- זיך איינגעשריבן
- מאי 4, 2024
- מעסעדזשעס
- 1,123
- רעאקציע ראטע
- 5,468
וועלכע דזשענערעישאן איז קלוגער, די פריערדיגע אדער די יעצטיגע?
וויאזוי מ'איז פשוט געוואוינט צו זאגן ביינונז? איז אז די פריערדיגע זענען אסאך קלוגער, הא ראיה 1) ווייל ס'גאנצע חכמה וואס מיר פארמאגן איז געבויעט אויף די יסודות פון די פריערדיגע. און אויך 2) ווייל למעשה זענען מיר נישט אויפגעקומען דערמיט נאר זיי. די צוויי טענות הערט מען כסדר איבּער צו ווייזן אז די פריערדיגע זענען אסאך קלוגער פון אונז.
פון דער אנדערער זייט קען מען טענה'ן אז בעצם זענען די שפּעטעריגע אסאך קלוגער פון די פריערדיגע, הא ראיה ווייל מיר זענען אויפגעקומען מיט אסאך מער ערפינדונגן פון די פריערדיגע, אסאך מער פארשריט האבן מיר שפעטערע געמאכט וואס די פריערדיגע האבן נישט געקענט ערפינדן און נאכמער פון דעם, קען מען צומאל אנצייגן אויף טעותים וואס די פריערדיגע האבן כסדר געמאכט טאקע צוליב דעם ווייל זייער חכמה איז געווען לימיטעד.
איי די פריערדיגע צוויי טענות? אויף דעם האט מיר מיין זוהן מסביר געווען אז די טענה קען גיין אויף פארקערט, דהיינו אז די סיבה פארוואס מיר בויען כסדר אויף חכמה פון פריער און מיר זענען נישט אזאנע גרויסע חכמים געווען אויפצוקומען מיט זייער חכמה איז פשוט ווייל זיי די פריערדיגע זענען שוין אויפגעקומען דערמיט במילא האבן אונז אטאמאטיש נישט געקענט אויפקומען דערמיט און במילא איז דאס נישט קיין טענה.
דערפאר בין איך צו געקומען צו א מסקנה אז נאר דער ערשטער מענטש אין דער וועלט הועווער איט Wאס, איז לכאורה געווען דער קלוגסטער מענטש ווייל אויף עם קען מען נישט אפּווענדן מיט די טענה אז די סיבה פארוואס ער איז נישט אויפגעקומען מיט חכמה פון די פריערדיגע אדער ווייל זיינע חכמה איז געבויעט אויף די פריערדיגע ווייל פאר עם איז דאך נישט געווען קיין פריערדיגע און ער האט זיין גאנצע חכמה געבויעט אויף זיך אליין און זיין אייגענע עספיריענס.
אבּער פון די אנדערע זייט קען מען עס אויך אפּפרעגן, דהיינו פארוואס איז בכלל בּייגעפאלן פאר'ן ערשטן מענטש געוויסע חכמות וואס די אלע וואס זענען געקומען נאך עם האט געבּויעט זייערע חכמות אויפן יסוד פונעם ערשטן? פשוט ווייל ס'געווען סיבות וואס האבן עם געשטופּט דערצו און מיט זיין שכל און עקספיריענס איז ער צוגעקומען אוועקצושטעלן געוויסע יסודות.
צו וואס פילאזאפיר איך דא? איינס ווייל מיין מוח פארלאנגט עס און צווייטענס ווייל כ'האב געהאט א שמועס מיט א חבר מיינער פארוואס איז אזוי שטארק אנגענומען אז די היינטיגע טארן נישט קריגן מיט די פריערדיגע? דהיינו, מ'האט געמאכט גרופעס, פון יעצט ביזן ארויף אויפן טשעין, אחרונים, ראשונים, גאונים און אזוי ווייטער ביז חז"ל, אמוראים און תנאים. יעצט, איינע פון די כללי הוראה איז אז א שפעטערע גרופע קען זיך נישט מחולק זיין מיט א פריערדיגע גרופע נאר פרובירן צו מפרש זיין זייערע ווערטער.
יעצט וואס כ'פארשטיי נישט איז, פארוואס טאקע נישט? פארוואס זאל א שפּעטעריגער נישט טארן זיך קריגן מיט א פריערדיגער דער שפּעטעריגער איז לכאורה אסאך קלוגער ווי דער פריערדיגער, מיט דעם וואס דער שפּעטעריגער האט אסאך מער אינפארמאציע אין פארענט פון זיך ווי דער פריערדיגער?
נעם למשל זאכן וואס זענען באזירט אויף געוויסע סייענטיפישע, ביאלאגישע אדער פיזיקע אפּהאנדלונגען וואס היינטצוטאגס איז מען אסאך מער אויסגעקלארט, און די פריערדיגער האבן סתם נאכגעזאגט וואס און וויאזוי מ'האט פארשטאנען דעמאלטס מיט גאר לימיטעד אינפארמאציע. און אויבּ למשל חז"ל האבן געקענט אפּלערנען די תורה וויאזוי זיי האבן עס פארשטאנען אין זייער צייט וואס כאטשיג זיי האבן אויסגעדרייט גאנצעטע פסוקים וויאזוי זיי האבן איינגעזעהן לויט די דעמאלטס'דיגע פארשטאנד, דאן פארוואס קען מען עס נישט טוהן היינטצוטאגס לויט אונזער פארשטאנד וועלכער איז אסאך קלארער און פיהל ווייניגער מיסטעיקס ווי דאמאלטס?!
וויאזוי מ'איז פשוט געוואוינט צו זאגן ביינונז? איז אז די פריערדיגע זענען אסאך קלוגער, הא ראיה 1) ווייל ס'גאנצע חכמה וואס מיר פארמאגן איז געבויעט אויף די יסודות פון די פריערדיגע. און אויך 2) ווייל למעשה זענען מיר נישט אויפגעקומען דערמיט נאר זיי. די צוויי טענות הערט מען כסדר איבּער צו ווייזן אז די פריערדיגע זענען אסאך קלוגער פון אונז.
פון דער אנדערער זייט קען מען טענה'ן אז בעצם זענען די שפּעטעריגע אסאך קלוגער פון די פריערדיגע, הא ראיה ווייל מיר זענען אויפגעקומען מיט אסאך מער ערפינדונגן פון די פריערדיגע, אסאך מער פארשריט האבן מיר שפעטערע געמאכט וואס די פריערדיגע האבן נישט געקענט ערפינדן און נאכמער פון דעם, קען מען צומאל אנצייגן אויף טעותים וואס די פריערדיגע האבן כסדר געמאכט טאקע צוליב דעם ווייל זייער חכמה איז געווען לימיטעד.
איי די פריערדיגע צוויי טענות? אויף דעם האט מיר מיין זוהן מסביר געווען אז די טענה קען גיין אויף פארקערט, דהיינו אז די סיבה פארוואס מיר בויען כסדר אויף חכמה פון פריער און מיר זענען נישט אזאנע גרויסע חכמים געווען אויפצוקומען מיט זייער חכמה איז פשוט ווייל זיי די פריערדיגע זענען שוין אויפגעקומען דערמיט במילא האבן אונז אטאמאטיש נישט געקענט אויפקומען דערמיט און במילא איז דאס נישט קיין טענה.
דערפאר בין איך צו געקומען צו א מסקנה אז נאר דער ערשטער מענטש אין דער וועלט הועווער איט Wאס, איז לכאורה געווען דער קלוגסטער מענטש ווייל אויף עם קען מען נישט אפּווענדן מיט די טענה אז די סיבה פארוואס ער איז נישט אויפגעקומען מיט חכמה פון די פריערדיגע אדער ווייל זיינע חכמה איז געבויעט אויף די פריערדיגע ווייל פאר עם איז דאך נישט געווען קיין פריערדיגע און ער האט זיין גאנצע חכמה געבויעט אויף זיך אליין און זיין אייגענע עספיריענס.
אבּער פון די אנדערע זייט קען מען עס אויך אפּפרעגן, דהיינו פארוואס איז בכלל בּייגעפאלן פאר'ן ערשטן מענטש געוויסע חכמות וואס די אלע וואס זענען געקומען נאך עם האט געבּויעט זייערע חכמות אויפן יסוד פונעם ערשטן? פשוט ווייל ס'געווען סיבות וואס האבן עם געשטופּט דערצו און מיט זיין שכל און עקספיריענס איז ער צוגעקומען אוועקצושטעלן געוויסע יסודות.
צו וואס פילאזאפיר איך דא? איינס ווייל מיין מוח פארלאנגט עס און צווייטענס ווייל כ'האב געהאט א שמועס מיט א חבר מיינער פארוואס איז אזוי שטארק אנגענומען אז די היינטיגע טארן נישט קריגן מיט די פריערדיגע? דהיינו, מ'האט געמאכט גרופעס, פון יעצט ביזן ארויף אויפן טשעין, אחרונים, ראשונים, גאונים און אזוי ווייטער ביז חז"ל, אמוראים און תנאים. יעצט, איינע פון די כללי הוראה איז אז א שפעטערע גרופע קען זיך נישט מחולק זיין מיט א פריערדיגע גרופע נאר פרובירן צו מפרש זיין זייערע ווערטער.
יעצט וואס כ'פארשטיי נישט איז, פארוואס טאקע נישט? פארוואס זאל א שפּעטעריגער נישט טארן זיך קריגן מיט א פריערדיגער דער שפּעטעריגער איז לכאורה אסאך קלוגער ווי דער פריערדיגער, מיט דעם וואס דער שפּעטעריגער האט אסאך מער אינפארמאציע אין פארענט פון זיך ווי דער פריערדיגער?
נעם למשל זאכן וואס זענען באזירט אויף געוויסע סייענטיפישע, ביאלאגישע אדער פיזיקע אפּהאנדלונגען וואס היינטצוטאגס איז מען אסאך מער אויסגעקלארט, און די פריערדיגער האבן סתם נאכגעזאגט וואס און וויאזוי מ'האט פארשטאנען דעמאלטס מיט גאר לימיטעד אינפארמאציע. און אויבּ למשל חז"ל האבן געקענט אפּלערנען די תורה וויאזוי זיי האבן עס פארשטאנען אין זייער צייט וואס כאטשיג זיי האבן אויסגעדרייט גאנצעטע פסוקים וויאזוי זיי האבן איינגעזעהן לויט די דעמאלטס'דיגע פארשטאנד, דאן פארוואס קען מען עס נישט טוהן היינטצוטאגס לויט אונזער פארשטאנד וועלכער איז אסאך קלארער און פיהל ווייניגער מיסטעיקס ווי דאמאלטס?!
