- זיך איינגעשריבן
- מאי 4, 2024
- מעסעדזשעס
- 621
- רעאקציע ראטע
- 2,718
כ'האב געהאט אמאל א טיעפע שמועס מיט מיינס א נאענטער חבר איבער די אוועלושן פון תורה און הלכה במשך הדורות, איז ארויפגקומען די טענה וואס מאנכע קרוטיקירן חז"ל אז זיי האבן אביוזד זייער פאוער מיט'ן צולייגן אזויפיל גדרים וסייגים און קליינטשיגע דעטאלן און אויפקומען מיט פרישע איסורים וועלכע ווערט נישט דערמאנט אין תורה שבכתב, האט מיין חבר ארויסגעברענגט א מורא'דיגע געדאנק אז די פראבלעם איז בכלל נישט חז"ל, נאר אונז חרדים וועלכע זענען סטאק אין די תקופה פון חז"ל, פון ראשונים, און אפילו אחרונים פון די לעצטע הונדערטער יארן.
די ערשטע און די גרעסטע רעפארמירערס ביי כלל ישראל זענען געווען חז"ל. די חכמי הגמ' האבן גענומען די ארגינעלע כתב און עס רעפארמירט לייק נעווער ביפאר. גענומען קלארע פסוקים און עס אויסגעדרייט, ארויס גענומען פון פשוט פשט. עין תחת עין יד תחת יד שן תחת שן מיינט נישט לויט חז"ל די פשוטע פשט נאר ס'מיינט די ווערט! ממחרת השבת מיינט בכלל נישט דאס נאר עפעס אנדערש. ארבעים יכנו ולא יוסיף, וכו' וכו'. און אפילו בחמרותם אתה מוצא קוליתם, אין יעדע חומרא וואו חז"ל האט מחמיר געווען און געשטעלט גזירות, גדרים, וסייגים קען מען געפונען צען עקזיט סיינס און וועגן וויאזוי מיקל צו זיין בשעת ובעת הצורך. אינטערעסאנט איז אפילו די תורה שרייבט קלאר ארויס אין מערערע פלעצער אז מ'זאל טוהן פונקט אזוי ווי ס'שטייט געשריבן, טאקע די וואך אין די פרשה זאגט די תורה אין ואתחנן קפיטל ה פסוק כ"ט ושמרתם לעשות כאשר צוה ד' אלהיכם אתכם לא תסרו ימין ושמאל. און נאך פילע מאל ווי מ'זעהט ווי די תורה שרייבט קלאר ארויס אז מ'זאל נישט טוהן אנדערש ווי ס'שטייט אין די תורה.
און מיט דעם אלעם זענען געקומען חז"ל מיט א טויזענט-צוועלעף הונדערט יאר שפעטער און געפונען עטליכע פסוקים און אין זיי אריינגעטייטשט אז חכמים אין יעדן דור האבן די רעכט אפ צו לערנען און איבער צו טייטשן די תורה ווי ס'פעהלט זיך אויס און צולייגן גדרים וסייגים אלעס וואס פעהלט אויס פארן דור. למשל פון די צוויי פסוקים אין פרשת שופטים קפיטל י"ז פסוק י' ועשית על פי הדבר אשר יגידו לך מן המקום ההוא אשר יבחר ד' ושמרת לעשות ככל אשר יורוך. און פסוק י"א על פי התורה אשר יורוך ועל המשפט אשר יאמרו לך תעשה לא תסור מן הדבר אשר יגידו לך ימין ושמאל.
וואס איז מיטאמאל געשעהן מיט די אלע פסוקים וועלכע זאגן קלאר אז מ'טאר נישט משנה זיין?? ווייל די תורה איז נישט קיין פראויזן טעקסט Frozen text כי הם חיינו ואורך ימינו, די תורה איז ניצחיות, ס'גייט אן אייביג! וויאזוי? ווייל ס'אדשזאסט זיך לויט די רוח הזמן, זאכן וועלכע זענען געווען א פשטות ארום די תקופה ווען די תורה איז געשריבן געווארן, זענען בימי חז"ל מער נישט געווען קיין פשטות, און היות די טעקסט איז אינפינעט, האבן חז"ל, אונז דורות הבאים אחריהם אויסגעלערענט אז די תורה איז אזוי ווינדערלעך געשריבן און געוויסע זאכן פעלן די דעטאלן און קוקט אויס געשריבן פעלערהאפטיג טאקע וועגן דעם אז די תורה איז אדזשאסטעבל און דאס האבן טאקע חז"ל געטוהן לויט יענע תקופה.
אין יעדע תקופה לאורך הדורות זענען געווען קוראשזפולע חכמים וועלכע האבן נישט מורא געהאט און זענען נישט שטעקן געבליבן מיט די חז"ל צומי אין מויל נאר זיך געריקט ווייטער און אדזשאסטעד די תורה לרוח הזמן. ס'זענען פארהאן גענוג און נאך עקזעמפלארן ווי מ'קען דאס זעהן. כ'וויל נישט אראפ ברענגן אלע ווייל הזמן יכלו והם לא יכלו, כ'קען מיך אבער נישט איינהאלטן פון צוברענגן עטליכע פעלער ווי מ'זעהט טאקע, ווי נישט אלע חכמים במשך הדורות האבן געהאט די קוראזש צו טוישן זאכן לרוח הזמן אבער פארט זענען שטענדיג געווען אזאנע וועלכע זענען געגאנגען בעקבות חז"ל און זענען נישט סטאק געבליבן אינעם אמאל.
למשל ביי דעם פאל זעהט מען ווי די מציאות האט זיך געטוישט און די הלכות האבן זיך מיט געטוישט.
א קינד וועלכעס איז געבוירן אין אכטן חודש, בימי חז"ל איז עס געווען א וודאי נפל און מ'האט נישט געטארט מחלל שבת זיין דערויף, היינט צוטאגס האט זיך די מציאות געטוישט און א קינד וועלכעס ווערט געבוירן אין אכטן חודש איז א געזונט קינד און ווער ס'נישט מחלל שבת דערויף איז א רוצח.
חלב עכו"ם. חז"ל האבן ג'אסר'ט מילך וואס א גוי האט געמאלקן און א איד איז נישט געשטאנען דערביי וועגן א חשש אויב דער גוי האט אריינגעגאסן דערין מילך פון א בהמה טמאה, וואס דאן איז עס אסור. זענען געקומען די שפעטערע חכמים און דן געווען וואספארא האפט די גזירה האט געהאט, דער רדב"ז און דער פרי חדש האבן געהאלטן אז היות די גזירה איז נאר וועגן א חשש פון חלב טמא איז עס נישט פאררעכענט פאר א גזירה כללית (נאסרה במנין) במילא אויב איז נישט פארהאן קיין חשש חלב טמא, למשל אויב איז נישט פארהאן בהמות טמאות וועלכע מ'קען מעלקן אין יענע געגענט, איז נישט פארהאן די חשש און מ'מעג עס טרינקן אפילו א איד איז נישט געשטאנען דארט. אויך אויב מילך פון א בהמה טמאה אז אסאך טייערער דאן איז אויך נישטא וואס חושש צו זיין. דער חתם סופר פון די אנדערע זייט האט געהאלטן אז די אלע היתרים העלפן נישט ווייל די גזירה איז יא געווען במנין און אפילו מיט די אלע התירם טאר מען נישט טרינקען פון מילך וואס א איד איז נישט געווען עומד כל גביו. אויך איז שטארק באקאנט די היתר פון ר' משה פיינשטיין ז"ל ואכמ"ל.
גבינות עכו"ם. איז נישט די זעלבע גזירה ווי חלב עכו"ם, (ווייל ביי גבינה איז נישטא די חשש פון חלב טמא ווייל מילך פון א נישט כשר'ע בהמה איז נישט מעמיד, ס'קען במציאות נישט הארט ווערן) און די גמ' דארט אין מס' ע"ז דף כ"ט ע"ב איז פארהאן א שקלא וטריא פארוואס די חכמים האבן ג'אסר'ט גבינות עכו"ם און די גמ' שפעטער אין דף ל"ה ע"א איז די גמ' ווייטער דן אינעם טעם פארוואס מ'האט גוזר געווען, אבער למעשה איז נישט קלאר פון די גמ' פארוואס די חכמים האבן עס גוזר געווען נאר ס'איז א מחלוקה צווישן מערערע חכמים דארט וואס די חשש איז. כ'וויל נישט אריינקריכן אינעם סוגיא דארט, יעדער קען עס פארזוך דורכטוהן, נאר תוספות דארט אין ל"ה ד"ה חדא, נעמט אן מיט א פשטות אז די סיבה פארוואס די חכמים האבן גוזר געווען איז מפני חשש ניקור ווי ר' יהושע בן לוי, פירט דער ר"ת אויס אז היות היינטצוטאגס דארט אין פראנקרייך אדער סיי ווי אין דער וועלט וואו ס'איז נישט פארהאן א חשש גילוי וועגן נחשים איז די גזרה נישט שייך און ער ענדיגט צו דארט אז אין פילע פלעצער פירט מען זיך צו עסן גבינות עכו"ם אויב איז עס געמאכט מיט פרחים Vegetable renet אדער microbial renet (און אפילו פון Animel renet אויב איז עס געמאכט אויף א געוויסע אויפן) און אזוי ברענגט ער אויך פון די חכמי נרבונא עיי"ש הסוגיא באריכות.
אין אמת'ן קען איך אזוי צוברענגן גאנצעטע סוגיות נאר כ'בין נישט דא אין כולל ווי איך זוך צו סקארן פאוינטס ביים ראש הכולל, אדער חברים און ווייזן ווי גוט כ'קען לערנען, אדער ביי מיין בעשוי ווי כ'וויל מיין שווער זאל ארויפקוקן אויף מיר און מיר צוזאגן צען יאר קעסט. די סיבה פארוואס איך ברענג צו די זאכן איז צו צייגן עטליכע דגמאות ווי קוראשזפולע חכמים האבן נישט מורא געהאט און ארויסגעקומען און געזוכט היתרים יעדער לויט זיין תקופה, און די חכמים זענען געגאנגען בעקבות חז"ל צו רעפארמירן די תורה לרוח הזמן פונקט ווי חז"ל האבן איינגעזעהן אז עין תחת עין איז נישט קיין מענטשליכע שטראף עכ"פ לויט יענע תקופה, האבן זיי אפגעמאכט מיט די הילף פון די וועג וויאזוי די תורה שבכתב איז געשריבן געווארן און עס געמאכט ארבייטן לויט יענע תקופה.
מיין מיליאן דאללער קשיא איז פארוואס זענען אונז חרדים סטאק מיט אסאך אסאך זאכן אינעם מיטל אלטער אדער אין קראקע, לבוב, אדער פרעשבורג? קטניות, מאשין מצה, לייכטע טעכנאלאגיע אום שבת, ווי למשל א מיקראפאון פארן בעל תפלה, אדער א טאבלעט אנשטאט א סידור, וכדומה אדער מוזיק ביים דאווענען? די וועלט האט זיך שוין לאנג געריקט ווייטער און מיר זענען פארנומען צוריק צו קוקן וויאזוי וואלט ווען דער אדער יענער פוסק פון פינף הונדערט יאר צוריק געפסק'נט העט ווען יענער פוסק געלעבט היינט מיט אונזער טעכנאלאגיע? וויאזוי? ווענדט זיך אויב וואלט יענער פוסק צוריקגעקוקט, דאן וואלט ער מן הסתם געפסק'נט צוריקשטעליג מיט עטליכע הונדערט יאר, און זיינע פסקים וואלטן אויסגעקוקט ווי מיטל אלטער'דיג. אויב אבער וואלט יענער פוסק געווען גענוג קוראזשפול ווי חז"ל און ווי נאך אסאך אנדערע פוסקים, דאן וואלט ער זיכער געווען קוראשזפול היינט אויך געפסק'נט לרוח הזמן.
די ערשטע און די גרעסטע רעפארמירערס ביי כלל ישראל זענען געווען חז"ל. די חכמי הגמ' האבן גענומען די ארגינעלע כתב און עס רעפארמירט לייק נעווער ביפאר. גענומען קלארע פסוקים און עס אויסגעדרייט, ארויס גענומען פון פשוט פשט. עין תחת עין יד תחת יד שן תחת שן מיינט נישט לויט חז"ל די פשוטע פשט נאר ס'מיינט די ווערט! ממחרת השבת מיינט בכלל נישט דאס נאר עפעס אנדערש. ארבעים יכנו ולא יוסיף, וכו' וכו'. און אפילו בחמרותם אתה מוצא קוליתם, אין יעדע חומרא וואו חז"ל האט מחמיר געווען און געשטעלט גזירות, גדרים, וסייגים קען מען געפונען צען עקזיט סיינס און וועגן וויאזוי מיקל צו זיין בשעת ובעת הצורך. אינטערעסאנט איז אפילו די תורה שרייבט קלאר ארויס אין מערערע פלעצער אז מ'זאל טוהן פונקט אזוי ווי ס'שטייט געשריבן, טאקע די וואך אין די פרשה זאגט די תורה אין ואתחנן קפיטל ה פסוק כ"ט ושמרתם לעשות כאשר צוה ד' אלהיכם אתכם לא תסרו ימין ושמאל. און נאך פילע מאל ווי מ'זעהט ווי די תורה שרייבט קלאר ארויס אז מ'זאל נישט טוהן אנדערש ווי ס'שטייט אין די תורה.
און מיט דעם אלעם זענען געקומען חז"ל מיט א טויזענט-צוועלעף הונדערט יאר שפעטער און געפונען עטליכע פסוקים און אין זיי אריינגעטייטשט אז חכמים אין יעדן דור האבן די רעכט אפ צו לערנען און איבער צו טייטשן די תורה ווי ס'פעהלט זיך אויס און צולייגן גדרים וסייגים אלעס וואס פעהלט אויס פארן דור. למשל פון די צוויי פסוקים אין פרשת שופטים קפיטל י"ז פסוק י' ועשית על פי הדבר אשר יגידו לך מן המקום ההוא אשר יבחר ד' ושמרת לעשות ככל אשר יורוך. און פסוק י"א על פי התורה אשר יורוך ועל המשפט אשר יאמרו לך תעשה לא תסור מן הדבר אשר יגידו לך ימין ושמאל.
וואס איז מיטאמאל געשעהן מיט די אלע פסוקים וועלכע זאגן קלאר אז מ'טאר נישט משנה זיין?? ווייל די תורה איז נישט קיין פראויזן טעקסט Frozen text כי הם חיינו ואורך ימינו, די תורה איז ניצחיות, ס'גייט אן אייביג! וויאזוי? ווייל ס'אדשזאסט זיך לויט די רוח הזמן, זאכן וועלכע זענען געווען א פשטות ארום די תקופה ווען די תורה איז געשריבן געווארן, זענען בימי חז"ל מער נישט געווען קיין פשטות, און היות די טעקסט איז אינפינעט, האבן חז"ל, אונז דורות הבאים אחריהם אויסגעלערענט אז די תורה איז אזוי ווינדערלעך געשריבן און געוויסע זאכן פעלן די דעטאלן און קוקט אויס געשריבן פעלערהאפטיג טאקע וועגן דעם אז די תורה איז אדזשאסטעבל און דאס האבן טאקע חז"ל געטוהן לויט יענע תקופה.
אין יעדע תקופה לאורך הדורות זענען געווען קוראשזפולע חכמים וועלכע האבן נישט מורא געהאט און זענען נישט שטעקן געבליבן מיט די חז"ל צומי אין מויל נאר זיך געריקט ווייטער און אדזשאסטעד די תורה לרוח הזמן. ס'זענען פארהאן גענוג און נאך עקזעמפלארן ווי מ'קען דאס זעהן. כ'וויל נישט אראפ ברענגן אלע ווייל הזמן יכלו והם לא יכלו, כ'קען מיך אבער נישט איינהאלטן פון צוברענגן עטליכע פעלער ווי מ'זעהט טאקע, ווי נישט אלע חכמים במשך הדורות האבן געהאט די קוראזש צו טוישן זאכן לרוח הזמן אבער פארט זענען שטענדיג געווען אזאנע וועלכע זענען געגאנגען בעקבות חז"ל און זענען נישט סטאק געבליבן אינעם אמאל.
למשל ביי דעם פאל זעהט מען ווי די מציאות האט זיך געטוישט און די הלכות האבן זיך מיט געטוישט.
א קינד וועלכעס איז געבוירן אין אכטן חודש, בימי חז"ל איז עס געווען א וודאי נפל און מ'האט נישט געטארט מחלל שבת זיין דערויף, היינט צוטאגס האט זיך די מציאות געטוישט און א קינד וועלכעס ווערט געבוירן אין אכטן חודש איז א געזונט קינד און ווער ס'נישט מחלל שבת דערויף איז א רוצח.
חלב עכו"ם. חז"ל האבן ג'אסר'ט מילך וואס א גוי האט געמאלקן און א איד איז נישט געשטאנען דערביי וועגן א חשש אויב דער גוי האט אריינגעגאסן דערין מילך פון א בהמה טמאה, וואס דאן איז עס אסור. זענען געקומען די שפעטערע חכמים און דן געווען וואספארא האפט די גזירה האט געהאט, דער רדב"ז און דער פרי חדש האבן געהאלטן אז היות די גזירה איז נאר וועגן א חשש פון חלב טמא איז עס נישט פאררעכענט פאר א גזירה כללית (נאסרה במנין) במילא אויב איז נישט פארהאן קיין חשש חלב טמא, למשל אויב איז נישט פארהאן בהמות טמאות וועלכע מ'קען מעלקן אין יענע געגענט, איז נישט פארהאן די חשש און מ'מעג עס טרינקן אפילו א איד איז נישט געשטאנען דארט. אויך אויב מילך פון א בהמה טמאה אז אסאך טייערער דאן איז אויך נישטא וואס חושש צו זיין. דער חתם סופר פון די אנדערע זייט האט געהאלטן אז די אלע היתרים העלפן נישט ווייל די גזירה איז יא געווען במנין און אפילו מיט די אלע התירם טאר מען נישט טרינקען פון מילך וואס א איד איז נישט געווען עומד כל גביו. אויך איז שטארק באקאנט די היתר פון ר' משה פיינשטיין ז"ל ואכמ"ל.
גבינות עכו"ם. איז נישט די זעלבע גזירה ווי חלב עכו"ם, (ווייל ביי גבינה איז נישטא די חשש פון חלב טמא ווייל מילך פון א נישט כשר'ע בהמה איז נישט מעמיד, ס'קען במציאות נישט הארט ווערן) און די גמ' דארט אין מס' ע"ז דף כ"ט ע"ב איז פארהאן א שקלא וטריא פארוואס די חכמים האבן ג'אסר'ט גבינות עכו"ם און די גמ' שפעטער אין דף ל"ה ע"א איז די גמ' ווייטער דן אינעם טעם פארוואס מ'האט גוזר געווען, אבער למעשה איז נישט קלאר פון די גמ' פארוואס די חכמים האבן עס גוזר געווען נאר ס'איז א מחלוקה צווישן מערערע חכמים דארט וואס די חשש איז. כ'וויל נישט אריינקריכן אינעם סוגיא דארט, יעדער קען עס פארזוך דורכטוהן, נאר תוספות דארט אין ל"ה ד"ה חדא, נעמט אן מיט א פשטות אז די סיבה פארוואס די חכמים האבן גוזר געווען איז מפני חשש ניקור ווי ר' יהושע בן לוי, פירט דער ר"ת אויס אז היות היינטצוטאגס דארט אין פראנקרייך אדער סיי ווי אין דער וועלט וואו ס'איז נישט פארהאן א חשש גילוי וועגן נחשים איז די גזרה נישט שייך און ער ענדיגט צו דארט אז אין פילע פלעצער פירט מען זיך צו עסן גבינות עכו"ם אויב איז עס געמאכט מיט פרחים Vegetable renet אדער microbial renet (און אפילו פון Animel renet אויב איז עס געמאכט אויף א געוויסע אויפן) און אזוי ברענגט ער אויך פון די חכמי נרבונא עיי"ש הסוגיא באריכות.
אין אמת'ן קען איך אזוי צוברענגן גאנצעטע סוגיות נאר כ'בין נישט דא אין כולל ווי איך זוך צו סקארן פאוינטס ביים ראש הכולל, אדער חברים און ווייזן ווי גוט כ'קען לערנען, אדער ביי מיין בעשוי ווי כ'וויל מיין שווער זאל ארויפקוקן אויף מיר און מיר צוזאגן צען יאר קעסט. די סיבה פארוואס איך ברענג צו די זאכן איז צו צייגן עטליכע דגמאות ווי קוראשזפולע חכמים האבן נישט מורא געהאט און ארויסגעקומען און געזוכט היתרים יעדער לויט זיין תקופה, און די חכמים זענען געגאנגען בעקבות חז"ל צו רעפארמירן די תורה לרוח הזמן פונקט ווי חז"ל האבן איינגעזעהן אז עין תחת עין איז נישט קיין מענטשליכע שטראף עכ"פ לויט יענע תקופה, האבן זיי אפגעמאכט מיט די הילף פון די וועג וויאזוי די תורה שבכתב איז געשריבן געווארן און עס געמאכט ארבייטן לויט יענע תקופה.
מיין מיליאן דאללער קשיא איז פארוואס זענען אונז חרדים סטאק מיט אסאך אסאך זאכן אינעם מיטל אלטער אדער אין קראקע, לבוב, אדער פרעשבורג? קטניות, מאשין מצה, לייכטע טעכנאלאגיע אום שבת, ווי למשל א מיקראפאון פארן בעל תפלה, אדער א טאבלעט אנשטאט א סידור, וכדומה אדער מוזיק ביים דאווענען? די וועלט האט זיך שוין לאנג געריקט ווייטער און מיר זענען פארנומען צוריק צו קוקן וויאזוי וואלט ווען דער אדער יענער פוסק פון פינף הונדערט יאר צוריק געפסק'נט העט ווען יענער פוסק געלעבט היינט מיט אונזער טעכנאלאגיע? וויאזוי? ווענדט זיך אויב וואלט יענער פוסק צוריקגעקוקט, דאן וואלט ער מן הסתם געפסק'נט צוריקשטעליג מיט עטליכע הונדערט יאר, און זיינע פסקים וואלטן אויסגעקוקט ווי מיטל אלטער'דיג. אויב אבער וואלט יענער פוסק געווען גענוג קוראזשפול ווי חז"ל און ווי נאך אסאך אנדערע פוסקים, דאן וואלט ער זיכער געווען קוראשזפול היינט אויך געפסק'נט לרוח הזמן.
״חדש אסור מן התורה״ האט ווי איינגעשפארט ארטאדאקסישער אידישקייט אין א פריזער, מאכענדיג עס אומעגליך פאר הלכה זיך צוצופאסען צו די ריאלעטי פונם דור.
אדרבה זיי האבן געריקט די ארטאדאקסישע וועלט עטוואס פאראויס, ווען נישט זיי וואלט מען ווען נאך געווען היפש מער סטאק.