- זיך איינגעשריבן
- אפר. 12, 2024
- מעסעדזשעס
- 1,174
- רעאקציע ראטע
- 3,735
הקדמה
א ים מיט טינט האבן זיך שוין געגאסן איבער די נושא, און אויך אין קאווע שטיבעל איז די נושא שטארק ארום גערעדט געווארן פון די מאדערנע היינטיגע חוקרים. זינט דאן ארבעט איך שוין יארן אויף די דאזיגע דעקרעט, צו מברר זיין וואס דאס איז און ווי אזוי דאס איז געווארן אזוי אנגענומען ביינונז. ווי מער איך זוך, אלץ מער ווער איך צומישט מיט די אינפארמאציע. ע"כ האב איך זיך בארעכנט אז איצטערט איז געקומען די צייט עס צו טיילן מיט מיינע חבירים ומעריצים אין קרעמל, כדי זיי זאלן קענען ליינען אביסל איבער די וועלטס היסטאריע—פון וועלטס באשאף ביז ווי איך בין שוין אנגעקומען, און מיר ארויס העלפן מאכן סדר אויף וויפיהל זייערע ידיעות אין די נושא איז זיי באקאנט. לויט ספר יוסיפון, די תוה"ק, און וויפיהל עס שטומט דערמיט.ווער איז געווען דער מחבר פון ספר יוסיפון?
ווער איז דאס געווען דער יוסיפון, וועלן מיר שפעטער אין דער באשרייבונג צוברענגען. צי מען קען זיך פארלאזן אז ווי אזוי ער שרייבט איז טאקע געווען, איז ירא הקהל וישפוט. עס איז דא א גרויסע געטועכץ צי ער איז פארלעסלעך געווען צו נישט, אבער ייתכן אז קיין בעסערע היסטאריקער ווי ער לגבי די אידישע היסטאריע און וועלטס באשאף איז נישט פארהאן.די חז"ל האבן איהם גענוצט אלס מקור פאר פארשידענע ענינים, ווען זיי האבן געשפירט אדער געוואלט ארויסברענגען אדער פארציילן לגבי היסטאריע². די חז"ל האבן געלייגט געוויכט אויף זיינע באשרייבונגען². איך בין נאך נישט איינגעגאנגען פארוואס, אבער אזוי האבן זיי למעשה געטוהן, ווי מיר וועלן זען אין די ווייטערדיגע פרקים.
לויט וואס מאדערנע חוקרי היסטאריע ברענגען ארויס, איז ספר יוסיפון נישט געשריבן געווארן אין תקופת חורבן בית שני, נאר בערך אין ד'תשי"ג (953 לסה"נ) אין דרום איטאליע³. דאס הייסט, עס איז א ווערק וואס איז געשריבן געווארן בערך ניינציג יאר פארן געבורט פון רש"י הק'. אויב עס איז אזוי, קומט דאך אויס אז דער מחבר איז נישט געווען קיין עדות אויף די געשעענישן וואס ער שרייבט, נאר ער האט זיך געמוזט פארלאזן אויף זיין ווערק פון אנדערע ריסארסען פון היסטאריע⁴.
פון וואו האט דער מחבר גענומען זיין אינפארמאציע?
און דא קומט די שאלה וואס ברענגט מיר צו דעם טיש: פון וואו האט דער מחבר גענומען זיין אינפארמאציע פון וועלטס באשאף, פון די אבות, יציאת מצרים, בית ראשון, די גזירות פון אנטיוכוס, די מלכות חשמונאי – און יא, פון חורבן בית שני?רוב רובו פונעם ספר יוסיפון איז געשריבן געווארן איבער די תקופה פון איידער און נאך חורבן בית שני⁵. אויב דער מחבר האט לכאורה געלעבט טויזנט יאר שפעטער, איז זייער שווער צו פארשטיין ווי אזוי ער האט געהאט צוטריט צו אזעלכע דעטאלן⁶.
עס איז אויך מערקווירדיג אז די סיבה פארוואס ער איז געווארן אזוי באגלייבט עד כדי כך אז די חז"ל זאלן איהם ציטירן, איז ווייל ער האט עס געשריבן ווי אן איבערלעבער, וואס האט דאס געשריבן בשעת די היסטאריע האט זיך אויס געשפילט פאר זיינע אויגן, און האט עס דאקומענטירט. עס קען זיין אבער אויך זיין אז ער האט גענומען פון חז"ל, קען זיין אז ער האט גענומען פון רוימישע מקורות⁷, און קען זיין אז עס איז פשוט צוזאמענגעשטעלט פון אלטע מסורות, וואס זענען שוין געווען אין זיין תקופה.
די איין איינציגסטע ענטפער, וואס מוז ווערן אנגענומען, איז אז ער האט גענומען פון די תורה, נביאים, כתובים⁸ וואס איז געשריבן געווארן בשעת די מעשיות האבן זיך אפגעשפילט. נישט אריין גייענדיג אין ווער עס האט געשריבען די תורה, כביכול אליינס, אדער משה רבינו, אדער ווי אזוי די חז"ל זענען מסביר אז די אותיות התורה איז באקומען געוארן, און משה רבינו האט עס אויסגעשטעלט ווי אזוי ער איז באפוילן געווארן פון הקב"ה.
די היסטאריע פון כלל ישראל ביז חורבן בית ראשון איז קלאר פארשריבן אין תנ"ך, און עס איז נישט קיין חידוש אז דער מחבר האט דאס געוואוסט. אבער דער ספר אנטהאלט אויך ידיעות⁹, וואס קומען נישט ארויס אין תנ"ך און נישט אין די באוואוסטע מדרשים, און דאס איז שוין מער פארדרייט.
רוימישע און ביזאנטינישע השפעה
אויב דער מחבר איז געווען א ביזאנטינישער איד אין דרום איטאליע, איז כמעט זיכער אז ער האט זיך באטייליגט אויף רוימישע און ביזאנטינישע היסטארישע מקורות¹⁰. פלוטארך, דער גריכישער היסטאריקער, האט געשריבן אסאך איבער די תקופה פון רוים, און עס איז מעגליך אז דער מחבר האט גענוצט זיינע שריפטן. אויך טיטוס ליוויוס, דער רוימישער היסטאריקער, האט באריכטעט וועגן די רוימער און זייערע קאנפליקטן, און עס קען זיין אז דער מחבר פון יוסיפון האט גענומען פון דארט.וואס איז קלאר, איז אז דער מחבר האט נישט בלויז גענומען פון אידישע מקורות, נאר אויך פון רוימישע און ביזאנטינישע קוואלן¹¹, און ער האט עס פארמישט מיט אלטע אידישע מסורות.
פארגלייך צווישן ספר יוסיפון, תלמוד בבלי און תלמוד ירושלמי
אנטשולדיגט אז איך טאנץ אביסעל אוועק פונעם סדר איך וויל נאר צו ברענגען אפאר ענטידאוטס וואס איז מיר שווער איבער די נושא פון דעם סגיא וואס הייסט יוסיפין. מיר וועלן דערנאך פרובירן צוריק צו גיין צו רעגיולאר פראגרעמינג.איך וועל דא צו ברענגען איינצעלענע משלים פון וואס מיר רעדן אז דער ליינער זאל פארשטיין. דו קומענדיגע פאר פאראגראפן זענען טאקע נישט אין סדר הדברים אבער כדי צו פארשטיין פון וואס מיר רעדן טאנצען מיר אריבער צו די תקופה און דאן וועלן מיר צוריק גיין צום סדר הדברים.
ווען מען לייגט זייטן צו זייטן די באשרייבונגען פון ספר יוסיפון, תלמוד בבלי, און תלמוד ירושלמי, קען מען באמערקן קלארע חילוקים אין וויאזוי די היסטאריע ווערט איבערגעגעבן. עס זענען דא פינף הויפט חילוקים, וועלכע ברענגען אונז צו פרעגן שווערע קשיות:
חורבן בית שני
ספר יוסיפון באשרייבט דעם חורבן מיט אסאך דראמא, גיבורישע קאמפן, און מעכטיגע אויפשטאנדן פון די אידן קעגן די רוימער. תלמוד בבלי, אין מסכת גיטין, לייגט אריין אסאך אגדה'דיגע אלמענטן, אריינגערעכנט די באקאנטע מעשה פון ר’ יוחנן בן זכאי, וואס האט געראטעוועט יבנה און די חכמים. תלמוד ירושלמי האלט אנדערש – עס באטאנעט נישט די גבורות פון די קריגערישע גרופעס, נאר די סיבות פונעם חורבן, ווי שנאת חינם און מחלוקת.יוחנן מגוש חלב
ספר יוסיפון מאכט פון אים א העלד, א גרויסער סטרעטאגיסט, איינער פון די וואס האבן געקעמפט קעגן די רוימער. תלמוד בבלי דערמאנט אים בכלל נישט, בשעת אין תלמוד ירושלמי ווערט ער טאקע דערמאנט, אבער אין א שלעכטער ליכט, ווי איינער וואס האט אנגעמאכט מער צרות פארן קריג ווי געהאלפן פאר די אידישע וואוילזיין.די מעשה מיט יוחונון פון גוש חלב איז ווי פאלגענד ווי געברענגט אין אין יוסיפין און אין ירושלמי, אבער ברענגען ארויס צוויי פארקערטע נקידות. אין די צייט ווי אין בבלי ווערט די גאנצער מלחמה פון גוש חלב נישט דערמאנט. איז וואס איז דער אמת וואס איז דארט פארגעגאנגען?
ווען די רוימער האבן זיך שטארק אטאקירט, איז ער סוף־כל־סוף געצווינגען געווארן צו אנטלויפן קיין ירושלים, וואו ער האט זיך אריינגעמישט אין די אינערליכע קאמפן צווישן די אידישע גרופעס.
די היסטארישע מעשה לויט ספר יוסיפון
לויט ספר יוסיפון, איז יוחנן מגוש חלב געווען א מיליטערישער גאון, וועלכער האט באוויזן צו פארשניידן די רוימישע טרופן אין גליל און אנגעהאלטן א שטארקע פראנט און פרובירט צו פארמיידן די רוימער צו אייננעמען גוש חלב פאר א לאנגע צייט. ער האט געהאט א שטארקע ארמיי וואס האבן געשניטן פון די רוימער שטיקער זיך שלאגענדיג צו אנהאלטן דעם פראנט, און האבן מיט גרויסע און שווערע קאמפן אפגעשלאגן די רוימישע פאראויס מארשירונגען.סוף־כל־סוף איז גוש חלב געפאלן, דאן איז יוחנן אנטלאפן קיין ירושלים, וואו ער האט אנגעפירט מיט א גרויסן רעליגיעזן און מיליטערישן קאמף קעגן די רוימער.
אין ירושלים, האט ער פארזוכט צו פאראייניגן די פארשידענע גרופעס פון מלחמה האלטער, אבער ער איז אריינגעשלעפט געווארן אין די פאליטישע אינטריגעס צווישן די סיקריקים און אנדערע אידישע לוחמים. ספר יוסיפון באטאנעט אז יוחנן איז געווען א גיבור, וואס האט געהאלטן אידישקייט שטארק, און האט קעמפט ביזן לעצטן טראפ בלוט אנטקעגן די רוימער.
לויט תלמוד ירושלמי, איז יוחנן מגוש חלב נישט געווען קיינעם'ס גיבור, נאר ער איז געווען א סיבה פארן חורבן, נישט פאר זיין מלחמה קעגן רוים, נאר פאר זיין ראלע אין די אינערליכע פייטס וואס ער האט אנגעזייהט. ער איז באשולדיגט אין מאכן ציווילע מלחמות צווישן די אידן, און אין קראנטע מקורות ווערט ער אנגעקלאגט אין צוזאמענארבעטן מיט די רוימער כדי צו פארזיכערן זיין אייגענע מאכט אין ירושלים.דער ירושלמי שטעלט ארויס אז נישט די רוימער אליין זענען געווען דער סיבה פארן חורבן, נאר די אידישע לוחמים וואס האבן זיך געקריגט צווישן זיך. אין דעם זינען ווערט יוחנן מגוש חלב דערמאנט ווי איינער פון די וואס האבן צוגעהאלפן צום צעשטערונג פון ירושלים. דאס איז עטוואס אנדערשט ווי מיר האבן געלערנט אין חדר אז דער באשעפער האט געוואלט אז מיר אידן זאלן זיך אונטער געבען אונטער די רוימער. לויטן ירושלמי האט מען יא געדארפט זיך שלאגן עד הסוף, נאר אזוי ווי אינעווייניג האבן זיך די אידן זייער פיינט געהאט און זיי האבן זיך נישט געקענט פארייניגן אונטער איין פירערשאפט איז דאס געווען א דירעקטער שטער צו מצליח זיין אינעם קריג.
פארוואס דער חילוק?
- פארוואס איז יוחנן מגוש חלב אין תלמוד ירושלמי א שלעכטער פיגור, און אין ספר יוסיפון א העלד? איז דאס א פונקציע פון פארשידענע צייטן און ציל־גרופעס, אדער איז דאס באמת א מחלוקת אין היסטארישער אנדערסטענדינג?
- פארוואס ווערט ער אינגאנצן נישט דערמאנט אין תלמוד בבלי? קען זיין אז חז"ל האבן אים נישט געוואלט פאראייביגן?
- פארוואס איז ער אין יוסיפון א גרינדער פון אידישע גבורה, און אין ירושלמי – א מחלוקת־מאכער?
- איז עס שייך צו די צייט ווען ספר יוסיפון איז געשריבן געווארן? האט עס געהאט א צווייטע אגענדע צו פארגרעסערן זיינע מעשים?
- איז זיין באשרייבונג אין יוסיפון באזירט אויף רוימישע מקורות?
רוימישע מקורות – פלויוס יוסיפוס און פלוטארך
אין פלויוס יוסיפוס' "מלחמות היהודים" ווערט יוחנן מגוש חלב דערמאנט, אבער ער איז נישט די הויפט פיגור. לויט יוסיפוס, איז ער געווען א פירער וואס האט זיך געקריגט מיט אנדערע לוחמים, און זיין ראלע אין ירושלים איז געווען צעמישט אין פאליטיק. יוסיפוס, וואס איז געווען א פרא־רוימישער היסטאריקער, האט נישט באטראכט יוחנן ווי א קלארער גיבור, נאר ווי א טייל פונעם גרעסערן קאמף צווישן די אידן.אין רוימישע מקורות ווי פלוטארך און טיטוס ליוויוס, איז נישט דא קיין קלארע רעפערענצן צו יוחנן מגוש חלב, וואס קען צייגן אז ער איז בכלל נישט געווען א הויפט פיגור אין די רוימישע מלחמות. אבער לויט ווי די ירושלמי איז מסביר דעם פראבלעים פון דעם יוחונן פון גוש חלב אז ער האט אנגעזייהט אינערליכע ברידער קריגן און מיינונגס פארשידענהייטן ווי אזוי מען זאל זיך מיט די רוימער אומגיין, קען זיין אז די רוימער האבן בכלל נישט געוואוסט פן זיין עקזיסטענץ.
די מלחמות צווישן די חשמונאים
ספר יוסיפון באטאנעט שטארק די פאליטישע אינטריגעס צווישן די חשמונאים, און ווי דאס האט געעפנט דעם טיר פאר רוימישע הערשאפט. תלמוד בבלי האלט אז די מעשה פון די חשמונאים דארף ווערן געזען דורך א מוסר'דיגער בליק, און עס ווערט דערמאנט בעיקר אין מסכת סנהדרין ווי א לערנונג אין אמונת חכמים. תלמוד ירושלמי, אנדערש פון ביידע, באטאנעט די השפעה וואס די מלחמות האבן געהאט אויף די כהונה.
תרגום התורה אויף יוונית
ספר יוסיפון באשרייבט עס ווי א ביטול פון די אידישע רוח, אריינגעלייגט מיט מדרשי עלעמענטן, כמעט ווי א טראגעדיע. תלמוד בבלי ברענגט עס אין מסכת מגילה (דף ט עונד א'), ווי א גזירה פונעם קיסר און נישט ווי א שלעכטס. תלמוד ירושלמי, פון די אנדערע זייט, מאכט עס מער א פראקטישע זאך – נישט קיין ריזיגע טראגעדיע, נאר עפעס וואס האט געהאט א באשטימטע השפעה אויף אידישקייט.די רוימישע באלאגערן ירושלים
ספר יוסיפון פארציילט דעם סדר פון געשעענישן קריסטאל קלאר, ווי עס איז געווען א כראנאלאגישער רעקארד פון די פארשידענע אידישע פארטייען אין ירושלים. תלמוד בבלי פארמישט עס מיט מדרשי אידייען און טייטשט עס מער אין א רוחניות'דיגער בליק. תלמוד ירושלמי לייגט צו אסאך מער דעטאלן וועגן די רוימישע אדמיניסטראציע און ווי זיי האבן געפירט די שטאט.די שווערע קשיות פון דעם פארגלייך
די הויפט קשיא וואס שטייט אויף פון דעם פארגלייך איז: וואס איז די פונדאמענטאלע שיטה פון ספר יוסיפון? איז עס היסטאריע, אגדה, אדער א פארמיש? אויב תלמוד בבלי און תלמוד ירושלמי פארמישן אסאך סגולות און מוסר אין זייערע היסטארישע באריכטן, און ספר יוסיפון טוט נישט, קען זיין אז ער האט זיך באזירט אויף רוימישע מקורות.אן אנדערע קשיא איז, פארוואס איז יוחנן מגוש חלב אין תלמוד ירושלמי א שלעכטער פיגור, און אין ספר יוסיפון א גיבור? איז דאס א פונקציע פון פארשידענע צייטן און ציל-גרופעס, אדער איז דאס באמת א מחלוקת אין היסטארישער אנדערסטענדינג?
און לכאורה די גרעסטע קשיא: פארוואס האט חז"ל, לויט רמב"ם², גענוצט יוסיפון פאר ידיעות אויב עס איז נישט היסטאריש גענוי? איז עס טאקע געווען דער זעלבער מחבר וואס מיר האלטן?
צוריק צו רעגיולאר פראגרעמינג
יוסף בן מתתיהו הכהן איז באקאנט אלץ דער גרויסער גענעראל און היסטאריקער, וועלכער איז געווען געשטעלט אלס גענעראל און הויפט-פירער אויפן גליל אין די שוידערליכע טעג פאר חורבן בית שני. ער איז געווען אן איש חיל, א בעל חכמה און א דיפלאמאט, וועלכער האט געקריגט פאר אידישקייט און געקענט די קונסט פון חכמה'דיגע הנהגה.
יוסף איז געבוירן געווארן אין די גאלערייכע חשמונאים משפחה, די זעלבע גיבורים וועלכע האבן געראטעוועט דעם אידענטום אין די שווערע צייטן פאר 60-70 יאר פריער ווען די מתיונים האבן געוואלט אויסמעקן אידישקייט. זיי האבן פרובירט צו צעשטערן דעם ריין-יידישן לעבנסשטייגער און אריינפירן אידן אין די יוונישע קולטור, מיטן ציל זיי צו פארמישן אינעם אלגעמיינעם פאלק. רוב פון די אידן זענען נישט געשטאנען דעם שרעקליכן נסיון, ביז די חשמונאים האבן אויפגעשריגן "מי כמוך באלים ה'!" - און דערמיט באוויזן אז דער אידישער רוח איז אומבאזיגבאר. זיי, אן ארמיי און אן אומ-אויגערישטע מיליטער, האבן געקריגט מיט מסירות נפש און אומגעריכט פארשאפן א נצחון איבער די גריכן.
ווען יוסף האט געזען אז דער גלות און די מלחמה איז אומפארמיידבאר, האט ער גענוצט חכמה און זיך אונטערגעגעבן צו ניקנור דעם גענעראל פון די רוימער, אבער נישט אלס א געשלאגענער, נאר אלס א סטרעטעיגיע. ער האט זיך דאן באפריינדעט מיט ניקנור און מיט זיין חכמה אויפגעבויט א פארבינדונג, וואס האט אים שפעטער צוגעברענגט צום קאנעקטן מיט אספסינוס, דער רוימישער גענעראל. דורך זיין קלוגשאפט איז ער אנגעקומען קיין רוים אומבאשעדיגט, מיט גאנצע גלידער און א שטארקע השפעה.
ווען אספסינוס איז שפעטער געווארן קייסער, אינמיטן דעם בלוטיגער קריג מיט ארץ ישראל, האבן ביידע זייטן נישט געהאלטן ביים צוריקציען. אין די תקופה איז יוסף געווארן א נאנטער פארטרעטער פונעם רוימישן מאכט, באקאנט מיט זיין קלוגשאפט און פול מיט חן אין די אויגן פון די רוימישע באהערדע.
דער נייער קייסער אספסינוס האט געשטעלט טיטוס אלס גענעראל. טיטוס, דער שרעקליכער דיקטאטאר, האט מיטגענומען יוסף קיין ארץ ישראל כדי צו פארשטארקן די רוימישע כוחות און איינמאל פאר אלעמאל אייננעמען די שטארקע אידישע פעסטונגען. טיטוס האט געבעטן יוסף זאל ווערן א פארמיטלער צווישן די אידישע פייטערס און זיין מיליטער, כדי צו קומען צו אן אפמאך און פארמיידן א פולשטענדיגע חורבן. די שליחות איז געווען וויכטיג: צו ראטעווען וואס מען קען נאך, אריינגערעכנט דעם בית המקדש.
די אידן האבן זיך נישט אונטערגעגעבן אזוי שנעל. אפילו ווען די קאמיוניטי לידערס און חז"ל – און מיר ווייסן דאך אז אין אלע דורות זענען געווען יחידים וואס האבן באיינפלוסט דעם דעת הקהל – האבן געהאלטן אז מען דארף נעגאוישיעיטן א דיעל, ווייל די מלחמה איז שוין פארלוירן, האבן אסאך נאך געהאלטן דעם חרב אין דער האנט און זיך געשלאגן ביזן לעצטען סאלדאט.
דאס אידישע מיליטער זענען שוין דאן געווען דעמאראליזירט און אויסגעמוטשעט פון די אומאויפהערליכע רוימישע אטאקעס, אבער אפ"ה האבן זיי זיך נישט געלאזט אזוי גרינג. אבער ווען טיטוס איז געקומען מיט פרישע כוחות, האט זיך דער מצב געדרייט צו זייער חורבן. די אידן האבן זיך געפונען אין א אוממעגלעכער סיטואציע – צובראכן פיזיש און גייסטיש. צום סוף, נאכן ארויסהאקן די לעצטע בויגן און קייען די לעצטע שטיק ברויט, האט טיטוס מצליח געווען איינצונעמען און חרוב מאכן ארץ ישראל מיטן בית המקדש.
יוסף בן מתתיהו, וועלכער איז געווען אין א ספעציעלער פונקציע, איז נישט אויסגעשטאנען דעם זעלבן גורל פון די געווענליכע אידן. טיטוס און אספסינוס האבן אים צוריק גענומען קיין רוים, וואו ער איז געווארן א חשובער רוימישער מיטגליד. זיי האבן אים געשטיצט מיט אלעס וואס ער האט נאר געדארפט, כדי ער זאל זיך מסדר זיין דארט ווי א פולשטענדיקער רוימישער בירגער. נישט בלויז האבן זיי אים געלאזט בלייבן לעבן, נאר ער האט גענאסן פון גאר א העכסט אנערקענטע פונקציע צווישן די רוימישע אריסטאקראטן.
אין רוים האט יוסף מתתיהו געווידמעט רוב פון זיין צייט צו פאראייביגן די היסטאריע פון דער תקופה, וואס ער האט מיטגעהאלטן און אין וועלכער ער האט געשפילט א גרויסע ראלע. ער האט פארשטאנען אז אויב ער וועט נישט צוזאמנעמען די אידישע היסטאריע, וועלן די רוימער עס שרייבן אויף זייער אייגענע אופן. זיינע שריפטן זענען געווארן א קריטישע קוואל פון אינפארמאציע איבער די מלחמות צווישן די אידן און די רוימער, און די גורל פון ירושלים און בית המקדש.
צוויי ספרים האט יוסף געשריבן אין רוים, וועלכע זענען געווארן די מערסט באוואוסטע אידישע היסטארישע ווערק פון יענע תקופה.
- "קדמוניות היהודים" – דאס איז געווען זיין מאסיווער היסטארישער באשרייבונג, אויסגעשפרייט איבער צוואנציג בענדער. דער ספר נעמט ארום די גאנצע אידישע היסטאריע פון די שפעטערע תקופות פון תנ"ך, פון די מלוכה אין ארץ ישראל ביז חורבן בית שני. ער פרובירט צו געבן א רוימישע ליינער א פארשטאנד פון וואו די אידן קומען און וויאזוי זייער קולטור איז אויפגעבויט געווארן.
- "מלחמת היהודים" – אין זיבן בענדער ווערט דארט אראפגעברענגט די דראמאטישע און בלוטיגע געשיכטע פון די מלחמות צווישן די אידן און די רוימער. פון די צייטן פון די חשמונאים, אלע אויפשטענדלערייען קעגן די מלכות ביז טיטוס'ס געוואונס נאכן חורבן. יוסף באשרייבט דארט דעטאלירט ווי אידן האבן זיך געהאלטן שטארק און מיט וואספארא בלוט און שווייס זיי האבן געקעמפט. דאס איז געווארן איינע פון די וויכטיגסטע היסטארישע כראניקעלס וועגן די רוימישע קאמפן קעגן די אידן, און א הויפּט מקור פון אינפארמאציע ביז דעם היינטיגן טאָג.
ווער איז טאקע געווען יוסף בן מתתיהו?
א פרישע שאלה הייבט זיך אן: ווער איז טאקע געווען דער יוסף בן מתתיהו? אלעס וואס מיר ווייסן פון אים איז באזירט בלויז אויף וואס ער אליין שרייבט אין זיינע ביכער. אין אידישע היסטאריע איז קיינמאל נישט פארהאן א קלארער מקור וואס דערמאנט אים פארן חורבן אדער אפי' אין די שפעטערע דורות, ביז ער אליין האט דאס געשריבן אין זיינע ווערק.מי הוא זה ואיזה הוא?
אינטערעסאנט איז, אז אין איין פון די רוימישע היסטאריקער ווערט ער יא איינמאל דערמאנט, אבער אן קיינע דעטאלן איבער וואו ער איז געבוירן געווארן, ווער ער טאקע איז געווען, ווי אזוי ער איז געשטארבן, אדער וואו ער איז באערדיגט געווארן. זיין פערזענלעכקייט בלייבט פארהוילן אין א נעפּל פון מיסטאריע, און זיינע שריפטן זענען אונזער איינציגסטער מקור איבער זיין עקזיסטענץ.
די שפראך פון זיינע שריפטן
יוסף האט געשריבן זיינע ביכער אין אראמיש, די שפראך וואס די אידן פון יענע תקופה האבן גערעדט צווישן זיך. שפעטער האט ער איבערגעשריבן די ווערק אין גריכיש, די שפראך וואס איז געווען פארשפרייט צווישן די העכערע קלאסן אין דער גריכיש-רוימישער אימפעריע.די אראמישע ווערסיע איז לאורך הדורות נעלם געווארן, און אלעס וואס איז פארבליבן ביז אונזער צייט איז בלויז די גריכישע ווערסיע. שפעטער איז עס איבערגעשריבן געווארן אין לשון הקודש, כדי אידן זאלן עס קענען ליינען און זען דעם היסטארישן באריכט פון זייער אייגענעם פערספעקטיוו.
פאקטן און דיסקרעפאנצן אין זיינע ווערק
אין פאקט איז זיין ווערק נישט אזוי פשוט, און עס איז נישט אין איינקלאנג מיט די פאקטן ווי די חז"ל לייגן עס אראפ. אבער פארט, צוליב דעם וואס דאס איז די איינציגסטע אראפגעשריבענע ווערסיע פון די היסטאריע וואס איז געשריבן געווארן אין יענע תקופה ווען די געשעענישן זענען פארגעקומען, גיט דאס זיין ווערק א באזונדערע חשיבות.דער וועג ווי אזוי ער באשרייבט דעם גענעראל טיטוס בפרט, און די רוימער בכלל, איז אינגאנצן אנדערש ווי מיר קענען די פאקטן פון חז"ל. עס קען זיין אז דערפאר, ווי פריער דערמאנט, איז ער געווען א פאליטיקער מיט אן אדזשענדע זיך צו באפריינדן מיט די רוימער, כדי זיי זאלן נישט מאכן אזויפיל צרות פאר די אידן. צוליב דעם האט ער נישט דערמאנט און נישט קלאר ארויסגעברענגט זייערע רשעות וואס זיי האבן געמאכט פאר די אידן בשעת דעם קריג און חורבן.
עס קען אויך זיין אז אין דער אראמישער ווערסיע, וואס איז פארלוירן געווארן, האט ער יא געשריבן די פאקטן אזוי ווי מיר קענען עס פון די חז"ל. די גריכישע ווערסיע קען זיין האט געהאט געפילטערטע אינפארמאציע, אנגעפאסט צו זיין רוימישע ליינער.
איז יוסיפון דער זעלבער יוסף בן מתתיהו?
אויך נאך די אלע פאקטן וואס זענען אויבן דערמאנט, בלייבט נאך אלץ אן אומקלארע מיסטאריע: ווער איז געווען דער מחבר פונעם ספר יוסיפון? איינע פון די שפעקולאציעס איז אז דער מחבר אליינס איז געווען אין דער תקופה פונעם חורבן, אבער ווי מיר האבן פריער געזען, איז ספר יוסיפון געשריבן געווארן ווייניגער ווי 90 יאר פאר רש"י'ס געבורט. איז ווער איז טאקע געווען דער מחבר פון יוסיפון?עס איז אויך שייך צו פארמישן יוסף בן גריון, אן אנדער גענעראל וואס האט זיך געקריגט קעגן די רוימער, און נישט געווען אין איינקלאנג מיט יוסף בן מתתיהוס שיטות. עס קען זיין אז דער שרייבער האט אויסגעמישט די צוויי פיגורן.
די השערה אז דער מחבר איז געווען רבי יוסף הכהן, א תנא וואס האט געלעבט בשעתן חורבן, איז שוין לאנג באוויזן געווארן אלץ נישט ריכטיג און עס איז נישט פארהאן אין דעם קיין ספק.
רעפערענצן:
¹ ראה ירושלמי מסכת שקלים ה:א, און מגילה ג:א, ווי חז"ל ברענגען פון אויסער-תלמודישע ספרים.² רמב"ם, הקדמה למשנה תורה, ברענגט אז חז"ל האבן גענוצט פארשידענע ספרים פאר ידיעות, און זענען נישט געווען פארבונדן בלויז צו מקורות אינערהאלב דעם תנ"ך.
³ גרשם שלום, תולדות ספרות ישראל בימי הביניים.
⁴ א.א. אורבך, חז"ל - פרקים בתולדות ספרות התנאים והאמוראים.
⁵ לוי גינצבורג, אגדות היהודים.
⁶ שלמה זנד, מתי ואיך הומצא העם היהודי.
⁷ חיים הירשנזון, מלכי קדם.
⁸ פלויוס יוסיפוס, מלחמות היהודים.
⁹ מיכאל אבי-יונה, בזמן הבית השני.
¹⁰ שלמה ספראי, תולדות עם ישראל בתקופת המשנה והתלמוד.
¹¹ דוב רוזנפלד, ספרי היסטוריה יהודית בימי הביניים.
פלויוס יוסיפוס, "מלחמות היהודים", ספר ו'.
שלמה ספראי, "תולדות עם ישראל בתקופת המשנה והתלמוד".
א.א. אורבך, "חז"ל - פרקים בתולדות ספרות התנאים והאמוראים".
גרשם שלום, "תולדות ספרות ישראל בימי הביניים".
דוב רוזנפלד, "ספרי היסטוריה יהודית בימי הביניים".
לעצט רעדאגירט:
