עקאנאמישע דיסקוסיעס

@אלפא שטעלט אראפ אן הנחה אז ער איז אן עם הארץ אין עקאנאמיע. עפעס נמרוד מיט חרוסת זאגט ער דארט. אויך ווארפט ער אריין מקוה עפעס, עס זעהט אויס ווי ער גייט אריין אין א סוגיא וואס איז בכלל נישט פאר איהם פארשטנדבאר, ממש ווי זיין משל נמרוד חרוסת סטייל. אבער דאן קומט איר לומדישע שאלות אין די טיפסטע חלקים פון עקאנאמיע. הוא ראיה @מר שושני וואס קען עקאנאמיע און האט פיינט ווען די אלץ-ווייסער אין מקוה רעדן איבער עקאנאמיע אריינפלעכטינדיג שטיות והבל. אין צו די @אלפא שאלות ביינעמט ער זיך מיט אן אנשטעקיקע ערנסקייט צו אדרעסירן די פראגעס ממש ווי א פראפעסיאנאלער עקאנאמיקס פראפעסאר.

אבער דא אין די קלאס רום זענען אויך דא מאנכע וואס הייבן נישט אן פארשטיין, נישט די קשיא'ס, און אוואדאי נישט די תירוצים. די קאעד קורס איז טאקע זייער קלאר און זייער פיין אבער רוב ריבו ליינער כאפן נישט דעם קורס, צו ווייל די אטענשאן ספעם דערהייבט נישט מער ווי איין מינוט אריין אינעם קליפ, אדער גאר די קאנצעפט פון עקאנאמיע איז נאך נישט געמסברט געווארן פאר אונזער אינטעליגענץ. ע''כ האט דער קוקער דעם קליפ פארלירט דעם טשעין. מען רעדט דא לענין, וויאזוי ווילסטו אז די פוסטע זאלן עס אפי' אינטערסירן.

ע''כ וועל איך מיט ממש איינצעלע ע ווערטער פרובירן צו שטעלן די הנחת אבן הפינה פון עקאנאמיקס אינפארמאציע. דאן קען מען אריין גיין טיפער, און טיפער.

איז, נאך די הקדמה, די אינפארמאציע נאך אינטערסאנט ?

המשך יבוא. די אויגן מאכן זיך מיר צו אליינס אן עלעקטריק.
 
לעצט רעדאגירט:
צוויי פראגעס אין ליכט פון די טאריף סאמעטוכע און מארקעט קראך.

1. ווען סטאק מארקעטס קראכן - רעדענדיג יעצט פון טריליאנען, איז עס 'עכטע געלט' וואס ווערט פארלוירן? איז עס עכטע געלט וואס מענטשן האבן אינוועסטירט וואס איז געגאנגען שלאפן? וואו איז עס געגאנגען (אויב יא)? איינער האט דאך לכאו' פארדינט די געלט פון די אנדערע זייט? ווער? און פארוואס ווערט דאס נישט גערעכנט אלס א קאונטער באלאנס צום פארלוסט?
אדער איז עס פשוט אז געוויסע פראדזשעקשאנס זענען געגאנגען שלאפן, מיינענדיג, אז די שאצונג איבער די עתיד האט זיך גענידערט, וואס אין דעם פאל מוז קיינער נישט האבן 'פארלוירן' קיין עכטע געלט, ס'איז נאר אז חלומות וואס מענטשן האבן געהאט (איבער זייער סטאקס אדער איבער 'די מארקעט'), האט זיך געלייגט שלאפן?!

דאס גייט שוין לכאו' אריין אין די טיפערע שמועס וואס א סטאק איז בכלל? וויאזוי עס ווערט באשאפן? אינוועסטירט איינער אין איר באשאף? וויאזוי ארבייטן טראנזאקציעס דערויף? ארבייט עס אייביג נאר מיט פארלוסט און פארדינסט, אדער איז דא א געוויסע מאס אימעדזשינעישאן פארמישט אין די טראנזאקציעס?!
(וואס האט ברייטערע אפקלאנגען איבער וויאזוי די מאדערנע עקאנאמיע ארבייט בכלל,צו אלעס איז 'עכט' - אזוי עכט ווי ברויט און לעיבאר, אדער איז אסאך דערפון לופטיגע וועליו?!)


2. טראמפ איז פארנומען מיט די 'טרעיד דעפיציט' צווישן אמעריקע מיט אנדערע לענדער, ד.מ. אז אמעריקע קויפט איין מער ווי זי פארקויפט צוריק (וואס ער רופט אן אז זיי 'טאריפן' אמעריקע).
איך בין נייגעריג (אלס אן אמעטשור אין עקאנאמיע), מאכן לענדער נאר געלט פון פארקויפן זאכן אויף ארויס - עקספארט? אויב יא, וויאזוי האט טאקע אמעריקע די געלט איינצוקויפן מער ווי זיי פארקויפן? און אויב נישט, מיינט דאס אז אינערליכע מארקעטס זענען סופישענט צו דזשענערעיטן מער געלט ווי עס גייט ארויס? קען זיך א לאנד בכלל שפייזן נאר פון 'אייגענע געלט'? איז עס נישט אביסל ווי זיך שפייזן פון די אייגענע אפפאל?
אין אנדערע ווערטער, אמעריקע איז טאקע זייער רייך אז זיי קענען איינקויפן פון איבעראל, זיי האבן גענוג געלט צו קאנסומען מער ווי אנדערע לענדער - און מער ווי יענע לענדער קענען צוריק קויפן פון אמעריקע אליין. וויאזוי אבער האבן אמעריקאנער געלט אויב טאקע באקומען זיי עס נישט פון אינדרויסן?
 
לעצט רעדאגירט:
צוויי פראגעס אין ליכט פון די טאריף סאמעטוכע און מארקעט קראך.

1. ווען סטאק מארקעטס קראכן - רעדענדיג יעצט פון טריליאנען, איז עס 'עכטע געלט' וואס ווערט פארלוירן?
אויב נעמט מען ארויס די געלט, יא. אויב נישט איז עס סתם א נאמבער וואס האט זיך געריקט.
אגב די מארקעט איז נישט געפאלן, עס האט זיך קערעקטעד, עס איז איז געוועהן צודרייט אווערוועליוד די לעצטע פאר יאר, עס איז געוועהן א ווארטענדע באמבע, די טאריף איז נאר געוועהן די טריגער.
איז עס עכטע געלט וואס מענטשן האבן אינוועסטירט וואס איז געגאנגען שלאפן?
אויב האט מען ממש אינוועסטירט ביים היי, און מען נעמט עס ממש ארויס ביים לאw, יא. אויב נישט איז עס נאר א נאמבער כנ״ל
וואו איז עס געגאנגען (אויב יא)?
עגעין, אויב פארקויפט ער עס איז די געלט וואס ער האט פארלוירן געגאנגען אלץ פראפיט צו דער מוכר פון דער וואס האט פארלוירן.
איינער האט דאך לכאו' פארדינט די געלט פון די אנדערע זייט? ווער?
די מוכר כנ״ל
און פארוואס ווערט דאס נישט גערעכנט אלס א קאונטער באלאנס צום פארלוסט?
ווייל דעי פארדינסט איז נישט יעצט געשעהן.
אבער די עיקר פוינט איז ווען מען רעדט אז די מארקעט פאלט איז עס צי ווייזען ווי די עקאנאמיע האלט, מילא מאכט נישט אויס אז יענעם׳ס מוכר האט געמאכט געלט אמאל.
(און בכלל איז עס נישט אמת אז די מארקעט שפיגלט אפ די עקאנאמיע, אבער די מדיה מאכט א גאנצע בראטעל דערפון)
אדער איז עס פשוט אז געוויסע פראדזשעקשאנס זענען געגאנגען שלאפן, מיינענדיג, אז די שאצונג איבער די עתיד האט זיך גענידערט, וואס אין דעם פאל מוז קיינער נישט האבן 'פארלוירן' קיין עכטע געלט, ס'איז נאר אז חלומות וואס מענטשן האבן געהאט (איבער זייער סטאקס אדער איבער 'די מארקעט'), האט זיך געלייגט שלאפן?!
עס קען קומען סיי פון דעם אבער בעיקר האט עס מיט די קאנפידענס פון די סטאק קויפער אין די עקאנאמיע, עס האט מער צוטון מיט די עמאוציאנאלער סטאטוס פון די סטאק קויפער מער ווי ריין לאגישע סיבות ווי למשל די עתיד פון ספעציפיש מצב אין געוויסע קאמפעניס, באזירט אויף דאטא.

דאס גייט שוין לכאו' אריין אין די טיפערע שמועס וואס א סטאק איז בכלל?
א שותפות
וויאזוי עס ווערט באשאפן?
א קאמפעני קען באשאפן סטאק דהיינו שותפות׳ער. אויב וויל מען עס פארקויפן פארן פובליק ברויך מען רשות פון די SEC און מען דארף טרעפן א סטאק עקסדזשעינדזש וואס זאל מסכים זיין צו ליסטן דיין סטאק.
אינוועסטירט איינער אין איר באשאף?
יא, פארדעם שטייען אינוועסטמענט באנקירן.
וויאזוי ארבייטן טראנזאקציעס דערויף?
נישט קלאר אין די שאלה, אבער מען קויפט עס דורך א סטאק בראוקער ווי למשל פידעליטי אדער ווענגארד.
ארבייט עס אייביג נאר מיט פארלוסט און פארדינסט, אדער איז דא א געוויסע מאס אימעדזשינעישאן פארמישט אין די טראנזאקציעס?!
(וואס האט ברייטערע אפקלאנגען איבער וויאזוי די מאדערנע עקאנאמיע ארבייט בכלל,צו אלעס איז 'עכט' - אזוי עכט ווי ברויט און לעיבאר, אדער איז אסאך דערפון לופטיגע וועליו?!)
בעצם וואלט עס געדארפט ארבייטען מיט לאגיק און עס ארבייט נאך אלץ אזוי טו סאם עקסטענט בעיקר ביי לאנג טערמיניגע אינוועסטאר, אבער זייער אסאך מענטשען נוצען עס אלץ א געמבעלינג קאסינאו, און פרובירן צו שאצן וואס די ווערד פון א סטאק גייט מארגן זיין, בעיקר באזירט אויף בויך תורות, און צימאל אויף אינסיידער אינפארמאציע, דהיינו האסט געהערט א שטיקל נייעס וואס איז נאכנישט פובליק וואס גייט ארויף ברענגען אדער אראפ ברענגען די סטאק וואס דאס איז אומלעגאל.
2. טראמפ איז פארנומען מיט די 'טרעיד דעפיציט' צווישן אמעריקע מיט אנדערע לענדער, ד.מ. אז אמעריקע קויפט איין מער ווי זי פארקויפט צוריק (וואס ער רופט אן אז זיי 'טאריפן' אמעריקע).
איך בין נייגעריג (אלס אן אמעטשור אין עקאנאמיע), מאכן לענדער נאר געלט פון פארקויפן זאכן אויף ארויס - עקספארט?
אלץ ריין מאטעמאטיקע מוז זיין אז יא, אבער עס איז דא א גרויסע ״אבער״ כדלהלן
אויב יא, וויאזוי האט טאקע אמעריקע די געלט איינצוקויפן מער ווי זיי פארקויפן?
וויבאלד אמעריקא איז א רעזערוו קארענסי מילא קען זי פרינטן דאלארן ווען עס פעלט נאר אויס (נישט ממש, אבער אסאך מער ווי אנדערע לענדער) מילא קומט אויס אז אמעריקא עקספארטירט דאלארן. און ווען מען רעכנט די טרעיד דעפיציט רעכנט מען נישט אריין די אמעריקאנער עקספארט. אבער פאר איעדע זאך וואס אמעריקא אימפארטירט, עקספארטירט זי דאלארן פאר די זעלבע ווערט.
און אויב נישט, מיינט דאס אז אינערליכע מארקעטס זענען סופישענט צו דזשענערעיטן מער געלט ווי עס גייט ארויס?
טעכניש יא, כדלעיל אין אמעריקא.
קען זיך א לאנד בכלל שפייזן נאר פון 'אייגענע געלט'?
יא אבער עס גייט הערשן א גרויסע עניות. א רייכע עקאנאמיע קומט פון האבן א טרעיד סורפלוס, פונקט ווי א רייכע מענטש פארדינט מער געלט ווי ער שפענד. כאטש וואס טעכניש קען מען אליינס וואקסן ווייץ און עס עסן וועט ער אבער זיין א ארעמאן.
איז עס נישט אביסל ווי זיך שפייזן פון די אייגענע אפפאל?
ס׳איז טאקע יא, עיין צפון קוריה.
אין אנדערע ווערטער, אמעריקע איז טאקע זייער רייך אז זיי קענען איינקויפן פון איבעראל, זיי האבן גענוג געלט צו קאנסומען מער ווי אנדערע לענדער - און מער ווי יענע לענדער קענען צוריק קויפן פון אמעריקע אליין. וויאזוי אבער האבן אמעריקאנער געלט אויב טאקע באקומען זיי עס נישט פון אינדרויסן?
עייל לעיל אז אמעריקא עקספארטירט דאלארן אלץ א רעזערוו קארענסי.
 
יישר כח פארן זיך נעמען דאס מיה צו ענטפערן, לאמיר גיין איינס ביי איינס.
אויב נעמט מען ארויס די געלט, יא. אויב נישט איז עס סתם א נאמבער וואס האט זיך געריקט.
אט דאס איז מיין שאלה, קען די מארקעט זיך בכלל רוקן (ארויף אדער אראפ) אן קיים אקטועלע טראנזאקציעס? אויב קיינער קויפט און פארקויפט נישט איז דא א צווייטע וועג וויאזוי די 'נאמבערס' זאלן זיך רוקן און פאלן?
ס'איז לכאו' א טשיקן/איי פראגע, וואס קומט פריער? די טראנזאקציעס וואס ווייזן די מוד פון די אינוועסטארס (אפטימיסטיש אדער אומזיכער), וואס דאס באדייט אז פאר יעדער 'טראסקע' האבן אסאך באמת געדארפט פארלירן געלט דורכן קויפן פעלענדע אדער פארקויפן געפאלענע סטאקס.
אדער לאידך גיסא, די עצם מוד פון אינוועסטארס קען ברענגען די מארקעט צו טראסקענען אפי' נאך איידער סיי וועלכע טראנזאקציע ווערט געמאכט. דהיינו, איך האב א אמאזאן סטאק און אנאליסטן שאצן אז ס'דייט זיין ווייניגער ווערד ווייל 'מסתמא' גייען ווייניגער מענטשן וועלן, און דאס צופאלט ביי מיר אין די האנט און אין די הענט פון סיי ווער ס'פארמאגט עס - אפי' אן דעם וואס מ'זאל עס באמת פארקויפן פאר ביליגער. פארשטייט זיך יעצט גייען אויך זיין טראנזאקציעס פאר דעם ביליגן פרייז וואס רעפלעקטירט שוין די פריערדיגע אנאליז..
אגב די מארקעט איז נישט געפאלן, עס האט זיך קערעקטעד, עס איז איז געוועהן צודרייט אווערוועליוד די לעצטע פאר יאר, עס איז געוועהן א ווארטענדע באמבע, די טאריף איז נאר געוועהן די טריגער.
אין אנדערע ווערטער, דיסטאקס זענען לכתחילה געווען אויפגעבלאזן און 'נישט עכט' ווערד די געשאצטע ווערד..
באדייט דאס אויב אזוי אז ס'פעלט נישט אויס קיין טראנזאקציעס צו אוועקשטעלן דעם 'ווערד'? ווייל אויב יא איז עס לכאו' 'באמת ווערד'?! נישט אזוי?
אויב האט מען ממש אינוועסטירט ביים היי, און מען נעמט עס ממש ארויס ביים לאw, יא. אויב נישט איז עס נאר א נאמבער כנ״ל
עגעין, אויב פארקויפט ער עס איז די געלט וואס ער האט פארלוירן געגאנגען אלץ פראפיט צו דער מוכר פון דער וואס האט פארלוירן.

די מוכר כנ״ל
כדלעיל, איך פארשטיי דאס, איך פרעג נאר צו די פארלוסטן דורך קויפן/פארקויפן איז א נעסעסערי קאנדישאן פאר די 'נאמבער' זיך צו רוקן?

ווייל דעי פארדינסט איז נישט יעצט געשעהן.
אבער די עיקר פוינט איז ווען מען רעדט אז די מארקעט פאלט איז עס צי ווייזען ווי די עקאנאמיע האלט, מילא מאכט נישט אויס אז יענעם׳ס מוכר האט געמאכט געלט אמאל.
(און בכלל איז עס נישט אמת אז די מארקעט שפיגלט אפ די עקאנאמיע, אבער די מדיה מאכט א גאנצע בראטעל דערפון)
וואס מיינט 'די עקאנאמיע' בכלל? GDP? פאטענציאלע GDP? די אפטימיזם און די פארשאצונגען?
עס קען קומען סיי פון דעם אבער בעיקר האט עס מיט די קאנפידענס פון די סטאק קויפער אין די עקאנאמיע, עס האט מער צוטון מיט די עמאוציאנאלער סטאטוס פון די סטאק קויפער מער ווי ריין לאגישע סיבות ווי למשל די עתיד פון ספעציפיש מצב אין געוויסע קאמפעניס, באזירט אויף דאטא.
האלסט אז אינוועסטירער (ברייט גערעדט, נישט ספעציפישע) געמבלען פשוט אן קיין שום דאטא אדער לאגיק?
און וויאזוי פונקטליך שאפסטו 'דאטא' וויפיל טעסלא לדוגמא גייט זיין ווערד אין א יאר ארום?

א שותפות

א קאמפעני קען באשאפן סטאק דהיינו שותפות׳ער. אויב וויל מען עס פארקויפן פארן פובליק ברויך מען רשות פון די SEC און מען דארף טרעפן א סטאק עקסדזשעינדזש וואס זאל מסכים זיין צו ליסטן דיין סטאק.

יא, פארדעם שטייען אינוועסטמענט באנקירן.

נישט קלאר אין די שאלה, אבער מען קויפט עס דורך א סטאק בראוקער ווי למשל פידעליטי אדער ווענגארד.
יישר כח פארן מסביר זיין, אבער אזוי פיל פארשטיי איך נאך. איך האב מער געמיינט צו פרעגן וואס איז די 'עכטע ווערד' פון א סטאק ווען עס ווערט באשאפן? איז עס ליידיג און געבויט בלויז אויף קאנפידענס און אפטימיזם? איז עס נייע געלט אין די עקאנאמיע? איז עס 'עכטע געלט' ווייל מענטשן נעמען בפועל ארויס אנדערע געלט און שטעלן אריין דא?
בעצם וואלט עס געדארפט ארבייטען מיט לאגיק און עס ארבייט נאך אלץ אזוי טו סאם עקסטענט בעיקר ביי לאנג טערמיניגע אינוועסטאר, אבער זייער אסאך מענטשען נוצען עס אלץ א געמבעלינג קאסינאו, און פרובירן צו שאצן וואס די ווערד פון א סטאק גייט מארגן זיין, בעיקר באזירט אויף בויך תורות, און צימאל אויף אינסיידער אינפארמאציע, דהיינו האסט געהערט א שטיקל נייעס וואס איז נאכנישט פובליק וואס גייט ארויף ברענגען אדער אראפ ברענגען די סטאק וואס דאס איז אומלעגאל.
אקעי. מיינט דאס יעצט אבער אז אלעס איז הוילער לופט? איז טעסלא באמת נישט ווערד די נומערן וואס די סטאקס ווייזן? איז עלאן מאסק נישט 'די רייכסטע' מענטש לפי זה?
אלץ ריין מאטעמאטיקע מוז זיין אז יא, אבער עס איז דא א גרויסע ״אבער״ כדלהלן

וויבאלד אמעריקא איז א רעזערוו קארענסי מילא קען זי פרינטן דאלארן ווען עס פעלט נאר אויס (נישט ממש, אבער אסאך מער ווי אנדערע לענדער) מילא קומט אויס אז אמעריקא עקספארטירט דאלארן. און ווען מען רעכנט די טרעיד דעפיציט רעכנט מען נישט אריין די אמעריקאנער עקספארט. אבער פאר איעדע זאך וואס אמעריקא אימפארטירט, עקספארטירט זי דאלארן פאר די זעלבע ווערט.
אין אנדערע ווערטער אמעריקע שפענד מער ווי זיי פארדינען? זיי געבן אויב מער געלט/דאלארן ווי זיי באקומען אריין?
איז עס טאקע נאר א שאלה פון צייט ביז די פאנזי סקיעם פלאצט? פארוואס טראסטן עס נאך בכלל אנדערע לענדער?
טעכניש יא, כדלעיל אין אמעריקא.

יא אבער עס גייט הערשן א גרויסע עניות. א רייכע עקאנאמיע קומט פון האבן א טרעיד סורפלוס, פונקט ווי א רייכע מענטש פארדינט מער געלט ווי ער שפענד. כאטש וואס טעכניש קען מען אליינס וואקסן ווייץ און עס עסן וועט ער אבער זיין א ארעמאן.
ווילאנג דער עושר מאכט מער ווי ער געבט אויס שטייט ער גוט, וואס טוט אבער אמעריקע אריינצונעמען פארדינסטן? שטעלן זיי טאקע גארנישט צו פאר די וועלט אין רעטורן אלס סורפלאס?
ס׳איז טאקע יא, עיין צפון קוריה.

עייל לעיל אז אמעריקא עקספארטירט דאלארן אלץ א רעזערוו קארענסי.
 
יישר כח פארן זיך נעמען דאס מיה צו ענטפערן, לאמיר גיין איינס ביי איינס.
סעים העיר, איך שרייב אביסל קורץ און שארף ווייל עס איז אסאך אינפאו און אויב וועל איך ווערן פענסי וועל איך קיינמאל נישט ענדיגן ואיתכם הסליחה.
אט דאס איז מיין שאלה, קען די מארקעט זיך בכלל רוקן (ארויף אדער אראפ) אן קיים אקטועלע טראנזאקציעס?
ניין, די ווערט טוישט זיך ווען א טראנזאקציע פאר א נידריגערע אדער העכערע פריייז פון די איצטיגע וועליו געשעהט. עס מיינט נישט אז אלע סטאק האלטערס מוזן פארקויפן פאר דעי וועליו, עס איז גענוג אז איין אורח זאל עס טון צו טוישן די ווערט פון א סטאק.
אויב קיינער קויפט און פארקויפט נישט איז דא א צווייטע וועג וויאזוי די 'נאמבערס' זאלן זיך רוקן און פאלן?
ס'איז לכאו' א טשיקן/איי פראגע, וואס קומט פריער? די טראנזאקציעס וואס ווייזן די מוד פון די אינוועסטארס (אפטימיסטיש אדער אומזיכער), וואס דאס באדייט אז פאר יעדער 'טראסקע' האבן אסאך באמת געדארפט פארלירן געלט דורכן קויפן פעלענדע אדער פארקויפן געפאלענע סטאקס.
אדער לאידך גיסא, די עצם מוד פון אינוועסטארס קען ברענגען די מארקעט צו טראסקענען אפי' נאך איידער סיי וועלכע טראנזאקציע ווערט געמאכט. דהיינו, איך האב א אמאזאן סטאק און אנאליסטן שאצן אז ס'דייט זיין ווייניגער ווערד ווייל 'מסתמא' גייען ווייניגער מענטשן וועלן, און דאס צופאלט ביי מיר אין די האנט און אין די הענט פון סיי ווער ס'פארמאגט עס - אפי' אן דעם וואס מ'זאל עס באמת פארקויפן פאר ביליגער. פארשטייט זיך יעצט גייען אויך זיין טראנזאקציעס פאר דעם ביליגן פרייז וואס רעפלעקטירט שוין די פריערדיגע אנאליז..
ביידע זענען אמת, עס איס דא מענטשען וואס האלטן אז א סטאק איז ווייניגער ווערט אדער גייט פאלן צו פאר דאטא באזירטע סיבות צי פאר איינגערעדע סיבות, און זיי פארקויפן עס פאר א משהו אונטער מארקעט וועליו, ווייל לשיטתם גייט עס פאלן מער,יעצט קומען די עמאוציאנאלע מענטשן און זעהן אז די סטאק פאלט פארקויפן זיי עס אויך פאר א קליינע לאס ווייל זיי זעהען עס פאלט, אזוי ווערט א קייט רעאקציע. וכן להיפוך
אין אנדערע ווערטער, דיסטאקס זענען לכתחילה געווען אויפגעבלאזן און 'נישט עכט' ווערד די געשאצטע ווערד..
לאו דוקא. אין אונזער פאל יא ווייל די PE רעשיאו איז געוועהן דרייסיג, א נערמאלע סטאק מארקעט וועליו PE רעשיאו איז ארום 15-25. (וואס אגב די יעצטיגע PE איז 26 וואס מיינט אז אפילו נאכן פאלן איז עס נאך אלץ אביסל אווער וועליוד.)
באדייט דאס אויב אזוי אז ס'פעלט נישט אויס קיין טראנזאקציעס צו אוועקשטעלן דעם 'ווערד'? ווייל אויב יא איז עס לכאו' 'באמת ווערד'?! נישט אזוי?
צו אוועק שטעלן די פאקטישע מארקעט וועליו פעלט אויס טראנזאקציעס.
ווען מען זאגט אז די וועליו איז אווערוועליוד אדער אנדער וועליוד רעדט מען פון די PE רעשיוא דהיינו וויפיל יאר עס וועט נעמען צוריק צי מאכן די געלט אויב קויפט מען די סטאק (בהנחה אז די קאמפעני פראפיט בלייבט די זעלבע)
וואס מיינט אמת׳ער ווערד? די מציאות איז אז עס פארקויפט זיך אויפ מארקעט פאר א געוויסע פרייז, מילא איז דאס א אמת׳ער ווערד, אבע די PE רעשיאו ווייזט אז עס איז נישט (אדער זייער) ווערד פאר די פרייז וואס איז אויפן מארקעט.

למשל חתן תורה פארקויפט זיך פאר צעהן טויזענט דאלאר, מילא זעהסטו אז די ווערט פון עס איז 10k ווייל במציאות האט אזא טראנזאקציע געשעהן, מצד שני איז די PE רעשיאו אינפיניטי ווייל דיין חתן תורה סטאק גייט דיך קיינמאל נישט ברענגען קיין געלד. סאו ביידע זענען אמת.
כדלעיל, איך פארשטיי דאס, איך פרעג נאר צו די פארלוסטן דורך קויפן/פארקויפן איז א נעסעסערי קאנדישאן פאר די 'נאמבער' זיך צו רוקן?
יא
וואס מיינט 'די עקאנאמיע' בכלל? GDP? פאטענציאלע GDP? די אפטימיזם און די פארשאצונגען?
דאס איז א עקסטערע נושא פאר זיך, (די עקאנאמיע מיינט נישט די גדפּ, מען ניצט עס אלץ א מעסטער ווייל עס איז א פראקטישע וועג) עניוועי דאס איז נישט די נושא דא, מיין פוינט איז אז מענטשען ווערן משוגע ווען זיי הערן סטאק מארקעט ווייל דאס פארשטייט איעדער (רעדט זיך איין עכ״פ) אז דאס מיינט אז די עקאנאמי איז שוואך כאטש וואס במציאות האט עס נישט צי סאך ציטין, און וועגן דעם נעמט עס די מידיע אלץ א מעסטער.
האלסט אז אינוועסטירער (ברייט גערעדט, נישט ספעציפישע) געמבלען פשוט אן קיין שום דאטא אדער לאגיק?
א עכטע אינוועסטאר נוצט יא דאטא, (וואס מיינט עכט?) אבער זייער אסאך מענטשן נישט נאר ספעציפישע, נאר אפילו מסלתה ומשמנה פון וואל סטריט ווערן עמאשענעל, עס איז זייער שווער צו בלייבען לאגיש ווען געלד איז אויף די ליין.
און וויאזוי פונקטליך שאפסטו 'דאטא' וויפיל טעסלא לדוגמא גייט זיין ווערד אין א יאר ארום?
די דאטא איז פובליק (הענס די נאמען א פובליק קאמפעני) די חכמה איז נישט אין שאפן די דאטא, עס איז אין אפלערנען די דאטא.
יישר כח פארן מסביר זיין, אבער אזוי פיל פארשטיי איך נאך. איך האב מער געמיינט צו פרעגן וואס איז די 'עכטע ווערד' פון א סטאק ווען עס ווערט באשאפן?
די קאמפעני מאכט פלעין אויף א נאמבער וואס זיי האלטן אז א מענטש וועט באצאלן. אזויווי א גראסערי מאכט אויף א פרייז וואס ער האלט אז מענטשן וועלן באצאלן, און טאמער בעהט ער צו סאך וועט עס קיינער טאקע נישט קויפן וועלן זיי מוזן נידערען די פרייז.
איז עס ליידיג און געבויט בלויז אויף קאנפידענס און אפטימיזם?
כנ״ל אז ביידע זענען אמת
איז עס נייע געלט אין די עקאנאמיע?

איז עס 'עכטע געלט' ווייל מענטשן נעמען בפועל ארויס אנדערע געלט און שטעלן אריין דא?

אקעי. מיינט דאס יעצט אבער אז אלעס איז הוילער לופט? איז טעסלא באמת נישט ווערד די נומערן וואס די סטאקס ווייזן? איז עלאן מאסק נישט 'די רייכסטע' מענטש לפי זה?
דאס אלעס קומט צוריק צו פריער איבער פאקטישע ווערד אויפן מארקעט ווס. PE רעשיאו
אין אנדערע ווערטער אמעריקע שפענד מער ווי זיי פארדינען? זיי געבן אויב מער געלט/דאלארן ווי זיי באקומען אריין?
יא אויף פראדוקטן, ניין אויף ווערד, וויל אמעריקא פארקויפט דאלארן פארן וועלט.
איז עס טאקע נאר א שאלה פון צייט ביז די פאנזי סקיעם פלאצט?
אויב די וועלט פארלירט קאנפידענץ אינעם דאלאר, און הערט עס אויף צי ניצען אלץ רעזערוו גייט אמעריקא זיין אין א גרויסע טרעיד דעפיציט.
אבער דאס קען געשען מיט יעדע זאך וואס א לאנד עקספארטירט, עס געשען יעצט אביסל מיט די יאפאנעזער קאַרן, דער עולם פארלירט טראסט אין עס, מיינט עס אז עס איז א סקעם? בכלל נישט.
פארוואס טראסטן עס נאך בכלל אנדערע לענדער?
נאכן צווייטען וועלט מלחמה האט מען אוועקגעשטעלט די אמעריקאנער דאלאר אלץ די אינטערנאציאנאלער קארענסי וויבאלד אמעריקא האט געהאט די גרעסטע גאלד רעזערוו און א פאר א יעדע $35 האט אמעריקא געהאט א אנס גאלד אוועק געלייגט.
כאטש וואס דאס איז שוין נישט במציאות, דאך איז די דאלאר געבליבען די איטערנאציאנאלער האנדל קארענסי און אמעריקא איז א שטארקע סטאבילע לאנד מיליטעריש און עקאנאמיש, מילא איז די קאנפידענץ אינעם דאלער זיייער שטארק.
ווילאנג דער עושר מאכט מער ווי ער געבט אויס שטייט ער גוט, וואס טוט אבער אמעריקע אריינצונעמען פארדינסטן? שטעלן זיי טאקע גארנישט צו פאר די וועלט אין רעטורן אלס סורפלאס?
אמעריקא עקספארטירט פאר די וועלט גענוג און נאך, עס איז נאר אויף די שאלה אויף די האנדל דעפיציט וואס אקעגן דעם עקספארטירט זי דאלארן.
 
לעצט רעדאגירט:
אפגעזען פון דעם אז ס'איז גארנישט אזוי פשוט ווייל די אנדערע לאנד וועט צוריק שלאגן מיט זייער אייגענער טאריף, אזוי אויך הייבט עס די פרייזן ווייל די אימפארטירער גייען נישט בלייבן מיטן זעלבן פרייז אויב קאסט עס זיי מער, איז אויך נישט זיכער אויב עס ארבעט. (ס'ווענדט זיך וואס, למשל טאריף אויף אויטאס קען מאכן קאמפאניס אינוועסטירן אין אייגענע קאר פאבריקן, אבער אזא פאבריק בויעט זיך נישט איבערנאכט.... )
בקיצור, נאך איינס פון טראמפ גאונות וואס איגנארירט 'עקספערט אפיניען' (כדרכו בקודש).
מה נאמר ומה נדבר.

אויף אן אמת איך האב געוואלט שרייבן לענגער און צולייגן מחשבות, אבער איך בין אריין אין א שטיקל דעפרעסיע און פארלוירן מאטיוואציע.
ס'איז מיר שווער צו פארשטיין וויאזוי אמעריקע איז צוגעקומען צו אזא מצב.

אזא צייט וואלט איך געוואלט זיין א תמימות'דיג מאמין און זאגן מיט א רוהיגקייט, "אונז פארשטייען נישט גאט'ס חשבונות", אבער וואס זאל איך טאן אז היסטאריע איז פיל מיט אזעלכע לאנד-פירער.

ווען מען פארלירט טשעקס און באלאנסעס, האט היסטאריע געוויזן אז ס'איז ליידער זייער פארשטענדליך און כמעט פרעדיקטעבל.

לאמיר האפן אז היימישע אידן וועלן זיך ענדליך אויפוועקן פון זייער זיסער דרימל, יעצט אז סגייט שטארק אנרירן די אייגענע טאש, און ס'איז נישט א בלויזע אבסטראקט אויף קול מבשר.

(איך האב כמעט אויסגעמעקט די גאנצע תגובה ווייל איך וויל נישט זיין קיין נערווען קריכער און פעסימיסט. אבער נאכדעם האב איך באשלאסן זאל זיין... דאס איז מיין יעצטיגע מחשבות און א חלק פון מיין זשורני אין די וועלטל. זאל זיין אזוי...)
 
@אלפא שטעלט אראפ אן הנחה אז ער איז אן עם הארץ אין עקאנאמיע. עפעס נמרוד מיט חרוסת זאגט ער דארט. אויך ווארפט ער אריין מקוה עפעס, עס זעהט אויס ווי ער גייט אריין אין א סוגיא וואס איז בכלל נישט פאר איהם פארשטנדבאר, ממש ווי זיין משל נמרוד חרוסת סטייל. אבער דאן קומט איר לומדישע שאלות אין די טיפסטע חלקים פון עקאנאמיע. הוא ראיה @מר שושני וואס קען עקאנאמיע און האט פיינט ווען די אלץ-ווייסער אין מקוה רעדן איבער עקאנאמיע אריינפלעכטינדיג שטיות והבל. אין צו די @אלפא שאלות ביינעמט ער זיך מיט אן אנשטעקיקע ערנסקייט צו אדרעסירן די פראגעס ממש ווי א פראפעסיאנאלער עקאנאמיקס פראפעסאר.

אבער דא אין די קלאס רום זענען אויך דא מאנכע וואס הייבן נישט אן פארשטיין, נישט די קשיא'ס, און אוואדאי נישט די תירוצים. די קאעד קורס איז טאקע זייער קלאר און זייער פיין אבער רוב ריבו ליינער כאפן נישט דעם קורס, צו ווייל די אטענשאן ספעם דערהייבט נישט מער ווי איין מינוט אריין אינעם קליפ, אדער גאר די קאנצעפט פון עקאנאמיע איז נאך נישט געמסברט געווארן פאר אונזער אינטעליגענץ. ע''כ האט דער קוקער דעם קליפ פארלירט דעם טשעין. מען רעדט דא לענין, וויאזוי ווילסטו אז די פוסטע זאלן עס אפי' אינטערסירן.

ע''כ וועל איך מיט ממש איינצעלע ע ווערטער פרובירן צו שטעלן די הנחת אבן הפינה פון עקאנאמיקס אינפארמאציע. דאן קען מען אריין גיין טיפער, און טיפער.

איז, נאך די הקדמה, די אינפארמאציע נאך אינטערסאנט ?

המשך יבוא. די אויגן מאכן זיך מיר צו אליינס אן עלעקטריק.
איצטערט זונטאג אינדערפרי נאך די קאווע און ציגארעטל, ערב פסח איך האב נישט בעסער וואס צו טוהן וועלן מיר אן הייבן מיט די אלף בית ון אקאנאמיע, און דאן וועלן מיר בעסער קענען פארשטיין וואס דו צוויי גאונים אדער דריי גאונים רעדן ארום.

אויפדערווייל זעהט עס אויס ווי @אלפא @מר שושני און גארנישט אזא @קהל׳ס נער רעדן ארום סתרי תורה און אסאך שטייען אין די זיט און הערן זיך צו און פארשטייען נישט קיין איין איינציג ווארט וואס זיי רעדן. אה היינט צוםרי פרעיג בעסער נישט די ציונים האלטן נאך אינמיטן געשאסן ווערן פון מיינע שבתדיגע טשולענט ליין איך גאר א טיפער ארטיקעל פון @אלפא פון פרייהייט, איז עס טאקע אזוי גוט? סאציאליציע איז אוי האב יך זיך דערשראקן אויף די ערשטע רגע. אבער נאכן עס איבער ליינען האב איך געזעהן עס איז נישט אזוי געפערליך און דאס קען אפשר אויך פארענטפערט ווערן וועט מען פארשטייט די יסודות פון אקאנאמיע.

זייט וויסען אקאנאמיע מיינט נישט וואלוטע, אקאנאמיע מיינט כלכלה, שפייז, דער עולם האט שפייז דער עולם האט וואס צו עסן מער ווייניגער, מען איז נישט הונגעריג, דער עולם איז מער ווייניגער סעט מיט וואס דארפן צום לעבן.

אבער כאפ נישט כאפ נישט דו לויפסטנצו שנעל.

פאר איך גיי ווייטער דארף איך פשוט מפסיק זיין מיט דעם באקאנטן דזשאוק פון פר. רעיגן בזמנו ווען האט פרובירט פייטן ליבערליזם, האט ער בעהאט א חבר וואס איז געווען א שטארקער ליבעראלער. גייענדיג אין גאס אמאך זעהט ער זיין חבר מיט זיי קליינער מיידל שפילן זיך אין די פראנט יארד, שפאצירט אזוי צו, צו זא זאגן העלא און באגריסן זיין יוגענט פריינד. אזוי שמועסענדיג מיט זיין פריינט ווייזזט איהם זיין פריינד זיין קליינער פארטענדליכער טאכטער, ווי זיס און אינטעלעטשועל זי איז אזוי אינגערהייט.

זאג נאר מיידעלע סוזי, וואס וועסטו זיין ווען דו וועסט ווערן עלטער פרעגט רעיגן דעם קליינם מיידעלע,
מיידעלע: אה איך וויל ווערן די פרעזידענט פון יונייטעד סטעיטס.
רעיגן: פארוואס ווילסטו ווערן םרעזידענט פון יונייטעד סטעיטס ?
מיידעלע: איך וויל העלפן די ארעמע און זיי געבן געלט זיי זאלן האן וואס צו עסן
רעיגן: פארדעם דארפסטו נישט ווארטן ביז דו וועסט ווערן פרעזידענט, דאס קענסטו שוין יעצט טוהן אפי' דו ביסט נאך קליין.
מיידעלע: אזוי, ווי אזוי פרעגט זו מיט גרויס וואונדער.
רעיגן: זייער פשוט, דיין טאטע גייט דיך באצאלן צו שננידן די גראז און אויף קלינען די לאון פיפציג דאללער. נעם די 50 דאללער און געב עס פאר די האומ-לעס זאל האבן צו עסןץ
מיידעלע: טראכט א סקונדע און זאגט, איך פארשטיי נישט זאל ער שניידן די גראז, וועט ער באקומען 50 דאללער וועט ער האבן וואס צו עסן.
רעיגן: וועלקם טו די ריפאבליקען פארטי. און ער ענדיגט צו פארשטייצעך אזאיר פאטער האט מיט מיר מער נישט גערעדט.

עד כן הסיפור וואס האט דאס מיט אונז, לייגט צו קאפ.

דאס ערשטע פאדימענט פון אקאנאמיע הייסט סקראסיטי scarcity ד.מ. אזוי. די רעסארסן (ווי צייט, לעבאר, רויע מאטריאל) זענען לימיטעד, און די מענטשהייט ברויך עס, און וויל עס אנלימיטעד. דערפאר, וועלן אינדיווידואלן, און סאסייעטיס מאכן פארשידענע טשויסעס ווי אזוי צו עלאוקעטן זייערע לימיטעד ריסארסן (די פריער דערמאנטע אייטעמס). דאס איז די בעסיק אקאנאמיע דעסידזשענס פון אלע דעסידזשענס וואס די מענטשהייט מאכט א יעדן טאג, און א גאנצען טאג.

לאמיר עס מאכן פשוטער.
מיר קענען נישט האבן אלעס וואס מיר ווילן ווייל עס איז נישטא גענוג סחורה צו עס פראוויידן.
למשל דו האסט צען טאלער, גייסט אריין אין געשעפט און די דו ווילסט פון פאליציע ברויט, טשיז, און אויך מילך. אבער א יעדעס איינציגער אייטעם וואס דו ברויכסט קאסט פינעך טאללער און דו האטס נאר צען, דארפסטו מאכן אן החלטה וואס איז דיר וויכטיגער מיט די פינעף טאלער איינצוהאנדלען ע"כ קענסטו נאר נעמן צוויי פון די דריי. ד.מ. סקארסיטי.

פארשטאנען ? קלאר? איצטערט לאמיר גיין ווייטער.

סקארסיטי קריעט אזא געדאנק פון טשויסעס, או החלטה'ס, איז ווי באלד מיר קענען נישט האבן אלעס דארפן מיר מאכן אן החלטה וואס מיר ווילן אדער וואס מיר מוזן.

אציטערט מיט דעם קופט אפיר א נייע איידיע, וואס דאבס הייסט אפערטיונעטי קאסט, דאס איז די זאך וואס מיר האבן אויפגעגעבן פאר די זאך וואס מיר האבן גענומען. לאמיר ניצען די פריערדיגע משל מיט די ברויט, טדשיז, און מילך. אז די האסט גענומען די ברויט און די מילך מיינט צו זאגן אז די טשיז איז דיין אפערטיוניטי קאסט.

ד.מ. אזוי אפעטיוניט קאסט איז די נעקסט בעסט אייטעם וואס דו וועסט נעמען ווען דו האסט ווען נאך א פינעפער מיט דיר. אזי ווי דו האסט נאר געהאט צען האסטו געמאכט אן החלטה אז דאס ווסא דו האסט גענומען איז ווייכטיגער.

וואס איז דאס נוגע פאר אקאנאמיע. סקארסיטי געשעהט איבעראל, און אייביג, נישט קיין חילוק ארעם, רייך, שטארק, שוואך, אלץ ארום די זעלבע זאך. מענטשען זענען מחליט וויאזוי צו שפענדן געלט אדער צייט, ביזנעסער וועלן דעסיידן וואספארא פראדוקט זיי וועלן פראדאצירן. גאווערמענט וועט מחליט זיין ווי אזוי צו ספענדן אונזער טעקס דאלארן.

אין קורצן: סקארסיטי איז די גאנציע אקאנאמיע, דאס איז די דעזידזשענס וואס מיר מאכן מיט אונזערע לימיטעד ריסארסען.

איצטערט לאמיר זיך ארויס רוקען פון די ווינדלען פון אקאנאמיע און עס אויסברייטערן.

נומער צוויי: סופליי און דימענד.
דאס וועט אייך מסבירן ווי אזוי עס פאסירט אז זאכן ווערן טייער אדער בייג און ווי אזוי עס פלאקטשועיט.
די מארקעט (וואס מענטשען האנדלען און וואנדלען) האבן נאר צוויי זייטן
סופליי - וויפיהל איז אוועליבעל פון דעם אייטעם
דימענד - וויפיהל ווילן מענטשען דעם אייטעם

למשל: איק גייט אין גאס און איז פארקירט אן אייזקרעים טראק וואס פארקויפט אייזקרעים אין די ביטערע היצן. אבער זיין מאשין האט נישט מער קיין ליקוואד צו פראדאצירן מער ווי 5 אייזקרעים'ס. און עס איז דא איבער 20 מענטשען וואס ווילן האבן אן אייזקרעים. ד.מ. די דימענד איז הויעך און מענטשן זענען גרייט צו באצאלן מער ווערט די פרייז געהויבן.

אבער אויב איז די מצב פארקערט, ער האט 20 אייזקרעים'ס און נאר 5 ווילן, עס איז ווינטער קיינער דארף נישט אין די פרעסטן אן אייזקרעים, אבער די 5 מענטשען גלייכן דעם טעם אפי' עס איז ווינטער, וועלן זיי פארט עס איינהאנדלען. כדי דער מוכר זאל קענען פארקויפן זיינע גאנצע סחורה, וועט ער אראפ לאזן די פרייז, אז די וואס ווילן נישט קויפן, זאלן אפשר ווערן אינטייסט יא צו קויפן, ווי באלד די פרייז איז נידעריג. אדער דו וואס וואלטן נאר געקויפט איינס זאלן קויפן צווייי ווייל די פרייז איז נידעריג.

די מארקעט קען טרעפן א זיסער מקום ווי דער פרייז איז דזשאסט רייט.
ווען עס איז דא אין די מארקעט די מאונט פון סחורה וויפיהל דער מענטש וויל קויפן. למשל: לאמיר ניצען דם אייזקרעים משל. עס איז נישט קאלט עס איז נישט הייס אייז קרעים איז פלעי סימפל געשמאק אז טאמער די פרייז וועט זיין ריכיג וועלן אלע קענען אינדזשויען אן אייז קרעים. 20 מענטשען 20 אייז קרעיםס יענער איינער איז גרייט צו באצאלן דערפאר נישט מער ווי א טאללער, און יעדער האט איינס די פרייז איז דשאסט רייט.

טו, וועט איר וואס איז דאס נוגע?
איינמאל מיר פארשטיען דעם קאנצעפט פון סופליי און דימענד פארשטייען מיר אויך פלוקצואציע.
פארוואס גייען פרייזן ארויף
פארוואז זענען זאכן טייערע געווארן אדער ביליגער געווארן ממש אין א קאורצע תקיפה
פארוואס אין געוויסע סעזאנען פארקויפט זיך א געוויסער פראדוקט שנעלער ווי סתם אינמיטן יאר
וואס איז א ביזנעס מחליט צו קויפן און פארקויפן און וואס גייט זיך זיין החלטה ווענדן (דרך אגב - צוריק צו סקארסיטי)

כאפ נישט כאפ נישט, עס איז נאך נישט אלעס!!!
דאן קומט אויך אריין אפערטיונעטי קאסט. (מיר האבן דאס שוין דערנ=מאנט אין קורצן פריער, אבער וויבאלד אפערטיונעטי קאסט דרייט אויך א מארקעט וועלט איז עס גענוג גרויס צו עס מחשיב זיין פאר א געהעריגער פלאץ אין אקאנאמיע)

וואס איז דאס אפערטיונעטי קאסט ?
א יעדעס מאל וואס דו ביסט מחליט סיי וואס האסטו דערפאר אויפגעגעבן עפעס אנדערשט (ווי פריער דערמאנט) אפי' עס איז נישט קיין געלט אבער דו פארלירסט נאך אלץ אויף די נעקסט בעסטע זאך וואס דו וואלטסט ווען געוואלט.

למשל : דו קענסט לערנען תורה, דו קענסט פארברענגן מיט חבירים, און דו קענסט גיין אין רעסטוראן. האסטו גענומען דאס בעסטע זאך, לערנען תורה איז די נעקסט בעסטע זאך פארברענגען מיט חבירים אראן פון טיש פאר איצטערט.

ווען דו וועסט פארשטיין אפערטיונעטי קאסט, וועט עס דיר העלפן מאכן החלטה'ס מיט דיין פארשטאנד אויף וואס געסטו אויף, פארוואס. למשל דו ביסט אין די דזשאב מארקעט צו זוכן א דזשאב. פרנסה, קלה ונקיה. וואס זענען די מעלות פון די דזשאב, און וואס גיב איך אויף לכבוד דעם דזשאב ?

א ביזנעס, זאל איך אינוועסטן אין זאקן, אדער אין ריעל עסטעיט, וואס איז די נעקסט בעסטע אינוועסטמענט און וואס איז דער ערשטער ?

א גאווערמענט: העלטה קעיר אדרע שאסייען ?

וואס גיב איך אויף מיטן טשאסען דאס וואס איך האב געטשוסד. ווען עפעס זעהט דיר אויס אז עס קאסט נישט, זייטוויסען אז דו גייסט באצאלן דערפאר ערגעץ אנדערשט.

דו ביסט נאך דא ?
וואס רעדסטו שטותים וואס איז דער חילוק פון סקארסיטי, און אפערטיונעטי קאסט ? און ווייטער וואס האט עס מיט אקאנאמיע?

דא קומט אריין די ווארט וואס הייסט טרעידאפ'ס Trade-off's

בעפאר לאמיר מאכן א קליינע חזרה
אפערטיוניטי קאסט איז די נעקסט בעסט טינג דו גיבסט אויף. יא קלאר ?

טרעיד-אפ'ס וועט מיינען אלע אנדערע זאכן וואס דו גיבסט אויף לכבוד דיין החלטה.
למשל: דו קענסט קויפן א ברויט, אדער א טדשיז, אדער קענסטו זיך סעוון דאס געלט און גארנישט קויפן.

אויב וועסטו קויפן די ברויט וועסטו אויפגעבן אויף די טשיז און אויך אויף די געלט וואס מיט די געלט וועסטו אפשר זיך קענען איינבאנדלען עפעס בעסער'ס (אפשר) אבער ווי באלד דו האסט עס יעצט פאר די ברויט פאנוצט האסטו דעראויף אויף געגעבן.

די משל איז צו קליין געלט פאר אונז צו כאפן ווי אזוי דאס איז די גאנצע אקאנאמי, לאניר גיין מיט א גרעסערע געלט משל סטעף ביי סטעף.

איך האב א מיליאן דוללער צו שפענדן איצטערט,
איך וויל בויען מיט די געלט א גרויסער דיפארטמענט סטאר, וועל איך דערנאך נישט קענען בויען קיין אפארטמענט קאמפלעקס. אויב וועל איך בויען אן אפארטמענט קאמפלעקס, וועל איך נישט האבן קיין געלט פאר די סחורה פון די דעפארטמענט סטאר.
דאס איז איך האב געמאכט החלטה'ס וואס צו טוהן מיט די מיליאן דאללער, און די קאנסיקווענצען דערפון זענען וואס דרייווט מיך שפעטער. די קאנסקווענצען מוזן נישט אויס קומען שלעכט. אמאל יא אמאל נישט. די קאנסעקווענצען איז וואס פאסירט נעקסט ווייל איך האב געטוהן וואס איך האב געטוהן.

ד.מ. א יעדעס החלטה און דעסידזשען האט עפעס א קאסט צוגעטשעפעט דערצו ווייל מיר קענען נישט טוהן אלעס אויף איינמאל פאר סיי וואספארא סיבה, צו עס איז די געלט, צו עס איז פשוט די יכולות פון מענטשהיט לימיטאציעס קענסט נאר ארייען דרייען איין באלב אויף איינמאל.

דא ריקט מען זיך פארנ-אויס צו מארדזשינעל טינקינג Marginal Thinking
און קורצן מיינט מארדזשעניל טינקינט. איינס מער, אדער איינס ווייניגער. דמ. אזוי.
ווען איך מאך אן החלטה, זיך פרעגענדיג איז עס די צו מאכן אביסעל מער , דער איבסעל ווייניגער ? דו מאכסט נישט קיין החלטה אויף די גאנתע פראיעקט אויף איינמאל- דו מאכסט א סטעף ביי סטעף פראסעס פון דיסידזשען מעקינג פראסעס.

למשל: זאל איך זיך אננהאנדלען נאך א ברויט ?
אויב בין איך נאך הינגעריג: יא.
אויב בין איך זאט: ניין.
ד.ה. מאדזשינעל טינקינג די החלטה איז בעיסד אויף מער ווי איין פאקטאר עס איז געטראכט אין ביידע דירעקציעס.
לאמיר נעמען דעם מארדזשינעל טינקינג און אריין לייגן אין די ביזנעס טינקינג פראסעס.

א טוי קאמפאני וואס האט פראדאצירט 20 אייטעמ'ס
זאל איך פראדאצירן נאך א טוי
וועט די פרישע פראדוקציע פארדינען מער וויפיהל די קאסט פון די פראדוקציע ?
אויב יא: געגאנגען צו פראדוקציע.
אויב נישט: העראויף עס גייט נישט ארבעטן מען גייט נישט צו פראדוקציע.

החלטה'ס ווערן געשאפן מיט מארדזשינעל טינקינג:
זאל איך לערנען נאך איין שעה?
זאל איך הייערן נאך איין ארבעטער ?
זאל איך שרייבען פאר נאך 15 מינוט ?
נישט אלעס אדער גארנישט, נאר וואס איז דאס בעסטע אפציע פאר איצטערט.

און איצטערט וועלן מיר אריינגיין אין די
מארקעטס וואס ארבעטן מיט וואלונטערי עקסטשענדזש.
מיט געדולד עס זעהט אויס ווי מען קריכט און מען קריכט און מיר זעהן נישט ווי דאס אלעס פלעכט זיך צוזאם. ווארטס נאך אפאר שורות ווי דאס גאנצער בילד גייט זיך צוזאם קומען.

וואס איז דאס ווונטערי עקדזשענדזש ?
אין א פרייע מארקעט, טוישען מענטשען איין איינער מיטן צווייטן. געלט פאר פראדאקט, אדער פראדאקט איינס, פאר פראדאקט צוויי. נישט ווייל איינער צווינגט דיך צו מאכן דעם טויש, נאר ביידע האלטן אז נאך וואס דער טויש וועט ווערן געמאכט וועלן ביידע שטיין אין א בעסערע מצב ווי ער איז געשטאנען בעפאר ער האט געמאכט דעם טשענדזש.

למשל א פשוטער אקזעמפל:
איך האב אנעפל, און דו האסט א מאראנץ. איך גלייך בעסער מאראנצען ווי עפל. און דאס זעלביגע, דו גלייכסט בעסער עפל ווי מאראנצען. ווייסטו וואס לאמיר עס איינטוישען און מיר זענען ביידע מער ציפרידען ווי מיר זענען געווען פריער ווען איך האב געהאט דעם נעםפל און דו דעם מאראנץ.
קיינער האט אונז נישט געצווינגען, און מיר זענען ביידע אויף א בעסערע פלאץ.

איצטערט צו געלט, דער שיך פארקויפער, פארקויפט שיך. פאר די עקטשענדזש פון געלט. איך גיב איהם געלט און דער סטאר קיפער גיט מיר א פאר שיך דערפאר. ד.מ. אז איך האב איצטערט געדארפט, אדער גאר געוואלט שיך וויכטיגער ווי די קעש וואס איך האב אוועק געגעבן. און דער סטאר קיפער האט מער געוואלט די קעש ווי דער שיך וואס ער האט מיר פאר די קעש געגעבן.

דאס איז ווי אזוי די מארקעט רוקט ארום פראדוקציע צו ווי עס איז געברויכט. ווען מענטשען זענעןפריי צו טוישען געלט פאר פראדאקט רקוט זיך זיך די סחורה און די געלט אפישענטלי. עס דארף נישט קיין קאנטראל פון א בעל הבית עס איז דזשאסט מענטשען מאכן דעסידשענס און החלטה'ס ווי אזוי זיי ווילן אקארדינג צו וואס זיי ווילן.

אין קורצן טרעיד געשעהט נאר ווען ביידע זייטן פארדינען פון די טרעיד.

ווי קומט דער גאווערמענט אריין דא ?
 
לעצט רעדאגירט:
איך זע לייביש שארט זיך ארויף די ארבל צו געבן אן עקאנאמיקס 101 לעקטשור. איך האב פערזענליך אויך אנגעהויבן שרייבן ברייטער איבער וויאזוי עקאנאמיע ארבייט (נישט אקאדעמיש - נאר פון מיין קוקווינקל). למעשה פארט דאס אלעס אביסל אוועק פון מיין נעכטיגע שאלה, און דאס איז צו עכטע געלט ווערט פארלוירן אין א מארקעט קראך.

איך מיין אז בסופו של דבר איז עס נישט עכטע געלט וואס ווערט פארלוירן (אויסער פארשטייט זיך פאר די וועלכע האבן געקויפט טייער און פארקויפט ביליג), ווייל ווי איך פארשטיי איז א סטאק נאר א פראדזשעקשאן איבער וויאזוי די עתיד גייט זיין, און ווען עס ווערט פארלוירן ווערט ס"ה די חלום פארוואסערט אבער גארנישט בפועל גייט צוגרונד.

לאמיר נעמען טעסלא אלס משל. ווען עלאן מאסק וויל עפענען א קאמפאני פון עלעקטריק קארס, ער לייגט ארויס סטאקס פאר אינוועסטארס צו קענען אינוועסטירן אין די פיוטשער קאמפאני (און נעמען א חלק אין די פארדינסטן). לאמיר זאגן ער לייגט ארויס 100 סטאקס פאר $10 א סטאק. די קאמפאני האט יעצט א 'געשאצטע ווערד' פון $1000, וואס דאס מיינט אז כעת איז נאכנישט דא דא קיין פעני אויסגעגעבן (ניטאמאל די פלאץ צו בויען א פעקטארי האט מען שוין), אבער מיר האבן שוין יא א $1000 דאלארדיגע קאמפאני אין וואו מענטשן אינוועסטירן און טרעידן שוין..
ביז אהער ווי געזאגט איז נאכנישט דא גארנישט 'עכט', ס'נאר דא א געוויסע אפטימיזם און קאנפידענס אז אין די עתיד גייט די קאמפאני פראדוצירן א ווערד פון $2000 (לדוגמא), וואס דאס מאכט א $10 דאלארדיגע שעיר זייער מסתבר.

אין דעם שטאפל אויב טעסלא גייט שלאפן, עלאן מאסק פאררעכנט זיך ער וויל נישט עפענען די קאמפאני, ער געבט צוריק אלע געלט צו די אינוועסטארס, האט איינער בכלל 'פארלוירן' געלט? די שעירס זענען בפועל אראפ פון $10 צו $0, אבער קיינער האט קיין פעני נישט דערלייגט. דאס איז נאך אפי' מער אמת אויב טעסלא האט נאר אנאנסירט אז זיי גייען ארויסלייגן שעירס (פאר די פרייז פון $10) און למעשה ציען זיי צוריק דערפון נאך פאר סיי וועלכע טראנזאקציע איז בפועל פארגעקומען.

אין אנדערע ווערטער, וויבאלד די סטאקס רעפרעזענטירן דארנישט 'עכט' (דערווייל), די גאנצע קאנצעפט דערפון איז לייגן א וועליו אויף די אומגעבוירענע עתיד, קומט אויס אז וויאזוי מ'דרייט דאס נאר, וויפיל מ'קויפט און פארקויפט עס, בלייבט די 'עכטע' ווערד אייביג ביי זערא, און אפי' די ווערד 'הייבט זיך' אדער 'טראסקעט' איז למעשה קיין עכטע געלט נישט צוגערירט געווארן.
אדער, ווען א סטאק גייט פון $100 צו $10 באדייט דאס ס"ה אז די 'פאטענציאל' פון יענע קאמפאני איז געפאלן, און די אפטימיזם ארום דעם איז מער שווארץ. קיין שום געלט, פראדוקט, אדער סערוויס, איז אבער נישט באמת פארוואסערט געווארן. די 'מארקעט' האט טאקע פארלוירן געלט - ווייל די מארקעט רעפרעזענטירט פאטענציאלע געלט ווי כאילו ס'איז עכטע וועליו, ס'מיינט אבער נישט אז סיי ווער האט פארלוירן געלט דא.. און דאס טאקע מאכט אזא פארלוסט מער שרעקעדיג ווייל קיינער פארדינט ניטאמאל אנקעגן יעדע פארלוסט.. (ווען אינוועסטארס האלטן די געלט ביי זיך אנשטאט עס אינוועסטירן אין טעסלא דערלייגט נאר יעדער די פאטענציאלע אינאוואציעס, קיינער פארדינט נישט אז די געלט בלייבט זיצן ביי די אינוועסטארס, ניטאמאל זיי אליין..)

נאר א רחמנות פאר דער וואס האט אפגעקויפט די דמיון ווען ס'האט געהאט הויכע פאטענציאל - געצאלט דערפאר אסאך, און עס געדארפט אפזאגן ווען ס'איז געשטאנען נידעריגער. דאס מיינט אבער נישט אז 'עכטע פארלוסט' איז מוכרח פאר די עקזיסטענץ פונעם סטאק אדער פון די מארקעט ארום דעם (אזויווי געזען לגבי די אומפארקויפטע סטאקס...)


🧨 Your Core Question​


When the stock market crashes and "trillions are lost," is that real money being destroyed — or is it more like potential value disappearing?

And since many stocks seem to be based on projected value rather than actual revenue or labor, can the market go up or down without any real transaction or loss actually occurring?



🧮 Clarifying the Nature of Stock Value​


Stocks are claims on future value — essentially, a bet on how much a company will earn or be worth. But crucially, the price of a stock is not a fixed truth — it's the last price someone was willing to pay for a share in a transaction.


So if Amazon shares trade at $100 one moment, and then someone sells for $90, and no one else buys or sells, the entire market cap of Amazon has now dropped by billions — without billions having changed hands.


👉 Key Insight:
When people say “$6 trillion were lost,” they mean that the total value of all publicly traded companies, as implied by their last traded share price multiplied by shares outstanding, dropped by $6 trillion.
But most people didn’t sell, so they didn’t actually lose money — they lost potential money, or rather, their portfolio is now worth less on paper.




💸 So Who​


  • The only ones who lose real money are those who:
    • Bought high and sold low, i.e., locked in the loss.
    • Were forced to sell, like margin calls or liquidity issues.
  • But for everyone else, it’s a paper loss — a drop in theoretical wealth that’s real in accounting, but not necessarily felt until acted on.



🔄 Do Stocks "Move" Only When Transactions Happen?​


Yes — but with nuance.


  • The price of a stock only changes when a transaction happens.
  • But the value of all outstanding shares gets recalculated as if every share could be sold at that last transaction price — which of course, it can’t.

So even a tiny trade (1,000 shares of Apple at a lower price) can wipe out billions in “value” across the market cap, because the system assumes that every share is now worth that lower price.


👉 Important Distinction:
Stock price movements imply massive losses or gains, but do not require equivalent real-money movement.




🧠 Back to Your Deeper Point: Is This a Loss of Substance or of Fantasy?​


You're onto something big here:


  • Yes, a stock market crash is often a crash of expectations.
  • The “value” that disappears wasn’t sitting in a warehouse — it was projected future profit, investor sentiment, and confidence.

So when it crashes:


  • It’s not that $6 trillion in real goods or labor disappeared.
  • It’s that the consensus about the future changed.
    And since stocks are priced by future expectations, those prices adjust — violently.



👻 So Is the Market a Phantom?​


Kind of — but not totally.


  • It’s not a Ponzi scheme, because over time, good companies do return profits (dividends, buybacks, etc.).
  • But it's also not grounded in substance like “real” goods and services.
  • It's a confidence engine. The market reflects not what is, but what we think will be. That's why it’s so volatile — it’s fragile, emotional, and narrative-driven.



🧷 In Summary​


The stock market crash does not destroy real money in proportion to the trillions "lost." Most of it is a vanishing of confidence, a re-pricing of what we thought the future would look like. Only those who sell at a loss or are forced to liquidate suffer actual monetary losses. The rest is phantom wealth dissolving — because it was phantom to begin with.
 
לעצט רעדאגירט:
ChatGPT מאכט אויך קלאר (אין א פאלאו-אפ), אז אין טעאריע קען די מארקעט קראכן טריליאנען אן קיין איין טראנזאקציע, נאר אין רעאליטעט פארלאנגט זיך כאטש איין טראנזאקציע צו שיקן דעם סיגנאל אז די סטאק האט טאקע געקראכט.
דאס מיינט אז אויב מארגן גייט אן עפל שעיר זיך פארקויפן דורך איין מענטש פאר אן הונדערטער ווייניגער ווי היינט, שלעפט עס טעכניש אראפ אלע טויזענטער אנדערע שעירס מיט זיך (הענס, די מארקעט דערלייגט ביליאנען), אן דעם וואס איינער זאל צורירן אלע אנדערע שעירס.
אין אנדערע ווערטער, נאר איינער דארף פארלירן אן 'עכטע' הונדערטער כדי ביליאנען זאלן גיין צוגרונד.
[וכמובן רעדט מען נישט אז אלע אנדערע האבן עס געקויפט פאר טייער - וואס דאן דערלייגן זיי אויך די עכטע געלט וואס זיי האבן לכתחילה אין דעם אריינגעשטעלט - נאר עס איז געוואקסן מיט א הונדערטער נאכטן דורך איין אנדערע טראנזאקציע וואס איינער האט געמאכט.]
 
און דאס איז צו עכטע געלט ווערט פארלוירן אין א מארקעט קראך.
דער פראבלעים איז אז אויב פארשטייען מיר נישט די בעיסיקס קענען מיר דיין שאלה ענטפערן. אבער אויב ווילסטו גיין אין קורצן. נאכן א דורך ליינען דעם טשעט דזשי פי טי ענטפער, וואס איך האב נישט קיין אנונג וואס ער זאגט דארט. פון מיין שטאנדפונקט.

ניין די געלט ווערט נישט פארלוירן עס איז א טרעיד-אפפ. די שארטערס האבן פארדינט דאס געלט וואס איז ארויס פון די מארקעט פאר די סעסיע פון די מארקעט און די קאמפאניס וועלן עס בקרוב צוריק זעהן. מען דארף אבער נעמען אין באטראכט וואס @קהל׳ס נער דאכט זיך האט געשריבן אז דער מארקעט האט זיך קארעקטירט און זיך צוריק געשטעלט ווי עס באלאנג ווייל דער סטאק פרייז איז געווען איבער געבלאזן פון זיין עכטע וועליו.

קען זיין דער ריכטיגער ענטפער פון די פאל אבער עס ענטפערט נאך אלץ נישט צו איז דאס געלט פארלוירן געווארן, און ווי איז עס פארלוירן געווארן. איצטערט דער שארטער שפאצירט אוועק מיט א גיטער ביזנעס דיעל, און טראגט אוועק דאס געלט פון די מארקעט, דאס געלט איז נישט פארלוירן געווארן אבער אין די מארקעט מוז עס אויך נישט בלייבן.

וואס מיינט דאס שארטערס:

ד. מ. אזוי למשל איך קום צו דיר און איז בעהט דיך א טובה בארג מיר 100 שעירס פאר דעם סטאק וואס איך וועל דיר צוריק געבן נעקסטע וואך. נישט איך אז איך וועל דיר צוריק געבן די געלט וויפיהל די סטאק איז יעצט ווערט איך וועל די צוריק געבן דעם סטאק (וואס איך וועל דאן צוריק קויפן פון די מארקעט און איך וועל צו דיר אין די קאנטע צוריק לייגן די שעירס וואס איך האב ביי דיר געבארגט) איז דאס איז א קאנטרעקט אויף די סטאקס נישט אויף די פרייז. אויב הייבט זיך דעם פרייז און נעקסטע וואך דארף איך עס צוריק קויפן פאר טייערער האב איך דערלייגט געלט ווייך איך האב געבארגט דעם סטאק פאר 5 דאלללער און איצטערט דארף איך צוריק געבן פאר 10 דאללער. אבער טאמער אך האב עס געבארגט פאר 5 דדאללער און איצטערט איז עס ווערט 1 דאללער האב איך םארדינט 4 דאללער. דאס מיינט שארטן.

איז די שטארטערס שפארצירן אוועק מיטן געלט. די מארקעט האט עס פארלוירן און דער שארטער האט דאס פארדינט.

איך אף אז עס גענוג קלאר.
 
נאר אין רעאליטעט פארלאנגט זיך כאטש איין טראנזאקציע צו שיקן דעם סיגנאל אז די סטאק האט טאקע געקראכט.
דאס פארשטיי איך נישט. יא ריאלעטעיט אדער נישט, אויב יא פארלאנגט זיך עס א טראנזאקציע אין דעם זעלבן סכום פון די לאסעס, אדער געינס אויב נישט קיין ריאלעטעיט, פארוואס איין טראנזאקציע יא ?
 
Stocks are claims on future value — essentially, a bet on how much a company will earn or be worth. But crucially, the price of a stock is not a fixed truth — it's the last price someone was willing to pay for a share in a transaction.
סאפליי און דימענד 🤔
 
דאס פארשטיי איך נישט. יא ריאלעטעיט אדער נישט, אויב יא פארלאנגט זיך עס א טראנזאקציע אין דעם זעלבן סכום פון די לאסעס, אדער געינס אויב נישט קיין ריאלעטעיט, פארוואס איין טראנזאקציע יא ?
די מארקעט דארף כאטש איין טראנזאקציע (הגם ס'איז אייביג דא מער בפועל) צו סעטן די פרייז און סיגניליזירן אז די פרייז האט זיך געטוישט - נעמליך, איינער האט געצאלט דערפאר אנדערש ווי פריער, און אלע סטאקס גייען אינען זעלבן גאנג.
נעם א משל, איך האב געקויפט פאריגע וואך מאנטאג 100 שעירס אין אמאזאן פאר $100 א שטיקל, דינסטאג איז עס ארויף צו $200 (ד.מ. ערגעץ אין די וועלט האט כאטש איינער עס געקויפט פאר $200), מיטוואך איז עס צוריק אראפ צו $100 (איינער האט עס געקויפט פאר $100), קומט אויס, געספענד האב איך $10,000 פאר די 100 שעירס, דינסטאג האב איך 'פארדינט' אן עקסטערע $10,000 בלויז מיטן זיצן אויפן קאוטש, און מיטוואך האב איך 'דערלייגט' $10,000 אויך מיטן זיצן אויפן קאוטש..
פון מיין פערספעקטיוו (זיכער אויב איך בין אדורכגעשלאפן די 48 שעה) האב איך גארנישט פארדינט און גארנישט דערלייגט - אין 'עכטע' טערמס, אבער 'די מארקעט' האט יא דערלייגט $10,000 -אדער 100%- און דאן פארלוירן די זעלבע סכום...
 
נעם א משל, איך האב געקויפט פאריגע וואך מאנטאג 100 שעירס אין אמאזאן פאר $100 א שטיקל, דינסטאג איז עס ארויף צו $200 (ד.מ. ערגעץ אין די וועלט האט כאטש איינער עס געקויפט פאר $200), מיטוואך איז עס צוריק אראפ צו $100
שטימט !!
 
די ערשטע קשיא איז, וואס איז דאס עקאנאמישע וואוקס?
איך ווייס אויך ס'מעסט זיך דורך GDP (פער קעפיטע - צו זיין מער אקוראט..), אבער וואס גייט אריין און וואוקס אין ערשטן פלאץ? וויאזוי וואקסט די עקאנאמיע? ווען מענטשן ווילן מער לוקסוס איז דאס א גוטע זאך? ווען איך בין מחליט צו דרייוון א בעסערע קאר און איך קויף דאס האב איך דערמיט צוגעגעבן צו די עקאנאמיע? וואס וואלט געווען אויב איך בין צופרידן צו שפאצירן - און אלע מענטשן אין לאנד זענען - וואלט די עקאנאמיע נישט געווען אזוי גוט? פארוואס אבער פראדוצירן קארן אויב קיינער דארף זיי נישט? אין אנדערע ווערטער, איז וואוקס טאקע נאר דעמאנד וואס קען וואקסן - און ווען דעמאנד גייט שלאפן (אדער איז מסתפק במיעוט) איז די עקאנאמיע טאקע 'שוואך'?
איך בין אליין נישט זיכער וואס פונקטליך איך פוינט דא צו, איך האף מיטן זיך אויסטענה'ן קען איך אליין קלארער ווערן..
לאמיר קודם צולייגן די נושה אויף קליין געלט.
וואס איז דאס געלט בכלל? אוואדי, יעדער ווייסט וואס געלט איז, עס איז די גרינע/בלויע פאפיר וואס מיט דעם קען מען טאן וואס מען וויל, אבער די שאלה איז פארוואס טאקע קען מען טאן וואס מען וויל דערמיט? פארוואס זאל איינער זיין גרייט אוועקציגעבן זיינס א חפץ פאר א שטיקל פאפיר? פארוואס זאל דער וואס מאכט די פאפיר נישט זיך נעמען מאכן טוינטער פון די פאפיר פאר זיך?
נאר די פאפיר אליין איז טאקע גארנישט ווערט, די פאפיר איז נאר א באווייז אז דער מענטש וואס האט די פאפיר האט געארבעט דערפאר, און אנדערע ווערטער, די נומער אויפן פאפיר זאגט וויפיל ארבעט האט די מענטש אריינגעלייגט צו פארבעסערן דעם לאנד און סיי וואספארא אופן, און טאקע דערפאר וועט פרינטן געלט אן קיין שום חשבון גארנישט אויפטאן וויבאלד די געלט פרעזענטירט דאך ארבעט און דא איז נישט געטאן געווארן קיין שום ארבעט, דאס הייסט די לאנד איז נישט גארנישט מער ווערט געווארן, וועט די איינציגסטע זאך וואס גייט געשען וועט זיין אז די ווערד פון די לאנד וועט ציטיילט ווערן און מער חלקים און יעדער גייט ווערן ארימער (וויבאלד פארדעם, אויב די אקאנאמיע איז געווען ווערט א מיליאן דאלער און עס איז געווען אין צירקאלאציע א מיליאן דאלער, האט א מענטש וואס האט געהאט איין דאלאר, געהאט א מיליאנסטל פון די לאנדס ווערט, יעצט ווען ווען עס איז געווארן אריינגעברענגט נאך א מיליאן דאלאר אין צירקאלאציע, האט די מענטש פליצלונג פארלוירן האלב פון זיין פארמעגן ווייל יעצט ער האט נאר א צוויי מיליאנסטל פון די לאנדס ווערט)
יעצט וואס מיינט א גוטע עקאנאמיע? א אקאנאמיע וואס איז אריין דערין אסאך ארבעט (ווייל געלט איז דאך ארבעט). ווי אזוי וואקסט א עקאנאמיע? ווען עס גייט אריין מער ארבעט אין די פראדאקטיווקייט פון א לאנד. ווען איך בין מחליט צו דרייוון א בעסערע קאר און איך קויף דאס האב איך דערמיט צוגעגעבן צו די עקאנאמיע? יא און ניין, ווען איך קויף א בעסערע, טייערע קאר אנשטאט א ביליגע, פשוטע קאר, יעצט איז דא מער ווערט אין דער עקאנאמיע. דער אויטא פאבריצירער האט מער פארדינט. ער קען צאלן העכערע געהאלטן פאר זיינע ארבעטערס, אדער איינשטעלן מער ארבעטערס. אדער נאך בעסער - ער קען אינוועסטירן אין פארשונג און אנטוויקלונג צו מאכן נאך בעסערע קארס. די גאנצע קייט פון געלט-באוועגונג גיט א ליפט פאר די עקאנאמיע. אבער דא איז דער אבער: אויב מיין וואנטש פאר א לוקסוס קאר גייט אויף חשבון פון אנדערע זאכן וואס קענען ברענגען מער לאנג-טערמיניגע בענעפיטן (ווי ערציאונג אדער געזונטהייט), דאן איז עס מעגליך נישט אזוי גוט פאר די לאנג-טערמיניגע עקאנאמישע וואוקס. וואס וואלט געווען אויב איך בין צופרידן צו שפאצירן - און אלע מענטשן אין לאנד זענען - וואלט די עקאנאמיע נישט געווען אזוי גוט? אויב יעדער וואלט פלוצלינג מחליט געווען צו שפאצירן אנשטאט צו פארן מיט קארס, וואלט די GDP געפאלן - אמת! די אויטא אינדוסטריע, די גאז אינדוסטריע, די אויטא פארריכט געשעפטן - אלע וואלטן געליטן. מיר וואלטן געהאט א רעסעשאן. אבער:
1. אנדערע אינדוסטריעס וואלטן געוואקסן (שיך פאר שפאצירן, ביציקלען, לאקאלע געשעפטן ווייל מענטשן וואלטן נישט געפארן ווייט)
2. געזונטהייט קאסטן וואלטן געפאלן (מער עקזערסייז = בעסערע געזונטהייט)
3. אינפראסטרוקטור קאסטן וואלטן געפאלן (ווייניגער ראודס דארפן פאררעכטן)
4. ענוויירמענטאל שאדנס וואלטן געפאלן
אלעס דאס וואלט נישט גלייך געוויזן אין GDP - און דערפאר זאגן פיל עקאנאמיסטן אז GDP איז נישט דער בעסטער מעסטער פון עקאנאמישע געזונטהייט. איז וואוקס טאקע נאר דעמאנד וואס קען וואקסן - און ווען דעמאנד גייט שלאפן (אדער איז מסתפק במיעוט) איז די עקאנאמיע טאקע 'שוואך'? דער אמת איז ערגעץ אין מיטן. ביידע זייטן זענען קריטיש וויכטיג. אבער די לאנג-טערמיניגע וואוקס קומט פון פראדוקטיוויטי פארבעסערונגען. וואס פאסירט ווען דעמאנד "גייט שלאפן"? יא, די עקאנאמיע וועט פארלאנגזאמען. אויב מענטשן ווערן "מסתפק במיעוט" און ווילן נישט קויפן מער און מער, וועט די עקאנאמיע וואקסן לאנגזאמער אדער אפילו שרומפן. אבער די לאנג-טערמיניגע פראדוקטיוויטי פארבעסערונגען קענען נאך אלץ ברענגען עטוואס וואוקס. און איז דאס שלעכט? מיז נישט זיין. אפשר דארפן מיר טראכטן פון א נייע סארט עקאנאמיע וואס איז מער נאכהאלטיג און פאקוסירט אויף לעבנס-קוואליטעט אנשטאט בלויז אויף פראדוקציע
2. וואס איז די עכטע פראבלעם מיט טשיינע?
איז עס פראבלעמאטיש אז זיי נעמען צו די נידריגע דזשאבס - די דזשאבס וואס פארלאנגען מער פיזישע לעיבאר - און זיי קענען עס צושטעלן ביליגער און מער עפישענט?
קען די מערב וועלט נישט סאבסידייזן די פאזיציעס דורכן האבן א מער עדיוקירטע work-force און פראדוצירן מער high-skilled זאכן? אדער זענען די נידעריגע דזשאבס צענטראל צו אן עקאנאמיע (צו ווייל ס'נישט דא גענוג מענטשן פאר העכערע דזשאבס, צו ווייל ס'פארקויפט זיך נישט אזוי גוט אויפן אינטערנאציאנאלן מארקעט ווי די לאו לעוועל לעיבאר..)?
איז דא אן ארגומענט אז וויבאלד טשיינע דעוועלאפט זיך נאך האבן זיי אסאך מער שטח צו וואקסן און עקספלויטן - ווס די מערב וועלט וואס האט שוין א געבויטע אינפראסטרוקטור וכו' און קען שווער אדאפטן צו מאדערנערע צרכים? אין אנדערע ווערטער, קען מען עס אנקוקן ווי א אומפאמיידבארע פענדאלום אז לענדער וואס זענען אנדערדעוועלאפט האבן בהחלט מער עדווענטעדזש צו הייבן זייערע עקאנאמיע (און דערמיט זייער השפעה אין די וועלטליכע מארקעט) ווי לענדער וואס זענען שוין מער אוועקגעשטעלט?
און וואו קומט אריין די הויכע סטאנדארטן וואס די מערב וועלט האט (מינימום וועידזש, סעיפטי רעגולאציעס) אין בילד?
ווילסט הערן א סוד? טשיינע איז נישט קיין פראבלעם פון א עקאנאמישער שטאנדפונקט! יא, קען טאקע זיין אז זיי נעמען אוועק מעניפעקטשורינג דזשאבס פון אמעריקע, אבער ווער זאגט אז אמעריקע איז עקאנאמיש גוט צו מעניפעקטשערן פרודוקטן? פונקט ווי די פארשטייסט אז שווייץ איז גוט אין פראדיצירן זייגערס און איזרעל איז גוט און סייבער, און די וואלסט נישט געהאלטן אז שווייץ זאל דראפן זייגערס און זיך אריינטוהן אין סייבער און איזרעיל זאל זיך נעמען פראדיצירן זייגערס, ווייל יעדער איז גוט נאר פאר וואס זיי זענען גוט פאר, די זעלבע זאך איז אמעריקע בכלל נישט גוט פאר מעניפעקטשורינג! אמעריקע צייכענט זיך זייער גוט אויס אין innovation (די גרעסטע גלאבאלע קאמפעניס זענען געגרודעט געווארן אין אמעריקע, ווי למשל: Apple, Microsoft, Amazon, Google,Facebook און אסאך אסאך מער) אבער אין פרודוקציע וועסטי נישט טרעפן קיין איין אמעריקאנער וואס איז גרייט צו שטיין אין א פעקטארי פאר אונטער זעכציג טויזענט דאלאר א יאר, ווען פאר די זעלבע געלט האסטו אין טשיינע מיליאנען וואס וועלן דיך טוען וואספארע ארבעט די וועסט זיי נאר בעטען, אפי ארבעט וואס קיין איין אמעריקאנער וועט נישט מסכים זיין צו טוען.
פרעג איך דיר איז טשיינע א פראבלעם פאר די וועלטס עקאנאמיע אדער א ברכה? (יעצט קען זיין אז ווען מען קוקט נאר אויף אמעריקע זעהט עס אויס ווי א שלעכטע זאך, אבער אויב איז עס גוט פאר די גלאבאלע עקאנאמיע, איז עס צום סוף אויך גוט פאר אמעריקע, אויב נישט דירעקט דאן אומדירעקט)
3. וואס איז די עפעקט פון א האוזינג מארקעט אויף אן עקאנאמיע?
מוז יעדע עקאנאמיע בהחלט האבן א buy to let אפטיילונג? וואלט דען נישט געווען בעסער ווען עס ליגט נישט אוועקגעפאקט געלט אין די פראפערטיס אן קיין אויפטו נאר יעדער האט די מעגליכקייט צו קויפן אן הויז פונקט ווי עסן? אין די סטאק מארקעט טוט די אינןןעסטירונג עפעס אויף פאר די עקאנאמיע, אין די האוזינג מארקעט אבער זיצט דאך לכאו' די געלט (פון די לענדלארדס) און די איינציגסטע זאך וואס עס טוט איז אז עס שרויפט ארויף דעמאנד און פרייזן.. נישט אזוי? וואס איז די ארגומענט אז ס'מוזן זיין לענדלארדס פאר די טובה פון אן עקאנאמיע (אויב אזא ארגומענט עקזיסטירט בכלל)? און פארוואס נישט טעקסן פראפערטיס - עכ"פ פון די צווייטע און ווייטער - אויף א ראטע אז עס זאל קאונטער באלאנסירן די עקספלויטאציע וואס עס טוט צו די עקאנאמיע?
מעגליך אז זיין א לענדלארד געבט יא עכט צו עפעס וועליו צום הויז/מארקעט, וואס איז דאס - אויב יא? איז עס טאקע אויף די זעלבע ראטע וואס די פרייזן פארן? וואלט א 10 פראצענט מארדזשין נישט געדעקט פאר די (מעגליכע) סערוויס פון זיכער מאכן אז די הויז איז אין גוד שעיפ און מעקלען די טענענטס?:
אויב איך האב גוט פארשטאנען מיינסטו צו פרעגן וואס די הוזינג מארקעט געט צי צו די עקאנאמיע, אזוי אויך וואס מען דארף האבן רענטעלס פון אן עקאנאמישען שטאנדפונקט.
איז אזוי. האוזינג מאכט גאר אסאך אויס פאר די עקאנאמיע פאר אסאך סיבות, ווי למשל:
1. די ווערט פון רעזידענשעל האוזינג איז גרעסער פון די גאנצע גלאבאלע סטאק און באנד מארקעטס צוזאמען
2. האוזינג איז די הויפט אינוועסטמענט פארן דורכשניטליכן מענטש פאר די רוב מענטשן, זייער הויז איז זייער גרעסטער פינאנציעלער אייגענטום
3. ווען האוזינג ליידט, ליידט אפט די גאנצע עקאנאמיע (ווי מען האט געזעהן ביי די 2008 קראך)
4. חוץ פון דעם איז האוזינג אויך א מאסיווער דזשאב קריעיטאר - די קאנסטראקשאן, ריעל עסטעיט, און פראפערטי מענעדזשמענט אינדוסטריעס באשעפטיגן מיליאנען מענטשן
האוזינג איז אויך אויסערגעווענליך ווייל עס איז סיי א פלאץ צו וואוינען און סיי אן אינוועסטמענט (א זאך וואס שטייגט אין ווערט). די דאפלטע נאטור שאפט קאמפליקאציעס וואס עקזיסטירן נישט מיט אנדערע פראדוקטן.
יעצט איז א מארקעט פאר רענטעל האוזינג בכלל נויטיג? וואלט נישט געווען בעסער ווען יעדער קויפט זיין אייגענע הויז? לאמיר קודם באטראכטן די וועגן ווי לענדלארדס און די רענטעל מארקעט זענען מעגליך בענעפישעל פאר דער עקאנאמיע,קודם דארף מען נעמען איו באטראכט אז נישט יעדער וויל אדער דארף קויפן א הויז. סטודענטן, יונגע פראפעסיאנאלן, צייטווייליגע רעזידענטן, מענטשן אויפן וועג - אלע דארפן צייטווייליגע האוזינג סאלושאנס, אפי איינער וואס וויל יא קויפן א הויז קימט דאס מיט אסאך ריזיקעס, למשל: פראפערטי ווערט קען פאלן, עס קען אייביג געשען קאסטבארע שאדנס, נאטורליכע קאטאסטראפעס קענען פאסירן. אבער מיט לענדלארדס זענען די אלע פראבלעמען נישט דא וויבאלד זיי נעמען אויף זיך די אלע ריזיקעס אלס זייער ביזנעס מאדעל, חוץ פון דעם ברענגען זיי אויך אריין קאפיטאל אין די האוזינג סעקטאר וואס העלפט פינאנצירן נייע האוזינג אנטוויקלונגען, אזוי אויך זענען פראפעסיאנאלע פראפערטי מענעדזשערס בעסער אין מענעדזשן בילדינגס ווי אינדיווידועלע אייגנטימער.
וואלט נישט בעסער געווען אן לענדלארדס? זיכער אז נישט.

4. וואס איז די ראלע פון לאקאלע סערוויסעס אין א מארקעט?
אינפארט און עקספארט פארשטיי איך איז די מעין אנווייזונגען איבער אן עקאנאמיע, וויפיל זיי קענען ארויספארקויפן ווס וויפיל זיי קויפן און צאלן פאר אנדערע לענדער דאס איז זייער א מאכטפולע מעסטער צו זען די רעלאטיווע רייכטום פון איין לאנד אנקעגן אן אנדערע. וואו קומט אבער אריין לאקאלע ביזנעסער/סערוויסעס אינעם בילד? ווען איך רוף דעם גראז שניידער און איך בין צופרידן אז מיין גראז איז שיין, וואס איז דא 'פראדוצירט' געווארן אז מ'זאל עס קענען רעכענען אלס 'וואוקס'? די פראבלעם באמת איז אביסל באקאנט אויף די פארקערטע וועג, אז GDP קען נישט רעכענען די זאכן וואס זענען נישט מאנעטייזד, א שטייגער ווי די וועליו פון זיין א מאמע און קעירן פאר קינדער וכדו', איך פרעג אבער פארקערט - אפי' ווען מ'מעסט דאס יא, וואס איז די ברייטע 'וועליו' דערפון עס צו רעכענען אלס 'וואוקס' בפרט רעלאטיוו צו אנדערע לענדער?
שטעל דיך פאר, ניו יארק האט פלוצלינג פארלוירן אלע אירע לאקאלע סערוויסעס. קיין רעסטאראנטן, קיין טעקסיס, קיין פלאמבערס, קיין גראז-שניידערס, קיין מקוה'ס, קיין חדרים און ישיבות, קיין גארנישט וואס באדינט דעם לאקאלן ציבור. וואס וואלט פאסירט צו די עקאנאמיע? מאנופעקטשורינג, טעכנאלאגיע, אדער סיי וועלכע אנדערע "טרעידעבל" סעקטארס וואלטן אויך געליטן ווען ארבעטערס וואלטן נישט געהאט צוטריט צו די סערוויסעס וואס זיי דארפן, קיינער וואלט נישט געהאט קיין צייט צו זיי ביזי מיט אימפארטס אדער עקספארטס, מען וואלט געווען פארנימען בלוז צו קענען אנגיין אינעם לעבן! ווער וואלט געוואלט ארבעטן אויף וואל סטריט אויב זיי וואלטן נישט געקענט באקומען קיין קאווע, גיין צו קיין רעסטאראנט, צי האבן א שיינעם פלאץ צו וואוינען?
אבער למעשה ווען א גראז-שניידער שניידט דיין גראז און די צאלטסט אים, וואס איז דא פראדוצירט געווארן? קודם ווי שוין פריער אויסגעשמיעסט, געלט איז ארבעט, ווען מיסטער גראז שניידער שניידט די גראז האט ער אריינגעלייגט ארבעט צי פארבעסערן דאס לאנד און די געלט וואס די גיבסט אים איז פשוט פראף און באווייז אז ער האט געארבעט צו פארבעסערן דאס לאנד און ממילה קומט זיך אים אז ער זאל קענען גיין אין געשעפט און עפעס איינקאסירן אלטץ באלוין, אבער וואס האט ער בעסער געמאכט פארן לאנד? וואס האט ער פראדעצירט? די ענטפער איז: צייט. ווען די צאלטסט פאר א גראז שניידער, האסטו אייגנטליך "געקויפט צייט" פאר זיך אליין. די צייט קענסטו יעצט אינוועסטירן אין מער ארבעט אין אייער ספעציאליטעט (וואס איז מעגליך מער פראדוקטיוו פאר די עקאנאמיע) אדער ספענדן מער צייט מיט פאמיליע (וואס העכערט מענטשליכע קאפיטאל אינוועסטמענט) אדער אפי' רעסט און רעלאקסעישאן (וואס פארבעסערט געזונטהייט און פראדוקטיוויטעט)
די דאזיגע "פרייע צייט" איז א ריכטיגער עקאנאמישער געווינס וואס קומט פון ספעציאליזאציע ( די טוסט וואס די קענסט טון די בעסטע, און דער גראז-שניידער טוט וואס ער קען טון די בעסטע. דאס איז די קלאסישע עקאנאמישע פרינציפ פון "קאמפאראטיוו אדוואנטעדזש" אנגעווענדט אויף א מיקרא-סקעיל.
 
לעצט רעדאגירט:
איך מיין אז בסופו של דבר איז עס נישט עכטע געלט וואס ווערט פארלוירן (אויסער פארשטייט זיך פאר די וועלכע האבן געקויפט טייער און פארקויפט ביליג), ווייל ווי איך פארשטיי איז א סטאק נאר א פראדזשעקשאן איבער וויאזוי די עתיד גייט זיין, און ווען עס ווערט פארלוירן ווערט ס"ה די חלום פארוואסערט אבער גארנישט בפועל גייט צוגרונד.
א סטאק איז פשוט א שותפות אין די קאמפעני. עס איז נישט עכטע אדער אפי' פאלטשע געלט, אויב די קאמפעני פארלירט ווערד האט "דיין" קאמפעני פארלוירן די ווערד.
 
@blender ערשטענס שקויעך פאר דיין הערליכע תגובה
איך בין נישט מסכים אז געלד איז פראוו פון ארבעט.
והראיה אויב איינער גנב׳ט, ירש׳נט געלט, אדער אפילו ערליך פארדינט אבער ער איז א סעלעבריטי וואס מאכט טויזענט דאלער א שעה האט ער נישט געארבעט שווערער ווי דער קוילען גרעבער וואס מאכט נאר דרייסיג א שעה.
געלט איז פשוט א נאמבער א סימן, בעצם ווען איך גיי אין גראסערי קויפן א מילך וואלט איך עם געדארפט אוןעק געבןנאיינע פון מיינע טעפ אדער א האנטוך, אדער גאר איך זאל עם שניידען די זיינע גראז עפעס א ווערדפולע זאך צו איבעררעדן די גראסערימאן ער זאל מסכים זיין מיך אוועק צו געבן זיין מילך. די שווערעקייטן איז ווער זאגט אז די גראסערי מאן דארף מיין טאפ? ווער זאגט אז איך בין גרייט אוועק צוגעבן מיין טאפ? וואס איז אויב א מילך איז נאר ווערט א האלבע טאפ, צושנייד מען יעצט די טאפ? וויאזוי לייגט מען אוועק רייכטום, איך דארף האבן ווערהייזער פיל מיט טעפ האנטוכער און דאכענעס? בקיצור עס איז נישט פראקטיש, איז מען אויפגעקומען מיט א פשוטע עצה, מען וועט ניצען א קאמאדיטי אמאל איז עס געוועהן בונדלעך און רייז עווענטועל איז עס אריבער צי גאלד און היינט איז עס געלט, די קאמאדיטי איז א זאך וואס איז ווערט (אדער האלטן עס מענטשן פאר ווערט, אבער פארדעים קומט א אנדערע נושא) און עס לעזט אלע פראבלעמען דלעיל, אויב דער מוכר דארף נישט דעי קאמאדיטי, אקעי ער לייגט אוועק דעי קאמאדיטי און ווען ער וויל עםעס קען ער גלייך ניצען ווייל עס איז עובר לסוחר ער דארף נישט זיכן איינער וואס דארף יעצט א טאפ, ווייטער די קונה דארף נישט אוועק געבן זיין טאפ יעצט, ער נעמט ארויס פון זיינע קאמאדיטיס וואס ער האט באקומען ווען איינער אנדערש האט געקויפט פון עם. און אזוי ווייטער מען דארף מער נישט צושניידן קיין טעפ וויייל א קאמאדיטי צווייילט זיך גרינג, און אויך איז גרינג אוועק צולייגן און מען דארף נישט קיין וועיר הויז מיט היילאוס אויף צו קויפן א באטל מילך.
ווי עס מאכט למעשה אויס, איך מיין אז קיין ערגעץ נישט.
 
Back
Top