- זיך איינגעשריבן
- אפר. 12, 2024
- מעסעדזשעס
- 1,708
- רעאקציע ראטע
- 5,979
- פונקטן
- 943
איך האב ערהאלטן פאר צוויי וואכן צוריק בערך, א באשרייבונג פון 192 זייטן וואס שרייבט דעם סאטמארע חלוקה. איך בין ממש נתפעל געווארן. דער שרייבער א תינוק א ביצה שלא נפרח שרייבט 192 זייטן פון הבל און איינזייטיג און ציטירט אן היסטאריע וואס איז בייעסד, בעיסד אויף זיין שנאה צו איין זייט.
עס מיינט אזוי, עס מוז נישט זיין זיין אז די טשעין אף איווענטס איז אנדערש ווי דער שרייבער ציטירט דארט, אבער די היסטאריע איז נישט בעיסד אויף זיין שנאה נאר אויף וואס, ווען, און וויאזוי, זאכן האבן פאסירט, נישט אויף וואס זיין מיינונג איז לגבי דעם אינדיווידואל וואס די היסטארישע באשרייבונג דרייט זיך ארום.
הייבט זיך אן די באשרייבונג אן קיין שום הקדמה, גלייך הייבט ער אן מיט ספיואינג "ווי עס ווייסן אלע איז שמואל ווידער דער רעדאקטאר אין בלאט און אלעס וואס שטייט דארט וואס האט נאר צו טוהן מיט ר' אהרנ'ען איז זיין ארבעט. די נייעס פון טשיינע צו ענגלאנד לאזט ער איבער פאר אנדערע, אבער סיי וואס האט נאר צו טוהן מיט די ענינים פון די פאליטיק אין סאטמאר איז ער דער איינציגער בעה"ב". עס איז ווייט באקאנט אז דער בלאט איז אין יענע יארן ווייט פון א צייטונג געווען. עס איז געעפנט געווארן פאר די איין איינציגע סיבה צו קאווערן דעם בעיס, נאך וואס דער איד האט נאר פרובירט אונטערברענגען דעם ר' אהרנ'ען, ווי דער שרייבער רופט איהם אן. עס איז א סוד פאר גאנץ בראד אז דער בלאט האט נישט געלייגט בימים ההם קיין גרויס עמפעסיס אויף די שרייבעריי קוואליטעט. די ניווא איז נישט געווען אינטעליגענט אדער ליטעראטוריש. עס האבן עס געשריבן אומגעלערנטע שרייבער, און אנאליזירער וואס זענען זייער ווייט פון ריכטיגע אנאליזישע קוואליפיקאציעס. און ווי אויך איז די נייעס בכלל נישט געווען די סיבה פארוואס דער בלאט האט געעפענט אירע טויערן, ווי פריער דערמאנט.
אבער דאס אז שמואל ווידער איז געווען דער רעדאקטאר און נאר פארפיגט צו די סאטמארע פאליטיק איז שוא ושקר. ער איז געווען דער איינציגער מענטש אין דער בלאט וואס האט דוקא נישט געוואלט אז עס זאל ווערן א נארישע סאטמאר'ע פאליטישער רובריק. ער האט דוקא יא געוואלט אז די צייטונג זאל טראגן אן אפיציעלער נייעס און אנאליזישע פאן, וואס ווען איינער זאלן דארפן בוחר זיין א גוטע אידישע נייעס רובריק וואס איז געשמאק אין שפראך און געשמאק אין די חומר איז געווען דער שמואל ווידער.
"ער איז דער ממציא פון א יעדע איינציגע 'ספין' וואס איז נויטיג, ווען עס איז נויטיג, און אויב עס פעהלט זיך אויס, איז ער דער וועלכער מאכט נייע פרישע מעשיות וואס זענען נישט געשטויגן און נישט געפלויגן, און אויב אנדערע אין בלאט באקן מעשיות, איז ער דער וואס פראווד עס און נאר דורך זיין הסכמה קען עס ערשיינען". יו לאסט מי רייט הער! דו הייבסט אן אן פינען אן היסטאריע למען ידעו דורות הבאים עס זאל בלייבן לאות ולזכרון וואס עס האט פאסירט אין סאטמאר, ווי אזוי עס האט זיך צוטיילט, ווארטסטו נישט מיט דיין אגענדע און דרייען און לייקענען היסטאריע ביז טיף אינערהאלב דעם באשרייבונג אז דער ליינער זאלן ווערן פארשלעפט אין די מאטריאל און אומבאמערקנדיג וועסטו איהם פיטערן וואס דו שרייבער ווילסט איהם פיטערן, נאר גלייך די ערשטע 5 שורות הייבסטו אן שרייבן מיט קינדערישע סלאגאנען און פאטאסטישע געשרייבאכץ... עס איז ניכר אז פון די נעקסטע פאר שורות גייט קיין היסטאריע בכלל נישט ווערן באקאנט אדער אויפגעקלערט, נאר עס גייט זיין א באשרייבונג פון קינדערישע העיט און גארבעדזש געפיטערעכץ וכדו'.
אבער לאמיר גיין אביסל ווייטער: "ער איז נישט א ספעציעלער מח אדער קאפ-שטיק, ער פארמאגט נישט אמת'ע טאלאנטן צו רעדאגירן אן ערנסטע צייטונג, אבער וויבאלד דער בלאט איז נתייסד געווארן אויף איין ציל, צו פארגרעסערן ר' אהרנ'ען און פארקלענערן זיינע שונאים, האט שמואל ווידער זיך איין טאג געטראפן אחראי אויפן בלאט". יא ריכטיג, ווען 'דער איד' זאל ווען נישט אזוי ארונטער רייסן דעם ר' אהרנ'ען וואלט קיין בלאט קיינמאל נישט ארויסגעקומען ווייל עס וואלט געפעלט די אפערטוניטי, דאס איז די גרעסטע מיסטעיק וואס דער איד האט געטוהן אין יענע יארן, אז ער האט גענומען איבער 40-50% ביזנעס און עס פארקויפט פאר פרי אזוי אז אן אפערטוניסט האט זיך ארויפגעכאפט אויף די מציאה און באקומען די אויבערהאנט אין די קאמפעטישאן. פשוטו כמשמעו, די רעדאקציע פון דער איד מיט זייערי החלטות האבן געעפענט דעם בלאט און פארלוירן 40-50% פון זייער וועליו נאר פאר האסטיקעל אדזשענדעס. קוק 25 יאר שפעטער, דער בלאט איז א רייך הערליכער רובריק און דער איד האט זיך געדארפט נעמען קאמפיטן מיט דעם מאמענט, די וואך, דער חודש און אויך מיטן גוט יאר.
אין מיין אפיניאן האט דער איד פארלוירן זייער פאקוס פון זיין א צייטונג און אנגעהויבן שטופן איין איינציגע אדזשענדע: אהרן ארויס, ז"ל אריין. נישט קיין חילוק די פרייז וואס דאס האט געקאסט פאר די ביזנעס. דער איד, וואס איז געווען פאפולער פאר איבער 30 יאר פארן זיין א גוט ליינבארער נייעס פידער פארן היימישן אידיש-רעדנדער ציבור, האט דאן פארלוירן די פאפולאריטעט, עס איז געווארן א פאשקעוויל. דער בלאט האט זיך נישט געדארפט מער שרעקן פאר זיין ניווא, ווייל זיין קאמפעטיטאר האט ארפאגעלאזט די גווארדיע פון קוואליטעט. קיין קאמפעטישאן אף קוואליטעט האט דער בלאט שוין נישט געדארפט זיין, נאר א קאמפעטישען פון שמוציגע העץ קאמפיינען מיט די זאלוניסטישע פארטיי.
דו הייבסט אן שרייבן היסטאריע, האט דיך איינער געפרעגט דיין מיינונג אויף די היסטאריע צו שמואל ווידער איז א קאפ-שטיק צו נישט? קענסטו אראפלייגן די פאקטן פון היסטאריע? נישט קיין מיינונגען צו שמואל ווידער האט געהאט א גוטן מח צו א שוואכער מח.
שרייבט ווייטער דער היסטאריקער און פארשער אויף דעם סאטמארערע חלוקה: "ווי באוואוסט אז ר' אהרן (א מזל דער פארום האט א תקנה אז מען מוז שרייבן מיט א ר'....) געווען אין די יאר תשנ"ז-נ"ח און האלב פון נ"ט, דער גרעסטער רבי אויף דער וועלט, ער האט געהאט גאנץ סאטמאר אונטער זיך. ער האט זיך געשטארקט ביי די אינגעלייט דורך די שבת אחים'ס און ביי די הנהלה פון אומעטום דורך זיין דער איינציגער זון וועלכער איז געווען אקטיוו סיי ביים טאטן און סיי וואו ער האט זיך אומעטום אריין געשטעלט." הערטס וויאזוי אן היסטאריקער שרייבט, וואס וויל פלעין פשוט שטעלן די היסטאריע פון די חלוקה אין די ארכיוון פון די קומענדיגע דורות אז ער מוז שרייבן ל"ע ר' א טיטל צום נאמען פון דעם היסטארישן באשרייבונג, ווייל דער פארום פארלאגט דאס. איז דאס אויך א חלק פון די היסטאריע? אדער דאס איז דיין פריוואטער הרגשה וואס דארף ווערן פארצייכנט אין די היסטארישע ביכער פון די סאטמארע חלוקה אז מען מוז שרייבן ר' פארן נאמען ווייל בעצם קומט איהם נישט קיין ר'? איך האב נישט קיין פראבלעם מיט דעם פאקט אז דער שרייבער האט א פראבלעם, אמעריקא איז א פרי קאנטרי, יעדער קען זאגן וואס ער וויל און ווי אזוי ער וויל עס. אבער די אדזשענדע איז צו שרייבן היסטאריע האלט זיך צו די פאקטן, די העיט לאז פאר א פערסאנאלעטי באשרייבונג פון זיך, אדער אפי' דו באשרייבסט זיין פערסאנאליטי דארט קענסטו אריינלייגן די ווערטער אז אזא סארט פערסאנאלעטי קומט נישט קיין ר', אדער איך האב איהם אזוי פיינט אז איך וואלט געשריבען אן ר'.
איך גיי מיך נישט יעצט נעמען אויף די 192 זייטן און ווייזן אויף טריט און שריט אז דער שרייבער לייגט צו און נעמט אראפ עקארדינג צו וואס ער וואלט ווען געוואלט אז דער היסטאריע זאל ווען האבן געווען. הגם איך בעצם פארשטיי נישט מיט וואס ער האט בעסער ליב רז"ל ווי ר' אהרן, אויסער פערסאנאלעטי פרעפענרעסעס, ביידע וועלן פארן יחיד גארנישט צוגעבן. ביידע זענען דאך נישטא צו העלפן. אויב עפעס, זענען זיי ביידע דא דיך צו קאנטראלירן און אונען, וואס האסטו דעסיידעד צו זיך נעמען אויף זיין זייט אדער זיין זייט ווען דו ווילסט פלעין ארקייווען היסטאריע.
א יעדעס איינציגער ווארט כמעט פון די 192 זייטן איז בייעסד און ליגנט אויסער די העתקות, אבער וואס די העתקות דארפן צו מיינען איז דריווען ביי בייעסי, איך ווייס באמת נישט וואס דער וויל אויסער פליקן ר' אהרן וואס נאובאדי קעירס, אפי' ר' אהרן אליינס אויכעט נישט. (אפשר יא, דאן ווייסט ער אפי' נישט אז עס איז דא 192 בלעטער וואס פליקן איהם, מען דארף עס איהם מעורר זיין).
עני וועי נאו, טיים די דיג אינטו דיס שיט, איך וויל נאר איין זאך ארויסברענגען, רעקארד נישט קיין היסטאריע אז ווען היסטאריע ליבהאבער הייבן עס אן ליינען טרעפו זיי זיך מיט 192 פעידזשעס אף גארבעדזש און אפשיי. ווילסט רעקארדירן היסטאריע, דארף עס זיין אן קיין שום אדזשענדעס, נישט קיין חילוק וואספארא היסטאריע מען שרייבט. לאזונגען מיט מיינונגען קומען אין קיין היסטארישער ווערק נישט אריין, פיריאד.
עס מיינט אזוי, עס מוז נישט זיין זיין אז די טשעין אף איווענטס איז אנדערש ווי דער שרייבער ציטירט דארט, אבער די היסטאריע איז נישט בעיסד אויף זיין שנאה נאר אויף וואס, ווען, און וויאזוי, זאכן האבן פאסירט, נישט אויף וואס זיין מיינונג איז לגבי דעם אינדיווידואל וואס די היסטארישע באשרייבונג דרייט זיך ארום.
הייבט זיך אן די באשרייבונג אן קיין שום הקדמה, גלייך הייבט ער אן מיט ספיואינג "ווי עס ווייסן אלע איז שמואל ווידער דער רעדאקטאר אין בלאט און אלעס וואס שטייט דארט וואס האט נאר צו טוהן מיט ר' אהרנ'ען איז זיין ארבעט. די נייעס פון טשיינע צו ענגלאנד לאזט ער איבער פאר אנדערע, אבער סיי וואס האט נאר צו טוהן מיט די ענינים פון די פאליטיק אין סאטמאר איז ער דער איינציגער בעה"ב". עס איז ווייט באקאנט אז דער בלאט איז אין יענע יארן ווייט פון א צייטונג געווען. עס איז געעפנט געווארן פאר די איין איינציגע סיבה צו קאווערן דעם בעיס, נאך וואס דער איד האט נאר פרובירט אונטערברענגען דעם ר' אהרנ'ען, ווי דער שרייבער רופט איהם אן. עס איז א סוד פאר גאנץ בראד אז דער בלאט האט נישט געלייגט בימים ההם קיין גרויס עמפעסיס אויף די שרייבעריי קוואליטעט. די ניווא איז נישט געווען אינטעליגענט אדער ליטעראטוריש. עס האבן עס געשריבן אומגעלערנטע שרייבער, און אנאליזירער וואס זענען זייער ווייט פון ריכטיגע אנאליזישע קוואליפיקאציעס. און ווי אויך איז די נייעס בכלל נישט געווען די סיבה פארוואס דער בלאט האט געעפענט אירע טויערן, ווי פריער דערמאנט.
אבער דאס אז שמואל ווידער איז געווען דער רעדאקטאר און נאר פארפיגט צו די סאטמארע פאליטיק איז שוא ושקר. ער איז געווען דער איינציגער מענטש אין דער בלאט וואס האט דוקא נישט געוואלט אז עס זאל ווערן א נארישע סאטמאר'ע פאליטישער רובריק. ער האט דוקא יא געוואלט אז די צייטונג זאל טראגן אן אפיציעלער נייעס און אנאליזישע פאן, וואס ווען איינער זאלן דארפן בוחר זיין א גוטע אידישע נייעס רובריק וואס איז געשמאק אין שפראך און געשמאק אין די חומר איז געווען דער שמואל ווידער.
"ער איז דער ממציא פון א יעדע איינציגע 'ספין' וואס איז נויטיג, ווען עס איז נויטיג, און אויב עס פעהלט זיך אויס, איז ער דער וועלכער מאכט נייע פרישע מעשיות וואס זענען נישט געשטויגן און נישט געפלויגן, און אויב אנדערע אין בלאט באקן מעשיות, איז ער דער וואס פראווד עס און נאר דורך זיין הסכמה קען עס ערשיינען". יו לאסט מי רייט הער! דו הייבסט אן אן פינען אן היסטאריע למען ידעו דורות הבאים עס זאל בלייבן לאות ולזכרון וואס עס האט פאסירט אין סאטמאר, ווי אזוי עס האט זיך צוטיילט, ווארטסטו נישט מיט דיין אגענדע און דרייען און לייקענען היסטאריע ביז טיף אינערהאלב דעם באשרייבונג אז דער ליינער זאלן ווערן פארשלעפט אין די מאטריאל און אומבאמערקנדיג וועסטו איהם פיטערן וואס דו שרייבער ווילסט איהם פיטערן, נאר גלייך די ערשטע 5 שורות הייבסטו אן שרייבן מיט קינדערישע סלאגאנען און פאטאסטישע געשרייבאכץ... עס איז ניכר אז פון די נעקסטע פאר שורות גייט קיין היסטאריע בכלל נישט ווערן באקאנט אדער אויפגעקלערט, נאר עס גייט זיין א באשרייבונג פון קינדערישע העיט און גארבעדזש געפיטערעכץ וכדו'.
אבער לאמיר גיין אביסל ווייטער: "ער איז נישט א ספעציעלער מח אדער קאפ-שטיק, ער פארמאגט נישט אמת'ע טאלאנטן צו רעדאגירן אן ערנסטע צייטונג, אבער וויבאלד דער בלאט איז נתייסד געווארן אויף איין ציל, צו פארגרעסערן ר' אהרנ'ען און פארקלענערן זיינע שונאים, האט שמואל ווידער זיך איין טאג געטראפן אחראי אויפן בלאט". יא ריכטיג, ווען 'דער איד' זאל ווען נישט אזוי ארונטער רייסן דעם ר' אהרנ'ען וואלט קיין בלאט קיינמאל נישט ארויסגעקומען ווייל עס וואלט געפעלט די אפערטוניטי, דאס איז די גרעסטע מיסטעיק וואס דער איד האט געטוהן אין יענע יארן, אז ער האט גענומען איבער 40-50% ביזנעס און עס פארקויפט פאר פרי אזוי אז אן אפערטוניסט האט זיך ארויפגעכאפט אויף די מציאה און באקומען די אויבערהאנט אין די קאמפעטישאן. פשוטו כמשמעו, די רעדאקציע פון דער איד מיט זייערי החלטות האבן געעפענט דעם בלאט און פארלוירן 40-50% פון זייער וועליו נאר פאר האסטיקעל אדזשענדעס. קוק 25 יאר שפעטער, דער בלאט איז א רייך הערליכער רובריק און דער איד האט זיך געדארפט נעמען קאמפיטן מיט דעם מאמענט, די וואך, דער חודש און אויך מיטן גוט יאר.
אין מיין אפיניאן האט דער איד פארלוירן זייער פאקוס פון זיין א צייטונג און אנגעהויבן שטופן איין איינציגע אדזשענדע: אהרן ארויס, ז"ל אריין. נישט קיין חילוק די פרייז וואס דאס האט געקאסט פאר די ביזנעס. דער איד, וואס איז געווען פאפולער פאר איבער 30 יאר פארן זיין א גוט ליינבארער נייעס פידער פארן היימישן אידיש-רעדנדער ציבור, האט דאן פארלוירן די פאפולאריטעט, עס איז געווארן א פאשקעוויל. דער בלאט האט זיך נישט געדארפט מער שרעקן פאר זיין ניווא, ווייל זיין קאמפעטיטאר האט ארפאגעלאזט די גווארדיע פון קוואליטעט. קיין קאמפעטישאן אף קוואליטעט האט דער בלאט שוין נישט געדארפט זיין, נאר א קאמפעטישען פון שמוציגע העץ קאמפיינען מיט די זאלוניסטישע פארטיי.
דו הייבסט אן שרייבן היסטאריע, האט דיך איינער געפרעגט דיין מיינונג אויף די היסטאריע צו שמואל ווידער איז א קאפ-שטיק צו נישט? קענסטו אראפלייגן די פאקטן פון היסטאריע? נישט קיין מיינונגען צו שמואל ווידער האט געהאט א גוטן מח צו א שוואכער מח.
שרייבט ווייטער דער היסטאריקער און פארשער אויף דעם סאטמארערע חלוקה: "ווי באוואוסט אז ר' אהרן (א מזל דער פארום האט א תקנה אז מען מוז שרייבן מיט א ר'....) געווען אין די יאר תשנ"ז-נ"ח און האלב פון נ"ט, דער גרעסטער רבי אויף דער וועלט, ער האט געהאט גאנץ סאטמאר אונטער זיך. ער האט זיך געשטארקט ביי די אינגעלייט דורך די שבת אחים'ס און ביי די הנהלה פון אומעטום דורך זיין דער איינציגער זון וועלכער איז געווען אקטיוו סיי ביים טאטן און סיי וואו ער האט זיך אומעטום אריין געשטעלט." הערטס וויאזוי אן היסטאריקער שרייבט, וואס וויל פלעין פשוט שטעלן די היסטאריע פון די חלוקה אין די ארכיוון פון די קומענדיגע דורות אז ער מוז שרייבן ל"ע ר' א טיטל צום נאמען פון דעם היסטארישן באשרייבונג, ווייל דער פארום פארלאגט דאס. איז דאס אויך א חלק פון די היסטאריע? אדער דאס איז דיין פריוואטער הרגשה וואס דארף ווערן פארצייכנט אין די היסטארישע ביכער פון די סאטמארע חלוקה אז מען מוז שרייבן ר' פארן נאמען ווייל בעצם קומט איהם נישט קיין ר'? איך האב נישט קיין פראבלעם מיט דעם פאקט אז דער שרייבער האט א פראבלעם, אמעריקא איז א פרי קאנטרי, יעדער קען זאגן וואס ער וויל און ווי אזוי ער וויל עס. אבער די אדזשענדע איז צו שרייבן היסטאריע האלט זיך צו די פאקטן, די העיט לאז פאר א פערסאנאלעטי באשרייבונג פון זיך, אדער אפי' דו באשרייבסט זיין פערסאנאליטי דארט קענסטו אריינלייגן די ווערטער אז אזא סארט פערסאנאלעטי קומט נישט קיין ר', אדער איך האב איהם אזוי פיינט אז איך וואלט געשריבען אן ר'.
איך גיי מיך נישט יעצט נעמען אויף די 192 זייטן און ווייזן אויף טריט און שריט אז דער שרייבער לייגט צו און נעמט אראפ עקארדינג צו וואס ער וואלט ווען געוואלט אז דער היסטאריע זאל ווען האבן געווען. הגם איך בעצם פארשטיי נישט מיט וואס ער האט בעסער ליב רז"ל ווי ר' אהרן, אויסער פערסאנאלעטי פרעפענרעסעס, ביידע וועלן פארן יחיד גארנישט צוגעבן. ביידע זענען דאך נישטא צו העלפן. אויב עפעס, זענען זיי ביידע דא דיך צו קאנטראלירן און אונען, וואס האסטו דעסיידעד צו זיך נעמען אויף זיין זייט אדער זיין זייט ווען דו ווילסט פלעין ארקייווען היסטאריע.
א יעדעס איינציגער ווארט כמעט פון די 192 זייטן איז בייעסד און ליגנט אויסער די העתקות, אבער וואס די העתקות דארפן צו מיינען איז דריווען ביי בייעסי, איך ווייס באמת נישט וואס דער וויל אויסער פליקן ר' אהרן וואס נאובאדי קעירס, אפי' ר' אהרן אליינס אויכעט נישט. (אפשר יא, דאן ווייסט ער אפי' נישט אז עס איז דא 192 בלעטער וואס פליקן איהם, מען דארף עס איהם מעורר זיין).
עני וועי נאו, טיים די דיג אינטו דיס שיט, איך וויל נאר איין זאך ארויסברענגען, רעקארד נישט קיין היסטאריע אז ווען היסטאריע ליבהאבער הייבן עס אן ליינען טרעפו זיי זיך מיט 192 פעידזשעס אף גארבעדזש און אפשיי. ווילסט רעקארדירן היסטאריע, דארף עס זיין אן קיין שום אדזשענדעס, נישט קיין חילוק וואספארא היסטאריע מען שרייבט. לאזונגען מיט מיינונגען קומען אין קיין היסטארישער ווערק נישט אריין, פיריאד.
