לאגישע פאלשקייטן

[klerinshare]

פאלשע דילעמא
ווען מען מאכט אן ארגומענט וואס שטייט אויף די הנחה אז עס איז פאראן א געוויסע צאל אפציעס און אויב עס וואלט געווען מער אדער ווייניגער אפציעס וואלט די ארגומענט צופאלן, איז דאס א דילעמא ארגומענט. אויב איז באמת דא מער אדער ווייניגער אפציעס, איז דאס א פאלשע דילעמא.
עס איז לייכט צו מאניפולירן מענטשן מיט אזא ארגומענט ווייל די פעלעסי (פאלשקייט) ליגט נישט אינעם ארגומענט: די פעלעסי איז באהאלטן אין די אומארויסגעזאגטע הנחה.
דוגמאות:

• "הלנו אתה אם לצרינו" - ביסט מיט אדער קעגן? די הנחה אויף וואס די פראגע ווערט געבויעט איז פאלש ווייל עס איז פאראן א דריטע אפציע, נעמליך נישט מיט און נישט קעגן.
• אף דע דרך - אראפ פון וועג. די הנחה איז אז ס'איז פאראן א דרך וועלכע מ'איז אדער אויף איר אדער פון איר אראפ. די הנחה איז פאלש אויב ס'איז דא א מיטל-גרונד.
• "ביסט א רעפאבליקאנער אדער א דעמאקראט?" מ'קען זיין א דריטע זאך.
• "ביסט פרא-איזרעל צו פרא-פאלעסטין?" די הנחה איז פאלש ווייל מ'קען זיין ביידע, נעטראל, טיילווייז, וכדו'
• איר האט נאך דוגמאות?

 

[שעפטאל]

@klerinshare א גרויסן דאנק פארן עפענען דעם שנירל

logical fallacies איז איינע פון די זאכן וואס אינטרעסירט מיך זייער די לעצטע שטיק צייט.
הלוואי קומסטו אדער אנדערע ארויף מיט אלע טייפס פון לאגישע פאלשקייטן אויף אידיש.
כ'פיהל אז ס'איז וויכטיג פאר יעדעם און בעיקר פאר מענטשן וואס ווילן אויפכאפן בּייעס און ספין'ס.

 

[klerinshare]

. פֿעלעסיס זענען עיקרים אין קריטיקל טינקינג.
און בפרט אויף קרעמל ווי ס'דא הייסע דעבאטעס איז וויכטיג צו באוויסן זיין וועגן common פֿעלעסיס.

 

[klerinshare]

שטרוי מענטש פֿעלעסי (Strawman Fallacy)
װען מען אטאקירט אדער פרעגט אפ אן ארגומענט וואס איז אויבענאויף ענליך צו די אריגינעלן ארגומענט פונעם קעגנער אבער באמת איז עס נישט וואס יענער האט געזאגט, און מ'דערקענט/אנערקענט נישט די חילוק צווישן וואס ער האט טאקע געזאגט און וואס מ'פרעסענטירט אז ער האט געזאגט.
די שטרוי מענטש איז די ארגומענט/מימרא וואס מען שטעלט אומריכטיג אן ווי כאילו ער האט דאס געזאגט.
די פֿעלעסי (פאלשקייט) איז נישט אינעם קעגן-ארגומענט אליין נאר אין די הנחה וואס מען מאכט. און וויבאלד די שטרוי מענטש איז אפטערהייט זייער דקות'דיג אפגערוקט פון די אריגינעלע ארגומענט, קען מען צומאל נישט כאפן אז מ'איז פארנארט געווארן.
דוגמא:

• ראובן בעט פון שמעון א נדבה פארן קרן הבנין. שמעון זאגט ער וויל נישט געבן. ראובן זאגט, "שמעון זאגט אונזערע מוסד איז נישט ראוי צו געבן צדקה". די הנחה אז שמעון האט געזאגט אז די מוסד איז נישט ראוי צו געבן צדקה איז א שטרוי מענטש. אן די שטרוי מענטש וואלט ער נישט געקענט בארעדן שמעון.
• ראובן זאגט: איך האפ די roe v wade וועט בטול ווערן כדי צו ראטעווען אומגעבוירענע בעיביס. שמעון שרייט: "ראובן איז א מיסאגיניסט ווייל ער זאגט אז פרויען זענען נישט ווערד צו האבן א מיינונג אויף זייערע אייגענע גופים!" דאס אז ראובן האט כלומרשט געזאגט אז פרויען זענען נישט ווערד צו האבן א מיינונג אויף זייערע אייגענע גופים איז א שטרוי מענטש. אנעם שטרוי מענטש וואלט ער נישט געקענט רופן ראובן א מיסאגיניסט.
• פרעזידענט ניקסאן איז באשולדיגט געווארן אז ער האט גענוצט $18,000 פון קאמפיין פאנדס פאר אייגענע זאכן. אין א דרשה האט ער גערעדט וועגן א הונטל וואס איז געגעבן געווארן במתנה דורך א נדבן אן קיין שייכות צו די $18,000, און ער האט געזאגט "וואס מענטשן וועלן נאר זאגן וועט מען דאס נישט קענען צונעמען פון מיינע קינדער. דאס אז מען האט געוואלט צונעמען זיין הונט איז א שטרוי מענטש. ער דארף די שטרוי מענטש צו אנשטעלן זיינע קעגענערס ווי הארצלאזע מענטשן.

 

[אלפא]

אד האמינם פאלאסי (ad hominem)

ווען מ'אטאקירט דעם מדבר אנשטאט די מדובר, דהיינו ווען מ'נעמט זיך צו אטאקירן אדער אראפרייסן דער וואס שטעלט פאר אן ארגומענט אן אדרעסירן די וואלידיטעט פונעם ארגומענט זעלבסט.
דאס איז זייער א גאנגבארע טאקטיק, און עס ארבייט אפי' רוב מאל אין היציגע דעבאטעס - ווען מ'נעמט זיך פערזענליך אטאקירן די קעגנער - אפי' מיט בארעכטיגטע און אמת'ע טענות, ווי צ.ב. אז ער האט נישט קיין נאמנות ווייל ער איז נישט קיין עקספערט אדער אז ער איז א באקאנטע ליגנער וכדו', בעת וואס די ארגומענט שטייט אין פארנט פון אונז און אויפריכטיגערהייט דארף מען איגנארירן די מקור און דער וואס ברענגט עס, נאר ענדערש זיך נעמען צו די ארגומענט אליין זען צו עס איז אמת און צו עס שטומט.


א צווייטע זאך וואס גייט אויך אריין אין אד האמינעם איז אן ארגומענט פון אטאריטעט (argument from authority)

דאס איז ווען מ'ברענגט אן ארגומענט בשם אן עקספערט און מ'פארלאנגט א 'קבלו דעתי' ווייל יענער אדער איך בין אן עקספערט - אן קענען מסביר זיין די ארגומענט אליין.
פארשטייט זיך אז נישט יעדע זאך וואס מ'קען נישט מסביר זיין איז נישט אמת, ווי אויך מיינט זיכער נישט אז די קעגנער איז יא גערעכט,
צ.ב. ווען איינער שרייט קלימאטן טויש באדראעט די וועלט ווייל אזוי זאגן עקספערטן אדער אז עס איז נישט אמת ווייל אזוי שטייט אין די תורה - דאס זענען ביידע ארגומענטן פון אטאריטעט - ווייל עס באציט זיך נישט צו קיין פאקטן. אבער פונקט אזוי מיינט נישט אז ווען איינער קען נישט צוצייכענען די פאקטן און די צווייטע שרייט אז עס איז 'אנקעגן קאמאן סענס', אז דער צווייטער איז גערעכט, בפרט אין סייענס וואו אסאך זאכן זענען בשורש קאנטער-אינטואטיוו..

 

[אלפא]

רויטע הערינג פאלאסי (red herring)

דאס איז ווען מ'פארדרייט די שמועס צו אן אומוויכטיגע דיירעקציע כדי צו אויסמיידן די זאנע וואו מ'פארלירט.

צ.ב. איינער שרייט אז יוניווערסיטעטן זענען אומוויכטיג ווייל זיי לערנען נאר אויס גארבידזש איבער ראסע וכדו', די צווייטער ענטפערט אז ער לערנט אין יוניווערסיטעט און ער לערנט נארמאלע זאכן למשל געזעץ, און די ערשטע פרעגט צוריק לאמיר זען צו דו ווייסט וויפיל מענטשן האבן געשריבן די קאנסטיטוציע?! דאס האט נישט קיין שייכות מיט דעם אקטועלע שמועס מער, נאר וויבאלד דער ערשטער זעט אז זיין ערשטע טענה צופאלט וויל ער זיך שנעל ארויפכאפן אויף א צווייטע - אומרעלעוואנטע פרט צו געבן די אויסזען אז ער שטייט בעסער.

 

[אלפא]

פאלשע דילעמא
ווען מען מאכט אן ארגומענט וואס שטייט אויף די הנחה אז עס איז פאראן א געוויסע צאל אפציעס און אויב עס וואלט געווען מער אדער ווייניגער אפציעס וואלט די ארגומענט צופאלן, איז דאס א דילעמא ארגומענט. אויב איז באמת דא מער אדער ווייניגער אפציעס, איז דאס א פאלשע דילעמא.
עס איז לייכט צו מאניפולירן מענטשן מיט אזא ארגומענט ווייל די פעלעסי (פאלשקייט) ליגט נישט אינעם ארגומענט: די פעלעסי איז באהאלטן אין די אומארויסגעזאגטע הנחה.
דוגמאות:

• "הלנו אתה אם לצרינו" - ביסט מיט אדער קעגן? די הנחה אויף וואס די פראגע ווערט געבויעט איז פאלש ווייל עס איז פאראן א דריטע אפציע, נעמליך נישט מיט און נישט קעגן.
• אף דע דרך - אראפ פון וועג. די הנחה איז אז ס'איז פאראן א דרך וועלכע מ'איז אדער אויף איר אדער פון איר אראפ. די הנחה איז פאלש אויב ס'איז דא א מיטל-גרונד.
• "ביסט א רעפאבליקאנער אדער א דעמאקראט?" מ'קען זיין א דריטע זאך.
• "ביסט פרא-איזרעל צו פרא-פאלעסטין?" די הנחה איז פאלש ווייל מ'קען זיין ביידע, נעטראל, טיילווייז, וכדו'
• איר האט נאך דוגמאות?

Click to shrink...

דאס רופט זיך די פאלשע דיקאטעמי פאלאסי (False dichotomy) - ווען מ'געבט צוויי אפציעס און עס איז באמת דא מער.

 

[klerinshare]

דאס רופט זיך די פאלשע דיקאטעמי פאלאסי (False dichotomy) - ווען מ'געבט צוויי אפציעס און עס איז באמת דא מער.

Click to shrink...

גערעכט.
לכתחילה האט איך געטראכט אז דייקאטאמי מיינט צוויי אפציעס (ענליך צו false binary) און דילעמא איז כולל וואספארא מספר. למעשה כאפ איך אז ביידע האבן די di פרעפיקס סא זענען ביידע אין די זעלבע שיפל.
נאך א סיבה פ"וו כ'האב גענוצט dilemma ווייל מאנכע מאכן א חילוק אז dilemma מער די ענין פון אן ארגומענט וואס איז געבויט אויף די טעות, משא"כ dichotomy and binary etc קענען מיינען די הנחה אליין. כ'ווייס נישט אויב סריכטיג.

 

[klerinshare]

אד האמינם פאלאסי (ad hominem)

ווען מ'אטאקירט דעם מדבר אנשטאט די מדובר, דהיינו ווען מ'נעמט זיך צו אטאקירן אדער אראפרייסן דער וואס שטעלט פאר אן ארגומענט אן אדרעסירן די וואלידיטעט פונעם ארגומענט זעלבסט.
דאס איז זייער א גאנגבארע טאקטיק, און עס ארבייט אפי' רוב מאל אין היציגע דעבאטעס - ווען מ'נעמט זיך פערזענליך אטאקירן די קעגנער - אפי' מיט בארעכטיגטע און אמת'ע טענות, ווי צ.ב. אז ער האט נישט קיין נאמנות ווייל ער איז נישט קיין עקספערט אדער אז ער איז א באקאנטע ליגנער וכדו', בעת וואס די ארגומענט שטייט אין פארנט פון אונז און אויפריכטיגערהייט דארף מען איגנארירן די מקור און דער וואס ברענגט עס, נאר ענדערש זיך נעמען צו די ארגומענט אליין זען צו עס איז אמת און צו עס שטומט.


א צווייטע זאך וואס גייט אויך אריין אין אד האמינעם איז אן ארגומענט פון אטאריטעט (argument from authority)

דאס איז ווען מ'ברענגט אן ארגומענט בשם אן עקספערט און מ'פארלאנגט א 'קבלו דעתי' ווייל יענער אדער איך בין אן עקספערט - אן קענען מסביר זיין די ארגומענט אליין.
פארשטייט זיך אז נישט יעדע זאך וואס מ'קען נישט מסביר זיין איז נישט אמת, ווי אויך מיינט זיכער נישט אז די קעגנער איז יא גערעכט,
צ.ב. ווען איינער שרייט קלימאטן טויש באדראעט די וועלט ווייל אזוי זאגן עקספערטן אדער אז עס איז נישט אמת ווייל אזוי שטייט אין די תורה - דאס זענען ביידע ארגומענטן פון אטאריטעט - ווייל עס באציט זיך נישט צו קיין פאקטן. אבער פונקט אזוי מיינט נישט אז ווען איינער קען נישט צוצייכענען די פאקטן און די צווייטע שרייט אז עס איז 'אנקעגן קאמאן סענס', אז דער צווייטער איז גערעכט, בפרט אין סייענס וואו אסאך זאכן זענען בשורש קאנטער-אינטואטיוו..

Click to shrink...

אד האמינום איז unique צווישן פֿעלעסיס מיט דעם אז עס טוט וויי פאר די קעגנער.
אין פאליטיק האט עס סאך א שטערקערן כח צו פארנערן צוקוקערס ווייל די דעבאטעס דארפן טאקע אויכעט פאקעסן אויף די כאראקטער פון די קאנדידאטן. סא אד האמינום אטאקעס האבן מער אן ארט דארט, און מפארגעסט אז למעשה די פאקט וואס מ'טענהט זיך בלייבט אום פארענטפערט.

 

[קהל׳ס נער]

גליטשיגע גליטשער (slippery slope)
ווען איינער טענה׳ט אז מען טאר נישט טוען עפעס א קלייניקייט ווייל דאס קען גורם זיין אז מען זאל טוען עפעס וואס קען ברענגען געפערליכע זאכען.
למשל, מען טאר נישט האבן קיין סמארטפאון, ווייל דאס קען ציברענגען צי געפילטערטע אינטערנעט, וואס קען ציברעינגען צי אומגעפילטערטע אינטערנעט, וואס קען צי ברעינגען צי פארן סייטס, וואס קען צי ברעינגען צי זרע לבטלה וואס קען צי ברענגען אז משיח זאל נישט קומען ווייל די אלע נשמות וואס מען האט מוצא געוועהן דארפן א תיקון.

 

[קהל׳ס נער]

רונדיכיגע הסברים (circullar reasoning)
ס׳מוז זיין אז ס׳דא א גאט ווייל אזוי שטייט אין די תורה, וויאזוי ווייס איך אז די תורה איז אמת ווייל גאט האט עס געגעבען מוז עס זיין אמת.

(למען לא נחשוד, איך זאג ח״ו נישט אז ס׳איז נישט דא קיין גאט, נאר איך זאג אז די הוכחה איז פאלש)

 

[שעפטאל]

גליטשיגע טאל (slippery slope)
ווען איינער טענה׳ט אז מען טאר נישט טוען עפעס א קלייניקייט ווייל דאס קען גורם זיין אז מען זאל טוען עפעס וואס קען ברענגען געפערליכע זאכען.
למשל, מען טאר נישט האבן קיין סמארטפאון, ווייל דאס קען ציברענגען צי געפילטערטע אינטערנעט, וואס קען ציברעינגען צי אומגעפילטערטע אינטערנעט, וואס קען צי ברעינגען צי פארן סייטס, וואס קען צי ברעינגען צי זרע לבטלה וואס קען צי ברענגען אז משיח זאל נישט קומען ווייל די אלע נשמות וואס מען האט מוצא געוועהן דארפן א תיקון.

Click to shrink...

העי געב נישט קיין משלים איבער אידישקייט ווייל דאס איז א slippery slope.
מ'הייבט אהן צו טראכטן און פרעגן, ווערט מען אויפגעקלערט, לאכט מען אויס רבנים, ביז מ'ווערט א כופר אין די תורה, דאן קומט מען אהן אין גיהנום און מ'לאזט נישט קיין אידישע דורות.

אט דאס איז א ביישפיל פון slippery slope...

 

[klerinshare]

גליטשיגע טאל (slippery slope)
ווען איינער טענה׳ט אז מען טאר נישט טוען עפעס א קלייניקייט ווייל דאס קען גורם זיין אז מען זאל טוען עפעס וואס קען ברענגען געפערליכע זאכען.
למשל, מען טאר נישט האבן קיין סמארטפאון, ווייל דאס קען ציברענגען צי געפילטערטע אינטערנעט, וואס קען ציברעינגען צי אומגעפילטערטע אינטערנעט, וואס קען צי ברעינגען צי פארן סייטס, וואס קען צי ברעינגען צי זרע לבטלה וואס קען צי ברענגען אז משיח זאל נישט קומען ווייל די אלע נשמות וואס מען האט מוצא געוועהן דארפן א תיקון.

Click to shrink...

דא איז שווערער אויפצווייזן די פעלאסי. ס'איז אן השערה און איינער האלט ס'איז עקסטרעם און די צווייטע האלט ס'איז זייער מסתבר.

 

[שעפטאל]

רונדיכיגע הסברים
(למען לא נחשוד, איך זאג ח״ו נישט אז ס׳איז נישט דא קיין גאט, נאר איך זאג אז די הוכחה איז פאלש)

Click to shrink...

דאס איז דער פעלאסי פון די פעלאסי'ס
אויב איך טענה (למשל אז ס'איז דא א גאט) און איך ניץ א פעלאסי אלץ הוכחה, און דו פרעגסט עס אפ.
האסטו סך הכל אפגעפרעגט מיין הוכחה, אבער נישט די עקזיסטינס פון גאט. מ'איז יעצט סך הכל נאטראל, אהן מיין ראיה.

 

[אלפא]

רונדיכיגע הסברים (circullar reasoning)
ס׳מוז זיין אז ס׳דא א גאט ווייל אזוי שטייט אין די תורה, וויאזוי ווייס איך אז די תורה איז אמת ווייל גאט עס געגעבען מוז עס זיין אמת.

(למען לא נחשוד, איך זאג ח״ו נישט אז ס׳איז נישט דא קיין גאט, נאר איך זאג אז די הוכחה איז פאלש)

Click to shrink...

ס'איז בעצם א שמועס פאר זיך, אבער לאגיק ביסודו האט דעם פראבלעם אז מ'קען עס נאר דזשאסטיפייען מיט צירקולעריטי (אדער דורך אינפיניט ריגרעסעס), ממילא איז עס ווייניגער א פאלאסי ווי א באג אין די עצם סיסטעם. ואכמ"ל.

 

[klerinshare]

רונדיכיגע הסברים (circullar reasoning)
ס׳מוז זיין אז ס׳דא א גאט ווייל אזוי שטייט אין די תורה, וויאזוי ווייס איך אז די תורה איז אמת ווייל גאט עס געגעבען מוז עס זיין אמת.

(למען לא נחשוד, איך זאג ח״ו נישט אז ס׳איז נישט דא קיין גאט, נאר איך זאג אז די הוכחה איז פאלש)

Click to shrink...

I know the Good Book's good because the Good Book says it's good
Tim Minchin-​

 

[קהל׳ס נער]

ס'איז בעצם א שמועס פאר זיך, אבער לאגיק ביסודו האט דעם פראבלעם אז מ'קען עס נאר דזשאסטיפייען מיט צירקולעריטי (אדער דורך אינפיניט ריגרעסעס), ממילא איז עס ווייניגער א פאלאסי ווי א באג אין די עצם סיסטעם. ואכמ"ל.

Click to shrink...

אפשר עפען טאקע אן אשכול, ווייל איך פארשטיי נישט וואס די זאגסט דא.

 

[klerinshare]

ס'איז בעצם א שמועס פאר זיך, אבער לאגיק ביסודו האט דעם פראבלעם אז מ'קען עס נאר דזשאסטיפייען מיט צירקולעריטי (אדער דורך אינפיניט ריגרעסעס), ממילא איז עס ווייניגער א פאלאסי ווי א באג אין די עצם סיסטעם. ואכמ"ל.

Click to shrink...

 

[קהל׳ס נער]

פאלשע גורם (false cause)
ווי באלד איין געשעהעניש האט געפעדערט דער צווייטער געשעהעניש, מוז זיין זיין אז דער ערשטער געשעהעניש האט גורם געוועהן די צווייטע.
למשל, ער האט באקומען שיריים פונעם רבי׳ן און ניין חדשים שפעטער איז עם געבוירען געווארען א בן זכר, מוז זיין אז די שיריים פונעם רבין האבען גורם געוועהן די ישועה.

 

[אלפא]

אפשר עפען טאקע אן אשכול, ווייל איך פארשטיי נישט וואס די זאגסט דא.

Click to shrink...

איך האלט אינמיטן שרייבן - און מסדר זיין מיינע מחשבות דערויף..

עס איז לכאו' איינס פון די סאמע שווערסטע סגיות אין פילאזאפיע, עס איז די אנטאלאגישע/עפיסטעמאלאגישע דזשאסטיפיקעישאן פראבלעם.

מ'דארף אריינגיין אין די עומק פון דזשאסטיפיקעישאן, A priori knowledge, עפיסטעמאלאגיע, און די דעפינאציע פון TRUTH, (שוין אפגערעדט די ארבייט פון פשוט אינטראדוסן און מסביר זיין די אלע טערמינען) איידער מ'קען געהעריג דיסקוסירן דעם נושא..


גאר בקיצור, כדי צו דזשאסטיפייען סיי וואס דארף מען האבן לאגיק פון פריער אויף וואס צו בויען די דזשאסטיפיקעישאן, דאן אויף וואס דזשאסטיפייד זיך די ערשטע שטיקל לאגיק? די זעלבע מיטן אפפרעגן סיי וואס - וואס קען נאר קומען מכח א פריערדיגע הנחה, וחוזר חלילה.

- עפיסטעמאלאגיע איז די אפטיילונג אין פילאזאפיע וואס באנעמט זיך מיט אונזער יכולת אפצולערנען רעאליטעט (ווער זאגט אז אונזער שכל טרעפט בכלל צו צום אמת - אדער אז אונזער חושים/אויגן זעען טאקע די ריכטיגע רעאליטעט?!)
- אנטאלאגיע איז די אפצווייג אין פילאזאפיע וואס באצייכנט די זאכן אין רעאליטעט.
א גוטע דוגמא דערפאר: די שאלה צו ג-ט עקסיזטירט - איז אן אנטאלאגישע שאלה - עס פרעגט איבער רעאליטעט אליין. ווס די שאלה צו מיר ווייסן אז ג-ט עקזיסטירט און צו מיר קענען בכלל וויסן - דאס איז אן עפיסטעמאלאגישע שאלה.
די פראבלעם ווערט אז די צוויי זענען צירקולאר, ווייל מיר מוזן אוועקשטעלן אן אנטאלאגישע הנחה אז עס איז דא בכלל א רעאליטעט (out-there) און אז מיר האבן חושים וואס קענען צוטרעפן דערצו - כדי צו דזשאסטיפייען אונזער עפיסטעמאלאגיע, אבער מיר מוזן קודם אוועקשטעלן אז מיר האבן א וועג צו וויסן פון אזא רעאליטעט (דהיינו מיר מוזן קודם האבן אן עפיסטעמאלאגיע), כדי צו דזשאסטיפייען אונזער אנטאלאגישע הנחות.
און אזוי דרייט זיך עס ביז מ'ווערט צודרייט...


__________________________


פאר דער וואס וויל א גוטע אריינפיר דערצו קען אויסהערן די חלק פון דעם שמועס:

View: https://youtu.be/N6RbsecxQ9Q&t=5019s


לאזט מיר וויסן צו אייער מח ספינט דערפון.

דא האב איך אויך געשריבן א נקודה איבער דעם שמועס בשם הרב מיכאל אברהם.