- זיך איינגעשריבן
- סעפ. 12, 2024
- מעסעדזשעס
- 303
- רעאקציע ראטע
- 1,339
די שוועבנדע זון קוקט אראפ פון הינטער דעם שטאלצן וואלקן-קראצער מיט נייגער, א ווארעמער ווינט ברענגט דעם שווערן ריח פון פרישן מיסט צו די נעזער פון די טויזנטער פארזאמלטע. די לופט אין וויליאמסבורג איז אלעמאל געדעכט, אבער היינט איז זי געדעכטער ווי אייביג, ווי זי וואלט אויך געווען פול מיט ערווארטונג לרגל דעם היסטארישן מעמד.
כ"ק אדמו"ר שליט"א — שטיל, פעסט, א ליכטיגקייט אין די אויגן — שטייט אין צענטער. זיין ברודער, רבי אהרן, שטייט נעבן אים, זיין פנים ערנסט און קאנצענטרירט ווי ער פארשטייט די טיפקייט פון דער שעה. ארום זיי שטייען טויזנטער אידן, חסידים און מתנגדים צוגלייך. קיינער מאכט נישט דעם מינדעסטן פיפס, יעדער ברענט פון נייגער און ציטער. קינדער האלטן זיך שטארק אן אין די טרייסלענדע הענט פון זייערע עלטערן, און זקנים וואס האבן מיטגעהאלטן די שווערסטע צייטן פונעם שעבוד, הייבן אויף זייערע אויגן צום הימל, ווי זיי וואלטן געקענט דארט זען גאט אליין.
די זון באקט אן רחמנות אויף די שווארצע, היץ-ציענדע הוטן און רעקלעך, דער שווייס רינט אן אויפהער פון די פארקנייטשטע שטערנס, גלייך אראפ אויף די פארפלאגטע פנימ'ער.
דער רבי שליט"א הייבט אויף זיין האנט, און דער פלאץ ווערט שטיל. דאס איינציגע גערויש וואס מען הערט איז פון די הונדערטער קארס וואס פארן אויפ'ן הייוועי, צווישן זיי פיל אידן וואס פארן צו נאך א טאג פון עבודת פרך המשברות את הגוף, כדי מפרנס צו זיין זייערע קינדער-געבענטשטע משפחות, ששה בכרס אחד, פון וועלכע טייל זענען אריינגעבויט געווארן אין די אינערליכע ווענט פון די פיצעלע דירות פון גרויס דחקות.
דער רבי האלט זיינע פינגער ארום דעם הייליגן זילבערנעם שטעקן. ער האלט עס הויך, אז יעדער זאל עס זען, און פלוצלינג… מיט א קראך פאלט עס אויף דער ערד!
א סעקונדע-צוויי, און עס ווערט פארוואנדלט אין א שלאנג — א דיקע, לאנגע שלאנג, וואס קלעטערט און דרייט זיך ווי עס וואלט געשפירט דעם ברען אין די אויגן פון די צוויי הייליגע ברידער. עס זיג-זאַגט איבער דער ערד, זיין קערפער שלענגלט זיך ווי פליסיגע לאווע, און די אידן ווערן עלעקטריזירט.
"א שלאנג! א שלאנג!" שרייען די קליינע קינדער און לויפן אויף צוריק מיט פחד. די מאמעס ציטערן, די מענער שטייען פארפרוירן. א שלאנג אין הארץ פון וויליאמסבורג! קיינער רירט נישט, קיינער באוועגט נישט. די איינציגע באוועגונג איז פון דער שלאנג — שטיל, בייז, מיט א פארלוירענעם בליק אין די אויגן.
און דאן… דער רבי בייגט זיך, שטרעקט אויס זיין האנט, כאפט די שלאנג ביים עק… און אין איין שאס, אין איין בלינק, שטייט ער ווידער מיט זיין שטעקן — הארט, טרוקן, ווי קיינמאל קיין שלאנג נישט געווען.
א קול פון באגייסטערונג גייט אריבער כלל ישראל. דאס איז נישט קיין זאך וואס מען קען פעלשן. דאס איז נישט קיין קונץ פון מצר'ישע חרטומים אדער דעיוויד בלעין — דאס איז געוויס די האנט פונעם אייבערשטן אליין!
אבער דער רבי איז נאכנישט פארטיג. ער לייגט אריין זיין האנט אינעם בוזעם פון פעלץ, א שטילע באוועגונג, ווי איינער וואס באהאלט עפעס, יעדער שטופט זיך צו קענען כאפן א בעסערע בליק.
און ווען ער נעמט ארויס זיין האנט… קרעץ!
דעם רבי'נס האנט איז געווארן ווייס, פארשוויצט, נאסער ווי מילך, מיט צרעת וואס האט זיך צעשפרייט זיך איבער דער הויט ווי דער גוף וואלט צעגאנגען פון אינעווייניג. מענטשן קוקן זיך איין. א ציטער לויפט אריבער. דאס איז נישט בלויז א נס — דאס איז א שרעקעדיגע זאך!
און דאן, שטילערהייט, ווי עס וואלט נישט געווען קיין שום גדולה, שטעקט ער צוריק אריין זיין האנט אין בוזעם.
די אויגן פון כלל ישראל זענען אנגעצויגן, פארשטיינערט.
און ווען ער נעמט איר ארויס… זי איז ריין! ווי קיינמאל קיין צרעת נישט געווען. אפגעקומען מיט שרעק?
דא הייבן מענטשן אן צו פארשטיין. דאס איז נישט סתם א באווייז — דאס איז א מעסעדזש, א ווארענונג. גאט קען טיילן מכות, אבער ער קען אויך היילן. דער מענטש טראכט אז ער קען זיין אין קאנטראל, אבער ווען גאט וויל, קען ער אים שטעלן אין קרעציגע פינסטערנישן — און אזויווי ער שטעלט אים דארט, אזוי קען ער אים ארויסציען אין איין רגע.
אבער די גרעסטע שרעק איז נאך בעפאר זיי. דער רבי נעמט א קליין שיסל וואסער וואס איז ספעציעל געליפערט געווארן פונעם "גאלף אוו אמעריקע" — דאס וואסער וואס שענקט לעבן פאר גאנץ אמעריקע, דאס וואסער וואס דער פרעזידענט האלט פאר א גאט. עס גליטשט, בלוי, רואיג, אין טיפעניש פון שיסל…
און דער הייליגער רבי, מיט א שטילער, זיכערער באוועגונג, גיסט עס אראפ אויף דער טרוקענער וויליאמסבורגער ערד.
און ווען די ערשטע טראפן קלאפן זיך אן אין דער ערד… בלוט!
רויט, שטייף, לויפט עס איבער דעם טרוקענעם זאמד ווי עס וואלט געשפריצט פון די הארץ-אדערן פון דער וועלט. מענטשן ווערן ווידער בלאס.
עס איז קיין ספק מער נישט; די גוים מיינען אז זיי קענען האלטן בני ישראל אין קייטן? דער טייך וואס זיי פארהייליגן וועט ווערן בלוט. די גאנצע מלוכה וועט ווערן בלוט. די וואלקן-קראצער פיראמידן וועלן אלע אראפקומען. דאס איז א שטרענגע ווארענונג, א קלארער סימן.
דער עולם שטייט ווי אנגעגאסן מיט זיסן וויין, אפגעריסן פון ווערטער. די ניסים זענען גארנישט קיין ווערטל. און דער רבי, דער שליח השם, ער שטייט אין צענטער, זיין פנים ליכטיג און רואיג, און ער זאגט גארנישט. ער דארף נישט.
כלל ישראל פארשטייט — גאט פירט די וועלט, גאולה איז אויפ'ן וועג, און אצינד האט דער רבי אויפגעוויזן אן קיין צווייפל אז ער איז טאקע דער אמת'ער שליח.
אין די קומענדיגע טעג נעמט א פריידיגע כוואליע איבער די אידישע קווארטאלן פון גרעיטער ברוקלין. מענטשן רעדן איבער די ניסים מיט באגייסטערונג, טוען תשובה און גרייטן זיך מיט עקסטאז צו דער נאנטער גאולה.
אבער די איבערראשונג האלט נישט אן אויף לאנג. נישט יעדער נעמט אזוי גלאט אן די נייע משיח'יסטישע באוועגונג, און א שטילע פאליטיק הייבט אן שלאגן ווארצלען ביי די ווינקלען און קרעמלעך פון אלטשטאט וויליאמסבורג.
עס פאנגט זיך אן מיט א באשיידענער קבוצה פון סקעפטיקער, וואס וואקסט מיט יעדן פארבייגייענדן טאג. זיי באשטייען בעיקר פון ברייטקעפיגע דיינים, געשליפענע דענקער און קליגערע מענטשן ווי דער דורכשניט, אבער צו זיי כאפן זיך אויך צו סתם לאנגיעריגע פיינט וואס טרעפן איצט א וועג אונטערצוהאקן די פיס פונעם רבי'ן שליט"א.
די חבורה באקומט גאנץ שנעל א געזונטע אטמאספער און א פעסטע סטרוקטור, און עס הייבט אן פארמירן א שפאגל נייע קולטור אינערהאלב וויליאמסבורג.
פארשטייט זיך אז פון בית רבינו האלט מען א נאנטן אויג אויף זייערע אקטיוויטעטן, רעאגירנדיג מיט שארפע קאנטער-אטאקעס ווען נויטיג, און עס נעמט נישט לאנג אז א פולשטענדיגע טיילונג זאל זיך אנטוויקלען.
סאטמאר איז צעטיילט — צום צווייטן מאל!
נייע בתי מדרשים, מוסדות און אנדערע סערוויסעס נעמען זיך ארויסשפראצן פון אלע זייטן, מאכנדיג ריזיגע לעכער אין דער ביז יעצטיגער שטארקער סיסטעם. די נייע, זאכליכע הנהלות און פראקטישע רבנים וועלכע זענען עוסק אין בויען די נייע מוסדות, ניצן אויס די איינמאליגע געלעגנהייט און מאכן זיכער אז די פראבלעמען פון דער אלטער סיסטעם קומען נישט אריין אין דער נייער געזעלשאפט.
אינצווישן דערנענטערט זיך כ"ו אב, דער נאציאנאלער יום הזכרון צו די בלוטיגע שלאכטן וועלכע פלעגן פארקומען אין שטעטל מיט יארן בעפאר. און ווי יעדעס יאר, גרייטן זיך ביידע צדדים אויף א צערעמאניעלער קאנפראנטאציע מיט'ן צד שכנגד, אינעם טאג ווען ביידע פארטייען געפינען זיך בעל כרחם אויף איין פעלד. אבער דאס יאר איז עס נישט זיין צווישן די צוויי ברידער, נאר צווישן די שפאגל נייע שונאים — די משיח'יסטן קעגן די "ערב רב".
מען קען שפירן די שפאנונג אין דער לופט. וואו מען שטייט און גייט רעדט מען בלויז איבער דעם בעפארשטייענדן יארצייט. אייוועלט און אידטיש זענען אייניג צעטיילט איבער דעם נושא, מיט מנהלים און ניקס אויף ביידע צדדים. די גאנצע אידישע וועלט פאלגט נאך די דראמא מיט נייגער.
ענדליך קומט אן דער גרויסער טאג. אין בית רבינו איז דער מצב אנגעצויגן. דער רבי שליט"א זיצט אין זיין הערמעטיש-פארמאכטער שטוב שוין פאר לאנגע שעות, איבערגעבויגן איבער דיקע ספרים און ביכער. דער פרינטער אין דער זייט האלט אין איין אויסשפייען ארטיקלען און זשורנאלן וואס דער רבי לאדנט אראפ פונעם געוועב, און דער רבי לערנט אלעס גרינטליך דורך.
זינט ער האט געהאט געמאלדן אז ער וויל האלטן אן עפנטליכע דרשה מארגן אין בית החיים, און ביידע צדדים זאלן זיין אנוועזנד, האט ער כמעט נישט געטון עפעס אנדערש ווי ליינען, לערנען און דורכבליקן לאנגע בלעטער אויף אידישע און ענגלישע פארומס, זיך באוואפענענדיג מיט די אייביגע ווערטער פון אומצאליגע חכמי הדורות.
נאך לאנגע שעות פון העפטיג שטודירן און איינזאפן, נעמט ער זיך שרייבן די גרויסארטיגע דרשה. ער שרייבט און מעקט, לייגט צו און שניידט אראפ, בשעת די גבאים אינדרויסן רייבן זיך די הענט מיט פארגעניגן, קלערנדיג מיט צופרידנהייט וואספארא געלונגענעם דזשאב ער וועט לכאורה דערליווערן מארגן ביים ציון במקהלות רבבות.
דער רבי אליין איז אבער נישט א טייל פון זייער שמחה. ער איז גאר ערנסט און פארטראכט, קיינער חלומ'ט נישט וואס זיינע אמת'ע פלענער זענען.
ענדליך פייפט שוין די מאטארקאדע, און דער דער רבי קומט ארויס פון הויז באוואפנט מיט זיין דרשה. מען לאזט זיך ארויס אויף דער רייזע.
ביים ציון טוט זיך א געווירבל. בחורימ'לעך און קינדער יאווען זיך ארום די פיל געצעלטן מיט קינדישן נייגער, בעת טאטעס און זיידעס שפאנען מיט ערנסטע געזיכטער ארויף דעם שטראז צום אוהל הקדוש, וואו עס איז ספעציעל אויפגעשטעלט געווארן א ריזיגער שטענדער מיט צענדליגער מיקראפאנען און לייוו סטרימינג אפאראטן.
כסדר'דיגע קאנפראנטאציעס קומען פאר צווישן די משיח'יסטן און די קעגנער, וועלכע פרובירן ווי ווייט מעגליך אויסצומיידן די נארישע קריגערייען, אבער ווערן פארט פראוואקירט דורך די קטנים אין ערוואקסענע קערפער פון די חסידים.
צו דער באשטימטער שעה הערט זיך די יאמערליכע סירענע פון דער דערנענטערדיגער מאטארקאדע, און א טאפנדע שפאנונג לאזט זיך אראפ אויפ'ן פעלד.
דער רבי שליט"א מאכט זיין וועג ארויף דעם בארג, ארומגענומען מיט עטליכע רינגען קווינס בחורים. איין האנט האלט דעם הייליגן שטעקן, די צווייטע לאנט זיך אן אויפ'ן הויז בחור. דער ציבור קוקט מיט איינגעהאלטענע אטעמס ווי ער שטעלט פאמעליכע טריט, ביז ער גרייכט ענדליך צום מיקראפאן.
די גאנצע וועלט איז צוגעשמידט צו דער לעבעדיגער רעקארדירונג. ישיבות און כוללים זענען ליידיג ווי תשעה באב נאכמיטאג, און אין די קיאסקן קען מען קיין נאדל נישט אריינשטופן.
"אין דער וואכעדיגער סדרה," הייבט ער אן מיט זיין ווייכער שטימע וואס הילכט אפ איבער'ן שטח, "ווערט געברענגט די פרשה פון וויאזוי מען זאל אננעמען און אפווארפן נביאים ביי כלל ישראל. שטייט דאך שוין אין רמב"ם אז באמת האט נישט קיין זין צו גלייבן אין א נביא מחמת די אותות ומופתים וואס ער טוט. נאר וואס דען? היות כלל ישראל האט מאמת געווען די נבואה פון משה רבינו, זענען מיר מחוייב אנצונעמען די ווערטער פון יעדן נביא וואס מאכט א מופת, פשוט אלס די מצוה וואס שטייט אין תורת משה — נישט ווייל דער מופת איז באמת א ראיה צום נביא'ס אויפריכטיגקייט.
"ס'איז דאך באקאנט וואס דעיוויד הום האט געהאלטן אויף ניסים," גייט די דרשה פלוצלינג אריין אין א נייער פאזע. "זיין עפיסטעמאלאגיע איז דאך געווען אז אלעס וואס מיר ווייסן איז בלויז מכוח אונזער ערפארונג, אלזא קענען מיר נישט גלייבן קיין שום עדות'שאפט אויף ניסים וואס גייען קעגן די נאטירליכע געזעצן, וויבאלד דאס איז זיך דירעקט סותר מיט דער ערפארונג פון ביליאנען מענטשן וואס האבן בייגעוואוינט די געזעצן פון נאטור אויף איר אייביגן וועג."
מענטשן בליקן זיך איבער, טייל מיט איבערראשטע בליצן אין די אויגן און טייל מיט טאטאלער אומפארשטענדעניש. עס איז גאנץ קלאר ניכר אז בעת דער צד שכנגד — די ערב רב — פארשטייט זייער גוט וואס ער זאגט, איז זיין אייגענער צד, די חסידים און משיח'יסטן, געפלעפט און ערשטוינט, נישט האבנדיג קיין מושג וואס די אלע ווערטער און זאצן דארפן באדייטן.
דער רבי קוקט זיך ארום אויף דעם קאנטראסט מיט א צופרידענעם בליק, און איז ממשיך: "ברוך שפינאזא האט געהאט אן ענליכע שיטה, אבער מיט א צווייטן יסוד. ער האט גע'טענה'ט אז היות גאט איז נאטור, האט דאך נישט קיין זין אז ער זאל פראקטיצירן אזעלכע ניסים וואס גייען קעגן זיינע אייגענע געזעצן.
"דער אמת איז דאך אבער, אז מען קען מיט זיי ביידע זיך דינגען," איז דער רבי ממשיך זיין פלפול. "הומ'ס עפיסטעמאלאגיע איז דאך אויבנאויף סתם אזוי א 'סירקולער ארגומענט'," דרייט ער מיט דער צונג ווי א געשליפענער פראפעסאר ביים ארויסזאגן די פילאזאפישע טערמינען.
"ער האט געשריגן חי וקיים אז קיין שום עדות איז נישט שטערקער ווי אונזער ערפארונג, חוץ אויב די מסקנא אז דאס עדות איז פאלש וועט זיין א גרעסערער נס ווי דאס עדות זעלבסט. דאס איז, פארשטייט זיך, געבויט אויף זיין הנחה אז מיר קוקן אויף די אומצאליגע מאלן ווען זאכן זענען געפארן לויט די נאטירליכע געזעצן, און פון דארט קומען מיר צו דער מסקנא אז אזוי וועט עס ווייטער לויפן. אבער דאס איז דאך אונזער גאנצער שאלה: צי זאכן קענען פון מאל צו מאל גיין אנדערש ווי די נאטירליכע געזעצן! איז וואספארא זין האט צו קוקן אויף אלע מאלן ווען עס איז 'יא' געגאנגען לויט די געזעצן? עס איז ווי דו זאלסט מיר זאגן אז ניסים געשעען נישט, ווייל זיי געשעען נישט…"
דער רבי איז אומבאמערקט ארויף עטליכע טענער, און די גבאים זענען געצוואונגען אים צו ציען ביים ארבל.
"נאכמער אבסורד איז, אז אצינד וועט קיין שום עדות נישט זיין גענוג פאר הום, ווייל אין דער רגע וואס דער עד מאכט אויף זיין מויל צו זאגן אז ער האט בייגעוואוינט א נס, וועט אים הום שטיל מאכן מיט דער טענה אז ער איז שוין נישט קיין באגלייבטער עד היות ער גייט קעגן די נאטירליכע געזעצן… אין אנדערע ווערטער, ער גיבט נישט קיין שום שאנס פאר א נס צו פאסירן, אן געבן א קלארער סיבה דערצו.
"אן ענליכע טענה צו הומ'ס, כאטש אנדערש אראפגעלייגט, איז אז אויסערארדנטליכע געשעענישן וואס זענען נישט ווארשיינליך, פארלאנגען אויסערארדנטליכן באווייז. און כאטש וואס דאס הערט זיך אפשר זייער געשמאק און אויפריכטיג, איז קלאר אז עפעס שטימט נישט דערמיט. אנדערש וואלט מען נישט געטארט געטרויען דאס נייעס בלעטל וואס אנאנסירט די לאטערי נומערן, חוץ אויב ער ברענגט אומגעהויערע קוואנטומען פון באווייז דערצו. דאס איז דאך א גאר אומווארשיינליכער נומער…
"נו, וואס טאקע איז נישט ריכטיג דא?" קוקט זיך דער רבי ארום אויף זיינע קאמאן קאור שטודירטע חסידים. "דער ריכטיגער וועג וואלט ענדערש געווען צו פרעגן, וואס זענען די שאנסן אז דער באווייז זאלן קענען אפירקומען אויפ'ן זעלבן אופן ווי עס איז אצינד אפירגעקומען, ווען די געשעעניש וואלט געווען פאלש. אויב זענען די שאנסן גאר נידריג, דאן קענען מיר לכאורה אננעמען דעם באווייז און זאגן אז די געשעעניש איז טאקע יא געשען.
"צוריק צו ברוך שפינאזא," צירקלט דער רבי צוריק, "מיין איך אז מען דארף נישט קיין סך זאגן אים אפצופרעגן. כל זמן 'ער' ברענגט נישט קיין באווייז אז די געזעצן פון נאטור אפערירן אין א פארמאכטער סיסטעם, אן קיין שום דרויסנדיגער מאכט, האט ער בכלל נישט קיין רעכט איר אנצורופן גאט. און אזעלכער באווייז, ווי איר אלע ווייסט מסתמא, איז נישט מעגליך צו שאפן. סימיולעישאן טעאריע…" גיבט ער א ווארף צו א ביינדל, בבחינת תן לחכם ויחכם עוד.
"לאמיר דאס מסביר זיין מיט א משל וואס זשאן לענאקס פון קעימברידזש האט אמאל נאכגעזאגט אין הארווארד אוניווערסיטעט: שטעלט אייך פאר אז איך לייג אריין טויזנט דאלאר אין א פארמאכטער קאסע. א טאג דערויף, לייג איך ווידעראמאל אריין טויזנט דאלאר. אבער דעם דריטן טאג טרעף איך דארט בלויז פינף הונדערט דאלאר. אלזא, וועלכע געזעצן זענען דא פארלעצט געווארן? די געזעצן פון אריטמעטיקס, אדער די געזעצן פון די פאראייניגטע שטאטן?..."
א שטילער ברום פון געלעכטער גייט אריבער דאס פעלד.
דער רבי איז ממשיך. "און וויאזוי ווייסן מיר טאקע אז די געזעצן פון די פאראייניגטע שטאטן זענען די וואס זענען געבראכן געווארן? ווייל עס איז אריינגעקומען א האנט 'פונדרויסן' פון דער סיסטעם! אויב וואלטן מיר געהאט קלארע ראיות אז עס עקזיסטירט נישט קיינע געזעצן אינדרויסן פונעם ראלם פון פיזיקס, בלויז דאן וואלטן מיר געהאט די רעכט צו זאגן אז ניסים זענען אוממעגליך!
"אבער חוץ מזה, איז שפינאזא'ס פילאזאפיע זייער שווער צו פארשטיין. נישט אומזיסט ווערט ער באצייכנט דורך טייל אלס גלויביגער און דורך אנדערע אלס אטעאיסט. וויאזוי קען מען בכלל גיין צום טיש מיט אזא מענטש? איך וואלט אים אויך געלייגט אין חרם...
"דערנאך איז פארהאן א צווייטע שיטה וואס זאגט אז א מופת מוז בכלל נישט סותר זיין די געזעצן פון פיזיקס כדי צו קענען ווערן אנגערופן נס! מיר אידן ווייסן דאס פון דער מעשה פון מגילת אסתר!"
דער פלפול גייט אריין טיפער און טיפער, זיך דערגרונטעווענדיג צו די סאמע יסודות פון מעטאפיזיקס, אנטאלאגיע, רעאליזם און עפיסטעמאלאגיע. דער רבי נעמט ארויס פון זיין באגאזש איין פילאזאפישע שיטה נאך דער צווייטער, צענעמענדיג און בויענדיג איינס ביי איינס. דער ציבור, אדער טייל פון זיי, שלינגט די פערל ווערטער מיט דארשט, בעת דער אנדערער טייל, בעיקר די משיח'יסטן, ווייסן נישט וועלכן רוח האט זיי באטראפן.
ענדליך קומט די לעצטע פאזע פון דער דרשה, וואו דער רבי הייבט אן רעדן איבער די לעצטע שטורמישע צייטן וואס זענען אריבער אויף דער קהילה.
דער רבי קוקט זיך ארום אויפ'ן עולם. אן ערנסטע שטילקייט הערשט צווישן די מאסן.
"דער גרעסטער נס איז נישט ווען א שטעקן ווערט א שלאנג, אדער ווען בלוט ווערט וואסער," זאגט דער רבי, "דער גרעסטער נס איז ווען א מענטש קען זיך אליין טוישן. ווען א מענטש קען ארויסקומען פון זיין מצרים — פון זיין אייגענער קליינקעפיגקייט, פון זיינע אייגענע מגבלות."
א טיפער רגש נעמט איבער דעם ציבור. די חסידים, וועלכע זענען צוגעוואוינט ענדערש צו הערן הייסע דרשות אויף אמונה פשוטה, שפירן זיך אומזיכער. די מתנגדים און סקעפטיקער, פון דער אנדערער זייט, ווערן צוגעצויגן צו די ווערטער ווי צו א מאגנעט.
"דער אייבערשטער גיבט פאר יעדן דור זיינע אותות ומופתים," זאגט דער רבי, "אבער נישט צו ווייזן זיין כח — מיר ווייסן דאך שוין אז ער איז כל יכול! נאר כדי אונז צו געבן א בליץ אין דער אמונה, כדי אונז צו מאכן טראכטן.
"ווייסט איר וואס דער גרעסטער נס פון אונזער דור איז? אז אין א וועלט פון ביליאנען מענטשן וואס זענען פארנומען מיט געלט, כבוד, און תאוות, זענען נאך דא אידן וואס זוכן דעם אמת."
דער רבי נעמט א טיפן אטעם און הייבט זיין שטימע: "איין זאך איז אבער איבערהויפט וויכטיג צו געדענקען, און דאס איז וואס דער רמב"ם שרייבט, אז דער וואס גלייבט בלויז צוליב א מופת, איז א נאר און א שוטה! אלזא, אינעם יעצטיגן היסטארישן מאמענט, טו איך פראקלאמירן, אז די אלע וואס האבן מיך געהאלטן פאר משיח צוליב די ניסים וואס איך האב געמאכט, קענען זיך האלטן צו דער נארישער סיסטעם אן מיר! נעמט אויף א צווייטן בעל מופת! איך גיי אריבער צום צד שכנגד! דארט געפינען זיך די קלוגע, ערליכע און אויפריכטיגע מענטשן!
"דאס איז געווען מיין פלאן פון אנהייב אן, און האט מיר אלע א פרייליכן כ"ו!"
כ"ק אדמו"ר שליט"א — שטיל, פעסט, א ליכטיגקייט אין די אויגן — שטייט אין צענטער. זיין ברודער, רבי אהרן, שטייט נעבן אים, זיין פנים ערנסט און קאנצענטרירט ווי ער פארשטייט די טיפקייט פון דער שעה. ארום זיי שטייען טויזנטער אידן, חסידים און מתנגדים צוגלייך. קיינער מאכט נישט דעם מינדעסטן פיפס, יעדער ברענט פון נייגער און ציטער. קינדער האלטן זיך שטארק אן אין די טרייסלענדע הענט פון זייערע עלטערן, און זקנים וואס האבן מיטגעהאלטן די שווערסטע צייטן פונעם שעבוד, הייבן אויף זייערע אויגן צום הימל, ווי זיי וואלטן געקענט דארט זען גאט אליין.
די זון באקט אן רחמנות אויף די שווארצע, היץ-ציענדע הוטן און רעקלעך, דער שווייס רינט אן אויפהער פון די פארקנייטשטע שטערנס, גלייך אראפ אויף די פארפלאגטע פנימ'ער.
דער רבי שליט"א הייבט אויף זיין האנט, און דער פלאץ ווערט שטיל. דאס איינציגע גערויש וואס מען הערט איז פון די הונדערטער קארס וואס פארן אויפ'ן הייוועי, צווישן זיי פיל אידן וואס פארן צו נאך א טאג פון עבודת פרך המשברות את הגוף, כדי מפרנס צו זיין זייערע קינדער-געבענטשטע משפחות, ששה בכרס אחד, פון וועלכע טייל זענען אריינגעבויט געווארן אין די אינערליכע ווענט פון די פיצעלע דירות פון גרויס דחקות.
דער רבי האלט זיינע פינגער ארום דעם הייליגן זילבערנעם שטעקן. ער האלט עס הויך, אז יעדער זאל עס זען, און פלוצלינג… מיט א קראך פאלט עס אויף דער ערד!
א סעקונדע-צוויי, און עס ווערט פארוואנדלט אין א שלאנג — א דיקע, לאנגע שלאנג, וואס קלעטערט און דרייט זיך ווי עס וואלט געשפירט דעם ברען אין די אויגן פון די צוויי הייליגע ברידער. עס זיג-זאַגט איבער דער ערד, זיין קערפער שלענגלט זיך ווי פליסיגע לאווע, און די אידן ווערן עלעקטריזירט.
"א שלאנג! א שלאנג!" שרייען די קליינע קינדער און לויפן אויף צוריק מיט פחד. די מאמעס ציטערן, די מענער שטייען פארפרוירן. א שלאנג אין הארץ פון וויליאמסבורג! קיינער רירט נישט, קיינער באוועגט נישט. די איינציגע באוועגונג איז פון דער שלאנג — שטיל, בייז, מיט א פארלוירענעם בליק אין די אויגן.
און דאן… דער רבי בייגט זיך, שטרעקט אויס זיין האנט, כאפט די שלאנג ביים עק… און אין איין שאס, אין איין בלינק, שטייט ער ווידער מיט זיין שטעקן — הארט, טרוקן, ווי קיינמאל קיין שלאנג נישט געווען.
א קול פון באגייסטערונג גייט אריבער כלל ישראל. דאס איז נישט קיין זאך וואס מען קען פעלשן. דאס איז נישט קיין קונץ פון מצר'ישע חרטומים אדער דעיוויד בלעין — דאס איז געוויס די האנט פונעם אייבערשטן אליין!
אבער דער רבי איז נאכנישט פארטיג. ער לייגט אריין זיין האנט אינעם בוזעם פון פעלץ, א שטילע באוועגונג, ווי איינער וואס באהאלט עפעס, יעדער שטופט זיך צו קענען כאפן א בעסערע בליק.
און ווען ער נעמט ארויס זיין האנט… קרעץ!
דעם רבי'נס האנט איז געווארן ווייס, פארשוויצט, נאסער ווי מילך, מיט צרעת וואס האט זיך צעשפרייט זיך איבער דער הויט ווי דער גוף וואלט צעגאנגען פון אינעווייניג. מענטשן קוקן זיך איין. א ציטער לויפט אריבער. דאס איז נישט בלויז א נס — דאס איז א שרעקעדיגע זאך!
און דאן, שטילערהייט, ווי עס וואלט נישט געווען קיין שום גדולה, שטעקט ער צוריק אריין זיין האנט אין בוזעם.
די אויגן פון כלל ישראל זענען אנגעצויגן, פארשטיינערט.
און ווען ער נעמט איר ארויס… זי איז ריין! ווי קיינמאל קיין צרעת נישט געווען. אפגעקומען מיט שרעק?
דא הייבן מענטשן אן צו פארשטיין. דאס איז נישט סתם א באווייז — דאס איז א מעסעדזש, א ווארענונג. גאט קען טיילן מכות, אבער ער קען אויך היילן. דער מענטש טראכט אז ער קען זיין אין קאנטראל, אבער ווען גאט וויל, קען ער אים שטעלן אין קרעציגע פינסטערנישן — און אזויווי ער שטעלט אים דארט, אזוי קען ער אים ארויסציען אין איין רגע.
אבער די גרעסטע שרעק איז נאך בעפאר זיי. דער רבי נעמט א קליין שיסל וואסער וואס איז ספעציעל געליפערט געווארן פונעם "גאלף אוו אמעריקע" — דאס וואסער וואס שענקט לעבן פאר גאנץ אמעריקע, דאס וואסער וואס דער פרעזידענט האלט פאר א גאט. עס גליטשט, בלוי, רואיג, אין טיפעניש פון שיסל…
און דער הייליגער רבי, מיט א שטילער, זיכערער באוועגונג, גיסט עס אראפ אויף דער טרוקענער וויליאמסבורגער ערד.
און ווען די ערשטע טראפן קלאפן זיך אן אין דער ערד… בלוט!
רויט, שטייף, לויפט עס איבער דעם טרוקענעם זאמד ווי עס וואלט געשפריצט פון די הארץ-אדערן פון דער וועלט. מענטשן ווערן ווידער בלאס.
עס איז קיין ספק מער נישט; די גוים מיינען אז זיי קענען האלטן בני ישראל אין קייטן? דער טייך וואס זיי פארהייליגן וועט ווערן בלוט. די גאנצע מלוכה וועט ווערן בלוט. די וואלקן-קראצער פיראמידן וועלן אלע אראפקומען. דאס איז א שטרענגע ווארענונג, א קלארער סימן.
דער עולם שטייט ווי אנגעגאסן מיט זיסן וויין, אפגעריסן פון ווערטער. די ניסים זענען גארנישט קיין ווערטל. און דער רבי, דער שליח השם, ער שטייט אין צענטער, זיין פנים ליכטיג און רואיג, און ער זאגט גארנישט. ער דארף נישט.
כלל ישראל פארשטייט — גאט פירט די וועלט, גאולה איז אויפ'ן וועג, און אצינד האט דער רבי אויפגעוויזן אן קיין צווייפל אז ער איז טאקע דער אמת'ער שליח.
אין די קומענדיגע טעג נעמט א פריידיגע כוואליע איבער די אידישע קווארטאלן פון גרעיטער ברוקלין. מענטשן רעדן איבער די ניסים מיט באגייסטערונג, טוען תשובה און גרייטן זיך מיט עקסטאז צו דער נאנטער גאולה.
אבער די איבערראשונג האלט נישט אן אויף לאנג. נישט יעדער נעמט אזוי גלאט אן די נייע משיח'יסטישע באוועגונג, און א שטילע פאליטיק הייבט אן שלאגן ווארצלען ביי די ווינקלען און קרעמלעך פון אלטשטאט וויליאמסבורג.
עס פאנגט זיך אן מיט א באשיידענער קבוצה פון סקעפטיקער, וואס וואקסט מיט יעדן פארבייגייענדן טאג. זיי באשטייען בעיקר פון ברייטקעפיגע דיינים, געשליפענע דענקער און קליגערע מענטשן ווי דער דורכשניט, אבער צו זיי כאפן זיך אויך צו סתם לאנגיעריגע פיינט וואס טרעפן איצט א וועג אונטערצוהאקן די פיס פונעם רבי'ן שליט"א.
די חבורה באקומט גאנץ שנעל א געזונטע אטמאספער און א פעסטע סטרוקטור, און עס הייבט אן פארמירן א שפאגל נייע קולטור אינערהאלב וויליאמסבורג.
פארשטייט זיך אז פון בית רבינו האלט מען א נאנטן אויג אויף זייערע אקטיוויטעטן, רעאגירנדיג מיט שארפע קאנטער-אטאקעס ווען נויטיג, און עס נעמט נישט לאנג אז א פולשטענדיגע טיילונג זאל זיך אנטוויקלען.
סאטמאר איז צעטיילט — צום צווייטן מאל!
נייע בתי מדרשים, מוסדות און אנדערע סערוויסעס נעמען זיך ארויסשפראצן פון אלע זייטן, מאכנדיג ריזיגע לעכער אין דער ביז יעצטיגער שטארקער סיסטעם. די נייע, זאכליכע הנהלות און פראקטישע רבנים וועלכע זענען עוסק אין בויען די נייע מוסדות, ניצן אויס די איינמאליגע געלעגנהייט און מאכן זיכער אז די פראבלעמען פון דער אלטער סיסטעם קומען נישט אריין אין דער נייער געזעלשאפט.
אינצווישן דערנענטערט זיך כ"ו אב, דער נאציאנאלער יום הזכרון צו די בלוטיגע שלאכטן וועלכע פלעגן פארקומען אין שטעטל מיט יארן בעפאר. און ווי יעדעס יאר, גרייטן זיך ביידע צדדים אויף א צערעמאניעלער קאנפראנטאציע מיט'ן צד שכנגד, אינעם טאג ווען ביידע פארטייען געפינען זיך בעל כרחם אויף איין פעלד. אבער דאס יאר איז עס נישט זיין צווישן די צוויי ברידער, נאר צווישן די שפאגל נייע שונאים — די משיח'יסטן קעגן די "ערב רב".
מען קען שפירן די שפאנונג אין דער לופט. וואו מען שטייט און גייט רעדט מען בלויז איבער דעם בעפארשטייענדן יארצייט. אייוועלט און אידטיש זענען אייניג צעטיילט איבער דעם נושא, מיט מנהלים און ניקס אויף ביידע צדדים. די גאנצע אידישע וועלט פאלגט נאך די דראמא מיט נייגער.
ענדליך קומט אן דער גרויסער טאג. אין בית רבינו איז דער מצב אנגעצויגן. דער רבי שליט"א זיצט אין זיין הערמעטיש-פארמאכטער שטוב שוין פאר לאנגע שעות, איבערגעבויגן איבער דיקע ספרים און ביכער. דער פרינטער אין דער זייט האלט אין איין אויסשפייען ארטיקלען און זשורנאלן וואס דער רבי לאדנט אראפ פונעם געוועב, און דער רבי לערנט אלעס גרינטליך דורך.
זינט ער האט געהאט געמאלדן אז ער וויל האלטן אן עפנטליכע דרשה מארגן אין בית החיים, און ביידע צדדים זאלן זיין אנוועזנד, האט ער כמעט נישט געטון עפעס אנדערש ווי ליינען, לערנען און דורכבליקן לאנגע בלעטער אויף אידישע און ענגלישע פארומס, זיך באוואפענענדיג מיט די אייביגע ווערטער פון אומצאליגע חכמי הדורות.
נאך לאנגע שעות פון העפטיג שטודירן און איינזאפן, נעמט ער זיך שרייבן די גרויסארטיגע דרשה. ער שרייבט און מעקט, לייגט צו און שניידט אראפ, בשעת די גבאים אינדרויסן רייבן זיך די הענט מיט פארגעניגן, קלערנדיג מיט צופרידנהייט וואספארא געלונגענעם דזשאב ער וועט לכאורה דערליווערן מארגן ביים ציון במקהלות רבבות.
דער רבי אליין איז אבער נישט א טייל פון זייער שמחה. ער איז גאר ערנסט און פארטראכט, קיינער חלומ'ט נישט וואס זיינע אמת'ע פלענער זענען.
ענדליך פייפט שוין די מאטארקאדע, און דער דער רבי קומט ארויס פון הויז באוואפנט מיט זיין דרשה. מען לאזט זיך ארויס אויף דער רייזע.
ביים ציון טוט זיך א געווירבל. בחורימ'לעך און קינדער יאווען זיך ארום די פיל געצעלטן מיט קינדישן נייגער, בעת טאטעס און זיידעס שפאנען מיט ערנסטע געזיכטער ארויף דעם שטראז צום אוהל הקדוש, וואו עס איז ספעציעל אויפגעשטעלט געווארן א ריזיגער שטענדער מיט צענדליגער מיקראפאנען און לייוו סטרימינג אפאראטן.
כסדר'דיגע קאנפראנטאציעס קומען פאר צווישן די משיח'יסטן און די קעגנער, וועלכע פרובירן ווי ווייט מעגליך אויסצומיידן די נארישע קריגערייען, אבער ווערן פארט פראוואקירט דורך די קטנים אין ערוואקסענע קערפער פון די חסידים.
צו דער באשטימטער שעה הערט זיך די יאמערליכע סירענע פון דער דערנענטערדיגער מאטארקאדע, און א טאפנדע שפאנונג לאזט זיך אראפ אויפ'ן פעלד.
דער רבי שליט"א מאכט זיין וועג ארויף דעם בארג, ארומגענומען מיט עטליכע רינגען קווינס בחורים. איין האנט האלט דעם הייליגן שטעקן, די צווייטע לאנט זיך אן אויפ'ן הויז בחור. דער ציבור קוקט מיט איינגעהאלטענע אטעמס ווי ער שטעלט פאמעליכע טריט, ביז ער גרייכט ענדליך צום מיקראפאן.
די גאנצע וועלט איז צוגעשמידט צו דער לעבעדיגער רעקארדירונג. ישיבות און כוללים זענען ליידיג ווי תשעה באב נאכמיטאג, און אין די קיאסקן קען מען קיין נאדל נישט אריינשטופן.
"אין דער וואכעדיגער סדרה," הייבט ער אן מיט זיין ווייכער שטימע וואס הילכט אפ איבער'ן שטח, "ווערט געברענגט די פרשה פון וויאזוי מען זאל אננעמען און אפווארפן נביאים ביי כלל ישראל. שטייט דאך שוין אין רמב"ם אז באמת האט נישט קיין זין צו גלייבן אין א נביא מחמת די אותות ומופתים וואס ער טוט. נאר וואס דען? היות כלל ישראל האט מאמת געווען די נבואה פון משה רבינו, זענען מיר מחוייב אנצונעמען די ווערטער פון יעדן נביא וואס מאכט א מופת, פשוט אלס די מצוה וואס שטייט אין תורת משה — נישט ווייל דער מופת איז באמת א ראיה צום נביא'ס אויפריכטיגקייט.
"ס'איז דאך באקאנט וואס דעיוויד הום האט געהאלטן אויף ניסים," גייט די דרשה פלוצלינג אריין אין א נייער פאזע. "זיין עפיסטעמאלאגיע איז דאך געווען אז אלעס וואס מיר ווייסן איז בלויז מכוח אונזער ערפארונג, אלזא קענען מיר נישט גלייבן קיין שום עדות'שאפט אויף ניסים וואס גייען קעגן די נאטירליכע געזעצן, וויבאלד דאס איז זיך דירעקט סותר מיט דער ערפארונג פון ביליאנען מענטשן וואס האבן בייגעוואוינט די געזעצן פון נאטור אויף איר אייביגן וועג."
מענטשן בליקן זיך איבער, טייל מיט איבערראשטע בליצן אין די אויגן און טייל מיט טאטאלער אומפארשטענדעניש. עס איז גאנץ קלאר ניכר אז בעת דער צד שכנגד — די ערב רב — פארשטייט זייער גוט וואס ער זאגט, איז זיין אייגענער צד, די חסידים און משיח'יסטן, געפלעפט און ערשטוינט, נישט האבנדיג קיין מושג וואס די אלע ווערטער און זאצן דארפן באדייטן.
דער רבי קוקט זיך ארום אויף דעם קאנטראסט מיט א צופרידענעם בליק, און איז ממשיך: "ברוך שפינאזא האט געהאט אן ענליכע שיטה, אבער מיט א צווייטן יסוד. ער האט גע'טענה'ט אז היות גאט איז נאטור, האט דאך נישט קיין זין אז ער זאל פראקטיצירן אזעלכע ניסים וואס גייען קעגן זיינע אייגענע געזעצן.
"דער אמת איז דאך אבער, אז מען קען מיט זיי ביידע זיך דינגען," איז דער רבי ממשיך זיין פלפול. "הומ'ס עפיסטעמאלאגיע איז דאך אויבנאויף סתם אזוי א 'סירקולער ארגומענט'," דרייט ער מיט דער צונג ווי א געשליפענער פראפעסאר ביים ארויסזאגן די פילאזאפישע טערמינען.
"ער האט געשריגן חי וקיים אז קיין שום עדות איז נישט שטערקער ווי אונזער ערפארונג, חוץ אויב די מסקנא אז דאס עדות איז פאלש וועט זיין א גרעסערער נס ווי דאס עדות זעלבסט. דאס איז, פארשטייט זיך, געבויט אויף זיין הנחה אז מיר קוקן אויף די אומצאליגע מאלן ווען זאכן זענען געפארן לויט די נאטירליכע געזעצן, און פון דארט קומען מיר צו דער מסקנא אז אזוי וועט עס ווייטער לויפן. אבער דאס איז דאך אונזער גאנצער שאלה: צי זאכן קענען פון מאל צו מאל גיין אנדערש ווי די נאטירליכע געזעצן! איז וואספארא זין האט צו קוקן אויף אלע מאלן ווען עס איז 'יא' געגאנגען לויט די געזעצן? עס איז ווי דו זאלסט מיר זאגן אז ניסים געשעען נישט, ווייל זיי געשעען נישט…"
דער רבי איז אומבאמערקט ארויף עטליכע טענער, און די גבאים זענען געצוואונגען אים צו ציען ביים ארבל.
"נאכמער אבסורד איז, אז אצינד וועט קיין שום עדות נישט זיין גענוג פאר הום, ווייל אין דער רגע וואס דער עד מאכט אויף זיין מויל צו זאגן אז ער האט בייגעוואוינט א נס, וועט אים הום שטיל מאכן מיט דער טענה אז ער איז שוין נישט קיין באגלייבטער עד היות ער גייט קעגן די נאטירליכע געזעצן… אין אנדערע ווערטער, ער גיבט נישט קיין שום שאנס פאר א נס צו פאסירן, אן געבן א קלארער סיבה דערצו.
"אן ענליכע טענה צו הומ'ס, כאטש אנדערש אראפגעלייגט, איז אז אויסערארדנטליכע געשעענישן וואס זענען נישט ווארשיינליך, פארלאנגען אויסערארדנטליכן באווייז. און כאטש וואס דאס הערט זיך אפשר זייער געשמאק און אויפריכטיג, איז קלאר אז עפעס שטימט נישט דערמיט. אנדערש וואלט מען נישט געטארט געטרויען דאס נייעס בלעטל וואס אנאנסירט די לאטערי נומערן, חוץ אויב ער ברענגט אומגעהויערע קוואנטומען פון באווייז דערצו. דאס איז דאך א גאר אומווארשיינליכער נומער…
"נו, וואס טאקע איז נישט ריכטיג דא?" קוקט זיך דער רבי ארום אויף זיינע קאמאן קאור שטודירטע חסידים. "דער ריכטיגער וועג וואלט ענדערש געווען צו פרעגן, וואס זענען די שאנסן אז דער באווייז זאלן קענען אפירקומען אויפ'ן זעלבן אופן ווי עס איז אצינד אפירגעקומען, ווען די געשעעניש וואלט געווען פאלש. אויב זענען די שאנסן גאר נידריג, דאן קענען מיר לכאורה אננעמען דעם באווייז און זאגן אז די געשעעניש איז טאקע יא געשען.
"צוריק צו ברוך שפינאזא," צירקלט דער רבי צוריק, "מיין איך אז מען דארף נישט קיין סך זאגן אים אפצופרעגן. כל זמן 'ער' ברענגט נישט קיין באווייז אז די געזעצן פון נאטור אפערירן אין א פארמאכטער סיסטעם, אן קיין שום דרויסנדיגער מאכט, האט ער בכלל נישט קיין רעכט איר אנצורופן גאט. און אזעלכער באווייז, ווי איר אלע ווייסט מסתמא, איז נישט מעגליך צו שאפן. סימיולעישאן טעאריע…" גיבט ער א ווארף צו א ביינדל, בבחינת תן לחכם ויחכם עוד.
"לאמיר דאס מסביר זיין מיט א משל וואס זשאן לענאקס פון קעימברידזש האט אמאל נאכגעזאגט אין הארווארד אוניווערסיטעט: שטעלט אייך פאר אז איך לייג אריין טויזנט דאלאר אין א פארמאכטער קאסע. א טאג דערויף, לייג איך ווידעראמאל אריין טויזנט דאלאר. אבער דעם דריטן טאג טרעף איך דארט בלויז פינף הונדערט דאלאר. אלזא, וועלכע געזעצן זענען דא פארלעצט געווארן? די געזעצן פון אריטמעטיקס, אדער די געזעצן פון די פאראייניגטע שטאטן?..."
א שטילער ברום פון געלעכטער גייט אריבער דאס פעלד.
דער רבי איז ממשיך. "און וויאזוי ווייסן מיר טאקע אז די געזעצן פון די פאראייניגטע שטאטן זענען די וואס זענען געבראכן געווארן? ווייל עס איז אריינגעקומען א האנט 'פונדרויסן' פון דער סיסטעם! אויב וואלטן מיר געהאט קלארע ראיות אז עס עקזיסטירט נישט קיינע געזעצן אינדרויסן פונעם ראלם פון פיזיקס, בלויז דאן וואלטן מיר געהאט די רעכט צו זאגן אז ניסים זענען אוממעגליך!
"אבער חוץ מזה, איז שפינאזא'ס פילאזאפיע זייער שווער צו פארשטיין. נישט אומזיסט ווערט ער באצייכנט דורך טייל אלס גלויביגער און דורך אנדערע אלס אטעאיסט. וויאזוי קען מען בכלל גיין צום טיש מיט אזא מענטש? איך וואלט אים אויך געלייגט אין חרם...
"דערנאך איז פארהאן א צווייטע שיטה וואס זאגט אז א מופת מוז בכלל נישט סותר זיין די געזעצן פון פיזיקס כדי צו קענען ווערן אנגערופן נס! מיר אידן ווייסן דאס פון דער מעשה פון מגילת אסתר!"
דער פלפול גייט אריין טיפער און טיפער, זיך דערגרונטעווענדיג צו די סאמע יסודות פון מעטאפיזיקס, אנטאלאגיע, רעאליזם און עפיסטעמאלאגיע. דער רבי נעמט ארויס פון זיין באגאזש איין פילאזאפישע שיטה נאך דער צווייטער, צענעמענדיג און בויענדיג איינס ביי איינס. דער ציבור, אדער טייל פון זיי, שלינגט די פערל ווערטער מיט דארשט, בעת דער אנדערער טייל, בעיקר די משיח'יסטן, ווייסן נישט וועלכן רוח האט זיי באטראפן.
ענדליך קומט די לעצטע פאזע פון דער דרשה, וואו דער רבי הייבט אן רעדן איבער די לעצטע שטורמישע צייטן וואס זענען אריבער אויף דער קהילה.
דער רבי קוקט זיך ארום אויפ'ן עולם. אן ערנסטע שטילקייט הערשט צווישן די מאסן.
"דער גרעסטער נס איז נישט ווען א שטעקן ווערט א שלאנג, אדער ווען בלוט ווערט וואסער," זאגט דער רבי, "דער גרעסטער נס איז ווען א מענטש קען זיך אליין טוישן. ווען א מענטש קען ארויסקומען פון זיין מצרים — פון זיין אייגענער קליינקעפיגקייט, פון זיינע אייגענע מגבלות."
א טיפער רגש נעמט איבער דעם ציבור. די חסידים, וועלכע זענען צוגעוואוינט ענדערש צו הערן הייסע דרשות אויף אמונה פשוטה, שפירן זיך אומזיכער. די מתנגדים און סקעפטיקער, פון דער אנדערער זייט, ווערן צוגעצויגן צו די ווערטער ווי צו א מאגנעט.
"דער אייבערשטער גיבט פאר יעדן דור זיינע אותות ומופתים," זאגט דער רבי, "אבער נישט צו ווייזן זיין כח — מיר ווייסן דאך שוין אז ער איז כל יכול! נאר כדי אונז צו געבן א בליץ אין דער אמונה, כדי אונז צו מאכן טראכטן.
"ווייסט איר וואס דער גרעסטער נס פון אונזער דור איז? אז אין א וועלט פון ביליאנען מענטשן וואס זענען פארנומען מיט געלט, כבוד, און תאוות, זענען נאך דא אידן וואס זוכן דעם אמת."
דער רבי נעמט א טיפן אטעם און הייבט זיין שטימע: "איין זאך איז אבער איבערהויפט וויכטיג צו געדענקען, און דאס איז וואס דער רמב"ם שרייבט, אז דער וואס גלייבט בלויז צוליב א מופת, איז א נאר און א שוטה! אלזא, אינעם יעצטיגן היסטארישן מאמענט, טו איך פראקלאמירן, אז די אלע וואס האבן מיך געהאלטן פאר משיח צוליב די ניסים וואס איך האב געמאכט, קענען זיך האלטן צו דער נארישער סיסטעם אן מיר! נעמט אויף א צווייטן בעל מופת! איך גיי אריבער צום צד שכנגד! דארט געפינען זיך די קלוגע, ערליכע און אויפריכטיגע מענטשן!
"דאס איז געווען מיין פלאן פון אנהייב אן, און האט מיר אלע א פרייליכן כ"ו!"
