**לא תרצח**

דער פוינט פון וואס?
פארוואס איך גנב'ע? ווייל עס איז א גוטע שטיקל.
פארוואס איך שרייב אז איך גנב'ע? ווייל ס'איז מאראליש צו געבן איינעם קרעדיט פאר זיין ווערק...
 
גיי ברעך די הסכמה וועסטו שוין זעהן וויפיל ס'איז מחייב.
 
אויב דו מיינטס א שטראף, דאן איז נאך אלס נישט מוכרח אז דער שטראף 'קומט' זיך מיר.
אויב דאס מיינט מחייב, איז עס גאר א שוואכע חיוב... וויפיל פארברעכער דרייען זיך פראנק און פריי?...

און אגב, ריטשארד דאוקינד אליין זאגט וואס איך זאג.

The world that science discovers has “no design, no purpose, no evil and no good, nothing but blind, pitiless indifference
 
איך קען נישט גלייבן אז איך בין דער ערשטער צו לייקן די תגובה.

האט קיינער נישט געליינט די יסוד וואס דער דר. האט אוועקגעשטעלט?
 
אויב דו מיינטס א שטראף, דאן איז נאך אלס נישט מוכרח אז דער שטראף 'קומט' זיך מיר.
אויב דאס מיינט מחייב, איז עס גאר א שוואכע חיוב... וויפיל פארברעכער דרייען זיך פראנק און פריי?...

און אגב, ריטשארד דאוקינד אליין זאגט וואס איך זאג.

The world that science discovers has “no design, no purpose, no evil and no good, nothing but blind, pitiless indifference
אוי וויי... דערמאנסט מיר די מעשה פון אמנון יצחק, עפעס א פרוי האט זיך ארומ'געטענה'ט מיט איהם פארוואס מ'טאר נישט אנצינדן א hot plate אום שבת, צו ס'איז פייער צו נישט, אן ענדלאזע וויכוח אזוי לאנג ווי די יוצרות, האט זיך אמנון אנגערופן צו איר ערשט זעץ זיך ארויף דערויף און דערנאך וועלן מיר זיך ארומ'טענה'ן צו ס'איז פייער צו נישט...
 
פרעג איך דיר, האט ער עפעס געענטפערט דערמיט?
 
אלזא, האבן מיר א פרישע באדייט אין מאראל:
קאנסעקווענצן!

איז דאס וואס דו ברענגסט ארויס?
 
די פראגע איז, ווער און ווען האט מען געשלאסן א הסכמה, און וויאזוי איז דער הסכמה מחייב?

און וואס איז אויב איך פייף מיך אן אויף די הסכמה? אה, ס'איז אוממאראליש צו ברעכן א הסכם... ווער האט 'דאס' באשלאסן?
ס׳איז נישט קיין מחייב, ס׳איז אן הנהגה א mutual understanding, אין ענגליש רופט זיך דאס ethics וואס איז הנהגת הכלל אדער social norms, וואס איז חלוק פון morals וואס איז subjective און א אייגענע moral compass. משא"כ Ethics איז די collective׳ס morals, וואס מיינט מארלס וואס די קאלעקטיוו האט אדאפטירט און איז געווארן פאר norms.

כ׳האף אז ס׳איז קלאר אויב נישט paste עס אריין צו עיי איי און בעט עם צו עס אויסקלארן.
 
לעצט רעדאגירט:
די פראגע איז, ווער און ווען האט מען געשלאסן א הסכמה, און וויאזוי איז דער הסכמה מחייב?

און וואס איז אויב איך פייף מיך אן אויף די הסכמה? אה, ס'איז אוממאראליש צו ברעכן א הסכם... ווער האט 'דאס' באשלאסן?
עס איז קיינמאל נישט געווען קיין אפעציעלע זיצונג, אבער עס איז דא א פארשטענדעניש צווישן די מענטשהייט זיך אזוי צו פירן. אויב דו פייפסט זיך אן? וועסטו געוואר ווערן.
 
די קאנסענקווענצן איז א ראיה.
 
דערפאר ערלויבט די סעקולארער וועלט רציחה אויף אומגעבוירענע בעיביס, ווייל זיי האלטן אז דאס פארבאטן וועט "פארשקלאפן" פרויען. די שאלה שטעלט זיך נאר, אויב ליבעראלע וועלט וועט מחליט זיין איין טאג דאס זעלבע בנוגע "ציונים", וויערט עס מאראליש? אדער די רעכטע וועלט איז דאס מחליט וועגן די לגב”ט געמיינדע, ווערט דאס מאראליש?
לדעתי איז א גרויסע חילוק צווישן א געבוירן קינד צו וואס מענטשן האבן אנטוויקלט געפילן און פארמאגט אן אייגן אידענטיטעט, און אן אומגעבוירן עובר וואס איז נאכנישט אנגענומען אלס א חלק פונעם געזעלשאפט.
געוויס קען מען זיך דינגן איבער די מאראלישקייט פון אפשטעלן א פאטענציאלע מענטש, אדער אפשר זאגן אז ביי א געוויסע פונקט איז עס שוין יא א חלק פונעם געזעלשאפט, אבער ס'איז ווייט נישט די זעלבע ווי הרגענען איינעם וואס איז שוין א פולקאמער אייגן אידענטיטעט און אין וואס עס איז שוין געווארן אינוועסטירט כוחות צו זיין/איר אנטוויקלונג.

ס'גייט טאקע זיך ווענדן אין דעם שאלה זעלבסט, וואס איז די סיבה פארוואס הרגענען איז אומ-מאראליש, און צי זענען די סיבות אויך גילטיג ביי אן עובר (ענליך קען מען פרעגן אויף א היימלאזער מענטש וואס זיין העדר וועט קיינעם נישט אפעקטירן און ער איז יעצט אין א קאומע, הגם וואס די חלק פון מענטשליכע אינוועסטירונג איז יא דא ביי אים, וואס וואלט אפשר מצד זה אים געדארפט געבן א שאנס אויף זיין פאטענציאל מער ווי פאר אן עובר).
 
איז נאכאמאל, מאראל באשטייט בלויז וויבאלד עס זענען דא קאנסעקוועצן?
נישט נאר. עס איז א נאטורליכע פארשטענדעניש צווישן די מענטשהייט וואס רוב פארשטייען אז עס איז לטובתם, (און די עמפאטיע וואס רוב מענשטן האבן פאר אנדעדע מענטשן איז אויך א חלק דערפון). און די וואס נישט באצווינגט מען זיי. עפעס שטימט נישט דערמיט?
 
לויט דעם קומט אויס אז אויב א פארברעכער קומט צו א מצב ווען ס'איז לטובתו צו באגיין אן אוממאראלישע אקט, טוט ער גארנישט ראנג.
סטאלין, צום ביישפיל, האט געהאלטן אז ס'איז דאס בעסטע פאר זיינע אינטערעסן צו אומברענגען א מיליאן מענטשן. פארוואס איז ער ראנג?
 
ער איז טאקע נישט ראנג, און דער וואס הארגעט איהם איז אויך נישט ראנג
 
לויט דעם קומט אויס אז אויב א פארברעכער קומט צו א מצב ווען ס'איז לטובתו צו באגיין אן אוממאראלישע אקט, טוט ער גארנישט ראנג.
סטאלין, צום ביישפיל, האט געהאלטן אז ס'איז דאס בעסטע פאר זיינע אינטערעסן צו אומברענגען א מיליאן מענטשן. פארוואס איז ער ראנג?
וואס מיינט די ווארט ראנג? צו זאגן אז עפעס איז ראנג/אומריכטיג/שקר איז אייביג דא עפעס צו וואס מ'פארגלייכט עס. א מעטאמאטישע חשבון איז ראנג ווייל לאגיש שטימט עס נישט. אפשר אן לאגיק שטימט עס יא? עס איז נישט נוגע, אונזער מדובר איז יעצט ביחס צו לאגיק און וועגן דעם איז עס ראנג.

לדוגמא, ווען איינער בויעט עפעס אנדערש ווי דו בלו פרינט וועט מען זאגן אז ער האט עס געבויעט ראנג. אבער ווער זאגט אז ער דארף פאלאוען די בלוי פרינט? קען זיין ער דארף נישט, אבער ביחס צו די בלו פרינט האט ער עס געבויעט ראנג, קען גאר זיין אז ביחס צו וויאזוי אנדערע בויען איז עס ריכטיג, אלעס ווענדט זיך צו וואס מ'שטעלט עס צו.

ווען מ'רעדט פון מאראל, וואס מיינט ראנג? וואס איז בכלל די משמעות דערפון? ביחס צו וואס? מ'קען זאגן אז עס איז ביחס צו גאט'ס ווילן אדער באפעלן, אבער מ'קען פונקט אזוי זאגן אז עס איז ראנג ביחס צו די אנגענומענע הסכמה ביי מענטשן וויאזוי זיך אויפצופירן. סטאלין האט געטוהן עפעס ראנג לויט די אנגענומענע סטאנדארטן ביי די מין האנושי. ווער זאגט אז ער דארף פאלאוען די סטאנדארטן? קיינער. אבער לויט "מאראל" = די פארשטענדעניש צווישן מענטשן איז דאס ראנג.
 
לעצט רעדאגירט:
Back
Top