- זיך איינגעשריבן
- מאי 4, 2024
- מעסעדזשעס
- 836
- רעאקציע ראטע
- 3,513
נעכטן בין איך געפארן מיט מיין קאר און וואס קען דען א איד טראכטן אום סאמע ערב ראש השנה אויב נישט וועגן די שיינע דאווענען, די נוסחאות? און אזוי דרייווענדיג האב איך מיך אינטערגעזינגען דעם נוסח פונעם שליח ציבור פון איינע פון די תפילת עמידה, און אזוי זינגעדיג האב איך מיך טאקע דערמאנט פון ראש השנה, דעם פארכט און ציטער, ס'הייסט מ'איז ממליך א קעניג — א זאך וואס מאכט יעדן איד אויפציטערן. און וואס קומט נעקסט? ס'הייסט דו פרעגסט נאך? קוק אריין אין סידור און טייטל... דרימל נישט! ראש השנה דרימעלט מען נישט... אבער איך בין אויפגעשטאנען אזוי פרי... איך בין אויך, יעדער איז... זוכסט תירוצים אדער דו ווילסט זיין אן עהרליכער איד?!
אומגעפער צוועלף אזייגער אינמיטן די טונקעלע נאכט הערט זיך פייפערייען פון די שיפן, הערליכע פייערקרעקער פון אלע זייטן, מען זעהט הונדערטער און טויזענטער צוקוקער, ריזיגע קריסטאלענע בּאלליס ווערן אראפגעווארפן פון הויכע זוילן, ווער ווייסט דען נישט צו זאגן פונעם יערליכן-באקאנטן מעיסיס קריסטעל באלל פאראדע - ווען מ'לאזט אראפ דעם הערליכן בּאלל געמאכט פון קריסטאל אריינצופייערן דעם נייעם יאר. ערב דעם נייעם יאר, מעכטיגע סעילס קומען פאר אומעטום, די פארקינג לאטס זענען פול מיט איינקויפערס, מתנות מיט אלע צרכים אריין צו פייערן דעם נייעם יאר, וויין מיט שנאפּס גיסט זיך ווי וואסער, דער עולם איז לוסטיג לעבעדיג, די היימען באצירט מיט הערליכע דעקאראציע, לעקטערישע ביימער איינגעהילט אין ווייסע ציכטיגע שניי, מוזיק רייסט זיך פון אלע ווינקלן. דער עולם הוליעט ביזן פרי מארגן.
וואס אזוינס האט פאסירט אין שטאט? ס'הייסט? א נייעם יאר קלינגט מען אריין! און דו פרעגסט נאך קשיות?!
נעה, חס ושלום! וואס ווייסן שוין די גוים, א חרפּה און בושה! אזוי פייערט מען אריין דעם נייעם יאר? ס'דערקענט זיך אז זיי די גוים פארמאגן נישט קיין גמרא און מדרשים, קיין בני יששכר, אגרא דכלה מטה אפרים און נועם אלימלך, און ווער רעדט נאך פון א רעבּ שייעלע. וואויל איז פאר אונז אידן אז מיר זענען די עם הנבחר און מיר האבן די פונקטליכע אינסטרוקציעס וויאזוי אויסצוניצן א נייעם יאר פייערונג! מיר פארמאגן א דינא קשיא פאר בּיז חצות מיט א דינא רפיא לאחר חצות, אימה ויראה, פארכט מיט שרעק אויסגעמישט, מיט א ווער-ווייסט-וואס דער גרויסער פארכטיגער קעניג וועט אונז אנשרייבן. מיטן זיצן פאר לאנגע שעות אין ס'מדרש און קייען ווערטער וואס רוב עולם פארשטייט ניטאמאל און אויסהערן בנש"ק'לך מיט זייערע רויע קולות וועלכעס הערט זיך ווי נאכן זיך גערגלען מיט זאלץ וואסער און חרוסת... אבער למעשה זענען מיר דער אויסגעוועהלט פאלק והוא העיקר.
אלע וויצן (שוין גארנישט קיין וויצן) אין דער זייט, טראכט איך צו מיר אריין וועלכע פון די צוויי גרופעס פייערן אריין דעם נייעם יאר ווי ס'ברויך צו זיין?
יעצט, כ'ווייס נישט די היסטאריע ווי אזוי די גוים האבן געפייערט דעם נייעם יאר אינעם לויף פון די לעצטע 2025 יארן, אבער וואס כ'טראכט איז אז ס'האט מן הסתם אסאך צו טוהן מיטן קולטור פון יעדע צייט, דהיינו אינעם טונקעלן מיטל-אלטער איז עס מן הסתם נישט געווען אזא פרייליכע געשמאקע צייט, אדער קען זיין אז יא, כ'ווייס נישט. לויט ווי Dr Susan Weissman לייגט עס אראפ איז עס נישט אייביג געווען אזוי איי ייי ייי, די קריסטן אין די מיטל-אלטער זענען געווען היפש פארנומען מיט תעניתים און סיגופים ספעציעל אין דייטשלאנד, און האט זיך אויך אריינגעכאפט אין אונזער אידישן קולטור. וויאזוי זאגט די וועלט, "ווי ס'גוי'אישט זיך, אזוי אידישט זיך", און זי גיבט א שיעור אין היסטאריע וועגן דעם ספר חסידים וועלכע איז ערשינען אין דייטשלאנד דאס ערשטע מאל (וועלכעס איז בכלל נישט אונזער ספר חסידים וועלכע מיר פארמאגן היינט-צו-טאגס, נאר אסאך מער) א ספר פון תעניתים און סיגופים.
עכ"פ די פוינט וואס איז נוגע צום שמועס איז, אז ס'קען גאר זיין אז די סיבה פארוואס חז"ל האבן עס געמאכט אזוי שרעקעדיג וועלכעס ס'פונקט פארקערט פונעם היינטיגן פארשטאנד און קולטור קומט וויבאלד זיי האבן געלעבט אין א צייט וואס מ'האט מיט גוטן אדער מיט געוואלד ממליך געווען א קעניג, און דער פריש-געקרוינטער קעניג מיט זיין סוויטע האבן געברויכט ווייזן הערשאפט און שטארקייט האבן זיי דאס געוויזן מיט עקזעקוטיווע ארדערס, דורכ'ן הרג'נען מענטשן מיט שולד אדער אן שולד, ווענדט זיך ווי גענאדיג דער קעניג איז געווען. אין רוים צום ביישפיל איז הרג'נען מענטשן געווען א נארמאלע ערשיינונג.
און ס'קען טאקע זיין אז אין די הונדערטער יארן אין וועלכע ש"ס איז געלערנט געווארן דורך די תנאים און אמוראים נאך איידער ס'איז אראפגעשריבן געווארן ווען מ'האט געטראכט פון א קעניג, ווען מ'האט געמאכט א משל מיט א קעניג איז אלעס געווען ארום געדרייט מיט אימה ויראה, און פון אזא קולטור איז זייער גרינג צו פארשטיין פון וואנעט אזא שרעקעדיגע ונתנה תוקף'דיגע ראש השנה וואקסט ארויס. כבקרת רועה עדרו מעביר צאנו תחת שבטו, דער גאט שטייט דארט מיט זיין לאנגע שרעקעדיגע אויפגעקניפטע בארד מיט א שטעקן אין זיין האנט און צייגט אן רעכטס! לינקס! ווי מענגעלע-פאר אונז צו פארשטיין-אבער ווי א גרויזאמער פארכטיגער קעניג, א יוליוס קיסר א נבוכדנצר.
היינט-צו-טאגס אז מ'קוקט זיך אום זעהט מען גאר א נייעם בילד. קודם איז שוין כמעט מער נישט פארהאן קיין שרעקעדיגע קעניגן חוץ נאר אין די עטליכע צוריקגעבליבענע מוסלמענישע לענדער וועלכעס פאלן שוין אויך צוזאם. די סיסטעם פון אויפנעמען א פירער היינט-צו-טאגס איז דורך וואלן. און נאכדעם וואס די פירערשאפט טוישט זיך יעדע עטליכע יאר, ס'ווענדט זיך אין די ווילן פונעם פאלק ווען דער נייער פרעזידענט/פרעמיער נעמט איבער גייט עס אויך צו מיט עזעקוטיווע ארדערס, אבער בכלל נישט אויף א וועג פון האקן קעפ נאר פארקערט גאר, ארדערס וועלכע קענען העלפן דעם פאלק עקאנאמיש, אדער שטערקער מאכן די מדינה וכו'.
מיט דעם געדאנק איז מיר שוין פארענטפערט פארוואס מיר יהדות החרדית, דער עם הנבחר, די אויסדערוועלטע פאלק, נעמט אויף דעם נייעם יאר מיט אזא פארכט און יראת הרוממות און היפש דערשראקן פונעם ווער ווייסט, פונעם שרעקעדיגן ונתנה תוקף'דיגער גאט, ווייל מיט עטליכע זאכן איז מען נאך סטאק אינעם מיטל-אלטער, אדער נאך אסאך פריער אין די צייטן פון חז"ל ווי קעניגן האבן געסלייסט קעפ דזשאסט צו ווייזן ווי שטארק און מעכטיג זיי זענען. כ'מיין אז די חסידישע ספרים און מגידים פונעם היינטיגן דור וואלטן שוין געמעגט אויפקומען מיט פרישע משלים וועלכעס שטימט ענדערש מיט היינטיגע פירערשאפט.
א גוט יו"ט!
אומגעפער צוועלף אזייגער אינמיטן די טונקעלע נאכט הערט זיך פייפערייען פון די שיפן, הערליכע פייערקרעקער פון אלע זייטן, מען זעהט הונדערטער און טויזענטער צוקוקער, ריזיגע קריסטאלענע בּאלליס ווערן אראפגעווארפן פון הויכע זוילן, ווער ווייסט דען נישט צו זאגן פונעם יערליכן-באקאנטן מעיסיס קריסטעל באלל פאראדע - ווען מ'לאזט אראפ דעם הערליכן בּאלל געמאכט פון קריסטאל אריינצופייערן דעם נייעם יאר. ערב דעם נייעם יאר, מעכטיגע סעילס קומען פאר אומעטום, די פארקינג לאטס זענען פול מיט איינקויפערס, מתנות מיט אלע צרכים אריין צו פייערן דעם נייעם יאר, וויין מיט שנאפּס גיסט זיך ווי וואסער, דער עולם איז לוסטיג לעבעדיג, די היימען באצירט מיט הערליכע דעקאראציע, לעקטערישע ביימער איינגעהילט אין ווייסע ציכטיגע שניי, מוזיק רייסט זיך פון אלע ווינקלן. דער עולם הוליעט ביזן פרי מארגן.
וואס אזוינס האט פאסירט אין שטאט? ס'הייסט? א נייעם יאר קלינגט מען אריין! און דו פרעגסט נאך קשיות?!
נעה, חס ושלום! וואס ווייסן שוין די גוים, א חרפּה און בושה! אזוי פייערט מען אריין דעם נייעם יאר? ס'דערקענט זיך אז זיי די גוים פארמאגן נישט קיין גמרא און מדרשים, קיין בני יששכר, אגרא דכלה מטה אפרים און נועם אלימלך, און ווער רעדט נאך פון א רעבּ שייעלע. וואויל איז פאר אונז אידן אז מיר זענען די עם הנבחר און מיר האבן די פונקטליכע אינסטרוקציעס וויאזוי אויסצוניצן א נייעם יאר פייערונג! מיר פארמאגן א דינא קשיא פאר בּיז חצות מיט א דינא רפיא לאחר חצות, אימה ויראה, פארכט מיט שרעק אויסגעמישט, מיט א ווער-ווייסט-וואס דער גרויסער פארכטיגער קעניג וועט אונז אנשרייבן. מיטן זיצן פאר לאנגע שעות אין ס'מדרש און קייען ווערטער וואס רוב עולם פארשטייט ניטאמאל און אויסהערן בנש"ק'לך מיט זייערע רויע קולות וועלכעס הערט זיך ווי נאכן זיך גערגלען מיט זאלץ וואסער און חרוסת... אבער למעשה זענען מיר דער אויסגעוועהלט פאלק והוא העיקר.
אלע וויצן (שוין גארנישט קיין וויצן) אין דער זייט, טראכט איך צו מיר אריין וועלכע פון די צוויי גרופעס פייערן אריין דעם נייעם יאר ווי ס'ברויך צו זיין?
יעצט, כ'ווייס נישט די היסטאריע ווי אזוי די גוים האבן געפייערט דעם נייעם יאר אינעם לויף פון די לעצטע 2025 יארן, אבער וואס כ'טראכט איז אז ס'האט מן הסתם אסאך צו טוהן מיטן קולטור פון יעדע צייט, דהיינו אינעם טונקעלן מיטל-אלטער איז עס מן הסתם נישט געווען אזא פרייליכע געשמאקע צייט, אדער קען זיין אז יא, כ'ווייס נישט. לויט ווי Dr Susan Weissman לייגט עס אראפ איז עס נישט אייביג געווען אזוי איי ייי ייי, די קריסטן אין די מיטל-אלטער זענען געווען היפש פארנומען מיט תעניתים און סיגופים ספעציעל אין דייטשלאנד, און האט זיך אויך אריינגעכאפט אין אונזער אידישן קולטור. וויאזוי זאגט די וועלט, "ווי ס'גוי'אישט זיך, אזוי אידישט זיך", און זי גיבט א שיעור אין היסטאריע וועגן דעם ספר חסידים וועלכע איז ערשינען אין דייטשלאנד דאס ערשטע מאל (וועלכעס איז בכלל נישט אונזער ספר חסידים וועלכע מיר פארמאגן היינט-צו-טאגס, נאר אסאך מער) א ספר פון תעניתים און סיגופים.
עכ"פ די פוינט וואס איז נוגע צום שמועס איז, אז ס'קען גאר זיין אז די סיבה פארוואס חז"ל האבן עס געמאכט אזוי שרעקעדיג וועלכעס ס'פונקט פארקערט פונעם היינטיגן פארשטאנד און קולטור קומט וויבאלד זיי האבן געלעבט אין א צייט וואס מ'האט מיט גוטן אדער מיט געוואלד ממליך געווען א קעניג, און דער פריש-געקרוינטער קעניג מיט זיין סוויטע האבן געברויכט ווייזן הערשאפט און שטארקייט האבן זיי דאס געוויזן מיט עקזעקוטיווע ארדערס, דורכ'ן הרג'נען מענטשן מיט שולד אדער אן שולד, ווענדט זיך ווי גענאדיג דער קעניג איז געווען. אין רוים צום ביישפיל איז הרג'נען מענטשן געווען א נארמאלע ערשיינונג.
און ס'קען טאקע זיין אז אין די הונדערטער יארן אין וועלכע ש"ס איז געלערנט געווארן דורך די תנאים און אמוראים נאך איידער ס'איז אראפגעשריבן געווארן ווען מ'האט געטראכט פון א קעניג, ווען מ'האט געמאכט א משל מיט א קעניג איז אלעס געווען ארום געדרייט מיט אימה ויראה, און פון אזא קולטור איז זייער גרינג צו פארשטיין פון וואנעט אזא שרעקעדיגע ונתנה תוקף'דיגע ראש השנה וואקסט ארויס. כבקרת רועה עדרו מעביר צאנו תחת שבטו, דער גאט שטייט דארט מיט זיין לאנגע שרעקעדיגע אויפגעקניפטע בארד מיט א שטעקן אין זיין האנט און צייגט אן רעכטס! לינקס! ווי מענגעלע-פאר אונז צו פארשטיין-אבער ווי א גרויזאמער פארכטיגער קעניג, א יוליוס קיסר א נבוכדנצר.
היינט-צו-טאגס אז מ'קוקט זיך אום זעהט מען גאר א נייעם בילד. קודם איז שוין כמעט מער נישט פארהאן קיין שרעקעדיגע קעניגן חוץ נאר אין די עטליכע צוריקגעבליבענע מוסלמענישע לענדער וועלכעס פאלן שוין אויך צוזאם. די סיסטעם פון אויפנעמען א פירער היינט-צו-טאגס איז דורך וואלן. און נאכדעם וואס די פירערשאפט טוישט זיך יעדע עטליכע יאר, ס'ווענדט זיך אין די ווילן פונעם פאלק ווען דער נייער פרעזידענט/פרעמיער נעמט איבער גייט עס אויך צו מיט עזעקוטיווע ארדערס, אבער בכלל נישט אויף א וועג פון האקן קעפ נאר פארקערט גאר, ארדערס וועלכע קענען העלפן דעם פאלק עקאנאמיש, אדער שטערקער מאכן די מדינה וכו'.
מיט דעם געדאנק איז מיר שוין פארענטפערט פארוואס מיר יהדות החרדית, דער עם הנבחר, די אויסדערוועלטע פאלק, נעמט אויף דעם נייעם יאר מיט אזא פארכט און יראת הרוממות און היפש דערשראקן פונעם ווער ווייסט, פונעם שרעקעדיגן ונתנה תוקף'דיגער גאט, ווייל מיט עטליכע זאכן איז מען נאך סטאק אינעם מיטל-אלטער, אדער נאך אסאך פריער אין די צייטן פון חז"ל ווי קעניגן האבן געסלייסט קעפ דזשאסט צו ווייזן ווי שטארק און מעכטיג זיי זענען. כ'מיין אז די חסידישע ספרים און מגידים פונעם היינטיגן דור וואלטן שוין געמעגט אויפקומען מיט פרישע משלים וועלכעס שטימט ענדערש מיט היינטיגע פירערשאפט.
א גוט יו"ט!
כ'מיין אז דיין עצה מיט די שטים בּודקעס ברענגט ענדערש ארויס דעם בן חורין
