- זיך איינגעשריבן
- סעפ. 12, 2024
- מעסעדזשעס
- 563
- רעאקציע ראטע
- 2,783
- פונקטן
- 423
איבער געטייטשט פון זיין מאמר: סיבתיות ד. תפילה על נס (טור 463)
וְהַצּוֹעֵק לְשֶׁעָבַר הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא, הָיְתָה אִשְׁתּוֹ מְעוּבֶּרֶת וְאוֹמֵר יְהִי רָצוֹן שֶׁתֵּלֵד אִשְׁתִּי זָכָר הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא, הָיָה בָּא בַּדֶּרֶךְ וְשָׁמַע קוֹל צְוָחָה בָּעִיר וְאוֹמֵר יְהִי רָצוֹן שֶׁלֹּא תְּהֵא בְּתוֹךְ בֵּיתִי הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא.
אויב מען וואלט געטייטשט 'שוא' אזויווי מען טייטשט עס איבעראל, אומזיסט, וואלט דאס באדייט אז דער אויבערשטער מאכט קיינמאל נישט קיין ניסים, און ער מישט זיך קיינמאל נישט אריין אין די טבע, ווייל ווען יא וואלט דאך דער תפילה נישט געווען אומזיסט.
דעריבער איז נישט קיין וואונדער אז רוב מפרשים לערנען פשט אז תפילת שוא באדייט אז עס איז אסור, נישט אז עס העלפט נישט.
און הגם די גמרא איז יא מפרש די משנה מיט די ווערטער "ולא מהני רחמי", וואס באדייט יא אז עס העלפט פשוט נישט, קען מען לערנען אז זיי זענען תלוי איינס אין צווייטן. עס איז פארבאטן וויבאלד עס העלפט נישט.
דער טעם פונעם איסור איז נישט אזוי מבואר. טייל ווילן זאגן אז דאס איז כדי מענטשן זאלן נישט ווערן אנטוישט ווען זייער תפילה ווערט נישט געענטפערט, און אנדערע געבן אנדערע טעמים. אבער פאר יעצט איז גענוג צו וויסן אז אזא איסור עקזיסטירט.
דערויף פרעגט די גמרא:
מתיב רב יוסף (בראשית ל, כא) ואחר ילדה בת ותקרא את שמה דינה, מאי ואחר? אמר רב, לאחר שדנה לאה דין בעצמה ואמרה, י"ב שבטים עתידין לצאת מיעקב, ששה יצאו ממני וארבעה מן השפחות, הרי עשרה. אם זה זכר לא תהא אחותי רחל כאחת השפחות, מיד נהפכה לבת שנא' ותקרא את שמה דינה.
די גמרא פארשטייט אויבנאויף אז דער תפילה האט געהאלפן למפרע, און דעריבער איז דאס א ראי' אז א תפילה לשעבר איז בכלל נישט קיין תפילת שוא.
ענטפערט די גמרא צוויי תירוצים:
"אין מזכירין מעשה נסים." וואס דאס באדייט אז די תפילה האט טאקע נישט געהאלפן למפרע, נאר עס איז געשען א נס און דאס קינד איז געטוישט געווארן מכאן ולהבא. דאס באדייט נישט אז מען מעג מתפלל זיין אויף א נס, נאר אז אין אזא פאל, אנדערש ווי א תפילה לשעבר, העלפט די תפילה.
טייל מפרשים ווילן יא ארויסלערנען דערפון אז צדיקים ווי לאה מעגן יא מתפלל זיין פאר א נס, אבער די פוסקים נעמען למעשה נישט אן אזוי.
די צווייטע תירוץ פון די גמרא: "ואיבעית אימא, מעשה דלאה בתוך ארבעים יום הוה כדתניא שלשה ימים הראשונים יבקש אדם רחמים שלא יסריח משלשה ועד ארבעים יבקש רחמים שיהא זכר מארבעים יום ועד שלשה חדשים יבקש רחמים שלא יהא סנדל משלשה חדשים ועד ששה יבקש רחמים שלא יהא נפל מששה ועד תשעה יבקש רחמים שיצא בשלום."
דער צווייטער תירוץ נעמט אן אז עס איז גארנישט געווען ספעציעל מיט די מעשה פון לאה, זינט מען האט נאך דאן געהאלטן איידער די פאזע ווען דער מין פונעם קינד ווערט נקבע.
למעשה נעמען די פוסקים טאקע אן, אז א תפילה אויף א נס, חוץ וואס עס איז א תפילת שוא, ליגט אויך אן איסור דערין. ווי אין שו"ע (או"ח סי' רל ס"א):
המתפלל על מה שעבר, כגון שנכנס לעיר ושמע קול צוחה בעיר, ואמר: יה"ר שלא יהא קול זה בתוך ביתי; או שהיתה אשתו מעוברת אחר מ' יום לעיבורה, ואמר: יה"ר שתלד אשתי זכר, ה"ז תפלת שוא, אלא יתפלל אדם על העתיד לבא, ויתן הודאה על שעבר…
איידער מען גייט ווייטער, איז וויכטיג אראפצונעמען פון טיש צוויי גרויסע טעותים וואס מענטשן קענען מאכן ביים אפלערנען די סוגיא.
קודם כל ווילן מענטשן מחלק זיין צווישן א נס גלוי און א באהאלטענע נס, טענה'נדיג אז דער איסור איז בלויז חל אויף אן אפענע נס.
אבער פון ביידע משלים וואס די משנה ברענגט איז קלאר משמע נישט אזוי. בפרט ביי דער משל פונעם עובר, וועט דאך קיינער נישט וויסן צי אזא נס איז בכלל געשען, זינט מען קען נישט וויסן דער מין פונעם עובר ביז עס ווערט געבוירן.
אנדערע ווילן מחלק זיין צווישן א נס וואס אפעקטירט דעם פארגאנגענהייט און א נס וואס אפעקטירט בלויז דעם הווה און עתיד. אבער דאס איז אויך נישט ריכטיג, ווייל מען איז דאך נישט מתפלל אז דאס קינד זאל געטוישט ווערן למפרע, בלויז פון יעצט אויף ווייטער. און עם כל זה, איז דאס אסור.
היינט ווייסט מען שוין אז דער מין פונעם עובר ווערט באשטימט אין די ערשטע רגע פון ווען די אייעלעך ווערן פארמירט, און עס ווענדט זיך בלויז אין וועלכע פון די צוויי סארטן Chromosomes פארעמען דאס קינד, X אדער Y. און דאס געשעט נאך אסאך בעפאר די פערציג טעג וואס מען האט אמאל געהאלטן.
אלזא, שטעלט זיך די ערשטע פראגע, וועט דאס טוישן די הלכה? וועט דאס מאכן אז מען וועט נישט טארן דאווענען אז דאס קינד זאל זיין א זכר, אפילו בעפאר פערציג טעג, זינט עס איז שוין באשטימט?
עס איז זייער מסתבר אז יא, וויבאלד די אויטאריטעט פון חז"ל ליגט נישט אין זייער סייענטיפישע יכולת, נאר זיי זענען דא אונז צו לערנען וויאזוי זיך צו פירן למעשה אין ליכט פון וויאזוי מען פארשטייט די וועלט.
דער באפעל פון חז"ל איז נישט געווען אז "נאך פערציג טעג טאר מען נישט מתפלל זיין", נאר אז "מען טאר נישט מתפלל זיין איינמאל דער מין איז באשטימט". און ווען די ידיעות ארום דעם טוישן זיך, וועט זיך דער למעשה'דיגע הלכה אויך טוישן.
אבער אויב מיר גייען ווייטער לויט די לאגיק, וועט זיך ארויסשטעלן א ראדיקאלע מסקנא.
אלס א קורצע הקדמה, לאמיר פרעגן א פשוט'ע שאלה:
מעג מען מתפלל זיין אז א דריידל זאל פאלן אויף ג', איינמאל עס האלט שוין אינמיטן זיך דרייען?
אמאל פלעגט מען האלטן אז דאס דריידל קען פאטענציאל פאלן אויף אלע פיר זייטן, אלזא פארוואס זאל מען נישט מעגן מתפלל זיין דערויף?
אבער מיט עטליכע הונדערט יאר צוריק, בפרט מיט דער סייענטיפישער רעוואלוציע, איז אנטפלעקט געווארן אז באמת זענען נישט פארהאן קיין שום אפענע פראגעס אין נאטור, און אלעס איז גענוי פארגעשריבן וויאזוי עס וועט פאסירן, הגם טעכניש איז זייער שווער דאס פאראויסצוזאגן.
צום דריידל, איז היינט קלאר אז אויב מען וואלט געהאט די גענויע נומערן פון דער לופט דרוק אין צימער, די גענויע קראפט און דירעקציע אין וועלכע עס איז געדרייט געווארן, די גראוויטעט שטאפל, פריקציע און אלע ארומיגע פאקטארן, וואלט מען געקענט פאראויסזאגן מיט א הונדערט פראצענטיגע אקוראטקייט אויף וועלכע זייט עס וועט פאלן, אזוי אז אויב זאל מען מתפלל זיין אז עס זאל פאלן אויף א געוויסע זייט, און דער אויבערשטער וועט צוהערן דעם תפילה, וועט ער מוזן דערפאר בייגן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
אין אנדערע ווערטער - א נס.
קען זיין א באהאלטענע, אבער פארט א נס.
פארשטייט זיך אז דער אויבערשטער, וואס איז דער אייגנטליכער מחוקק פון די אלע געזעצן פון נאטור, איז בכוח זיי צו פארדרייען צו יעדע צייט, אבער פארט, יעדע מאל וואס דאס פאסירט, איז עס אן אפנויג פון די חוקי הטבע, און ממילא א נס.
און דאס איז נישט בלויז מיט די געזעצן פון פיזיקס, נאר אויך פון כעמיסטריע און ביאלאגיע.
מתפלל זיין אז א חולה - וואס וואלט אנדערש געבליבן קראנק - זאל ווערן געזונט, באדייט צו טוישן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
מתפלל זיין אז עס זאל רעגענען - אויב אנדערש וואלט געווען טרוקן - באדייט צו טוישן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
דאס אז מיר קענען פראקטיש נישט פאראויסזאגן קיין איינס פון די זאכן אויף הונדערט פראצענט, איז נישט וויבאלד עס קען באמת גיין צוויי וועגן, נאר דאס איז פשוט וויבאלד די אלע פראצעסן זענען אבנארמאל קאמפליצירט, און נעמען אריין ביליאנען דעטאלן. אבער אונזערע טעכנישע באגרעניצונגען זענען נישט קיין סיבה אויף צו זאגן אז עס איז בעצם נישט פארגעשריבן לויט די נאטורליכע געזעצן.
לויט דעם וועט אויסקומען אז יעדע איינציגע תפילה, איז בעצם א תפילה אויף א נס, וואס איז אסור.
און ווייטער, דאס אז חז"ל האבן מתיר געווען צו דאווענען פאר א חולה, אדער אויף רעגן, איז בלויז געווען וויבאלד זיי האבן געהאלטן אז די חוקי הטבע זענען נישט קיין פולקאמע ערקלערונג, און אפילו אינערהאלב טבע קענען זאכן נאך אלס גיין צוויי וועגן, אבער היינט ווייסט מען קלאר אז דאס איז נישט אזוי, און דעריבער, ווען מיר וועלן נוצן די לאגיק פון חז"ל אויף די היינטיגע וויסנשאפט, וועט אויסקומען אז מען טאר אויף גארנישט מתפלל זיין.
אסאך מענטשן רעאגירן גלייך צו אזא סברה מיט דער טענה אז "ווען חז"ל וואלטן דאס געוואוסט, וואלטן זיי זיכער נישט גע'אסר'ט אלע תפילות, נאר זיי וואלטן מתיר געווען צו דאווענען פאר א נס."
איז ערשטנס, קענען מיר נישט זיין זיכער וואס חז"ל וואלטן געזאגט אין אזא פאל. עס קען יא זיין אז זיי וואלטן פארבאטן אלע תפילות און בלויז ערלויבט שירות ותשבחות, אבער אפילו ווען יא, פארמאגן מיר נישט דאס רעכט צו מאכן אזעלכע חשבונות, און מיר קענען בלויז האלטן דאס וואס חז"ל האבן פאקטיש געזאגט. נישט וואס זיי וואלטן אפשר - אדער אפילו זיכער - געזאגט.
אנדערע ווילן ברענגען א ראי' פון קוואנטום פיזיקס - וואו פארטיקלס קענען זיך געפינען אויף אומפאראויסגעזעענע ערטער לויט א צאל פראבעביליטיס - אז נאטור איז נישט פאראויסגעשריבן און עס קען יא גיין מער ווי איין וועג.
אבער דאס איז ווייטער נישט אמת, ערשטנס ווייל דאס איז בלויז אויף א פיצעלע פארעם וואס איז נישט נוגע אין חיי יום יום, און צווייטנס וויבאלד אפילו דארט איז עס נאך אלס פארגעשריבן אין פראבעביליטיס, אזוי אז יעדע מאל וואס דער אויבערשטער טוישט עעפעס דארט, טוישט ער די פראבעביליטיס.
א דריטע תשובה וואס מען נוצט איז, מיט'ן נוצן די בחירה וואס א מענטש האט, וועלכע איז בפשטות נישט פאראויסגעשריבן לויט די חוקי הטבע, און זאגן א סברה אז ווען מען איז מתפלל, בעט מען דעם אויבערשטן אז ער זאל זיך ארומשפילן מיט די בחירה פון פארשידענע מענטשן אזוי אז דער חולה זאל ווערן געזונט, אדער אז עס זאל רעגענען, וכו'.
אבער דאס איז ווידער נישט אויסגעהאלטן, קודם כל וויבאלד רוב פון א מענטש'ס החלטות זענען בכלל נישט פארבינדן מיט בחירה, און זענען טאקע יא פאראויסגעשריבן, און דאס ביסל באשלוסן וועלכע ליגן יא אין זיינע הענט, וואס זענען על פי רוב מאראלישע פראגעס, בלייבן אין זיינע הענט, און דער אויבערשטער וועט נישט צונעמען אזא סארט בחירה.
צום שלוס, לאמיר אריינברענגען א צווייטע סוגיא, וואס איז אויבנאיוף א סתירה מיט אלעס וואס מיר האבן אויבן געשריבן.
אין מסכת בבא מציעא (מ"ב ע"א) שרייבט די גמרא:
"וְאָמַר רַבִּי יִצְחָק: אֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה אֶלָּא בְּדָבָר הַסָּמוּי מִן הָעַיִן, שֶׁנֶּאֱמַר: 'יְצַו ה' אִתְּךָ אֶת הַבְּרָכָה בַּאֲסָמֶיךָ' (דברים כח, ח). תָּנָא דְּבֵי רַבִּי יִשְׁמָעֵאל: אֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה אֶלָּא בְּדָבָר שֶׁאֵין הָעַיִן שׁוֹלֶטֶת בּוֹ..."
דערויף קומט א ברייתא:
"תָּנוּ רַבָּנַן: הַהוֹלֵךְ לָמוֹד אֶת גָּרְנוֹ אוֹמֵר: 'יְהִי רָצוֹן מִלְּפָנֶיךָ ה' אֱלֹהֵינוּ שֶׁתִּשְׁלַח בְּרָכָה בְּמַעֲשֵׂה יָדֵינוּ'. הִתְחִיל לָמוֹד אוֹמֵר: 'בָּרוּךְ הַשּׁוֹלֵחַ בְּרָכָה בַּכְּרִי הַזֶּה'. מָדַד וְאַחַר כָּךְ בֵּרַךְ – הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא. לְפִי שֶׁאֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה לֹא בְּדָבָר הַשָּׁקוּל, וְלֹא בְּדָבָר הַמָּדוּד, וְלֹא בְּדָבָר הַמָּנוּי, אֶלָּא בְּדָבָר הַסָּמוּי מִן הָעַיִן..."
פון דא קומט אויס, אז עס ווענדט זיך יא צי מען בעט אויף עפעס וואס איז באהאלטן אדער אויף עפעס וואס איז אפן, אנדערש ווי מיר האבן געזען אין די גמרא אין ברכות?
און דער חידוש איז, אז סיי דער רמב"ם (הלכות ברכות פ"י ה"כב) און סיי דער שו"ע (אורח חיים סימן ר"ל סעיף ב') פסק'ענען ווי דער גמרא.
עס זענען טאקע פארהאן וואס האלטן אז דא איז דא א מחלוקה צווישן די צוויי סיגיות, און דער רמב"ם היפט טאקע איבער די סוגיא פון ברכות, און אנדערע לערנען פשט אין די גמרא אין בבא מציעא אז דער ברכה וואס מען בעט איז נישט אויף די סכום פון תבואה, נאר אז דער מסחר זאל האבן הצלחה אין אלגעמיין, (וואס ווי דערמאנט האבן זיי געהאלטן אז אזעלכע זאכן זענען נאכנישט באשטימט) הגם לויט דעם דארף מען פארענטפערן צוליב וואס עס ווענדט זיך אין יא אדער נישט ציילן.
דער פשוט'סטער תירוץ איז לכאורה, אז דער דין אין בבא מציעא איז אן איינגארטיגע הלכה וואס איז שייך בלויז ביי מעשר, צוליב דעם וואס די תורה האט צוגעזאגט א באזונדערע ברכה ("וְהֲרִיקֹתִי לָכֶם אֶת בְּרָכָתִי"), און די חכמים האבן אפילו מתיר געווען לנסות את הקב"ה אין דעם ענין.
פון די אלע טענות ומענות, קומט מען אומצוויידייטיג אן צום שאקירנדע הלכה אז עס איז פארבאטן מתפלל צו זיין!
פארשטייט זיך אז אין די קאמענטארן טוט זיך א סומאטוכע ווי געווענליך, אבער רבינו בלייבט שטייף אויף זיין פאזיציע און רירט זיך נישט פון זיין פראפאזיציע, פארענפערנדיג אלע טענות מיט קאלטע לאגיק ווי זיין שטייגער.
איך פערזענליך מוטשע מיך שוין אפאר טעג דערמיט, און איך קען נישט געפינען קיין לייזונג דערצו.
אפשר קען איינער ארויסהעלפן.
אריינפיר:
די משנה אין ברכות (נ"ד.) שרייבט ווי פאלגנד:וְהַצּוֹעֵק לְשֶׁעָבַר הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא, הָיְתָה אִשְׁתּוֹ מְעוּבֶּרֶת וְאוֹמֵר יְהִי רָצוֹן שֶׁתֵּלֵד אִשְׁתִּי זָכָר הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא, הָיָה בָּא בַּדֶּרֶךְ וְשָׁמַע קוֹל צְוָחָה בָּעִיר וְאוֹמֵר יְהִי רָצוֹן שֶׁלֹּא תְּהֵא בְּתוֹךְ בֵּיתִי הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא.
אויב מען וואלט געטייטשט 'שוא' אזויווי מען טייטשט עס איבעראל, אומזיסט, וואלט דאס באדייט אז דער אויבערשטער מאכט קיינמאל נישט קיין ניסים, און ער מישט זיך קיינמאל נישט אריין אין די טבע, ווייל ווען יא וואלט דאך דער תפילה נישט געווען אומזיסט.
דעריבער איז נישט קיין וואונדער אז רוב מפרשים לערנען פשט אז תפילת שוא באדייט אז עס איז אסור, נישט אז עס העלפט נישט.
און הגם די גמרא איז יא מפרש די משנה מיט די ווערטער "ולא מהני רחמי", וואס באדייט יא אז עס העלפט פשוט נישט, קען מען לערנען אז זיי זענען תלוי איינס אין צווייטן. עס איז פארבאטן וויבאלד עס העלפט נישט.
דער טעם פונעם איסור איז נישט אזוי מבואר. טייל ווילן זאגן אז דאס איז כדי מענטשן זאלן נישט ווערן אנטוישט ווען זייער תפילה ווערט נישט געענטפערט, און אנדערע געבן אנדערע טעמים. אבער פאר יעצט איז גענוג צו וויסן אז אזא איסור עקזיסטירט.
דערויף פרעגט די גמרא:
מתיב רב יוסף (בראשית ל, כא) ואחר ילדה בת ותקרא את שמה דינה, מאי ואחר? אמר רב, לאחר שדנה לאה דין בעצמה ואמרה, י"ב שבטים עתידין לצאת מיעקב, ששה יצאו ממני וארבעה מן השפחות, הרי עשרה. אם זה זכר לא תהא אחותי רחל כאחת השפחות, מיד נהפכה לבת שנא' ותקרא את שמה דינה.
די גמרא פארשטייט אויבנאויף אז דער תפילה האט געהאלפן למפרע, און דעריבער איז דאס א ראי' אז א תפילה לשעבר איז בכלל נישט קיין תפילת שוא.
ענטפערט די גמרא צוויי תירוצים:
"אין מזכירין מעשה נסים." וואס דאס באדייט אז די תפילה האט טאקע נישט געהאלפן למפרע, נאר עס איז געשען א נס און דאס קינד איז געטוישט געווארן מכאן ולהבא. דאס באדייט נישט אז מען מעג מתפלל זיין אויף א נס, נאר אז אין אזא פאל, אנדערש ווי א תפילה לשעבר, העלפט די תפילה.
טייל מפרשים ווילן יא ארויסלערנען דערפון אז צדיקים ווי לאה מעגן יא מתפלל זיין פאר א נס, אבער די פוסקים נעמען למעשה נישט אן אזוי.
די צווייטע תירוץ פון די גמרא: "ואיבעית אימא, מעשה דלאה בתוך ארבעים יום הוה כדתניא שלשה ימים הראשונים יבקש אדם רחמים שלא יסריח משלשה ועד ארבעים יבקש רחמים שיהא זכר מארבעים יום ועד שלשה חדשים יבקש רחמים שלא יהא סנדל משלשה חדשים ועד ששה יבקש רחמים שלא יהא נפל מששה ועד תשעה יבקש רחמים שיצא בשלום."
דער צווייטער תירוץ נעמט אן אז עס איז גארנישט געווען ספעציעל מיט די מעשה פון לאה, זינט מען האט נאך דאן געהאלטן איידער די פאזע ווען דער מין פונעם קינד ווערט נקבע.
למעשה נעמען די פוסקים טאקע אן, אז א תפילה אויף א נס, חוץ וואס עס איז א תפילת שוא, ליגט אויך אן איסור דערין. ווי אין שו"ע (או"ח סי' רל ס"א):
המתפלל על מה שעבר, כגון שנכנס לעיר ושמע קול צוחה בעיר, ואמר: יה"ר שלא יהא קול זה בתוך ביתי; או שהיתה אשתו מעוברת אחר מ' יום לעיבורה, ואמר: יה"ר שתלד אשתי זכר, ה"ז תפלת שוא, אלא יתפלל אדם על העתיד לבא, ויתן הודאה על שעבר…
איידער מען גייט ווייטער, איז וויכטיג אראפצונעמען פון טיש צוויי גרויסע טעותים וואס מענטשן קענען מאכן ביים אפלערנען די סוגיא.
קודם כל ווילן מענטשן מחלק זיין צווישן א נס גלוי און א באהאלטענע נס, טענה'נדיג אז דער איסור איז בלויז חל אויף אן אפענע נס.
אבער פון ביידע משלים וואס די משנה ברענגט איז קלאר משמע נישט אזוי. בפרט ביי דער משל פונעם עובר, וועט דאך קיינער נישט וויסן צי אזא נס איז בכלל געשען, זינט מען קען נישט וויסן דער מין פונעם עובר ביז עס ווערט געבוירן.
אנדערע ווילן מחלק זיין צווישן א נס וואס אפעקטירט דעם פארגאנגענהייט און א נס וואס אפעקטירט בלויז דעם הווה און עתיד. אבער דאס איז אויך נישט ריכטיג, ווייל מען איז דאך נישט מתפלל אז דאס קינד זאל געטוישט ווערן למפרע, בלויז פון יעצט אויף ווייטער. און עם כל זה, איז דאס אסור.
***
ווען ווערט דער מין פון אן עובר באמת באשטימט?
היינט ווייסט מען שוין אז דער מין פונעם עובר ווערט באשטימט אין די ערשטע רגע פון ווען די אייעלעך ווערן פארמירט, און עס ווענדט זיך בלויז אין וועלכע פון די צוויי סארטן Chromosomes פארעמען דאס קינד, X אדער Y. און דאס געשעט נאך אסאך בעפאר די פערציג טעג וואס מען האט אמאל געהאלטן.
אלזא, שטעלט זיך די ערשטע פראגע, וועט דאס טוישן די הלכה? וועט דאס מאכן אז מען וועט נישט טארן דאווענען אז דאס קינד זאל זיין א זכר, אפילו בעפאר פערציג טעג, זינט עס איז שוין באשטימט?
עס איז זייער מסתבר אז יא, וויבאלד די אויטאריטעט פון חז"ל ליגט נישט אין זייער סייענטיפישע יכולת, נאר זיי זענען דא אונז צו לערנען וויאזוי זיך צו פירן למעשה אין ליכט פון וויאזוי מען פארשטייט די וועלט.
דער באפעל פון חז"ל איז נישט געווען אז "נאך פערציג טעג טאר מען נישט מתפלל זיין", נאר אז "מען טאר נישט מתפלל זיין איינמאל דער מין איז באשטימט". און ווען די ידיעות ארום דעם טוישן זיך, וועט זיך דער למעשה'דיגע הלכה אויך טוישן.
אבער אויב מיר גייען ווייטער לויט די לאגיק, וועט זיך ארויסשטעלן א ראדיקאלע מסקנא.
אלס א קורצע הקדמה, לאמיר פרעגן א פשוט'ע שאלה:
מעג מען מתפלל זיין אז א דריידל זאל פאלן אויף ג', איינמאל עס האלט שוין אינמיטן זיך דרייען?
אמאל פלעגט מען האלטן אז דאס דריידל קען פאטענציאל פאלן אויף אלע פיר זייטן, אלזא פארוואס זאל מען נישט מעגן מתפלל זיין דערויף?
אבער מיט עטליכע הונדערט יאר צוריק, בפרט מיט דער סייענטיפישער רעוואלוציע, איז אנטפלעקט געווארן אז באמת זענען נישט פארהאן קיין שום אפענע פראגעס אין נאטור, און אלעס איז גענוי פארגעשריבן וויאזוי עס וועט פאסירן, הגם טעכניש איז זייער שווער דאס פאראויסצוזאגן.
צום דריידל, איז היינט קלאר אז אויב מען וואלט געהאט די גענויע נומערן פון דער לופט דרוק אין צימער, די גענויע קראפט און דירעקציע אין וועלכע עס איז געדרייט געווארן, די גראוויטעט שטאפל, פריקציע און אלע ארומיגע פאקטארן, וואלט מען געקענט פאראויסזאגן מיט א הונדערט פראצענטיגע אקוראטקייט אויף וועלכע זייט עס וועט פאלן, אזוי אז אויב זאל מען מתפלל זיין אז עס זאל פאלן אויף א געוויסע זייט, און דער אויבערשטער וועט צוהערן דעם תפילה, וועט ער מוזן דערפאר בייגן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
אין אנדערע ווערטער - א נס.
קען זיין א באהאלטענע, אבער פארט א נס.
פארשטייט זיך אז דער אויבערשטער, וואס איז דער אייגנטליכער מחוקק פון די אלע געזעצן פון נאטור, איז בכוח זיי צו פארדרייען צו יעדע צייט, אבער פארט, יעדע מאל וואס דאס פאסירט, איז עס אן אפנויג פון די חוקי הטבע, און ממילא א נס.
און דאס איז נישט בלויז מיט די געזעצן פון פיזיקס, נאר אויך פון כעמיסטריע און ביאלאגיע.
מתפלל זיין אז א חולה - וואס וואלט אנדערש געבליבן קראנק - זאל ווערן געזונט, באדייט צו טוישן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
מתפלל זיין אז עס זאל רעגענען - אויב אנדערש וואלט געווען טרוקן - באדייט צו טוישן איינס פון די געזעצן פון נאטור.
דאס אז מיר קענען פראקטיש נישט פאראויסזאגן קיין איינס פון די זאכן אויף הונדערט פראצענט, איז נישט וויבאלד עס קען באמת גיין צוויי וועגן, נאר דאס איז פשוט וויבאלד די אלע פראצעסן זענען אבנארמאל קאמפליצירט, און נעמען אריין ביליאנען דעטאלן. אבער אונזערע טעכנישע באגרעניצונגען זענען נישט קיין סיבה אויף צו זאגן אז עס איז בעצם נישט פארגעשריבן לויט די נאטורליכע געזעצן.
לויט דעם וועט אויסקומען אז יעדע איינציגע תפילה, איז בעצם א תפילה אויף א נס, וואס איז אסור.
און ווייטער, דאס אז חז"ל האבן מתיר געווען צו דאווענען פאר א חולה, אדער אויף רעגן, איז בלויז געווען וויבאלד זיי האבן געהאלטן אז די חוקי הטבע זענען נישט קיין פולקאמע ערקלערונג, און אפילו אינערהאלב טבע קענען זאכן נאך אלס גיין צוויי וועגן, אבער היינט ווייסט מען קלאר אז דאס איז נישט אזוי, און דעריבער, ווען מיר וועלן נוצן די לאגיק פון חז"ל אויף די היינטיגע וויסנשאפט, וועט אויסקומען אז מען טאר אויף גארנישט מתפלל זיין.
אסאך מענטשן רעאגירן גלייך צו אזא סברה מיט דער טענה אז "ווען חז"ל וואלטן דאס געוואוסט, וואלטן זיי זיכער נישט גע'אסר'ט אלע תפילות, נאר זיי וואלטן מתיר געווען צו דאווענען פאר א נס."
איז ערשטנס, קענען מיר נישט זיין זיכער וואס חז"ל וואלטן געזאגט אין אזא פאל. עס קען יא זיין אז זיי וואלטן פארבאטן אלע תפילות און בלויז ערלויבט שירות ותשבחות, אבער אפילו ווען יא, פארמאגן מיר נישט דאס רעכט צו מאכן אזעלכע חשבונות, און מיר קענען בלויז האלטן דאס וואס חז"ל האבן פאקטיש געזאגט. נישט וואס זיי וואלטן אפשר - אדער אפילו זיכער - געזאגט.
אנדערע ווילן ברענגען א ראי' פון קוואנטום פיזיקס - וואו פארטיקלס קענען זיך געפינען אויף אומפאראויסגעזעענע ערטער לויט א צאל פראבעביליטיס - אז נאטור איז נישט פאראויסגעשריבן און עס קען יא גיין מער ווי איין וועג.
אבער דאס איז ווייטער נישט אמת, ערשטנס ווייל דאס איז בלויז אויף א פיצעלע פארעם וואס איז נישט נוגע אין חיי יום יום, און צווייטנס וויבאלד אפילו דארט איז עס נאך אלס פארגעשריבן אין פראבעביליטיס, אזוי אז יעדע מאל וואס דער אויבערשטער טוישט עעפעס דארט, טוישט ער די פראבעביליטיס.
א דריטע תשובה וואס מען נוצט איז, מיט'ן נוצן די בחירה וואס א מענטש האט, וועלכע איז בפשטות נישט פאראויסגעשריבן לויט די חוקי הטבע, און זאגן א סברה אז ווען מען איז מתפלל, בעט מען דעם אויבערשטן אז ער זאל זיך ארומשפילן מיט די בחירה פון פארשידענע מענטשן אזוי אז דער חולה זאל ווערן געזונט, אדער אז עס זאל רעגענען, וכו'.
אבער דאס איז ווידער נישט אויסגעהאלטן, קודם כל וויבאלד רוב פון א מענטש'ס החלטות זענען בכלל נישט פארבינדן מיט בחירה, און זענען טאקע יא פאראויסגעשריבן, און דאס ביסל באשלוסן וועלכע ליגן יא אין זיינע הענט, וואס זענען על פי רוב מאראלישע פראגעס, בלייבן אין זיינע הענט, און דער אויבערשטער וועט נישט צונעמען אזא סארט בחירה.
צום שלוס, לאמיר אריינברענגען א צווייטע סוגיא, וואס איז אויבנאיוף א סתירה מיט אלעס וואס מיר האבן אויבן געשריבן.
אין מסכת בבא מציעא (מ"ב ע"א) שרייבט די גמרא:
"וְאָמַר רַבִּי יִצְחָק: אֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה אֶלָּא בְּדָבָר הַסָּמוּי מִן הָעַיִן, שֶׁנֶּאֱמַר: 'יְצַו ה' אִתְּךָ אֶת הַבְּרָכָה בַּאֲסָמֶיךָ' (דברים כח, ח). תָּנָא דְּבֵי רַבִּי יִשְׁמָעֵאל: אֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה אֶלָּא בְּדָבָר שֶׁאֵין הָעַיִן שׁוֹלֶטֶת בּוֹ..."
דערויף קומט א ברייתא:
"תָּנוּ רַבָּנַן: הַהוֹלֵךְ לָמוֹד אֶת גָּרְנוֹ אוֹמֵר: 'יְהִי רָצוֹן מִלְּפָנֶיךָ ה' אֱלֹהֵינוּ שֶׁתִּשְׁלַח בְּרָכָה בְּמַעֲשֵׂה יָדֵינוּ'. הִתְחִיל לָמוֹד אוֹמֵר: 'בָּרוּךְ הַשּׁוֹלֵחַ בְּרָכָה בַּכְּרִי הַזֶּה'. מָדַד וְאַחַר כָּךְ בֵּרַךְ – הֲרֵי זוֹ תְּפִלַּת שָׁוְא. לְפִי שֶׁאֵין הַבְּרָכָה מְצוּיָה לֹא בְּדָבָר הַשָּׁקוּל, וְלֹא בְּדָבָר הַמָּדוּד, וְלֹא בְּדָבָר הַמָּנוּי, אֶלָּא בְּדָבָר הַסָּמוּי מִן הָעַיִן..."
פון דא קומט אויס, אז עס ווענדט זיך יא צי מען בעט אויף עפעס וואס איז באהאלטן אדער אויף עפעס וואס איז אפן, אנדערש ווי מיר האבן געזען אין די גמרא אין ברכות?
און דער חידוש איז, אז סיי דער רמב"ם (הלכות ברכות פ"י ה"כב) און סיי דער שו"ע (אורח חיים סימן ר"ל סעיף ב') פסק'ענען ווי דער גמרא.
עס זענען טאקע פארהאן וואס האלטן אז דא איז דא א מחלוקה צווישן די צוויי סיגיות, און דער רמב"ם היפט טאקע איבער די סוגיא פון ברכות, און אנדערע לערנען פשט אין די גמרא אין בבא מציעא אז דער ברכה וואס מען בעט איז נישט אויף די סכום פון תבואה, נאר אז דער מסחר זאל האבן הצלחה אין אלגעמיין, (וואס ווי דערמאנט האבן זיי געהאלטן אז אזעלכע זאכן זענען נאכנישט באשטימט) הגם לויט דעם דארף מען פארענטפערן צוליב וואס עס ווענדט זיך אין יא אדער נישט ציילן.
דער פשוט'סטער תירוץ איז לכאורה, אז דער דין אין בבא מציעא איז אן איינגארטיגע הלכה וואס איז שייך בלויז ביי מעשר, צוליב דעם וואס די תורה האט צוגעזאגט א באזונדערע ברכה ("וְהֲרִיקֹתִי לָכֶם אֶת בְּרָכָתִי"), און די חכמים האבן אפילו מתיר געווען לנסות את הקב"ה אין דעם ענין.
***
פון די אלע טענות ומענות, קומט מען אומצוויידייטיג אן צום שאקירנדע הלכה אז עס איז פארבאטן מתפלל צו זיין!
פארשטייט זיך אז אין די קאמענטארן טוט זיך א סומאטוכע ווי געווענליך, אבער רבינו בלייבט שטייף אויף זיין פאזיציע און רירט זיך נישט פון זיין פראפאזיציע, פארענפערנדיג אלע טענות מיט קאלטע לאגיק ווי זיין שטייגער.
איך פערזענליך מוטשע מיך שוין אפאר טעג דערמיט, און איך קען נישט געפינען קיין לייזונג דערצו.
אפשר קען איינער ארויסהעלפן.
Bottom line:
