אן אפצווייג פון דעם איז די "הרגנ'ן דעם אייגענעם זיידע" פאראדאקס,
פארוואס קומען נישט מיינע אייניקלעך מיר באזוכן
אז מען ווייל וויסן אויב מען קען ציריקגיין אין צייט דארף מען פארדעם וויסן וואס צייט איז בכלל.
ע"פ חיקי הטבע (physics) איז נישט דא קיין שום סיבה צו זאגן אז צייט גייט נאר אין איין דירעקציע, אין פיזיקס קען יעדע זאך געשען אין ביידע וועגן (דהיינו פאראויס און ציריקציוועגס) איי פארוואס ווען מען מישט אויס גרעיפ דשאס מיט סעלצער וועט זיך עס קיינמאל נישט ציריק מסדר זיין אין צוויי עקסטערע חלקים, נאר עס וועט אייביג בלייבן אויסגעמישט?
דאס איז ווייל איינע פון די חיקי הטבע איז entropy. דאס הייסט אז עס איז פשוט דא אסאך מער וועגן ווי אזוי די מאליקיאלס אין דעם גלעזל זאלן זיך אויסשטעלן אין א וועג אז די ביידע זאלן זיין אויסגעמישט ווי אז עס זאל זיין עקסטער אפגעטיילט, (און באמת אויב מען ווארט מיליאנען יארן איז טאקע מעגליך אז די צוויי אויס געמישטע זאכן זאלן זיך ציריק אפטיילן, נאר עס איז פשוט דא טריליאנען מאל מער טשענסעס עס זאל נישט געשען)
אבער אויב ע"פ חיקי הטבע קען מען יא ציריק גיין אין צייט ווי אזוי שטימט עס? אויב הארגע איך מיין זיידע ווי אזוי האב איך געקענט ציריק גיין אין צייט, איך לעב דאך נישט?
די תי' איז, גערעכט טאקע! וויבאלד איך האב געהארגעט מיין זיידע מיינט דאס אז איך בין קיינמאל נישט געבוירן געווארן, וואס דאס מיינט אז איך האב נישט געקענט ציריק גיין אין צייט צו הארגענען מיין זיידע, אבער דאס מיינט אז מיין זיידע איז נישט געשטארבן, דאס מיינט אז איך בין יא געבוירן, וואס דאס מיינט אז איך האב יא געקענט ציריק גיין אין צייט צו הארגענען מיין זיידע...
אויבנאויף זעהט דאס אויס ווי א סתירה, אבער אין פאקט איז א באשטעטיגטע מציאות אז עס איז מעגליך פאר א זאך צו זיין אין א שטאנד וואס הייסט א superposition, דאס מיינט עפעס וואס איז אין צווי פלעצער אויף איין מאל (עס איז שוין כמה פעמים געפראווט געווארן אז עס איז מעגליך, צו דורך די דאבל סליט עקספערעמענט, צו דורך די מציאות פון קוואנטאם קאמפיאטערס, ועוד ועוד) קימט אויס אז די איינציגסטע אפהאלט איז אז מען דארף טרעפען א וועג אריינציגיין אין א superposition.
אבער אויב ביסטו נישט צופרידען מיטן תי' איז דא נאך אסאך (ווייניגער אנגענימענע) תירוצים, פאלגענד זענען עטלעכע:
1. איינע פון די פאפולערסטע טעארעטישע ענטפערס צום זיידע פאראדאקס איז די מולטיוועלט אינטערפרעטאציע. לויט דער טעאריע, יעדעס מאל וואס א צײט רײזנדער מאכט א שינוי אין דער פארגאנגענהייט, שאפט ער נישט קיין סתירה אין זײן אייגענעם טיימליין, נאר ער פאנגט אן א נײע פאראלעל יאניווערס, דאס הייסט אז ער איז נישט ציריק געגאנגעו צו "זיין" אמאל, נאר צו אן איידענטישע קאפי פון זיין אמאל, אבער עס איז נאר די זעלבע ווי זיין אויב ער טוישט נישט גארנישט, די סקונדע וואס ער טוישט עפעס האט ער אנגעהויבן א נייע עתיד,קומט אויס אז אויב א צײט רײזנדער גייט צוריק און הרגעט זײן זיידע, וואלט ער געשאפן א נײעם יוניווערס וואס האט קיינמאל נישט עקזיסטירט, אבער דאס וואלט נישט געווירקט אויף זײן אייגענעם אוניווערס פון וועלכע ער איז געקומען. דער רײזנדער וואלט געבליבן א פרעמדער אין דעם נײעם, אפגעטיילטע יוניווערס. דער באגריף פון מולטיוועלטן לייזט דעם זיידע פאראדאקס דורך פארמײדן די סתירה ווייל דער רײזנדער עקזיסטירט ווײטער, אבער ער קען נישט טוישן געשעהנישן פון זײן אריגינעלן אוניווערס. דאס הייסט, צײט רײזענדע אין דעם קאנטעקסט פירט נישט צו ענדערונגען אין דער פארגאנגענהייט, נאר צו שאפן נײע פאראלעלע צוקונפטן.
2. א צווייטע צוגאנג צום זיידע פאראדאקס איז דער קאנסיסטענטע היסטאריע טעאריע. לויט דעם פרינציפ איז טיים טרעוועל נאר מעגלעך אין אופנים וואס לאזן נישט צו קיין סתירות. דאס הייסט, אויב טיים טרעוועל איז מעגלעך, קען מען נישט ענדערן די פארגאנגענהייט, לויט דעם פרינציפ, וואלט אלעס וואס א צײט רײזנדער וואלט פרובירט צו טאן אין דער פארגאנגענהייט דירכגעפאלן וויבאלד עס איז שוין געווען א טייל פון דער היסטאריע. למשל, אויב דער רײזנדער פרובירט צו הרגענען זײן זיידע, וועט עפעס פאסירן וואס וועט דאס פארמײדן, אדער וועט דער רײזנדער פארפאסן זיין באס צו זיין זיידע, אדער וועט ער אנטדעקן אז דער מענטש וואס ער האט געמיינט אז עס איז זײן זיידע איז טאקע נישט געווען זײן זיידע. דער קאנסיסטענטע היסטאריע טעאריע צווינגט ארויף א וויכטיגע באגרענעצונג אויף טיים טרעוועל: מען קען באזוכן די פארגאנגענהייט, אבער מען קען עס נישט ענדערן אויף א מהלך וואס וואלט געשאפן א ּפאראדאקס.
3. נאך א טעארעטישער צוגאנג צום זיידע פאראדאקס איז דער באגריף פון פרי-דעטערמיניזם. לויט דעם טעאריע, איז די פארגאנגענהייט, עתיד און הווה, שוין פעסט און אוועקגעשטעלט, און פון אן אויסערלעכן פערספעקטיוו, עקזיסטירט שוין די גאנצע טיימליין אלס איין איינציגע רעאליטעט. אין דעם פאל, וואלט דער צײט-רײזנדער וואס גייט צוריק אין צײט, שוין געווען א טייל פון אט דער פארגעשריבענער רעאליטעט, און אלץ וואס ער טוט אין דער פארגאנגענהייט וואלט שוין געווען א טייל פון דער היסטאריע. דאס הייסט, מען קען נישט ענדערן די פארגאנגענהייט אויף אן אופן וואס וואלט געשאפן א סתירה, ווײל די פארגאנגענהייט, און צוקונפט עקזיסטירן שוין אלס איין מסודרדיגע אוועקגעשטעלטע פאקט.
היוצא לנו מזה (עכ"פ פון א סייענטיפישער שטאנדפונקט) טיים טרעוועל איז מעגליך איינמאל מען איז מסדר די זייטיגע (נישט קליינע) שטרויכלינגען...
