פופציג לאגישע שטרויכלונגען וואס מענטשן מאכן

[מרחשון]

נומער זעכצן: דער טעות פון "יעדער!"

א גרויסער טעות אין מחשבה איז ווען א מענטש מיינט אז בלויז ווייל "אלע" טוען, מיינען, אדער גלייבן עפעס, מוז עס זיכער זיין ריכטיג. דאס רופט זיך Bandwagon Fallacy—דער טעות פון "גיין מיט'ן עולם."

למשל, איינער קען טענה׳ן: "יעדער ווייסט אז מען דארף ארויסווארפן אלע אומלעגאלע אימיגראנטן!" אבער ווער איז "יעדער"? עס זענען דא אסאך מענטשן מיט פארשידענע מיינונגען, און בלויז ווייל די מערהייט האלט עפעס, מיינט דאס נאכנישט אז עס איז ריכטיג אדער צוגעפאסט פאר יעדן.

אן אנדערע ביישפיל איז, ווען מענטשן נוצן סטאטיסטיקס 'אומלעגאל' צו באשטעטיגן זייערע טענות: "75% פון מענטשן האלטן אז סענאטאר פלוני זאגט ליגנט! ווער עס האט נאר אביסל שכל, פארשטייט קלאר אז ער איז א ליגנער!" אבער אין אמת'ן איז א קאלעקטיווער שיטה נאכנישט קיין באווייז. פאפולערע שיטות קענען זיין באאיינפלוסט דורך מידיא, פראפאגאנדע, אדער סתם אומוויסנדיגקייט.

אסאך מאל ווערט דער Bandwagon טעות צוזאמגעמישט מיט א סארט פרעשור אדער אפילו א פחד טאקטיק, ווי למשל: "עס איז צייט צו נעמען א צד: וועסטו מיטגיין מיט'ן באן ווי אלע אנדערע, אדער וועסטו ווערן אונטערגעקוועטשט?" דא ווערט געמאכט א פאקטישער דרוק צו אנגעהערן צו א געוויסע מיינונג, נישט ווייל זי איז אמת, נאר ווייל עס איז דער "נארמאלער" זאך צו טון.

דער ריכטיגער וועג צו טראכטן איז נישט צו קוקן אויף וואס "אלע" טוען, נאר צו פרעגן: זענען דא פאקטן? זענען דא ריכטיגע באווייזן? אמת בלייבט אמת, אפילו אויב די גאנצע וועלט האלט אנדערש, און א טעות בלייבט א טעות, אפילו ווען אלע גייען מיט מיט אים.

 

[מרחשון]

נומער זיבעצן: דער טעות פון "דער גרויסער ליגנט"

איינס פון די גרעסטע טעותים אין מאניפולאציע איז דער Big Lie Technique—ווען מען זאגט איבער א ליגנט, א האלבע אמת, אדער א פארדרייטע סלאגאן אזויפיל מאל, ביז מענטשן הייבן עס אן גלייבן, אפילו אן קיין שום באווייזן.

דאס איז א טאקטיק וואס פאליטישע פירער, מידיא און פראפאגאנדע מאשינען נוצן שוין יארן לאנג. למשל, א רעגירונג אדער א גרופע מענטשן קענען האלטן אין איין איבערזאגן: "די עקאנאמיע פאלט! מיר זענען אין א גרויסער קריזיס!" אפילו אויב אלע פאקטן ווייזן אז די עקאנאמיע איז באזונדער שטארק. אבער נאכדעם וואס מענטשן הערן דאס אויף טעלעוויזיע, ראדיא, זעען עס אין צייטונגען און הערן עס פון פאליטיקאנטן, הייבן זיי אן צו טראכטן: "אויב יעדער זאגט עס, מוז עס זיין אמת!"

א קלארער היסטארישער ביישפיל איז די רייע ליגנס וואס די נאציס האבן פארשפרייט איבער די אידן. אין די 1930ער יארן האט מען איבערגע'חזר'ט ליגנס וועגן דער "יודישער פראגע," כאילו אידן זענען א פראבלעם פאר דער וועלט. למעשה איז די איינציגסטע אמת'ע פראגע געווען "דער נאצי פראגע", וויאזוי דער מענטשהייט וועט זיך ראטעווען פון זיי! אבער דורך'ן איבערזאגן און שטארק פארשפרייטן די ליגנס, האבן זיי באוויזן צו מאניפולירן אסאך מענטשן, אפילו אינדרויסן פון דייטשלאנד, אז אידן זענען באמת א פראבלעם.

די Big Lie Technique ווערט היינט אויך גענוצט אין פאליטיק, ביזנעס און סאציאלע מידיא. עס קען קומען אין פארעם פון א קלארע ליגנט אדער א האלבע אמת, למשל:
"דער וואקסין איז 100% געפארפול!"—ווען די סטאטיסטיקס און וויסנשאפט זאגט אנדערש.
"דער פרעזידענט איז דער ערגסטער אין דער געשיכטע!"—אנשטאטס שיטות אויפצובויען אויף פאקטן, באשאפן זיי א שטארקן נאראטיוו.

צו פארמיידן דעם טעות, דארף מען שטענדיג פרעגן: "ווער זאגט? וואו זענען די פאקטן? קומט דאס פון איינעם וואס האט א אינטערעס צו שאפן א פערזענליכע אגענדע?" אויב א זאך ווערט איבערגעזאגט אומצאליגע מאל, איז עס נאכנישט קיין באווייז אז עס איז אמת - נאר אז איינער וויל דיך מאכן גלייבן. דער אמת דארף נישט ווערן איבערגע'חזר'ט טויזנטער מאל; עס שטייט פאר זיך אליין!

 

[מרחשון]

נומער אכצן: דער טעות פון בלינדער געטריישאפט

ווען א מענטש גלייבט אדער טוט עפעס בלויז צוליב דעם וואס א מנהיג, א פראפעסאר, א פרעזידענט, א בעל הבית, אדער אפילו עלטערן זאגן אז עס איז ריכטיג, אן טראכטן פון זיך אליין, איז דאס א טעות וואס רופט זיך Blind Loyalty—בלינדער געטריישאפט.

אסאך מאל, ווען מענטשן טוען אומריכטיגע, אפילו קרימינאלע מעשים, פרובירן זיי זיך ארויסצודרייען מיט: "איך האב בלויז געפאלגט באפעלן!" דאס איז די זעלבע אויסרייד וואס די נאצי מלחמה פארברעכער האבן גענוצט ביי די נירנבערג געריכט, ווען זיי האבן געזאגט: "מיר האבן פשוט אויספאלגט פארארדענונגען!" אבער בלינד פאלגן א באפעל איז נישט קיין תירוץ צו טון אומריכטיגע זאכן. יעדער מענטש האט א פליכט צו טראכטן מיט זיין אייגענעם קאפ און צו נעמען אחריות פאר זיינע מעשים.

עס זענען דא מענטשן וועלכע ניצן דעם טעות אויף א ערגערע וועג, למשל טיראנישע פירער און קולט ליעדערס. זיי קענען זאגן: "טראכט נישט מיט אייער קליינע מוח! איך פארמאג דעם גרויסן מוח, און איך טראכט פאר אייך!" אדער: "איך וועל נעמען אלע פאראנטווארטליכקייטן אויף מיר—טו נאר וואס איך זאג!" דאס איז א סכנה'דיגער וועג וויאזוי מענטשן ווערן אריינגעשלעפט אין פראפאגאנדע און אפילו פארברעכנס, ווייל זיי ווערן באפוילן צו לייגן זייער אייגענע דעת אויף דער זייט.

א מענטש דארף שטענדיג פרעגן: "איז דאס אמת? איז דאס ריכטיג לויט מיין אייגענע שכל און מאראל?" געטריישאפט איז א גרויסער מעלה, אבער בלויז ווען עס איז געבויט אויף אמת און מוסר. אמונה טאר נישט זיין בלינד; זי מוז זיין קלאר באזירט אויף שכל און אמת'ע ווארהייט.

(פאר מער וואס איך האב געשריבן בנוגע אמונה און בלינדקייט, זעט דא)

 

[מרחשון]

נומער ניינצן: דער טעות פון "בלוט איז נישט קיין וואסער"

איינס פון די מערסט פארקרומטע טעותים אין קריטיקעל (אדער נישט-קריטיקעל) טראכטן איז ווען איינער האלט אז א זאך איז ריכטיג בלויז ווייל עס איז געזאגט געווארן דורך א פאמיליע מיטגליד, א חבר, אדער איינער פון זיין "זייט." דאס רופט זיך Blood is Thicker than Water—ווען געטריישאפט אדער שייכות ווערט געשטעלט העכער פון אמת.

למשל, א בעל הבית קען צוקומען צו א ארבעטער און זאגן:
"איך ווייס אז דו ביסט א גוטער ארבעטער, אבער מיין שוואגער זאגט אז ער האט דיר געזען קלאצן אויפ'ן זשאב. וועמען דארף איך גלייבן—דיך, אדער מיין שוואגער?!"
אן קיין שום באווייזן אדער אביעקטיווע סברות, באשליסט ער צו פייערן דעם ארבעטער בלויז ווייל דער קלאגע ברענגער איז א נאנטער.

דאס זעט מען אסאך אין פאליטיק, וואו מענטשן וועלן שטיצן א קאנדידאט אדער באשיצן זיינע עוולות בלויז צוליב דעם וואס ער קומט פון זייער קרייז, אדער ווארפן זיי אוועק אלע קלוגע טענות, נאר ווייל דער וואס רעדט איז פון דער "אנדערער זייט." א טיפישע אויסדרוק דערפון איז:
"איך שטיי מיט מיינס א מענטש, רייט אר ראנג!"—וואס באדייט אז נישט קיין חילוק וואס, וועט מען שטענדיג האלטן מיט "די אייגענע," אפילו אויב ער איז קלאר נישט גערעכט.

די ריכטיגע וועג צו טראכטן איז צו פרעגן: "איז דאס אמת, אדער האב איך א ספעציעלע נאנטשאפט צו האלטן אזוי?" אמת דארף נישט קומען פון נאנטע; עס קומט פון פאקטן און שכל. מען קען ליב האבן א חבר אדער א משפחה מיטגליד, אבער דאס מיינט נישט אז מען טאר זיי נישט פארהערן אדער זוכן וואס איז באמת ריכטיג. אמת איז שטארקער פון בלוט!

 

[מרחשון]

נומער צוואנציג: דער טעות פון "ברעינוואשינג"

ווען מען רעדט פון ברעינוואשינג, מיינט מען מערסטנס צוויי זאכן: איינס, דער מיטאס אז א מענטש קען ווערן אינגאנצן איבערגעדרייט דורך פראפאגאנדע, און צווייטנס, די ריכטיגע, מער ברוטאלע מעטאדן וויאזוי מענטשן ווערן געצווינגען צו טוישן זייערע געדאנקען דורך שרעק, פיזישע טורמענטן, אדער מאניפולאציע.

דער מיטאס פון "זיי וועלן דיך ברעינוואשן!"
אין די קאלטע מלחמה צייטן האט מען אסאך גערעדט אז סאוויעטן און אנדערע "שונאים" נוצן אייביג פראפאגאנדע צו ברעינוואשן די אומוויסנדע מאסן. צום ביישפיל, מען קען הערן א מין איבערגעטריבענע ווארנונג:
"גיי נישט אויף יענע וועבזייטל! זיי וועלן דיך ברעינוואשן!"
דאס איז א טעות, ווייל בלויז לייענען אדער הערן אן אנדערע מיינונג מאכט נאכנישט קיין מענטש אינגאנצן איבערגעדרייט. אמת'ע געדאנקען זאלן שטיין אויף זייער אייגענער פעסטקייט, און אויב א טענה איז אמת, טאר מען נישט מורא האבן פון פראגעס און צווייפל.

דער אמת'ער ברעינוואשינג—טורמענטן און מאניפולאציע
אבער אין געוויסע פעלער איז ברעינוואשינג גאר אמת. ווען מענטשן ווערן אונטערגעגעבן צו הארבע פסיכאלאגישע דרוק - ווי למשל פייניגונג, פחד, און לאנגע באהאנדלונגען, קען עס טאקע טוישן זייערע מוחות. דאס איז גענוצט געווארן אין טורמע-לאגערן, דורך דיקטאטורן, און ביי קולט-באוועגונגען.
"שטאקהאלם סינדראם"—ווען א געפאנגענער הייבט אן ליב האבן אדער שטיצן זיינע קידנעפערס, ווייל ער ווערט פסיכאלאגיש צוגעבינדן צו זיי.
"ליבע-באמבארדירונג"—ווען מענטשן ווערן אריינגעשלעפט אין קולטן דורך מוגזם'דיגע ליבשאפט און ווארעמקייט, ביז זיי ווערן אינגאנצן איבערגענומען.
"נארקאטיק-קאנטראל"—ווען א גרופע מאכט איינעם פאר א נארקאטיק-דיפענדענט, און דערנאך ניצן זיי די מעדיצינען אים צו קאנטראלירן.

"מיר" טוען קיינמאל נישט ברעינוואשינג, נאר "זיי"!
א טיפע טעות איז ווען מענטשן האלטן אז נאר די "אנדערע זייט" איז עוסק אין ברעינוואשינג, אבער "מיר" זענען אלעמאל ריין. אין אמת'ן אריין, נוצן אלע זייטן פראפאגאנדע, און מען דארף שטענדיג טראכטן און פרעגן: "איז דאס אמת, אדער איז עס א מאניפולאציע?"

דער בעסטער שוץ? קלאר טראכטן!
די ריכטיגע וועג צו פארמיידן ברעינוואשינג איז צו לערנען וויאזוי צו טראכטן, פרעגן שאלות, קוקן אויף אלע זייטן פון א דעבאטע, און טראכטן מיט דעם אייגענעם מח! אמת דארף נישט ווערן איינגעדריקט בכוח - עס שטייט פאר זיך אליין.

 

[כספי]

אפנארמאל! א געוואלדיגן ייש"כ @מרחשון, כה לחי!

 

[מרחשון]

#21
דער טעות פון שוחד ("Bribery")

ווען מען רעדט וועגן Bribery (שוחד), רעדט מען פון איינעם וואס פרובירט צו איבערצייגן אנדערע נישט דורך אמת'ע טענות, נאר דורך מתנות, געלט, אדער אנדערע חניפות. דאס איז דער פארקערטער טעות פון Argumentum ad Baculam (וואס רעדט איינעם איבער דורך פחד און דראאונגען); דא נוצט מען נישט שרעק, נאר תאוות.

"איך וועל דיר גוט באצאלן, נאר גלייב מיר!"
א קלארער ביישפיל איז ווען א פאליטיקער וויל אז מען זאל שטיצן זיינע געזעצן, נישט צוליב זייער אמת'דיגקייט, נאר צוליב דעם וואס ער זאגט צו געלט אדער פערזענליכע טובות. צום ביישפיל:
"שטימט פאר מיר, און איך וועל אייך געבן א שיינעם טשעקל!"
"איך גיב דיר א טייערע מתנה, נאר האלט זיך צו מיין זייט!"

שוחד איז קיינמאל נישט גענוג
א גרויסע פראבלעם מיט שוחד איז, אז ווער עס ווערט איינמאל איבערצייגט דורך געלט אדער מתנות, וועט קיינמאל נישט בלייבן איבערצייגט, איידער עס דארף זיך אלץ פארמערן. איינמאל מען איז געוואוינט צו באקומען א תועלת פאר א שיטה, וועט מען קיינמאל מער נישט האלטן דערביי אומזיסט. אין פאליטיק, ביזנעס און אפילו פערזענליכע באציאונגען, קען דאס פירן צו א צירקל פון אומענדליכע פארלאנגען.

שוחד קען אויך קומען אין "שיינע" פארעמס
שוחד דארף נישט זיין בלויז געלט; עס קען אויך קומען אין פארעם פון חניפה, כבוד, אדער סתם הבטחות:
"איך וועל דיר געבן א בעסערע שטעלע אויב דו האלטסט מיט מיר."
"אויב דו שטיצט מיר, וועל איך דיך באטיטלען אלס דער גרעסטער חכם!"
"קומט, איך פיר אייך אויף א טייערע מיטאג, און מיר וועלן רעדן איבער א געוויסע דיעל…"

די איינציגסטע זאך וואס זאל איבערצייגן איז… אמת!
ווען מען דארף אונטערקויפן איינעם צו גלייבן עפעס, איז דאס שוין א סימן אז די זאך האט נישט גענוג פעסטקייט פון זיך אליין. אמת'ע געדאנקען שטייען מיט'ן כח פון רעאליטעט, נישט פון מתנות. ווען איינער פרובירט איבערצורעדן דורך שוחד, איז עס ווערד צו פרעגן: "אויב דאס איז אמת, פארוואס דארפסטו מיר באצאלן עס צו גלייבן?"

דער אמת איז דער גרעסטער שוחד—ער צאלט זיך אליין אויס, אייביג!

 

[מרחשון]

#22
דער טעות פון געקרייזלטע סברות – "Circular Reasoning"

"פארוואס איז דאס אמת? ווייל עס איז אמת!"
Circular Reasoning, אויך באקאנט אלס Begging the Question אדער Catch-22, איז ווען איינער פרובירט צו באווייזן א זאך דורך זיך זעלבסט - א קרייז טענה וואס גייט קיינמאל נישט ארויס פונעם רינג.

ביישפילן פון געקרייזלטע טענות:
"דו קענסט נישט באקומען א דזשאב, ווייל דו האסט נישט קיין עקספיריענס. און דו קענסט נישט האבן עקספיריענס, ווייל קיינער געבט נישט קיין דזשאב פאר איינעם אן עקספיריענס!"
"דער באריכט איז אמת, ווייל איך האב עס געזען אויף א פארלעסליכע קוואל. און פארוואס איז די קוואל פארלעסליך? ווייל איך האב עס געזען אין דעם באריכט!"
"דאס איז א גוטע תורה, ווייל עס שטייט אין דעם ספר. און פארוואס גלייבט מען דעם ספר? ווייל ער זאגט גוטע תורות!"

ווען געקרייזלטע טענות ווערן געפארפולע מאניפולאציעס
Circular Reasoning קען ווערן גענוצט צו האלטן מענטשן געפאנגען אין פראפאגאנדע. ווען מען הערט איבער און איבער די זעלבע סברה, קען עס אויסזען ווי א ריכטיגע באווייז, אפילו ווען עס איז גארנישט מער ווי א קרייז.
"דאס איז די גרעסטע רוחניות'דיגע סכנה!"
"פארוואס?"
"ווייל עס איז א סכנה פאר אונזערע נשמות!"
"און פארוואס איז עס א סכנה פאר אונזערע נשמות?"
"ווייל דאס איז די גרעסטע רוחניות'דיגע קריזיס!"

וויאזוי קען מען עס באקעמפן?
די בעסטע וועג צו ארויסגיין פון אזא טענה איז צו פרעגן:
"איך הער וואס דו זאגסט, אבער וואס איז דער באווייז פון אינדרויסן? קען מען עס באשטעטיגן אויף א אנדערע וועג?"
"איז דאס בלויז א חזרה, אדער איז דא עפעס א נייער פאקט?"

די בעסטע טענה איז קיינמאל נישט קרייזלדיג - אמת שטייט אויף פעסטע באווייזן, נישט אויף זיך אליין!

 

[החוקר]

איך מעג אריינהאקן? איך גיי עס נישט נומערירן ווייל איך וויל נישט צומישן דיין סדר.

דער טעות פון א "רויטע העררינג" – "Red Herring" (ניין, נישט מאטיאש)
א רעטארישער טריק וואס מען נוצט צו אוועקנעמען די אפמערקזאמקייט פון דער טעמע און פארדרייען די דיסקוסיע צו אן אנדערע ריכטונג דורך אויפברענגן א צווייטע נקודה, אפט מיט אן עמאציאנעלער ארגומענט. די פאלאסי זענען זייער שכיח אין שמועסן און דעבאטעס.

וויאזוי צו דערקענען א "רויטע העררינג":
מענדל: מיר האבן נישט קיין עכטע מקור צו דער מנהג פון שערן די האר איז מיוסד אין הלכה.
יענקעל: אבער מענדל, דו ווייסט דאך ווי הארב עס איז משנה צו זיין מנהג אבותינו און לאזן פרויען וואקסן די האר.

רחל: איך ווייס נישט צי ס'איז גוט אז די מלמדים שלאגן אזוי פיל די קינדער אין א חדר.
בריינדל: דו ווייסט אז די היינטיגע קינדער זענען זייער חוצפה'דיג און בכלל מ׳דארף טון עפעס וועגן קינדער וואס פארברענגען אויף טעלעפאנען.

וויאזוי קען מען עס פארמיידן?
די וועג צו פארמיידן פון אריינפאלן איז ווען איינער פראבירט אוועקצופירן די שמועס אין אן אנדערע ריכטונג, קען מען זאגן: "דאס איז אן אינטרעסאנטער ענין, אבער לאמיר בלייבן ביים נושא פון וואס מיר רעדן." אדער אויב איינער ברענגט ארויס א זאך וואס איז נישט שייך, קען מען פרעגן: "ווי איז דאס שייך צו וואס איך האב געפרעגט?"

 

[החוקר]

דער טעות פון א "שטרוי-מאן" – "Straw Man"

א פאלשער, פארקרימטער אפטייטש פונעם קעגנער'ס מיינונג, אזוי אז זי קוקט אויס שוואכער אדער אומבאגרינדעט, כדי עס זאל זיין גרינגער אפצולייקענען און אוועקמאכן. אנשטאט צו ענטפערן אויפן אמת'ן טענה, ווערט א מער עקסטרעמע אדער פארקרימטע ווערסיע אפגעוואנדן און קריטיקירט. ווען איינער פארקרימט אדער טרייבט איבער דיין טענה, כדי עס צומאכן אויסקוקן ווי א צווייפלהאפטיגע אדער איבערגעטריבנע שטעלונג און דיינע פאקטישע ווערטער ווערן נישט ריכטיג אויסגעטייטשט, איז עס א קלארער סימן.

ביישפילן פון א "שטרוי-מאן":
שמילי: איך מיין אז מען פארלאזט זיך צו שטארק אויף די OU הכשר עס איז נישט אזוי שטארק ווי מאנכע האלטן.
לייבל: וואס, דו האלט טאקע אז די OU איז טרייף און מען טאר עס נישט עסן?!

רוחי: איך האלט אז אינגלעך זאלן לערנען אסאך מער ענגליש.
הודי: וואס, דו האלטסט אז לימודי חול איז וויכטיגער פון לימודי קודש?!

וויאזוי קען מען עס פארמיידן?
קלאר שטעלן דיין פאזיציע – אויב איינער פארדרייעט וואס דו האסט געזאגט, קען מען ענטפערן: 1. "איך האב נישט דאס געזאגט, איך האב בלויז געזאגט אז…" 2. דערמאנען דעם אמת'ן טענה – "דו טוישט מיינע ווערטער. איך האב נישט געזאגט X, איך האב פשוט געפרעגט וועגן Y.". געבן קלארקייט – "קען זיין איך האב זיך נישט גוט אויסגעדריקט. איך האב געמיינט צו זאגן אז…"

 

[שעפטאל]

א דאנק @מרחשון און @החוקר

די הודעות אין דעם שנירל דארפן געלינקט ווערן אין יעדע ערוואקסענע דעבאטע ווי מ'זיכט זיך נישט צו נערן.
ווי מער מ'גייט עס דערמאנען - אלס מער וועט עס אריינגיין אין די ביינער.
הלואי וועל איך זיך צוגעוואוינען צו טראכטן מער גראד.
און אגב. ס'וועט מיר נישט שאדן צו זעהן יעדע לאגישע שטרויכלונג אפאר מאל דורך באזונדערע ניקים יעדער מיט זיין ספייס, מסיבה הנ''ל.

 

[מרחשון]

#23
דער טעות פון א "פארוויקלטע פראגע"

א "פארוויקלטע פראגע" איז ווען איינער פרעגט דיר עפעס אויף אזא וועג, אז אויב דו ענטפערסט גראד און גלייך, טוסטו שוין אקצעפטירן א זאך וואס דו האסט בכלל נישט געוואלט. עס איז א סארט טריק, וואס פארלאנגט א דירעקטע ענטפער אויף א פראגע וואס איז שוין פון אנהייב פארדרייט געווארן אויף אזא אופן.

למשל:

"זאג מיר קלאר: יא אדער ניין - האסטו געמיינט אז דו גייסט קענען גנב’ענען און נישט ליידן די קאנסעקווענצן?“

אדער: "פארוואס האסטו בארויבט די באנק?“

אויב ענטפערסטו בלויז "יא" אדער "ניין," האסטו שוין אקצעפטירט אז דו האסט בכלל גע'גנב'עט, אפילו דו האסט באמת נישט! דער ריכטיגער וועג צו ענטפערן איז נישט צו פאלן פאר דעם טריק, נאר צוריקצופרעגן: "איך האב בכלל נישט גע'גנב'עט - פארוואס טראכסטו אז איך האב?“

דאס איז אויך שייך ווען איינער פרעגט דיר עפעס וואס איז א געמיש פון ריכטיגע און נישט-ריכטיגע טיילן. אויב דו ענטפערסט פשוט "יא" אדער "ניין," האסטו שוין איינגעשטימט מיט זאכן אויף וואס דו ביסט באמת נישט מסכים.

וויאזוי צו האנדלען דערמיט?

1. נישט אריינפאלן אין דעם טריק - פרובירן צו דערקלערן די פראגע קלאר.
2. צוריקפרעגן: "איך פארשטיי נישט די פראגע, קענסטו מסביר זיין?“
3. צוברעכן די פראגע און געבן א קלארע ענטפער אויף יעדע טייל באזונדער.

דער געדאנק איז: קיינער טאר נישט צווינגען א צווייטן צו ענטפערן אויף אזא וועג וואס ער מוז אננעמען א פרעמדע תנאי. לאמיר בלייבן שארף און נישט לאזן זיך פארדרייען!

 

[מרחשון]

#24
דער טעות פון "באשטעטיגונג" (Confirmation Bias)

"באשטעטיגונג" איז ווען א מענטש זוכט בלויז אזעלכע זאכן וואס שטיצן זיינע מיינונגען און איבערצייגונגען, און ער באמערקט נישט אדער איגנארירט אינגאנצן די זאכן וואס ווייזן אנדערש. דאס איז א גרויסער טעות אין לאגיק, ווייל דער מענטש האלט זיך גערעכט אפילו ווען דער אמת קען זיין אנדערש.

ווי אזוי ארבעט דאס?
לאמיר זאגן, איינער גלייבט זייער שטארק אין מזלות, און ער גייט צו א "באוואוסטע" ווארגערין. זי זאגט אים: "דו וועסט באגעגענען א הויכע, טונקעלע פרעמדער." פון דעמאלט אן, ווארט ער אויפ'ן "טונקעלן פרעמדן." און ווי נאר ער טרעפט איינעם וואס איז אפילו נאר א ביסל טונקל און נישט הויך, איז ער שוין איבערצייגט אז די ווארגערין איז געווען 100% גערעכט! אבער ער באמערקט נישט וויפיל מענטשן ער איז דורכגעגאנגען, וואס זענען נישט געווען אזוי.

אנדערע ביישפילן:

• איינער גלייבט אז זיין דיעטע ארבעט גוט, אזוי אז ער זעט בלויז ווען ער פארלירט וואג, אבער איגנארירט ווען ער נעמט צוריק צו.
• א מענטש וואס האלט אז זיין פארטיי איז די בעסטע, וועט בלויז לייענען נייעס וואס שטיצט זיין מיינונג, און איגנארירן אלע קריטיק.

וויאזוי קען מען זיך היטן דערפון?

1. זוכן סתירה'דיגע באווייזן – פרובירן צו טרעפן אינפארמאציע וואס קענען אפשוואכן אייגענע מיינונגען.
2. הערן אנדערע צדדים – אויסהערן מענטשן וואס האלטן אנדערש און האבן א אנדערע בליק.
3. פרעגן שווערע שאלות – פרובירן צו טרעפן טעותים אין די אייגענע געדאנקען.

דער געדאנק: א מענטש קען נישט קומען צום אמת אויב ער זוכט בלויז באשטעטיגונגען אויף וואס ער האלט. מען דארף זיין גרייט צו באטראכטן אנדערע זייטן, אפילו ווען עס איז נישט באקוועם.

 

[מרחשון]

#25
דער טעות פון "לאז עס אזוי ווי עס איז" (Default Bias)

"לאז עס אזוי ווי עס איז" איז א טעות אין לאגיק, ווען א מענטש האלט אז א זאך איז גוט פשוט ווייל עס איז שוין אזוי, און ער האלט אז טוישן איז שוין נאריש, אוממעגליך, אדער איז סתם פארבינדן מיט צופיל צרות. עס איז דער געדאנק פון "אויב עס איז נאכנישט צעבראכן, פארוואס עס פאררעכטן?", אדער "עס איז שוין אזוי, לאמיר עס נישט ענדערן."

וויאזוי קומט דאס ארויס אין לעבן?

• איינער ארבעט שוין יארן לאנג אין א שלעכטער ארבעט, אבער ער בלייבט דארט פשוט ווייל ער איז שוין צוגעוואוינט.
• א שולע האט אן אלטן סיסטעם וואס איז שוין נישט אזוי פראקטיש, אבער די הנהלה האלט: "מיר טוען עס אזוי שוין יארן לאנג, לאמיר עס נישט טוישן.“
• א מענטש זעט אז זיין וועג פון לעבן קען ווערן בעסער, אבער ער האלט: "כ’האב שוין אזוי געלערנט פון מיין טאטן, פארוואס טוישן?“

פארוואס איז דאס א טעות?
ווען מען האלט אז א זאך איז גוט פשוט ווייל עס איז שוין דא, איז דאס נישט קיין פאסיגע ראי’ אז עס איז טאקע ריכטיג. א זאך קען עקזיסטירן יארן לאנג און דאך זיין שלעכט, אדער קען גאר זיין אז מיט איין קליינעם טויש וואלט מען געמאכט א גרויסע פארבעסערונג.

וויאזוי קען מען דאס איבערקומען?

1. פרעגן: "איז דאס טאקע די בעסטע וועג?"
2. אנאליזירן: איז עס גוט ווייל עס איז גוט, אדער נאר ווייל עס איז שוין דא?
3. זוכן אנדערע מעגליכקייטן: אפשר קען מען עס טוישן אויף עפעס בעסער?
4. איינזען אז טוישן איז נישט אלעמאל שלעכט: עס איז זיכער אז נישט יעדע זאך דארף מען טוישן, אבער מען טאר אויך נישט איינשלאפן און נישט זוכן פארבעסערונג.

דער געדאנק איז: בלויז ווייל עפעס עקזיסטירט, מיינט נישט אז עס איז די בעסטע וועג! מען דארף נישט צעברעכן אלעס וואס איז געווען ביז היינט אן קיין גוטע סיבה, אבער מען דארף אויך נישט בלינד אנהאלטן די אלטע וועגן נאר ווייל זיי זענען אלט.

 

[מרחשון]

#26
די טעות פון דעפענסיוונעס – "Defensiveness"

"איך האלט זיך פארט דערביי, אפילו איך בין נישט גערעכט!"
Defensiveness, אויך באקאנט אלס Choice-Support Bias, איז ווען א מענטש האלט זיך צו זיין פריערדיגע באשלוס, אפילו ווען עס ווערט קלאר אז דער באשלוס איז געווען אומזיסט אדער אומריכטיג.

ביישפילן פון דער טעות:
"איך האב געשטימט פאר פלוני. יא אמת, ער איז ארויסגעקומען אלס פארברעכער, א ליגנער, און האט אונז אריינגעטראסקעט אין א קריג, אבער איך האלט נאך אלץ אז ער איז געווען בעסער ווי די אנדערע!"
"איך האב געקויפט דעם אויטא, און יא טאקע, עס איז יענע פויגל, אבער איך קען נישט מודה זיין אז איך האב א טעות געטון!"
"איך האב אסאך אינוועסטירט אין דעם ביזנעס. יא, איך האב שוין פארלוירן א סאך געלט, אבער איך וועל זיך פארט האלטן דערביי! עס מוז זיך אמאל אויסצאלן!"

פארוואס מענטשן טוען דאס?
דער טעות קומט פון דעם טבע פון מענטשן צו האלטן זייערע אייגענע באשלוסן אלס הייליג און נישט וועלן מודה זיין אין א טעות. עס איז באקוועמער צו בלייבן אין דעם זעלבן מהלך און צו צוריקשטויסן יעדע ביסל קריטיק, ווי צו מודה זיין אז מען איז געווען אומגערעכט. מענטשן טוען דאס כדי זיך צו האלטן גוט און קלוג אין זייערע אייגענע אויגן און נישט דערלייגן א פערזענליכע פארלוסט פון זייער שטאלץ.

ענליכע טעותים:
"Argument from Inertia"—ווען איינער האלט זיך צום זעלבן מהלך בלויז ווייל עס איז שווער עס צו טוישן.
"Confirmation Bias"—ווען מען זוכט בלויז אינפארמאציע וואס באשטעטיגט די אייגענע מיינונג און מען פארווארפט אלע באווייזן וואס זענען דערקעגן.

וויאזוי קען מען דאס באקעמפן?
די בעסטע וועג ארויס פון דעם טעות איז צו קענען זיין מודה אז מען קען זיך טועה זיין. דער אמת'ער קלוגער מענטש איז נישט דער וואס מאכט קיינמאל נישט קיין טעות, נאר דער וואס קען מודה זיין אין זיי און זיך לערנען דערפון!
"איך האב געמאכט א באשלוס לויט וואס איך האב געוואוסט דאן, אבער יעצט זע איך אז איך בין געווען אומריכטיג, און איך בין גרייט עס צו פאררעכטן."
"איך וועל זיך נישט בלויז האלטן צו מיין מיינונג, איך וועל ארויסזוכן אלע זייטן און דעמאלסט באשליסן וואס איז ריכטיג."

קלוגשאפט איז נישט צו זיין אלעמאל גערעכט - נאר צו וויסן ווען זיך צו לערנען פון א טעות און גיין ווייטער!

 

[מרחשון]

#27
דער טעות פון פארמינערטע אחריות – "Diminished Responsibility"

"איך בין נישט שולדיג, איך האב נישט געהאט קיין קלארע קאפ!"
Diminished Responsibility איז ווען איינער פרובירט זיך ארויסצודרייען פון אחריות, צוליב דעם וואס ער איז געווען אונטער א השפעה, אדער נישט ביים קלארן זינען. דאס איז א מאניפולאציע אין געזעצליכע מושגים, ווי למשל, אז אין געריכט קען מען נעמען אין חשבון אז א מענטש איז געווען אומבאוואוסטזיניג ווען ער האט געטאן זיין פארברעך - אבער דאס איז נישט קיין תירוץ אינגאנצן אויסצומעקן די רעזולטאטן פון דעם מעשה.

ביישפילן פון דעם טעות:
"איך קען נישט ווערן באשטראפט פאר נישט קומען אין קלאס, ווייל איך האב געהאט אראפגעפאלן פון א האנגאווער!"
"איך בין נישט אינגאנצן שולדיג אין דעם עקסידענט, איך בין געווען אנגעטרונקען און האב נישט געוואוסט וואס איך טו!"
"איך האב נישט געמיינט צו שרייען אויף דיר, איך בין געווען צעפלאכטן!"

פארוואס איז דאס א טעות?
ווען א מענטש מאכט א מעשה, איז ער פאראנטווארטליך פאר די רעזולטאטן, נישט נאר פאר זיין כוונה אדער זיין מצב ווען ער האט עס געטאן. א מענטש קען נישט אויסמעקן א שעדליכער רעזולטאט בלויז דורך זאגן: "איך האב עס נישט געמיינט!" - די פאקטישע רעזולטאטן זענען נאך אלץ דא, און פאר די מענטשן וואס ליידן דערפון איז עס גארנישט נוגע ווי קלאר ער איז געווען אין יענעם מאמענט.

די צעמישעניש צווישן "תוצאות" און "רעזולטאטן"
דער טעות קומט פון דער צומישונג צווישן די רעזולטאטן פון א מעשה און די שטראף וואס עס ברענגט.
"איך האב אומגעברענגט איינעם, אבער איך האב נישט געוואוסט וואס איך טו, ממילא איז עס נישט אזוי שלעכט."
יא, עס קען זיין אז א געריכט וועט צוליב דעם געבן א אנדערע סארט שטראף, אבער פאר'ן קרבן און זיין משפחה, בלייבט דער פארלוסט די זעלבע!

די אחריות פון מענטשליכע מעשים
די אמת'ע וועג זיך צו פירן איז צו נעמען אחריות אויף די אייגענע אקציעס, אפילו ווען מען איז געווען אונטער השפעות.
"איך האב געמאכט א טעות, און איך בין גרייט צו טראגן די קאנצעקוונצן."
"איך וועל נישט פארענטפערן מיין התנהגות בלויז ווייל איך בין געווען אין א שווערע מצב."


מעשים זענען ווי פיילן - איינמאל זיי ווערן ארויסגעשאסן, קען מען זיי נישט צוריקציען!

 

[שטייגער]

קודם, א ריזיגן דאנק פאר די מאסיווע ארבעט, כ'גלייב נישט אז AI קען מאכן אזא דזשאב אין יודיש . רוב רובם זענען קלאר, אבער געוויסע נקודות וואס לענ"ד קען מען זיך דינגען. למשל:

למשל, אויב איינער האט נישט קיין אליבי פאר א געוויסער צייט, מיינט דאס נאכנישט אז ער איז זיכער שולדיג! נאך ערגער, היינט צוטאגס, ווען א מענטש וויל נישט ענטפערן אויף א פאליציי'ס פראגע, קען עס אפילו צוברענגן אז ער זאל ווערן ארעסטירט

Click to shrink...

"ערגעץ" איז ער/זי דאך געווען און "עפעס" געטון, ניין? און טאמער געדענקט ער נישט, הגם טאקע נישט קיין הוכחה, אבער א זכר לדבר.

די זעלבע מיט נישט ענטפערן. אויב איינער וויל נישט ענטפערן אויף אן אומשולדיגע פראגע, איז עס אדער 1. אן עקשן סתם, 2. עפעס א מיסטעריעזן סיבה, 3. פאר ער איז שולדיג און אזוי וועט דיר אמת ארויפקומען. געווענליך איז די סיבה דער לעצטער

 

[מרחשון]

#28
דער טעות פון דיסציפלינערע בלינדערס – "Disciplinary Blinders"

"איך הער נישט צו, ווייל דאס קומט נישט פון מיין פעלד!"
Disciplinary Blinders איז ווען א מענטש אדער א גרופע מענטשן אין א געוויסער פאך טוען זיך באגרעניצן בלויז צו זייער אייגענע דיסציפלין און שלאגן אפ אינפארמאציע, באווייזן אדער געדאנקען וואס קומען פון אנדערע פעלדער, אפילו ווען זיי קענען זיין זייער רעלעוואנט.

ביישפילן פון דעם טעות:
"דאס קען זיין אמת, אבער אזוי טוט מען נישט אין אונזער פעלד!"
"איך בין א דאקטער, איך האב נישט קיין אינטערעס אין וואס פסיכאלאגן זאגן וועגן דעם נושא."
"איך בין א געזעצגעבער, איך דארף נישט צוהערן צו עקאנאמיסטן איבער וויאזוי דאס וועט זיך אפרופן אויף דער עקאנאמיע."

פארוואס איז דאס א טעות?
אין דער היינטיגער וועלט, איז קיינער נישט אליין אין זיין פעלד. פילע פראבלעמען פארלאנגען געמישטע אינפארמאציע פון פארשידענע דיסציפלינען.
ווען א מענטש שלאגט אפ אינפארמאציע ווייל עס קומט נישט פון זיין אייגענע "פעלד", מאכט ער זיך בלינד צו אמת'ע באווייזן.
דאס קען אויך פירן צו א געצוואונגענעם טונקלקייט אין א געוויסער פעלד, וואו מענטשן וועלן זיך אליין איינרעדן אז בלויז זייער אייגענע דיסציפלין קען האבן ריכטיגע אינפארמאציע.

די חשיבות פון ברייטהארציגקייט
די גרעסטע טעכנאלאגישע און וויסנשאפטלעכע אויפדעקונגען קומען פון מענטשן וואס האבן געקענט נעמען געדאנקען פון פארשידענע פעלדער און זיי צוזאמנעמען.
"איך בין גרייט צו הערן פון אנדערע דיסציפלינען, אפילו אויב עס איז נישט פונקטליך מיין פעלד."
"איך וועל זוכן אמת, נישט בלויז וואס איז באקוועם אין מיין פאך."


א קלוגער מענטש לערנט זיך פון יעדן, א נאר לערנט בלויז פון זיך אליין!

 

[מרחשון]

#29

דער טעות פון השתדלות – "E for Effort"​

"אבער איך האב זיך דאך אזוי געמוטשעט!"
דער טעות פון "E for Effort" איז צו מיינען אז א זאך מוז זיין ריכטיג, אמת, ווערדפול, אדער ראוי פאר כבוד פשוט ווייל איינער האט אריינגעלייגט אסאך כוחות, שטארקקייט, אדער אפילו מסירות נפש אין דעם - אפילו ווען די רעזולטאטן זענען נישט גוט.

ביישפילן פון דעם טעות:
"דער קינסטלער איז געזעסן יארן אויף דעם בילד, עס מוז זיין א מייסטערווערק!"
"איך האב אינוועסטירט צענדליגער טויזנטערס אין דעם ביזנעס, איך קען נישט מודה זיין אז עס איז א פארלוסט!"
"מיר האבן פארלוירן טויזנטער זעלנער אין דעם קריג, ממילא מוז זיין אז די מלחמה לוינט זיך!"

פארוואס איז דאס א טעות?
השתדלות אליין איז נישט קיין הוכחה פאר הצלחה: בלויז ווייל מען האט אריינגעלייגט אסאך כוחות, מיינט נאכנישט אז עס איז ריכטיג אדער נוצבאר.
די רעזולטאטן זענען וואס ציילט: נישט יעדער מי לוינט זיך. אויב עמיצער האט אריינגעלייגט אסאך כוחות אין א שלעכטע פלאן, בלייבט עס נאך אלץ שלעכט.
מענטשן קענען ווערן צוגעקלעבט צוליב זייער מי: א טייל מענטשן קענען נישט מודה זיין אז זיי האבן זיך טועה געווען, ווייל זיי האבן שוין אריינגעלייגט צופיל אינוועסטירונג אין זייערע געדאנקען אדער פראיעקטן.

א קלוגע וועג ארויס:
"איך האב אסאך געארבעט, אבער איך וועל נאכאלץ קוקן אויב עס איז טאקע גוט."
"איך בין גרייט צו מודה זיין אז מיין השתדלות האט נישט געברענגט די רעזולטאטן וואס איך האב געוואלט."


בלויז ווייל איינער האט אריינגעלייגט אסאך כוחות אין א טעות, מיינט נאכנישט אז עס ווערט אן אמת!

 

[מרחשון]

#30

דער טעות פון "אדער – אדער" (Either/Or Reasoning)​

"עס איז אדער שווארץ אדער ווייס!"
דער Either/Or Reasoning טעות (אויך באקאנט אלס False Dilemma אדער Black-and-White Thinking) איז ווען איינער פרובירט צו באגרעניצן די דיסקוסיע צו בלויז צוויי ברירות, אפילו ווען עס זענען פארהאנען מערערע מעגליכקייטן.

ביישפילן פון דעם טעות:
"ביסטו מיט אונז אדער ביסטו אונזער שונא?"
"אויב דו שטימסט נישט 100% מיט מיר, מיינט עס אז דו ביסט קעגן מיר!"
"אויב דו גלייבסט נישט אין דעם דאזיגן געזעץ, מיינט עס אז דו האסט קיין מאראל נישט!"

פארוואס איז דאס א טעות?
די וועלט איז נישט שווארץ-ווייס: אין רוב מצבים זענען דא פילע פארשידענע ברירות, נישט בלויז צוויי.
עס ברענגט מענטשן צו אומזיכערע אדער געצווינגענע אנטשיידונגען: מענטשן ווערן צוגעדרוקט צו מאכן א בחירה צווישן צוויי עקסטרעמען, אפילו ווען זיי וואלטן געדארפט זוכן א מיטעלע וועג.
עס קען ווערן א מאניפולאציע: מענטשן וואס נוצן דעם טעות ווילן אפטמאל אויסנוצן אנדערע מענטשן דורך אראפברענגען זייערע אפציעס צו בלויז צוויי, כדי זיי צו שטופן אין זייער ריכטונג.

א קלוגע וועג ארויס:
"איך וועל מיך איבערקלערן, ווייל איך גלייב אז עס קען זיין מער ווי צוויי אפציעס."
"אפשר קען מען טרעפן א מיטעלע וועג?"
"בלויז ווייל איך בין נישט איינשטימיג אין איין זאך, מיינט עס נישט אז איך בין אינגאנצן אויף דער אנדערער זייט!"


די וועלט איז קאלירפול, און נישט בלויז צוויי קאלירן!