- זיך איינגעשריבן
- מאי 16, 2024
- מעסעדזשעס
- 1,171
- רעאקציע ראטע
- 3,382
- פונקטן
- 443
ײשר כח פאר החכם @אין הכי טאקע פאר'ן מסכים זײן איבערצוקוקן דעם ארטיקל פאראױס.
איך בין שױן צען יאר נישט געװען צוריק באזוכן אין די פֿאָלד. צו איך בין עקסײטעד? מער װי זיך טרעפן מיט משפחה קוק איך ארױס אױף די עקספריענס פון זיך דרײען װידעראמאל צװישן חסידישע אידן איבער װעמען איך שרײב אזױ פיהל. איך גײ לשיטתי אז אַן הינטערן שרײבטיש זשורנאַליסט ארבעט נישט. מען דארף עס לעבן.
אײנגעשטאנען בין איך בײ מײן שטיף-ברודער. נישט אין זײן הױז, דאס האט ער מיך אפי' נישט געװיזן דורך אַן אפענעם שפאלט אין טיר, דורכאױס די גאנצע 2 װאכן װאס איך האב אין אר"י פארװײלט, אבער אין א הױז נעקסט צו זײנס, װאס געהערט אױך פאר אים. סײװי זעהט אױס װי ער בּעזיצט יענע גאנצע שטאק. אפשר האט ער מורא געהאט מיר צוװײזן דעם קאנטראסט צװישן מײן קװאטיר און זײן הױז, דען איך זאל אים נישט מקנא זײן. ספעציעל אױב איז געװען א שמועס, װען איך בין קראנקער געװען, אז איך זאל קומען אהין װױנען פאר א לענגערע תקופה, און ארבעטן בײ אים אין געשעפט. דאס איז אצינד אױסגעשלאסן.
די הױז, חוץ פון די רײן-רעזיסטענדע פלאָר-טײַלס און די פאָני שמעק אין די טױלעט, איז געשמאַק געװען – 'געשמאק' א קלישײ-װאָרט װאס געהערט איבעראל ארײן אין די ארץ ישראל'דיגע ײדיש. די שמעק האב איך תולה געװען אין די גערוך װאס קומט ארױף פון די שװאך גערײניגטע דרענאַזשן אין װעלכע די ארץ-ישראל'דיגע שאַרן ארײן די װאסער פון זײערע שפּאָנזשאַס, װי-אזױ זײ רופן עס.
צװײ מאַכטיגע מַסגַנים האבן באדינט די דירה און קײנע באגרעניצונגען אױף זײערע באנוץ אפילו אױף שבת – אזאך אױף װאס איך בין מײן ברודער זײער דאנקבאר. טראצװאָס שבת האב איך אפילו אַן אופן װאס איך טאר נישט שערן מיט אײך, װי-אזױ צו שפאָרן אױף לעקטער, האב איך אבער מזל געהאט אז מײנע פענצטער זענען נישט אפן געװען צו צופיהל שכינים.
נאר ערגעצװאו אײן אװענט אינמיטן װאך בין איך יא איבערראשט געװען צו באמערקן א סעט פון פיהר אױגעלעך שטאַרן ארײן צו מײן דירה, פון די פענצטער װאס קוקט ארױס צו דער קאָרידאָר נעבן מײן טיר פון מײן אַפּאַרטמענט. איך האב געעפנט די טיר און אײדל געפרעגט פון דעם פארפאלק אין די האָלװֿײ, אױב איך קען זײ העלפן מיט עפעס. ס'קען זײן זײ האבן זיך געװינדערט װאס טוהט דא, אין דער געגנט, א אינגערמאן מיט קאלירטע בגדים, און לאנגע האר, װאס הענגען הינטער, פון זײן דאַשיק ארױס.
איך שטײ אױף דעם ערשטן פארמיטאג צו א הײסער שטינקעדיגער בית-שמש לופט (איך שלאף שװער, דארף איך דעריבער פארברענגן אסאך אין בעט). די גאסן זענען שמוציג און בּאַמיסטיגט מיט ראָבּיש, בעיקר די פרומע געגנטער. אבער קאלטע װאסער קראַנען אױפ'ן גאס איז צוגעשטעלט צו טרינקען איבעראל און די קלײנינקע װעלכע שפילן זארגלאז אין די פּאַרקן און אױף די טראטואַרן קימערן זיך װײניג מיט די עיפוש. צו זענען הײמישע 'ראשי עיר' מער אַבּגעשטימט צו די צרכים פון די אײנװױנער אדער פשוט דערפאר איז עס נישטא אין לאנדאן װײל דאָרט איז קײנמאל נישט אזױ הײס, און אינאמת'ן האט אפי' איראַן למשל, װאסער בחינם אױף די גאסן?
די עסן געשעפטן װירבלען, דרײ סארט געשעפטן זענען דא לרחצה אין הײמישע געגנטער, עסן געשעפטן, ספרים סטאָרס און 'צוקערלעך און אײזקריעם' שאָפּס. די הײמישע געגנטער אין בית שמש קוקן אױס װי א חרדישע מדינה, אלעס פֿליפּ פאָוּנס, און אפילו די סמאַרטפאָוּנס װאס איך זע יא אמאל, נעם איך אָן זענען גע'כשר'ט. די אײנציגסטע מיט קאלירטע פענימער אדער קלײדער, װי מיר, זענען בלױז ארבעטער, איז מיר מײן ברודער מסביר.
װען איך שפאציר אלײנס, ספעציעל אױב האלט איך מײן סמאַרטפֿאוּן און עס איז בײנאכט אדער אָהן א סמארטפאון, אבער עס איז שבת, באמערק איך אז מען קוקט שטארק אױף מיך. מען װינדערט זיך װאס איך זוך אין די פרומע געגנט. בין איך א ספרדישער אדער א חילוני? מ'שטײנס געזאגט ס'הענגט דאך א צעטל אױף יעדן חרידיש'ן בנין אז מען מעג נישט פארקױפן אדער דינגען א דירה פאַר א מענטשן אָהן א אישור פון די װעדת האוכלוס בראשות רבני השכונה שליט"א?!
און אז מען הערט מיך רעדן ײדיש אױפ'ן סמאַרטפאָוּן, שישקעט מען זיך אז דער חילוני רעדט ײדיש. א אױסװאָורף, אז ער פאָרט אָפּ, רעדט ער שטענדיג עברית אפי' אױב ער צעהאקט זיך די צײן, װײל אזױ איז קיהל, איז מיר מײן ברודער מסביר. אנדערש װי אין אמעריקע און ענגלאנד, רעדן אין ירושלים און בית שמש, די הײמישע פרױען און די מײדלעך, אפילו גאר אסאך ליטװישע, אױך ײדיש צװישן זיך און נישט די שְׂפַַֿת המדינה, הגם זײער ײדיש און אפי' די זאַץ סטרוקטור איז זײער בּאַאײנפלוסד פון עברית.
אפי' מײן ברודער, װאס טעקסטן צו זײנע חבירים װעט ער שטענדיג נאר אין עברית, רעדט ער אבער מיט זײ בלױז ײדיש. "ײדיש רעדן איז געשמאק!" פאר מיר אבער איז עס פאָנקשְנְל. דעריבער רעד איך ײדיש דארטן װײל דאס איז דער צד הַשָװה צװישן מיר און די הײמישע דארטן.
ער האט אױך א סמאַרטפֿאוּן, מײן ברודער. ער נעמט עס גראדע װײניג ארױס אין גאס, און װען איך װיל אים עפעס װײזן אױף יוּטיוּבּ, באהאלטן מיר זיך אין זײן מַחסַן און מען ריקט אראפ די װאָליוּם צו די נידעריגסטע. סײװי האט ער נישט קײן געדולד צו סאַאל'ס חזנות. ס'לאזט אים נישט טראכטן זאגט ער. אױפ'ן גאס, װען איך נעם ארױס מײנע, צו איבערקוקן די װעג אױף גוּגל מֶעפּס, װיצלט ער זיך מיט מיר איך זאל עס פארפּאַקן. איך בין נישט זיכער ער איז נישט האלב ערנסט.
ער איז אַן אינטרעסאנטע מענטש אפצולערנען. ער איז א געלונגענער ביזנעסמאן. צוװאס ער שטעקט א פינגער װאקסט דערין א ברכה. ער איז שטענדיג בײ דער מײנונג אז ער װעט זײן פון די %10-20 װעמענע'ס ריזיקע-נעמען איז מצליח. דערפאר האט ער טאקע א ריזן הלװאה אין באנק צו אפװישן. און ער ארבעט אָהן אױפהער, פון פארטאגס ביז שפעט אינדערנאכט, מיט א סטעף פון 30-40 ארבעטער און צװײ געשעפטן, אײנע פון ארום 40,000 ארטיקלען, צודעקן נאָר די ריבית אױפ'ן חוב, יעדן חודש. ער איז אין איט פאָר די לאָנג האָוּל.
איך טענה מיך מיט אים. איך זאג, מזיכרוני, אז ער האט אָנגעהױבן מיט פארמעגליכע אונטערשטיצער און מיט נתינות פון גוטע אידן. כמעט שנאָרערײ; ער טענה'ט אז די ערשטע סיכונים האט ער אױך גענומען אָהן א גאַראַנטי. נאך מער, ער האט שױן פילע מאל זינט, שיער נישט אָנגעזעצט און געצװינגען געװען צו בארגן פון צװײפלהאַפטיגע גמ"חן. ער לײגט אסאך פון זײנע הצלחות אָהן אױף "שקױעך באשעפער". הגם זײנע איממידיאײט געשװיסטער און קאזינס זענען עמפּלױד בײ אים און אפילו שותפים אין זײנע ענדעװערס.
עס איז אינטרעסאנט צוהערן פון אים װי-אזױ ער האט אױפגעבױעט זײן ביזנעס און די שװערע החלטות װאס ער מוז נעמען יעדן טאג. ער האט אזא שיטה אז װען מען גלײבט עפעס שטארק װערט די מציאות אזױ; דערפאר פארשטײט ער נישט פארװאס למשל איך, אדער סײ װער, פיר\ט נישט אזא ביזנעס װי אים. לדידו, אױב װיל מען נאר עפעס ''גענוג שטארק' קריגט מען עס לבסוף. אײ ער נעמט סיכונים װעלכע זענען פיהלע אפי' דורכגעפאלן בײ אים אלײנס, אפגערעדט בײ אנדערע? נאר דאס לײגט ער אהן די סיבה מחמת ער האט יענץ, אדער יענע האבן, נישט גענוג שטאַרק געװאלט, װאס אימערער עס איז מיט װאס זײ זענען דורכגעפאלן.
נאר װען ער רעדט פון זײנע ארבעטער פאררעדט ער זיך אז רוב פון זײערע זיטן און נאטורן זענען נישט קאָנדוּסיװ פאר זײן ביזנעס. ער כאפט זיך תיכף און זאגט אז דאס רעדט ער נאר מכוח בּאַלעבוּס, װאס ברױך טראכטן פון רװחים אלעמאל, און באמת האט יעדער מעלות און חסרונות און ער קאָנצערטריט זיך אװדאי אױף זײערע מעלות. איך גלײב אים װײל װען איך קום אין געשעפט זע איך אי די דרך ארץ און אי די קאַמעראַדיע מיט װעלכע זײ באציען זיך צו אים. זײן ערשטע און לענגסטע ארבעטער קומט אפילו ארױס פארברענגען מיט אונז אין שװיץ דאנערשטאג נאכט. די שװיץ געהערט אױך פאר מײן ברודער, כאטש נישט אינגאנצן.
אבער קומענדיג פון דער חדר פון װאו ער קומט, פארלײדט ער נישט קײן אַבּסטראַקט. ספעציעל אין דיוּנים און דיסקוסיעס. ס'איז נישט אז ער קען נישט פארשטײן. װען איך אינטרעדוּס נײע געדאנקען, ברױכענדיג פון צײט צו צײט נוצן א טרענסעלײט עפּפּ פאר װילד פרעמדע טערמינען, כאפט ער עס גראדע אױף שנעל. נאר ער איז דאך אַװערס צוזײ.
ער זאגט מיר, ער גלײכט נישט צורעדן אדער דַן זײן אין עפעס װאס איז נישט ממש שױן יעצט נוגע אין פּראַקטישן לעבן. און די נושאים פון ידיעה-בחירה אדער השגחה און תפילה זענען זאכן װאס אױסער װאס ער איז איבערצײגט אין זײ מחמת אײגענע עקספיריענס, איז צופיהל פיליזאפירן װעגן זײ, סתם פארדרײט א קאפ װעגן היפּאָטעזן. דאס צעמישט אים זאגט ער. ס'איז סתם געקײעט אַבּי. אפילו װען איך פרעג אים פארװאס ער אינװעסטירט נישט אין סטאָקס, װײזט ער מיר אױפ'ן מִינִי קאָקאָקאָלע קען אין די האנט אז ער האט נאר ליב צו אינװעסטירן אין זאכן װאס מען קען 'שפורן און זעהן'. גײ טענה דיך אז קאקאקאלע איז ליסטעד.
װי ער דעפֿינירט זיך אלײנס איז ער א פראקטישער מענטש װאס מעסט אַזאך אױב ס'ארבעט, לױט װיפיהל געלט ס'קען דזשענערײטְן. ער מיט איך קוקן אױף א צײטונג און זעהען אנדערע זאכן. ער זעהט פירסוֹמתן, ספעציעל פון זײנע קאָנקורענטן, און איך זעה די געדאנקען און מײנונגען װאס די שרײבער זוכן דיר צו פארקױפן, ספציעל דיע מיט װעמען איך זעה מיך נישט אױג אױף אױג. ער זעהט נומערן און איך זעה אותיות. ער פארקױפט זאכן, איך פארקױף אײַדיעס.
איך האב ליב צורעדן און זיך טענה'ן מיט אים װײל ער איז דער ערשטער מענטש מיט װעם די אַרט פון זיך טענה'ן איז פאר מיך טשאַלעדנזשינג. ער האט א מין הלל'ס געדולד פאר מײנע איבערהאַקוּנגען און א יוּניק פעאיקײט אלעמאל אפירצוברענגען אַן איבערצײגנדע ארגומענט, פון א פּראַקטישע קוק-װינקל. ער זאגט ער האט די געדולד אײנגעקױפט דורך די לְחַצים װאס ער איז אדורך פון נישט האבן צו-צאלן די צװײפלהאפטע גמ"חן סוף חודש. אין די מאדערנע ציװיליזירטע װעלט, איז דאס די נאענסטע װאס מען קען קומען צו א סינאַריאָוֹ װאו מען איז װיטהין שפרונגונג מֶרחק פון א פארציקנדע לײב.
װאס געשעהט אז מען פֿארפֿעהלט זײ צו צאלן אין צײט, פרעג איך? מען װארפט פּאַשקעװילן אין גאס אז דו ביסט א גַנב און שװינדלער און מער זאל קײנער נישט טוהן ביזנעס מיט דיר. און אז מען צאלט יא, פרעג איך? דאַן איז דא א גוטע טשענס אז זײ װעלן דיר שלעפן אין בי"ד, דיך צװינגען צו צאלן א צװײט מאל, און זײ װעלן האָבן געװינען דעם דין-תורה אױכעט װײל דער דײן איז קאָנװיניענטלי אײנגעשלאפן װען דו האסט געטענה'ט דײן קײס.
דאך, ער פארטראגט נישט אײַדיעלס – װאס ער רופט 'אידעלאָגיע'. אבער ער בלײבט שטענדיג רוהיג און קיהל און אנדערש װי אונזער געמײנזאמען פאטער, פארלירט ער קײנמאל נישט דאס גלײכװיכט בײ א טענה'רײ.
װי רוב חרדים, האט ער ליב מײסאַלאַך, אפילו װען ס'איז װעגן די כנסײת-הקבר װאס איך האב באזוכט, און װעגן די אגדות און קבלות אסאָסיאצירט דערמיט, אדער װעגן יעקב צמח און נתן העזתי װאס רירט שױן ממש אָן די װערי הײליגטום, די זוהר, אױף װאס זײן זײדע האט אװעקגעשאָנקען זײן לעבנסארבעט.
אבער ס'איז מיר שװער צו פעסטשטעלן פון זײן געזיכט אלײנס, אױב דאס איז ער באמת נײגעריג אדער טוהט ער דאס בלױז צוליב זײן נימוס צומיר. איך האב דאך נישט אזױפיהל רעספעקט בײ'נעם װי אונזער פאטער האט. נאך אלעמען, אפי' איך יכול טאקע נישקשה, פֿאָפּ איך קײנעם נישט אז װען איך לערן קודש, איז עס לשמה. במילא א קלײם װי דער פאטער האט, צו זײן געלט, דאס האב איך נישט, קלער איך צו מיר. איך בין װי װײַזל האט געזאגט, פארפײנטעט בײ די פרומע און נישט גענוג געלערנט בײ די מאדערנע'.
והאמת, מיט'ן פאטער, קריגט ער זיך אױכעט, נאר נישט אױף אזעלכע יסודיות'דיגע עקרונות װי איך מיט'ן פאטער הרג'נען זיך איבער. נאר מער אױף אזעלכע ניוּ-אײדזש, חסידישע סטיל דרשה'לעך, װי אז דער אױבערשטער גיבט פרנסה װיפיהל דער מענטש װיל, און נישט װיפיהל ער דער אױבערשטער מאכט אפ, אדער אז פאר א איד גיבט השם פרנסה אפילו ער איז נישט ערליך, אױפ'ן שטײגער פון דעם בארדיטשוּבער'ס אדער סאַסובער'ס המלצה זאגן אױף אידן, אפי' פון דעם נידעריגסטן סארט. דער פאטער איז טאקע א חסיד אבער א צוגאנג האט ער גאנץ א ר' יואליש'נס. דער פאטער פארבינד זיך מער צו א שטרענגע און מאָנענדע גאָט פון דער ברית הישנה.
נאר פון מײן ברודער'ס איבערפרעגן און 'מבין דבר מתוך דבר' זײן, פארשטײ איך אז ער איז שנעל קוֹלְט. דאס קומט, האלט איך, א חלק צוליב זײנע דזשינס און א חלק צוליב זײן אזױ שװער-ארבעטן. בכלל שטײט ער אװעק פון קאָנפליקט. בײ קײנעם אבער בין איך נאכנישט אזױ אומזיכער געװען צו יענער פארשטײט באמת מער װי מיר נאר שטעלט אָהן א פנים װי איך בין אים עפעס מחדש צוליב זײנע גוטע מידות.
ער כאפט שנעל אַן עסק. די שמועסן װעגן די מושגים פון גראַװיטי; די ראָטײשְן פון ערטה ארום די זוהן, די אכט מינוט פארצעגערונג פאר די ליכט פון די זוהן אונז צו גרײכן, די עקספּאָנענשְל אױסבּרײַטונג פון די יוּניװערס, און װאס די מרחק פון די שטערנס פון אונז, זאגט װעגן די גיל-העולם?, האבן גראַדע, אפילו פון זײן אינגער זוהן, א טינײדזשער, נישט עװאָוּקט קײן ערנסטע התנגדות. פארקערט, אינטערעסע.
װען די נושא איז פון דארט געפארן צו די קאנצעפט פון װאס קאָליר באַשטײט באמת, האט מײן ברודער אפי' גיך עקסטראַפּאָלירט אױב דאס איז די סיבה פארװאס א שװארצע קאַר, אדער טונקעלע געפֿארבטע הױז, איז הײסער אינװענדיג װי א װײַסער. פון װאנעט קומט צו א יונגל אזא פארשטאנד קאפּאציטעט? זײן טאטע'ס, מײן ברודער'ס, האָרװאניע אין פשוט'ן זין?, אדער דער עלטער זײדנ'ס עיון אין לערנען? שװער צו װיסן אױף זיכער.
נאר װען ער קען, שפאצירט ער אפט אװעק פון מיר כאטש ער קומט שטענדיג שפעטער צוריק זיך אראפזעצן, און פרעגט, "נו װאס זאגסטו?," װי כאילו ממשיך צוזײן פון װאו מיר האבן געהאלטן. איז דאס װײל ער האט נישט קײן זיץ-פלײש אדער װײל איך גײ אים צופיהל אױף די נערװן? פילײכט אביסל פון בײדע. דערפאר גיב איך אוּבּאַכט אים נישט נאכצולױפן. נישט װײל איך דארף פון אים געלט נאר װײל כ'האב באמת הנאה צושערן מיט אים און הערן זײן רעאקציע.
המשך יבוא
איך בין שױן צען יאר נישט געװען צוריק באזוכן אין די פֿאָלד. צו איך בין עקסײטעד? מער װי זיך טרעפן מיט משפחה קוק איך ארױס אױף די עקספריענס פון זיך דרײען װידעראמאל צװישן חסידישע אידן איבער װעמען איך שרײב אזױ פיהל. איך גײ לשיטתי אז אַן הינטערן שרײבטיש זשורנאַליסט ארבעט נישט. מען דארף עס לעבן.
אײנגעשטאנען בין איך בײ מײן שטיף-ברודער. נישט אין זײן הױז, דאס האט ער מיך אפי' נישט געװיזן דורך אַן אפענעם שפאלט אין טיר, דורכאױס די גאנצע 2 װאכן װאס איך האב אין אר"י פארװײלט, אבער אין א הױז נעקסט צו זײנס, װאס געהערט אױך פאר אים. סײװי זעהט אױס װי ער בּעזיצט יענע גאנצע שטאק. אפשר האט ער מורא געהאט מיר צוװײזן דעם קאנטראסט צװישן מײן קװאטיר און זײן הױז, דען איך זאל אים נישט מקנא זײן. ספעציעל אױב איז געװען א שמועס, װען איך בין קראנקער געװען, אז איך זאל קומען אהין װױנען פאר א לענגערע תקופה, און ארבעטן בײ אים אין געשעפט. דאס איז אצינד אױסגעשלאסן.
די הױז, חוץ פון די רײן-רעזיסטענדע פלאָר-טײַלס און די פאָני שמעק אין די טױלעט, איז געשמאַק געװען – 'געשמאק' א קלישײ-װאָרט װאס געהערט איבעראל ארײן אין די ארץ ישראל'דיגע ײדיש. די שמעק האב איך תולה געװען אין די גערוך װאס קומט ארױף פון די שװאך גערײניגטע דרענאַזשן אין װעלכע די ארץ-ישראל'דיגע שאַרן ארײן די װאסער פון זײערע שפּאָנזשאַס, װי-אזױ זײ רופן עס.
צװײ מאַכטיגע מַסגַנים האבן באדינט די דירה און קײנע באגרעניצונגען אױף זײערע באנוץ אפילו אױף שבת – אזאך אױף װאס איך בין מײן ברודער זײער דאנקבאר. טראצװאָס שבת האב איך אפילו אַן אופן װאס איך טאר נישט שערן מיט אײך, װי-אזױ צו שפאָרן אױף לעקטער, האב איך אבער מזל געהאט אז מײנע פענצטער זענען נישט אפן געװען צו צופיהל שכינים.
נאר ערגעצװאו אײן אװענט אינמיטן װאך בין איך יא איבערראשט געװען צו באמערקן א סעט פון פיהר אױגעלעך שטאַרן ארײן צו מײן דירה, פון די פענצטער װאס קוקט ארױס צו דער קאָרידאָר נעבן מײן טיר פון מײן אַפּאַרטמענט. איך האב געעפנט די טיר און אײדל געפרעגט פון דעם פארפאלק אין די האָלװֿײ, אױב איך קען זײ העלפן מיט עפעס. ס'קען זײן זײ האבן זיך געװינדערט װאס טוהט דא, אין דער געגנט, א אינגערמאן מיט קאלירטע בגדים, און לאנגע האר, װאס הענגען הינטער, פון זײן דאַשיק ארױס.
איך שטײ אױף דעם ערשטן פארמיטאג צו א הײסער שטינקעדיגער בית-שמש לופט (איך שלאף שװער, דארף איך דעריבער פארברענגן אסאך אין בעט). די גאסן זענען שמוציג און בּאַמיסטיגט מיט ראָבּיש, בעיקר די פרומע געגנטער. אבער קאלטע װאסער קראַנען אױפ'ן גאס איז צוגעשטעלט צו טרינקען איבעראל און די קלײנינקע װעלכע שפילן זארגלאז אין די פּאַרקן און אױף די טראטואַרן קימערן זיך װײניג מיט די עיפוש. צו זענען הײמישע 'ראשי עיר' מער אַבּגעשטימט צו די צרכים פון די אײנװױנער אדער פשוט דערפאר איז עס נישטא אין לאנדאן װײל דאָרט איז קײנמאל נישט אזױ הײס, און אינאמת'ן האט אפי' איראַן למשל, װאסער בחינם אױף די גאסן?
די עסן געשעפטן װירבלען, דרײ סארט געשעפטן זענען דא לרחצה אין הײמישע געגנטער, עסן געשעפטן, ספרים סטאָרס און 'צוקערלעך און אײזקריעם' שאָפּס. די הײמישע געגנטער אין בית שמש קוקן אױס װי א חרדישע מדינה, אלעס פֿליפּ פאָוּנס, און אפילו די סמאַרטפאָוּנס װאס איך זע יא אמאל, נעם איך אָן זענען גע'כשר'ט. די אײנציגסטע מיט קאלירטע פענימער אדער קלײדער, װי מיר, זענען בלױז ארבעטער, איז מיר מײן ברודער מסביר.
װען איך שפאציר אלײנס, ספעציעל אױב האלט איך מײן סמאַרטפֿאוּן און עס איז בײנאכט אדער אָהן א סמארטפאון, אבער עס איז שבת, באמערק איך אז מען קוקט שטארק אױף מיך. מען װינדערט זיך װאס איך זוך אין די פרומע געגנט. בין איך א ספרדישער אדער א חילוני? מ'שטײנס געזאגט ס'הענגט דאך א צעטל אױף יעדן חרידיש'ן בנין אז מען מעג נישט פארקױפן אדער דינגען א דירה פאַר א מענטשן אָהן א אישור פון די װעדת האוכלוס בראשות רבני השכונה שליט"א?!
און אז מען הערט מיך רעדן ײדיש אױפ'ן סמאַרטפאָוּן, שישקעט מען זיך אז דער חילוני רעדט ײדיש. א אױסװאָורף, אז ער פאָרט אָפּ, רעדט ער שטענדיג עברית אפי' אױב ער צעהאקט זיך די צײן, װײל אזױ איז קיהל, איז מיר מײן ברודער מסביר. אנדערש װי אין אמעריקע און ענגלאנד, רעדן אין ירושלים און בית שמש, די הײמישע פרױען און די מײדלעך, אפילו גאר אסאך ליטװישע, אױך ײדיש צװישן זיך און נישט די שְׂפַַֿת המדינה, הגם זײער ײדיש און אפי' די זאַץ סטרוקטור איז זײער בּאַאײנפלוסד פון עברית.
אפי' מײן ברודער, װאס טעקסטן צו זײנע חבירים װעט ער שטענדיג נאר אין עברית, רעדט ער אבער מיט זײ בלױז ײדיש. "ײדיש רעדן איז געשמאק!" פאר מיר אבער איז עס פאָנקשְנְל. דעריבער רעד איך ײדיש דארטן װײל דאס איז דער צד הַשָװה צװישן מיר און די הײמישע דארטן.
ער האט אױך א סמאַרטפֿאוּן, מײן ברודער. ער נעמט עס גראדע װײניג ארױס אין גאס, און װען איך װיל אים עפעס װײזן אױף יוּטיוּבּ, באהאלטן מיר זיך אין זײן מַחסַן און מען ריקט אראפ די װאָליוּם צו די נידעריגסטע. סײװי האט ער נישט קײן געדולד צו סאַאל'ס חזנות. ס'לאזט אים נישט טראכטן זאגט ער. אױפ'ן גאס, װען איך נעם ארױס מײנע, צו איבערקוקן די װעג אױף גוּגל מֶעפּס, װיצלט ער זיך מיט מיר איך זאל עס פארפּאַקן. איך בין נישט זיכער ער איז נישט האלב ערנסט.
ער איז אַן אינטרעסאנטע מענטש אפצולערנען. ער איז א געלונגענער ביזנעסמאן. צוװאס ער שטעקט א פינגער װאקסט דערין א ברכה. ער איז שטענדיג בײ דער מײנונג אז ער װעט זײן פון די %10-20 װעמענע'ס ריזיקע-נעמען איז מצליח. דערפאר האט ער טאקע א ריזן הלװאה אין באנק צו אפװישן. און ער ארבעט אָהן אױפהער, פון פארטאגס ביז שפעט אינדערנאכט, מיט א סטעף פון 30-40 ארבעטער און צװײ געשעפטן, אײנע פון ארום 40,000 ארטיקלען, צודעקן נאָר די ריבית אױפ'ן חוב, יעדן חודש. ער איז אין איט פאָר די לאָנג האָוּל.
איך טענה מיך מיט אים. איך זאג, מזיכרוני, אז ער האט אָנגעהױבן מיט פארמעגליכע אונטערשטיצער און מיט נתינות פון גוטע אידן. כמעט שנאָרערײ; ער טענה'ט אז די ערשטע סיכונים האט ער אױך גענומען אָהן א גאַראַנטי. נאך מער, ער האט שױן פילע מאל זינט, שיער נישט אָנגעזעצט און געצװינגען געװען צו בארגן פון צװײפלהאַפטיגע גמ"חן. ער לײגט אסאך פון זײנע הצלחות אָהן אױף "שקױעך באשעפער". הגם זײנע איממידיאײט געשװיסטער און קאזינס זענען עמפּלױד בײ אים און אפילו שותפים אין זײנע ענדעװערס.
עס איז אינטרעסאנט צוהערן פון אים װי-אזױ ער האט אױפגעבױעט זײן ביזנעס און די שװערע החלטות װאס ער מוז נעמען יעדן טאג. ער האט אזא שיטה אז װען מען גלײבט עפעס שטארק װערט די מציאות אזױ; דערפאר פארשטײט ער נישט פארװאס למשל איך, אדער סײ װער, פיר\ט נישט אזא ביזנעס װי אים. לדידו, אױב װיל מען נאר עפעס ''גענוג שטארק' קריגט מען עס לבסוף. אײ ער נעמט סיכונים װעלכע זענען פיהלע אפי' דורכגעפאלן בײ אים אלײנס, אפגערעדט בײ אנדערע? נאר דאס לײגט ער אהן די סיבה מחמת ער האט יענץ, אדער יענע האבן, נישט גענוג שטאַרק געװאלט, װאס אימערער עס איז מיט װאס זײ זענען דורכגעפאלן.
נאר װען ער רעדט פון זײנע ארבעטער פאררעדט ער זיך אז רוב פון זײערע זיטן און נאטורן זענען נישט קאָנדוּסיװ פאר זײן ביזנעס. ער כאפט זיך תיכף און זאגט אז דאס רעדט ער נאר מכוח בּאַלעבוּס, װאס ברױך טראכטן פון רװחים אלעמאל, און באמת האט יעדער מעלות און חסרונות און ער קאָנצערטריט זיך אװדאי אױף זײערע מעלות. איך גלײב אים װײל װען איך קום אין געשעפט זע איך אי די דרך ארץ און אי די קאַמעראַדיע מיט װעלכע זײ באציען זיך צו אים. זײן ערשטע און לענגסטע ארבעטער קומט אפילו ארױס פארברענגען מיט אונז אין שװיץ דאנערשטאג נאכט. די שװיץ געהערט אױך פאר מײן ברודער, כאטש נישט אינגאנצן.
אבער קומענדיג פון דער חדר פון װאו ער קומט, פארלײדט ער נישט קײן אַבּסטראַקט. ספעציעל אין דיוּנים און דיסקוסיעס. ס'איז נישט אז ער קען נישט פארשטײן. װען איך אינטרעדוּס נײע געדאנקען, ברױכענדיג פון צײט צו צײט נוצן א טרענסעלײט עפּפּ פאר װילד פרעמדע טערמינען, כאפט ער עס גראדע אױף שנעל. נאר ער איז דאך אַװערס צוזײ.
ער זאגט מיר, ער גלײכט נישט צורעדן אדער דַן זײן אין עפעס װאס איז נישט ממש שױן יעצט נוגע אין פּראַקטישן לעבן. און די נושאים פון ידיעה-בחירה אדער השגחה און תפילה זענען זאכן װאס אױסער װאס ער איז איבערצײגט אין זײ מחמת אײגענע עקספיריענס, איז צופיהל פיליזאפירן װעגן זײ, סתם פארדרײט א קאפ װעגן היפּאָטעזן. דאס צעמישט אים זאגט ער. ס'איז סתם געקײעט אַבּי. אפילו װען איך פרעג אים פארװאס ער אינװעסטירט נישט אין סטאָקס, װײזט ער מיר אױפ'ן מִינִי קאָקאָקאָלע קען אין די האנט אז ער האט נאר ליב צו אינװעסטירן אין זאכן װאס מען קען 'שפורן און זעהן'. גײ טענה דיך אז קאקאקאלע איז ליסטעד.
װי ער דעפֿינירט זיך אלײנס איז ער א פראקטישער מענטש װאס מעסט אַזאך אױב ס'ארבעט, לױט װיפיהל געלט ס'קען דזשענערײטְן. ער מיט איך קוקן אױף א צײטונג און זעהען אנדערע זאכן. ער זעהט פירסוֹמתן, ספעציעל פון זײנע קאָנקורענטן, און איך זעה די געדאנקען און מײנונגען װאס די שרײבער זוכן דיר צו פארקױפן, ספציעל דיע מיט װעמען איך זעה מיך נישט אױג אױף אױג. ער זעהט נומערן און איך זעה אותיות. ער פארקױפט זאכן, איך פארקױף אײַדיעס.
איך האב ליב צורעדן און זיך טענה'ן מיט אים װײל ער איז דער ערשטער מענטש מיט װעם די אַרט פון זיך טענה'ן איז פאר מיך טשאַלעדנזשינג. ער האט א מין הלל'ס געדולד פאר מײנע איבערהאַקוּנגען און א יוּניק פעאיקײט אלעמאל אפירצוברענגען אַן איבערצײגנדע ארגומענט, פון א פּראַקטישע קוק-װינקל. ער זאגט ער האט די געדולד אײנגעקױפט דורך די לְחַצים װאס ער איז אדורך פון נישט האבן צו-צאלן די צװײפלהאפטע גמ"חן סוף חודש. אין די מאדערנע ציװיליזירטע װעלט, איז דאס די נאענסטע װאס מען קען קומען צו א סינאַריאָוֹ װאו מען איז װיטהין שפרונגונג מֶרחק פון א פארציקנדע לײב.
װאס געשעהט אז מען פֿארפֿעהלט זײ צו צאלן אין צײט, פרעג איך? מען װארפט פּאַשקעװילן אין גאס אז דו ביסט א גַנב און שװינדלער און מער זאל קײנער נישט טוהן ביזנעס מיט דיר. און אז מען צאלט יא, פרעג איך? דאַן איז דא א גוטע טשענס אז זײ װעלן דיר שלעפן אין בי"ד, דיך צװינגען צו צאלן א צװײט מאל, און זײ װעלן האָבן געװינען דעם דין-תורה אױכעט װײל דער דײן איז קאָנװיניענטלי אײנגעשלאפן װען דו האסט געטענה'ט דײן קײס.
דאך, ער פארטראגט נישט אײַדיעלס – װאס ער רופט 'אידעלאָגיע'. אבער ער בלײבט שטענדיג רוהיג און קיהל און אנדערש װי אונזער געמײנזאמען פאטער, פארלירט ער קײנמאל נישט דאס גלײכװיכט בײ א טענה'רײ.
װי רוב חרדים, האט ער ליב מײסאַלאַך, אפילו װען ס'איז װעגן די כנסײת-הקבר װאס איך האב באזוכט, און װעגן די אגדות און קבלות אסאָסיאצירט דערמיט, אדער װעגן יעקב צמח און נתן העזתי װאס רירט שױן ממש אָן די װערי הײליגטום, די זוהר, אױף װאס זײן זײדע האט אװעקגעשאָנקען זײן לעבנסארבעט.
אבער ס'איז מיר שװער צו פעסטשטעלן פון זײן געזיכט אלײנס, אױב דאס איז ער באמת נײגעריג אדער טוהט ער דאס בלױז צוליב זײן נימוס צומיר. איך האב דאך נישט אזױפיהל רעספעקט בײ'נעם װי אונזער פאטער האט. נאך אלעמען, אפי' איך יכול טאקע נישקשה, פֿאָפּ איך קײנעם נישט אז װען איך לערן קודש, איז עס לשמה. במילא א קלײם װי דער פאטער האט, צו זײן געלט, דאס האב איך נישט, קלער איך צו מיר. איך בין װי װײַזל האט געזאגט, פארפײנטעט בײ די פרומע און נישט גענוג געלערנט בײ די מאדערנע'.
והאמת, מיט'ן פאטער, קריגט ער זיך אױכעט, נאר נישט אױף אזעלכע יסודיות'דיגע עקרונות װי איך מיט'ן פאטער הרג'נען זיך איבער. נאר מער אױף אזעלכע ניוּ-אײדזש, חסידישע סטיל דרשה'לעך, װי אז דער אױבערשטער גיבט פרנסה װיפיהל דער מענטש װיל, און נישט װיפיהל ער דער אױבערשטער מאכט אפ, אדער אז פאר א איד גיבט השם פרנסה אפילו ער איז נישט ערליך, אױפ'ן שטײגער פון דעם בארדיטשוּבער'ס אדער סאַסובער'ס המלצה זאגן אױף אידן, אפי' פון דעם נידעריגסטן סארט. דער פאטער איז טאקע א חסיד אבער א צוגאנג האט ער גאנץ א ר' יואליש'נס. דער פאטער פארבינד זיך מער צו א שטרענגע און מאָנענדע גאָט פון דער ברית הישנה.
נאר פון מײן ברודער'ס איבערפרעגן און 'מבין דבר מתוך דבר' זײן, פארשטײ איך אז ער איז שנעל קוֹלְט. דאס קומט, האלט איך, א חלק צוליב זײנע דזשינס און א חלק צוליב זײן אזױ שװער-ארבעטן. בכלל שטײט ער אװעק פון קאָנפליקט. בײ קײנעם אבער בין איך נאכנישט אזױ אומזיכער געװען צו יענער פארשטײט באמת מער װי מיר נאר שטעלט אָהן א פנים װי איך בין אים עפעס מחדש צוליב זײנע גוטע מידות.
ער כאפט שנעל אַן עסק. די שמועסן װעגן די מושגים פון גראַװיטי; די ראָטײשְן פון ערטה ארום די זוהן, די אכט מינוט פארצעגערונג פאר די ליכט פון די זוהן אונז צו גרײכן, די עקספּאָנענשְל אױסבּרײַטונג פון די יוּניװערס, און װאס די מרחק פון די שטערנס פון אונז, זאגט װעגן די גיל-העולם?, האבן גראַדע, אפילו פון זײן אינגער זוהן, א טינײדזשער, נישט עװאָוּקט קײן ערנסטע התנגדות. פארקערט, אינטערעסע.
װען די נושא איז פון דארט געפארן צו די קאנצעפט פון װאס קאָליר באַשטײט באמת, האט מײן ברודער אפי' גיך עקסטראַפּאָלירט אױב דאס איז די סיבה פארװאס א שװארצע קאַר, אדער טונקעלע געפֿארבטע הױז, איז הײסער אינװענדיג װי א װײַסער. פון װאנעט קומט צו א יונגל אזא פארשטאנד קאפּאציטעט? זײן טאטע'ס, מײן ברודער'ס, האָרװאניע אין פשוט'ן זין?, אדער דער עלטער זײדנ'ס עיון אין לערנען? שװער צו װיסן אױף זיכער.
נאר װען ער קען, שפאצירט ער אפט אװעק פון מיר כאטש ער קומט שטענדיג שפעטער צוריק זיך אראפזעצן, און פרעגט, "נו װאס זאגסטו?," װי כאילו ממשיך צוזײן פון װאו מיר האבן געהאלטן. איז דאס װײל ער האט נישט קײן זיץ-פלײש אדער װײל איך גײ אים צופיהל אױף די נערװן? פילײכט אביסל פון בײדע. דערפאר גיב איך אוּבּאַכט אים נישט נאכצולױפן. נישט װײל איך דארף פון אים געלט נאר װײל כ'האב באמת הנאה צושערן מיט אים און הערן זײן רעאקציע.
המשך יבוא
לעצט רעדאגירט:
ממש אין מילים!
