- זיך איינגעשריבן
- סעפ. 14, 2024
- מעסעדזשעס
- 78
- רעאקציע ראטע
- 553
לאור א שנירל פון חברינו אנטוישטער יונגערמאן, האב איך זיך דערמאנט פון א פאר ווערטער וואס איך האב זיך אמאל אפגעשריבן וועגן שדים, אט איז זי פאר אייך:
לאמיר זיך נעמען איבער שדים
אז מיר הערן און לערנען אזויפיל וועגן שדים, האבן מיר געוויס א רעכט צו וויסן וואס זענען דאס די שדים פון וואס מיר הערן אזויפיל אין גמרא אין ספרי ראשונים און אין סיפורי צדיקים.
די אזויגערופענע אויפגעקלערטע ווילן זאגן כדרכם אז די פארצייטישע האבן גע׳דמיון׳ט אויף תולה ארץ, שדים איז פארצייטישע אבערגלייבונגען און מיטאלאגיע גלייך ווי אנדערע אבערגלייבונגען וואס לא היה ולא נברא, די פארצייטישע האבן געלעבט אין דערפער און געווען אומוויסנד האבן זיי גע׳דמיון׳ט און ״געזען״, זיך אויסגעדאכט און געמאכט סיפורים וואס באשטייט נישט.
אונז זענען אבער קלוגער פון דעם. חז״ל זענען נישט געווען קיין נארישע מענטשן, און אויך, מען קען נישט זאגן אז די גאנצע וועלט האט סתם גע׳דמיון׳ט אן קיין האפט, ס׳האבן דאך געגלייבט אין שדים נישט נאר אידן, נאר אלע מענטשן אין די וועלט. מוז זיין אז עפעס האבן זיי צו זאגן, יש דברים בגוי, עפעס ווייסן זיי.
מאנכע ווילן דערפאר זאגן, אז נכון הדבר, שדים איז אן עכטע זאך, אבער ס׳מוז נישט זיין עפעס וואס מיר מענטשן פון שטאט קענען נישט משיג זיין, שדים זענען וואלד מענטשן לאמיר זאגן אדער עפעס מיסטעריעזע חיות פון וואלד אדער וואס, און די פארצייטישע האבן שוין צוגעלייגט און געמאכט א צימעס, אבער דער יסוד איז דא, עס איז געבויט אויף מציאות.
איז מיר איינגעפאלן אז דאס מערסט קרוב לאמת וועט זיין אז מען באטראכט דעם שורש פונעם ווארט ״שד״, שד איז מלשון שוד ושבר, א סארט ״שאק״ ווי מען רופט עס היינט, א פארכאפער, מען קען דערפאר מציע זיין א סברא אז שד בלשון חז״ל איז א שם כולל פאר אלעם פחד׳דיג, במחתרת׳דיג, אימה׳דיגע מזיק׳ישע געגנווארגן.
און דא דארף מען וויסן אז אמאל האבן מענטשן, יודן און גויים צוגלייך, באזונדער שטארק געגלויבט אין א פאראייניגטער כח הרע, דהיינו אז אלע שלעכטע רשעות׳דיגע טונקעלע כוחות נעמען זיך פון איין שורש הרע, נאר בעת די היידענישע געצדינערישע גויים געגלייבט אז דער דאזיגער כח הרע איז א זעלבסשטענדיגער אן דעם יד השם האט דער איד געגלויבט אז דער דאזיגער כח הרע קומט סוף כל סוף פון באשעפער. דערפאר ווערן טיילמאל די אלע שלעכטע גאטהייטן און כוחות, די מלאכי חבלה, דער שטן, כישוף, נחשים, די סטרא אחרא, מזיקים, און שדים, אלע געשטעלט אין איין כנופיה. כאטש וואס שדים און מזיקים ווערן געווענדליך דערמאנט מיט א פאלקליכן כאראקטער בעת די אנדערע מיט מער א רעיון׳ישע כאראקטער.
שדים און מזיקים זענען דעריבער ככל הנראה לויטן פשוט׳סטן פשט, א הויפן - ״פאלקליכע יצורים וואס דערשרעקן און זענען מזיק״, ד.ה. עס איז א טערמין פאר א ״באגריף״ ווי איידער פאר א ״בריה״, גלייך ווי דאס ווארט ״שלעכטץ״ איז א טערמין פאר באגריף און נישט פאר א סארט בריה.
אינעם גדר פון דער באגריף שדים ומזיקים, זענען נכלל כל מיני מיסטעריעזע כוחות און ברואים וואס זענען באצויגן געווארן צו שווארצע שרשים. דאס איז כולל סיי חיות וועלעכע באהאלטן זיך אין וואלד און מאכן משונה׳שיגע קולות, לאמיר זאגן א שטייגער ווי די הייאינע, סיי מיסטעריעזע רעש׳ן און צאמפאלונגען אין די טיפענישן פון א קעלער, און, סיי חלומות אדער חזיונות וואס מענטשן זעען און דערציילן עד היום הזה.
לאור הנ״ל וואלט איך צוטיילט דער עקזיסטענץ פון מציאות׳דיגע שדים בכתבי קדמונינו אין דריי גרופעס. איינס, כל מיני חיות משונות אין די פינסטערנישן און באהעלטענישן. צוויי, מיסטעריעזע גערידער און קראכונגען אין די פינסטערניש, און דריי, פונסטערע חלומות וחזיונות.
מיט דעם פארשטייען מיר די פארשידענע סתירה׳שיגע שילדערייען פון חז״ל איבערן אויסזעהן פון א שד, דא זעען זיי אויס ווי ציגן, דא זענען זיי האלב מענטשן האלב מלאכים, דא האבן זיי נישט קיין האר, און דא קען מען זיי זעען דורך א שפאקטיוו פון אש פון א קאץ און זיי נעמען אונז ארום אומעטום. ווייל עס האנדלט זיך פון פיל פארשידענארטיגע פאלקליכע ברואים, איינס נישט דומה צום אנדערן.
אחרי הודע אלוקים אותך את כל זאת, פארשטייען מיר שוין אז ״שדים״ זענען היינט מציא פונקט ווי א מאל, ווייל שדים איז א שם הכולל פון כל מיני מיסטעריעזע טשעפענדע ברואים, נאר מיט אנדערע נעמען און אנדערע פרעספעקטיווס אויף זיי, ווייל אזויווי ציוויליזאציע איז פטור געווארן פון אלטערטימליכע באגריפן אלץ א דרך חיים, האבן נייע פארגעשריטענע באגריפן איבערגענומען זייער ארט און אנגעהויבן פארשטעלן אלטע זאכן אין מאדערנע ווערטער.
אלעס מער אויסטערליש ווי די דערמאנטע קטעגאריעס פון שדים זענען תוספות פון מספרי סיפורים, קינדישע מעשיות, און בעלי דמיונות. אויך קען זיין, דאס דארף דערמאנט ווערן, אז אמאליגע שארלאטאנען פלעגן אויסנוצן די אמונה וועגן שדים און די סיפורים וועלעכע האבן צורקולירט ארום זיי, און באשווינדלט ווייבער זאגענדיג אז זיי זענען שדים און אזוי זיי באריפלט און בארעפלט.
נאר מיר קענען נישט ענדיגן אנע דערמאנען די ״עיליענס״ אדער ווי מען רופט עס אין עברית ״חזרים״ און אין מאמע לשון ״גרינע מענטשן״. טא, וואס זענען דאס די עיליענס? צו האבן זיי א שייכות צום קאטעגאריע שדים פון חז״ל? דער ענטפער איז חד משמעית, יא, א גרויסער יא! עיליענס איז פשוט א נייער נאמען פאר שדים.
לאמיר זיך נעמען איבער שדים
אז מיר הערן און לערנען אזויפיל וועגן שדים, האבן מיר געוויס א רעכט צו וויסן וואס זענען דאס די שדים פון וואס מיר הערן אזויפיל אין גמרא אין ספרי ראשונים און אין סיפורי צדיקים.
די אזויגערופענע אויפגעקלערטע ווילן זאגן כדרכם אז די פארצייטישע האבן גע׳דמיון׳ט אויף תולה ארץ, שדים איז פארצייטישע אבערגלייבונגען און מיטאלאגיע גלייך ווי אנדערע אבערגלייבונגען וואס לא היה ולא נברא, די פארצייטישע האבן געלעבט אין דערפער און געווען אומוויסנד האבן זיי גע׳דמיון׳ט און ״געזען״, זיך אויסגעדאכט און געמאכט סיפורים וואס באשטייט נישט.
אונז זענען אבער קלוגער פון דעם. חז״ל זענען נישט געווען קיין נארישע מענטשן, און אויך, מען קען נישט זאגן אז די גאנצע וועלט האט סתם גע׳דמיון׳ט אן קיין האפט, ס׳האבן דאך געגלייבט אין שדים נישט נאר אידן, נאר אלע מענטשן אין די וועלט. מוז זיין אז עפעס האבן זיי צו זאגן, יש דברים בגוי, עפעס ווייסן זיי.
מאנכע ווילן דערפאר זאגן, אז נכון הדבר, שדים איז אן עכטע זאך, אבער ס׳מוז נישט זיין עפעס וואס מיר מענטשן פון שטאט קענען נישט משיג זיין, שדים זענען וואלד מענטשן לאמיר זאגן אדער עפעס מיסטעריעזע חיות פון וואלד אדער וואס, און די פארצייטישע האבן שוין צוגעלייגט און געמאכט א צימעס, אבער דער יסוד איז דא, עס איז געבויט אויף מציאות.
איז מיר איינגעפאלן אז דאס מערסט קרוב לאמת וועט זיין אז מען באטראכט דעם שורש פונעם ווארט ״שד״, שד איז מלשון שוד ושבר, א סארט ״שאק״ ווי מען רופט עס היינט, א פארכאפער, מען קען דערפאר מציע זיין א סברא אז שד בלשון חז״ל איז א שם כולל פאר אלעם פחד׳דיג, במחתרת׳דיג, אימה׳דיגע מזיק׳ישע געגנווארגן.
און דא דארף מען וויסן אז אמאל האבן מענטשן, יודן און גויים צוגלייך, באזונדער שטארק געגלויבט אין א פאראייניגטער כח הרע, דהיינו אז אלע שלעכטע רשעות׳דיגע טונקעלע כוחות נעמען זיך פון איין שורש הרע, נאר בעת די היידענישע געצדינערישע גויים געגלייבט אז דער דאזיגער כח הרע איז א זעלבסשטענדיגער אן דעם יד השם האט דער איד געגלויבט אז דער דאזיגער כח הרע קומט סוף כל סוף פון באשעפער. דערפאר ווערן טיילמאל די אלע שלעכטע גאטהייטן און כוחות, די מלאכי חבלה, דער שטן, כישוף, נחשים, די סטרא אחרא, מזיקים, און שדים, אלע געשטעלט אין איין כנופיה. כאטש וואס שדים און מזיקים ווערן געווענדליך דערמאנט מיט א פאלקליכן כאראקטער בעת די אנדערע מיט מער א רעיון׳ישע כאראקטער.
שדים און מזיקים זענען דעריבער ככל הנראה לויטן פשוט׳סטן פשט, א הויפן - ״פאלקליכע יצורים וואס דערשרעקן און זענען מזיק״, ד.ה. עס איז א טערמין פאר א ״באגריף״ ווי איידער פאר א ״בריה״, גלייך ווי דאס ווארט ״שלעכטץ״ איז א טערמין פאר באגריף און נישט פאר א סארט בריה.
אינעם גדר פון דער באגריף שדים ומזיקים, זענען נכלל כל מיני מיסטעריעזע כוחות און ברואים וואס זענען באצויגן געווארן צו שווארצע שרשים. דאס איז כולל סיי חיות וועלעכע באהאלטן זיך אין וואלד און מאכן משונה׳שיגע קולות, לאמיר זאגן א שטייגער ווי די הייאינע, סיי מיסטעריעזע רעש׳ן און צאמפאלונגען אין די טיפענישן פון א קעלער, און, סיי חלומות אדער חזיונות וואס מענטשן זעען און דערציילן עד היום הזה.
לאור הנ״ל וואלט איך צוטיילט דער עקזיסטענץ פון מציאות׳דיגע שדים בכתבי קדמונינו אין דריי גרופעס. איינס, כל מיני חיות משונות אין די פינסטערנישן און באהעלטענישן. צוויי, מיסטעריעזע גערידער און קראכונגען אין די פינסטערניש, און דריי, פונסטערע חלומות וחזיונות.
מיט דעם פארשטייען מיר די פארשידענע סתירה׳שיגע שילדערייען פון חז״ל איבערן אויסזעהן פון א שד, דא זעען זיי אויס ווי ציגן, דא זענען זיי האלב מענטשן האלב מלאכים, דא האבן זיי נישט קיין האר, און דא קען מען זיי זעען דורך א שפאקטיוו פון אש פון א קאץ און זיי נעמען אונז ארום אומעטום. ווייל עס האנדלט זיך פון פיל פארשידענארטיגע פאלקליכע ברואים, איינס נישט דומה צום אנדערן.
אחרי הודע אלוקים אותך את כל זאת, פארשטייען מיר שוין אז ״שדים״ זענען היינט מציא פונקט ווי א מאל, ווייל שדים איז א שם הכולל פון כל מיני מיסטעריעזע טשעפענדע ברואים, נאר מיט אנדערע נעמען און אנדערע פרעספעקטיווס אויף זיי, ווייל אזויווי ציוויליזאציע איז פטור געווארן פון אלטערטימליכע באגריפן אלץ א דרך חיים, האבן נייע פארגעשריטענע באגריפן איבערגענומען זייער ארט און אנגעהויבן פארשטעלן אלטע זאכן אין מאדערנע ווערטער.
אלעס מער אויסטערליש ווי די דערמאנטע קטעגאריעס פון שדים זענען תוספות פון מספרי סיפורים, קינדישע מעשיות, און בעלי דמיונות. אויך קען זיין, דאס דארף דערמאנט ווערן, אז אמאליגע שארלאטאנען פלעגן אויסנוצן די אמונה וועגן שדים און די סיפורים וועלעכע האבן צורקולירט ארום זיי, און באשווינדלט ווייבער זאגענדיג אז זיי זענען שדים און אזוי זיי באריפלט און בארעפלט.
נאר מיר קענען נישט ענדיגן אנע דערמאנען די ״עיליענס״ אדער ווי מען רופט עס אין עברית ״חזרים״ און אין מאמע לשון ״גרינע מענטשן״. טא, וואס זענען דאס די עיליענס? צו האבן זיי א שייכות צום קאטעגאריע שדים פון חז״ל? דער ענטפער איז חד משמעית, יא, א גרויסער יא! עיליענס איז פשוט א נייער נאמען פאר שדים.
