער היסטאריע, ביסטי דער,

 

[טשאדעלע באדעלע]

אזוי האט ער אליינס געזאגט, (און אזוי האט האט עס אויסגעזען פון אויבנאויף, ווייל דאס איז געווען די אפיציעלע סיבה פאר די דרשה) געווענליך האט גע'טענה'ט אז ער נעמט זיך אן פאר'ן טאטן, ווען אין פאקט האט ער זיך אנגענומען פאר זיך.



יש גורסים [כ'האב געהערט פון א גבאי ביים ברך משה] אז ר' אהרן האט אנגעדרייט דעם ברך משה זאל זאגן שארפערע דרשות ווי ער אליין וואלט געזאגט.

Click to shrink...

אהרן אליינס זאגט ביי די קאשו דרשה, דער טאטע האט מיר געבעטן איך זאל מער נישט רעדן, ער האט מחליט געווען יא צי רעדן, און אויף דעם האט ער געזאגט עפרא לפומיה אויפן קאשו רב

 

[ניי]

די מציאת איז אז ביז תשמ"ה ווען מהאט געקרוינט אהרן, האט בני יואל בכלל נישט עקזיסטירט, סאיז געווען אפאר איינצלנע רעביצענס מענטשן וואס האבן געהאט א פראבלעם מיטן ברך, וזה הוא.

די גרעסטע מענטשן פין בני יואל זענען געווען מיטן ברך, ווי למשל, אלתר משה גאלדבערגער, נחמן ברך, יוסף דוד הירש, און ווער נישט,

די טעוועלע מעשה - וואס איז געווען די ערשטע פרשה - איז געווען דירעקט פארבינדן מיטן אויפנעמען אהרן פאר רב, און אזוי אויך אלע אנדערע מעשיות איז אהרן געווען דער פייטער און אנדרייער פין די מחלוקת,

וואס דארפסט מער אז און וויליאמסבורג ווי דער שלעגער אהרן איז נישט געווען אנוואלווד, אז געווען שא שטיל, הגם דער ברך איז פינקט אזוי געווען רבי דארט, איין פרשה מיט בהמ"ד בית יואל איז געווען, וואס איז באמת געווען א פלעינע ריעל עסטיעט פייט מיט נחמן בראך,

אויב איינער שרייבט איבער היסטאריע, ביסטי דער,

Click to shrink...

דעם ברך משה האט מען שוין געפייניגט נאך ווען ער איז געווען סיגוטע רב

 

[ניי]

ר' אהרן האט קיינער ניטאמאל אנגעקוקט ביז אין די נון יארן די פרשה מיט בני יואל איז געווען פולי געפירט דורכן ברך משה
ווי האט רא געזאגט די טאטע וועט אהיים קומען און מאכן סדר

 

[ניי]

סתם איך דערמאן זיך זאכן מ'האט דעם ברך נישט געטארט רופן רבי נאר רב

 

[טשאדעלע באדעלע]

דעם ברך משה האט מען שוין געפייניגט נאך ווען ער איז געווען סיגוטע רב

Click to shrink...

מהאט אים געפניינגט די זעלבע ווי מהאט געפייניגט פאפא, צעלים, קלוזעננבערגע רב, גארנישט מער,

די בני יואל מאוומענט האט נישט עקזיסטירט און די ערשטע יארן פינם ברך, רוב מנין ובנין פין בני יואל האט אהרן אהערגעשטעלעט מיט זיין התנהגות און דרשות, און ווי מער אהרן איז געווארן שטערקער און מער קעמפנדיג האט ער מער געבויט בני יואל, און טאקע נאר דארט ווי ער האט גערודערט.