פופציג לאגישע שטרויכלונגען וואס מענטשן מאכן

[מרחשון]

דא האט @אנטוישטער יונגערמאן געברענגט א ליסטע פון לאגישע שטרויכלונגען וואס מענטשן מאכן.

אין דעם שנירל וועלן מיר איבערטייטשן און צונעמען איינס ביי איינס.

 

[מרחשון]

נומער איינס: דער א פריארי ארגומענט – ווען מען שטעלט דעם וואגן פאר'ן פערד

אין לאגיק דארף מען זוכן דעם אמת, און בויען א מסקנה אויפ'ן יסוד פון פאקטן און ריכטיגע מחשבה. אבער עס איז דא אזא סארט טעות אין טראכטן וואס רופט זיך "דער א פריארי ארגומענט" (A Priori Argument), וואס איז א שלעכטע וועג צו מאכן א "ראיה"—װען מען הייבט אן מיט א מסקנה און בלויז נאך דעם זוכט מען "ראיות" דאס צו באשטעטיגן.

וויאזוי ארבעט עס?
דער מענטש הייבט אן מיט א געוויסע בעליעף, א געדאנק, אדער א יסוד, וואס ער האלט פאר א קלארער אמת, און ער זוכט נישט קיין פרישע פאקטן אדער קלארע אביעקטיווע טענות. ער וויל בלויז געפינען א סיבה, א טענה, א סברא— אפילו אויב עס איז אויסגעקרימט, כדי צו באשטעטיגן זיין שיטה.


דער טעות אין דעם צוגאנג
אמת'ע לאגיק און קריטיקעל טינקינג פאדערן אז מען זאל אנכאפן די פאקטן און פון זיי קומען צו א מסקנה, נישט פארקערט. ווען מען הייבט אן מיט דער מסקנה און לכבוד דעם שאפט מען "באווייזן" פאר איר, איז מען עוסק אין ראציאנאליזאציע – נישט אין אמת'דיגע לאגיק.

וואס איז דער פארקערטער וועג?
דער אמת'ער מהלך איז צו קלערן אפן און נישט זיין א געפאנגענער פון אייגענע שיטות. דאס הייסט, ווען איינער שטודירט א טעאריע, טאר ער נישט בלויז זוכן די מקורות וואס שטיצן זײן געדאנק, נאר ער דארף זיין גרייט זיך צו עפענען צו נייע אינפארמאציע— אפילו אויב עס איז סותר זײן שיטה.

די מוסר השכל
מענטשן וואס ווילן דערגרייכן דעם אמת מוזן אויסמיידן דעם א פריארי ארגומענט און זיין גרייט צו לערנען, אנאליזירן, און אפשר אפילו טוישן זייער מיינונג אויב די פאקטן לאזן נישט איבער קיין ברירה. דעמאלט וועלן זיי זיך באפרייען פון דעות קדומות און דערגרייכן א מער ריכטיגע און אמת’ע בליק אויף דער וועלט.

 

[מרחשון]

נומער צוויי: "מעשים האבן תוצאות" – אדער פשוט א זעלבסט-ארויפגעלייגטער שטראף?

אויב איינער גייט ארויס אין די פראסט אן קיין ווארעמע קליידער, וועט ער זיך פארקילן. דאס איז א נאטירליכע תוצאה פון זײן אקט. אבער אויב איינער גנב'עט א מיליאן דאלאר און ער גייט אין תפיסה, איז דאס נישט קיין "תוצאה" – דאס איז א פאנישמענט וואס מענטשן האבן באשלאסן. אבער פילע מענטשן אין מאכט פאזיציעס פרובירן צו פארשטעלן פאנישמענט אלס א נאטירליכע תוצאה, ווי כאילו ס'זאל זיין א געזעץ פון הימל און נישט קיין מענטשליכע באשלוס.

ווי אזוי ארבעט דער טעות?​

מענטשן אין אויטאריטעט נוצן אפט די לשון פון "מעשים האבן קאנסעקווענצן" כדי צו באהאלטן דעם פאקט אז זיי גופא זענען די מחליטים פון אט די תוצאות. ווען א לערער זאגט פאר א סטודענט, "די תוצאה פון נישט מאכן דיין היימארבעט איז א שלעכטע צייכן ביים פארהער,“ קען עס זיין אמת. אבער ווען ער זאגט, „די תוצאה פון שלעכטע אויפפירונג איז בלייבן אין קלאס ביי ברעיק,“ איז דאס נישט ממש א תוצאה – דאס איז אן אויסגעקליידעטער פאנישמענט.

אין פאליטיק און געזעץ, זעט מען דאס אויך אפט. א בירגער קומט אן אין תפיסה פאר'ן דורכפירן א פארברעכן, און די רעגירונג זאגט: "אַזוי זעען אויס די קאנסעקווענצן פון איבערטרעטן דעם געזעץ.“ זיי לייגן דאס אראפ ווי א נאטירליכע זאך, אבער דאס איז נישט אזויווי א שטיין וואס פאלט אראפ פון א דאך מכוח גראוויטעט – דאס איז א מענטשליכער באשלוס וואס וואלט געקענט זײן אנדערש. אין אנדערע לענדער אדער אין אנדערע תקופות וואלט דער זעלבער אקט נישט געבראכט קיין תפיסה.

פארוואס איז דאס א פראבלעם?​

ווען אויטאריטעט מענטשן נוצן דעם טעות, איז עס א וועג זיך צו באפרייען פון אחריות. זיי זאגן נישט, "מיר האבן באשלאסן צו שטראפן אזוי און אזוי,“ נאר „דאס איז פשוט די תוצאה.“ דאס געבט זיי א באשיצטע מאכט, כאילו זיי זענען בלויז די שליחים פונעם גורל און נישט די מחליטים פון מענטשליכע סיסטעמען. דאס קען ווערן א געפערליכע מאכט-שפיל, ווייל מענטשן קענען נישט מער פארהאנדלען צו קריטיקירן א באשלוס וואס ווערט פארגעשטעלט ווי א נאטירליכע קאנסעקווענץ.

די מוסר השכל​

מיר מוזן האבן אפענע אויגן ווען מען הערט אויסדרוקן ווי „מעשים האבן תוצאות“ – און זיך פרעגן, איז עס א אמת'ע תוצאה, אדער א פאנישמענט וואס ווערט בלויז פארשטעלט ווי א גורל? אז מען פארשטייט דעם חילוק, קען מען בעסער באמערקן ווען אויטאריטעט מענטשן ניצן דעם לשון צו קאנטראלירן מיינונגען און פארשטעלן זייער אייגענע אגענדע.

ווען א סטודענט, א בירגער, אדער אן ארבעטער פארשטייט אז פאנישמענט איז נישט שיקזאל, נאר א מענטשליכער באשלוס, קען ער אנהייבן צו פרעגן קשיות, צו דיסקוטירן און אפשר אויך צו טוישן די רעגולאציעס צום בעסערן.

 

[מרחשון]

נומער דריי: אד האמינעם – ווען מען באפאלט דעם מענטש אנשטאט דעם טענה

אין אן ערנסטער דיסקוסיע דארף מען ענטפערן אויף טענות מיט קאנטער טענות, נוצנדיג לאגישע ראיות און קלארע פאקטן. אבער, א סך מאל ווען איינער קען נישט ענטפערן אויפ'ן עצם טענה, נוצט ער אן אַנדערער שיטה: ער באפאלט דעם מענטש וואס ברענגט די טענה, אנשטאט דעם טענה אליין. דאס הייסט אין לאטייניש "אד האמינעם“ – אן אטאקע אויף דעם מענטש.

ווי אזוי זעט עס אויס?​

• „דו ביסט אן אומוויסנדער, וואס ווייסטו בכלל וועגן דעם טעמע?“
• „די מיינונג איז גארנישט ווערט, ווייל דער וואס האט עס געזאגט איז א שלעכטער מענטש.“
• „דו ביזט בלויז א פארצייטישער, ווער גייט דיך אויסהערן?“

בײ אלע דרײ ביישפילן זעט מען אז אנשטאט צו ענטפערן אויף דעם טענה, קריטיקירט מען דעם מענטש וואס האט עס געזאגט. דאס איז נישט קיין ערנסטע דיסקוסיע, נאר א וועג צו צעווארפן דעם קעגנער אן קיין מענטשליכע ארגומענטן.

וואס איז נישט גוט אין דעם?​

די אד האמינעם שיטה איז זייער א שלעכטע וועג צו באהאנדלען וויכוחים, ווייל:

1. עס פארדרייט דעם שמועס – אנשטאט צו דיסקוסירן דעם טעמע, רעדט מען וועגן דעם מענטש.
2. עס פארמיידט דעם אמת – אפשר האט דער מענטש געמאכט טעותים, אבער דאס מיינט נישט אז זיין טענה איז נישט אמת.
3. עס איז א אומגערעכטע טאקטיק– אויב איז א מענטש א שלעכטער מענטש, מיינט עס נאך נישט אז אלץ וואס ער זאגט איז אוטאמאטיש פאלש.

א קלארער ביישפיל​

איין טאג ברענגט א דאקטאר א טעאריע וואס לויטעט אז א געוויסע מעדיצין קען זיין שעדליך. אבער אנשטאט צו דיסקוסירן די שטארקקייט פון זײן טעאריע, קומט דער קעגנער און זאגט:

• „דער דאקטאר איז שוין אמאל געווען פארמישט אין א קארופציע-סקאנדאל, ווער קען אים גלייבן?“

אבער וואס האט דאס צו טוהן מיט זײן טענה? אפילו אויב דער דאקטאר איז געווען אין קארופציע, קען זיין אנאליז נאך אלס זיין ריכטיג. דאס איז א קלאסישער אד האמינעם-פעהלער.

דער מוסר השכל​

כדי צו האלטן א קלארע און יושר'דיגע דיסקוסיע, דארף מען ענטפערן אויף טענות מיט טענות, נישט מיט באליידיגונגען. אויב הערט מען אז איינער נוצט אן אד האמינעם טאקטיק, איז א גוטע שאלה צו פרעגן:

• „איך הער וואס דו זאגסט וועגן דעם מענטש, אבער וואס איז דיין ענטפער צו זײן טענה?“

ווען מענטשן האבן נישט קיין גערעכטע ענטפער, בלייבט זיי בלויז די מעגליכקייט צו אטאקירן דעם מענטש. דאס איז שוין א סימן אז זייער פאזיציע איז נישט אזוי שטארק ווי זיי ווילן ווײזן.

 

[מרחשון]

נומער פיר: אלף-בית זופ – ווען מען פירט דעם שמועס מיט קורצע קאוד ווערטער

אין יעדן פעלד – צי אין געזעץ, מעדיצין, מיליטער, טעכנאלאגיע, אדער אפילו אין רעליגיע – נוצן מענטשן קורצע אויסדרוקן, ראשי תיבות, און אינסיידער-שפראך כדי צו רעדן שנעלער און גרינגער צווישן זיך. אבער ווען עס ווערט גענוצט צו פארוואנדלען דעם שמועס אין אן אומפארשטענדליכן כאאס, צו שאפן אן איינדרוק, אדער צו אויסשליסן אנדערע, איז דאס שוין נישט מער ווי א אלף-בית זופ.

ווי אזוי ארבעט עס?​

• „דער נ"ד דאַרף איבערגעבן דעם ט"ו צו די פ"ו אין דעם ב"ב.“
• „ביים קאנפערענץ האבן מיר דיסקוסירט דעם NPO פראבלעם אין דעם ROI אין קשר מיט KPIs.“
• „ווי א דאקטאר קען איך דיר זאגן, אז דו האסט POTS, EDS, און MCAS, און מיר דארפן קוקן אויף דיין BP און HR מיט דיין EEG און MRI.“

וואס מיינט דאס בכלל? ווען א געווענלעכער מענטש הערט דעם שמועס, ווערט ער צעדרייט. עס איז כמעט אוממעגליך צו פארשטיין וואס עס ווערט געזאגט אן דעם אינערליכן password.

די צוויי מינים פון אלף-בית זופ​

1. „איך בין איינער פון אייך“ – אין געוויסע פאלן נוצט מען א סך ראשי תיבות און קורצע ווערטער כדי צו ווײַזן, „איך בין אן אמת'ער אינסיידער, איך בין איינער פון די אייעריגע א משלנו'ניק.“ דאס קען זיין א וועג זיך צו פילן מער צוגעפאסט צו א גרופע אדער צו פארשטארקן זייער אייגענער אויטאריטעט.
2. „דו ביסט נישט פון אונזער ליגע“ – אנדערע מאל נוצט מען עס בכוונה צו פארמאכן דעם שמועס פאר מענטשן וואָס זענען נישט אין דעם אינערליכן קרייז. ווען א מענטש הייבט אן צו פרעגן קשיות, קען מען זיי געבן א בליק פון, „אוי, דו פארשטייסט נישט? דו ביסט נישט גענוג קלוג.“

פארוואס איז דאס א פראבלעם?​

• עס שאפט מחיצות – מענטשן וואס ווייסן נישט די שפראך ווערן אפגעשניטן און קענען נישט אנטייל נעמען.
• עס קען זיין א מאניפולאציע – עס איז גרינג צו אוועקמאכן מענטשן און שאפן אן אילוזיע פון חכמה.
• עס קען פארדעקן א שווערע אמת – ווען עס איז א קריטישער ענין צו דיסקוסירן, קען איינער נוצן א קאמפליצירטע שפראך בלויז צו פארמיידן קלארקייט, וואס ער אליין באזיצט נישט…

וואס איז דער בעסטער וועג צו רעדן?​

ווען מען וויל דיסקוסירן א טעמע אויף א ערנסטער וועג, איז בעסער צו נוצן קלארע ווערטער און נישט פארוואנדלען דעם שמועס אין א מיסטעריע. ראשי תיבות קענען זיין נוצבאר ווען יעדער איינער פארשטייט עס, אבער אויב איינער וויל נישט קלאר מאכן זיין טענה אזוי אז יעדער איינער זאל עס פארשטיין, איז עס מסתמא נישט צוליב זיין חכמה, נאר צוליב זיין ווילן צו באהאלטן.

ווען מען הערט א שמועס וואס איז צופיל אנגעפילט מיט אומפארשטענדליכע קורצע ווערטער, קען מען שטענדיג פרעגן:

• „קענסטו מסביר זיין אין קלארע ווערטער?“
• „וואס מיינט דאס אין פשוט'ן לשון?“

ווען א מענטש קען נישט ענטפערן אויף א פשוט'ע שפראך, איז דא א גרויסע שאנס אז ער וויל נישט באמת ענטפערן.

 

[מרחשון]

נומער פינף: דער טעות פון „איך מוז וויסן!‟ – ווען מען פארלאנגט קלאוזשער ווען עס איז נישט בנמצא

אין לעבן זענען דא פילע פראגעס וואס וועלן קיינמאל נישט האבן קיין קלארע ענטפער. עס זענען דא פאליטישע דעבאטעס וואס בלייבן אומבאשלאסן, קעיסעס וואס ווערן קיינמאל נישט אויסגעפארשט עד הסוף, און מיסטעריעזע געשעענישן וואס בלייבן א מיסטעריע. אבער מענטשן האבן א טיפע אינערליכע השתוקקות צו קלארקייט, צו וויסן וואס איז ריכטיג, און צו פארמאכן יעדע אפענע פראגע. דאס קען פירן צו א טעות אין טראכטן, באקאנט אלס „אפיל צו קלאוזשער“.

ווי אזוי ארבעט דער טעות?​

די טעות פון „איך מוז וויסן‟ קען אויסזען ווי דעם:

• „אויב מיר וועלן נישט כאפן דעם פארברעכער, וועלן די קרבנות' משפחות קיינמאל נישט האבן קיין קלאוזשער."
• „אויב מיר וועלן נישט אויסקלארן ווער עס איז געווען שולדיג, וועלן מיר בלייבן צומישט און געבאדערט!"
• „איך מוז וויסן פארוואס ער האט עס געטון, אדער וועל איך נישט קענען ווייטער לעבן!"

די פראבלעם איז אז אין פילע סיטואציעס איז דער אמת אליין אומקלאר, אדער קען מען אים קיינמאל נישט וויסן. אבער דער מענטשליכער מוח קען נישט איבערטראגן דעם אומוויסנדיגקייט און איז גרייט אנצונעמען סיי וועלכע מסקנות – אפילו אויב זיי זענען נישט ריכטיג – בלויז כדי צו פארמאכן דעם טעמע און זיך געבן דעם גוטן געפיל פון קלאוזשער.

פארוואס איז דאס א פראבלעם?​

1. עס קען פירן צו שלעכטע באשלוסן – מען קען באשולדיגן אומשולדיגע מענטשן, בלויז כדי צו פארמאכן א קעיס.
2. עס קען פירן צו אומשולדיגע פאנישמענטס – מענטשן פארלאנגען שווערע שטראפן, נישט ווייל עס איז ריכטיג, נאר ווייל זיי דארפן דרינגענד א מסקנא.
3. עס איז נישט אמת אז יעדע זאך מוז קענען ווערן פארענטפערט – אין פילע סיטואציעס בלייבט דער אמת פארהוילן, און מען דארף זיך אויסלערנען צו לעבן דערמיט.

אַ קלארער ביישפיל​

שטעלט אייך פאר א מיסטעריעזער פארברעכן. די פאליציי קען נישט געפונען די אמת'ע שולדיגער, און די קרבנות' משפחות שרייען, „מיר דארפן א קלאוזשער!‟ די פאליציי צוואונגט זיך און באשולדיגט איינעם אויף וועמען עס איז בלויז דא א שוואכע באווייז. דער מענטש איז נישט זיכער שולדיג, אבער דער געזעלשאפט איז צופרידן – מען האט „קלאוזשער‟.

אבער וואס אויב ער איז אומשולדיג?

קלאוזשער קען נישט זיין וויכטיגער ווי דער אמת. ווען מענטשן וועלן פארשטיין און מסכים זיין אז נישט יעדע קשיא אין לעבן מוז האבן א קלארע ענטפער, וועלן זיי קענען נעמען בעסערע, מער גערעכטע באשלוסן.

וואס קען מען טון?​

ווען איינער שטופט צו אן אומזיכערער מסקנא, זאל מען פרעגן:

• „צי איז דאס באמת דער אמת, אדער נאר עפעס וואס געבט אונז א גוטער געפיל?"
• „ווען מיר זאגן 'קלאוזשער,' מיינט דאס אז מיר ווייסן וואס איז באמת געשען, אדער נאר אז מיר ווילן נישט טראכטן דערפון מער?"

נישט יעדע פראגע מוז האבן א מסקנא. און נישט יעדער סוף איז באמת א סוף.

 

[מרחשון]

נומער זעקס: „גאט איז אויף מײן זײט“ – ווען מען נוצט הימלישע ארגומענטן צו פארמאסקירן מענטשליכע אמביציעס

ווען גאט ווערט א געווער​

אין דער געשיכטע פון דער וועלט האט מען אסאך מאל געזען ווי מענטשן, גרופעס, און גאנצע נאציאנען האבן געניצט דעם טענה: „גאט וויל אז איך זאל דאס טוהן!“ אדער „מן השמים האט מען אונז דאס געגעבן!“ אזא טענה איז זייער פאטענציעל מאניפולירנדיג, ווייל ווער קען זיך דען דינגען מיט גאט?

די טעות איז באוואוסט אלס „אַפיל צום הימל“, און עס איז איינע פון די מערסט געפארפולע אינטעלעקטואלע טעותים אין דער געשיכטע. ווען איינער טענה’ט אז זײן פאליטיק, זיין מלחמה, אדער זיין געזעלשאפטליכע פאזיציע איז דירעקט באשטעטיגט דורך גאט, וועט קיינער נישט טארן זיך אנטקעגנשטעלן – ווייל ווער וויל דען זיין קעגן גאט?

ווי אזוי ארבעט עס?​

• „מיר מוזן נעמען דאס לאנד, ווייל גאט האט עס אונז געגעבן!“
• „איך האָב געהערט פון גאט אז איך דארף דאס טוהן!“
• „מיר דארפן גיין אין מלחמה, ווייל דער אויבערשטער שטייט אויף אונזער זײט!“
• „מיר דארפן זיך נישט זארגן וועגן א מגפה, ווייל גאט וואלט קיינמאל נישט דערלאזט אז דאס זאל פאסירן!“

די פראבלעם איז אז ווען א מענטש אדער א גרופע טענה’ט אז זיי האבן גאט אויף זייער זייט, בלייבט נישט קיין פלאץ פאר קיין דיסקוסיע, קיין לאגיק, קיין צווייפל, און דערפאר – קיין פראגרעס.

פארוואס איז דאס א פראבלעם?​

1. עס שליסט אויס דעבאטע – אויב גאט האט שוין באשלאסן, ווער קען דען אנדערש שפעקולירן?
2. עס קען צושטעלן לעגיטימאציע פאר שלעכטע זאכן – איבעראל אין דער געשיכטע, פון די קרייצצוגלער ביז די זשיהאדיסטן, זענען מענטשן געשטארבן אין דער נאמען פון א דיבוק וואס רופט זיך „גאט וויל אזוי“.
3. עס פארמאסקירט מענטשן'ס אייגענע כוונות – אין פילע פעלער איז דער אמת פשוט: מען וויל מאכט, קאנטראל, אדער געלט, און גאט ווערט אַ כסדר'דיגער תירוץ..

א קלארער ביישפיל​

אין די 19-טער יארהונדערט האט אמעריקע געניצט דעם טענה פון „Manifest Destiny“, צו טענה’ן אז עס איז זייער גאט געגעבענע רעכט צו פארברייטערן זייער טעריטאריע און צונעמען לאנד פון פריוואטע מענטשן, ווי אויך פון מעקסיקא. די זעלבע טענה האט מען געהערט אין פילע מלחמות און קאלאניזאציעס איבער דער וועלט.

וויאזוי קען מען זיך שיצן פון דעם טעות?​

ווען איינער טענה’ט אז ער ווייסט וואס גאט וויל, איז די בעסטע ענטפער:

• „און וויאזוי ביסטו זיכער אז גאט וויל דווקא דעם?"
• „זייט ווען רעדט גאט צו דיר?"
• „ווען יעדער קען טענה׳ן אז גאט שטייט אויף זײן זייט, ווער ווייסט דען ווער עס איז גערעכט?"

אמת'ער גלויבן איז נישט דיקטאטוריש, און עס איז נישט א וועג צו אויסשפילן אנדערע. ווען מענטשן נעמען גאט און נוצן אים אלס א פאליטישאן, איז עס נישט מער ווי א מענטשליכע אמביציע פארשלייערט אין הימלישע לבושים.

 

[שעפטאל]

@מרחשון א ריזן דאנק פאר די צוויי נייע שנירלעך!
קודם געלייקט, (ליינען וועט מען בעז"ה אויף שבת קודש)

 

[אפענער]

איך קען נאר אזויפיל זאגן WOW!!!

 

[צדיק'ל]

(ליינען וועט מען בעז"ה אויף שבת קודש)

Click to shrink...

ארויסגעפרינט, אדער דא?

 

[מרחשון]

נומער זיבן: „איך בין נעבעכדיג!‟ – ווען רחמנות ווערט א שטעלפארטרעטער פאר לאגיק

ווען געפילן נעמען איבער דעם שמועס​

מענטשן האבן א נאטורליכן חוש צו שפירן מיטגעפיל און צו העלפן די וואס ליידן. דאס איז אן אנגענומענע און הייליגע זאך. אבער ווען איינער נוצט די וועלטליכע רחמנות בלויז צו געווינען א דעבאטע אדער צו פארדרייען דעם אמת, הייסט דאס „אַפּיל צו פּיטי“ – א ארגומענט וואס נוצט געפילן אנשטאט קלארע טענות.

ווי אזוי ארבעט דער טעות?​

• „יא, איך האב געגנב׳עט געלט פון דער צדקה-קאסע, אבער איך האב זיך געפונען אין שווערע צייטן! איך האב נישט געהאט גארנישט צו עסן!“
• „מיר דארפן געבן דעם קאנטראקט צו דער פירמע, אפילו אויב זיי זענען נישט טויגליך – געב א קוק ווי דער דירעקטאר איז א זקן אן קיין קינדער, און ער האט זיך געמוטשעט זיין גאנץ לעבן!“

אין יעדע פון די פעלער, איז דער עיקר פונקט אינגאנצן אויסגעלאזט געווארן. אנשטאט צו באטראכטן וואס איז ריכטיג, וועט דער שמועס ווערן געהייזשעקט דורך רחמנות.

פארוואס איז דאס א פראבלעם?​

1. עס קען ווערן א מאניפולאציע – מענטשן נוצן עס כדי צו באקומען וואס זיי ווילן, נישט ווייל זיי פאַרדינען עס, נאָר ווייל מענטשן וועלן נישט אויסקוקן ווי „הארטע מענטשן‟.
2. עס פארהוילט די אמת'ע טעמע – אנשטאט צו זוכן א לעזונג, קען מען נאר פאָקוסן אויף די טרויעריגע דעטאלן און נישט אויפ'ן עיקר.
3. עס קען גורם זיין אומרעכט – ווען מען שינקט פריאריטעט פאר איינעם בלויז צוליב זיין טראגישע מעשה, קען דאס גורם זיין אן אומרעכט צו די וואס פארדינען באמת די געלעגנהייט.

וואס איז דער היפוך פון דעם טעות?​

„אַפּיל צו ריגאר“ – דאס איז דער פארקערטער טעות, ווען איינער ניצט א שפראך פון אומדערבארימקייט, אכזריות, אדער „איך בין א שווערער מענטש‟, כדי צו זיגן אין א דעבאטע. צום ביישפיל:

• „איך שרעק זיך נישט פון קיין סענטימענטאליזם – מיר דארפן זיין הארטע מענטשן!‟
• „מיר דארפן פאמפען שווערערע לעקציעס און ווייניגער רחמנות האבן אויף סטודענטן – מיר זענען נישט דא זיי צו פאמפערן!‟

די צוויי טעותים זענען צוויי עקן פון דער זעלבער פראבלעם:

• איינס ניצט רחמנות צו פארדרייען די לאגיק.
• די צווייטע ניצט אומדערבארימקייט צו פארמאכן אַ דיסקוסיע.

וויאזוי קען מען זיך היטן דערפון?​

• ווען איינער ברענגט אויף א טרויעריגע, טראגישע מעשה, פרעגט זיך: „אבער וואס זאגט דאס איבער דעם עיקר טענה?“
• ווען מען האט רחמנות אויף עמיצן, טראכט אריין: „איז דאס טאקע ריכטיג אדער איז דאס בלויז א סענטימענט?“
• פרעגט זיך: „וואלט איך געמאכט די זעלבע באשלוס אויב די סיטואציע וואלט נישט געווען אזוי עמאציאנעל?“

געפילן זענען וויכטיג, אָבער זיי טארן נישט איבערנעמען דעם פלאץ פון לאגיק און ישרות.

 

[מרחשון]

נומער אכט: דער טעות פון "אזוי איז עס געווען ביז יעצט"

א שטארקע טעות וואס מענטשן מאכן איז צו האלטן אז עפעס איז ריכטיג נאר צוליב דעם וואס אזוי איז עס געווען ביז יעצט. מענטשן האבן א נטיה צו טראכטן אז אויב עפעס איז מקובל פון פריער, מוז עס זיין ריכטיג, און אז טוישן זאכן איז א שלעכטע זאך. למשל, איינער קען זאגן: „אזוי פלעגן אונזערע עלטערן טוהן, ווער זענען מיר צו טוישן?“ אדער „דאס איז די מסורה, און ווער עס וויל טוישן איז אן אפיקורס! המוציא מחבירו וכו'.“

דאס איז אבער נישט קיין קלארע ראיה. פשוט, בלויז ווייל עפעס איז געווען אזוי פאר א לאנגע צייט מיינט נאך נישט אז עס איז ריכטיג אדער בעסער. עס קען זיין אז מענטשן פלעגן טון עפעס צוליב א שוואכע הבנה, צוליב אומוויסנדיגקייט, אדער צוליב אנדערע אומשטענדן. אויב זענען דא בעסערע וועגן צו טון זאכן, פארוואס נישט?

פון דער אנדערער זייט, איז אויך נישט קלוג צו האלטן אז סתם ווייל עפעס איז ניי, איז עס זיכער בעסער. די וועלט איז שוין געווען פול מיט נייע זאכן וואס האבן זיך שפעטער ארויסגעשטעלט צו זיין גרויסע טעותים. א חכם דארף זיך נישט האלטן בלינד מיט די אלטע וועגן, אבער אויך נישט לויפן נאך יעדן נייעם חידוש. מען דארף וויסן וויאזוי צו טראכטן מיט שכל.

דער עיקר: נישט יעדער אלטער מנהג איז ריכטיג, און נישט יעדער נייער געדאנק איז גוט. דער חכם פארשטייט ווען זיך צו האלטן מיט מסורה און ווען צו זוכן א בעסערע וועג.

 

[מרחשון]

נומער ניין: דער טעות פון „איך קען דאס נישט מקבל זיין“

א טייל מענטשן מיינען אז אויב זיי קענען נישט מקבל זיין די תוצאה פון א געוויסן מצב, דאן מוז זיין אז דער מצב איז נישט אמת. דאס איז אבער א טעות. דער אמת פון א זאך ווערט נישט באשלאסן לויט ווי באקוועם עס איז פאר אונז.

למשל, איינער קען זאגן: „איך גלייב נישט אז מענטשן זענען גורם די קלימאט טויש, ווייל אויב יא, מיינט עס אז מיר דארפן אויפהערן נוצן פאסיל-ברענשטאף, און דאס וועט חרוב מאכן די אינדוסטריע!“ אדער „דאקטאר, איך גלייב נישט אז איך בין לא עלינו שווער קראנק, ווייל אויב יא, מיינט עס אז איך וועל נישט קענען חתונה מאכן מיינע קינדער!“

די טעות דא איז קלאר: דער אמת ווערט נישט געבויט אויף אונזער ווילן. א מענטש קען זיך נישט איינרעדן א מציאות לויט ווי ער וויל עס זען. ווען א חכם וויל וויסן וואס איז אמת, וועט ער קוקן אויף די פאקטן, נישט אויף די תוצאות וואס די פאקטן ברענגען מיט זיך.

דער עיקר: א קלוגע מענטש פרובירט קודם צו דערגרייכן דעם אמת, און ערנסט באטראכטן די מציאות, און נאר נאכדעם טראכטן וועגן די תוצאות. די תוצאה פון א זאך קען זיין ביטער, אבער דאס טוישט נישט די אמת.

 

[מרחשון]

נומער צען: דער טעות פון „אז דו ווייסט נישט, ווייזט עס אז איך בין גערעכט“

א טעות וואס מענטשן מאכן איז צו מיינען אז אויב מען קען נישט באווייזן א זאך קלאר, מיינט עס אז זי איז זיכער נישט אמת – אדער פארקערט, אז זי מוז זיין אמת. אבער די וועלט ארבעט נישט אזוי.

למשל, איינער קען זאגן: „מען קען קיינמאל נישט באווייזן אז מענטשן זענען טאקע געווארן עוואלווד פון אנדערע באשעפענישן, ווייל מיר זענען נישט געווען דארט עס צו זען. דעריבער איז קלאר אז מען דארף אננעמען פשוטו כמשמעו אז די וועלט איז באשאפן געווארן אין זעקס טעג!“ אדער „מען קען נישט געפינען קיין נארמאלע סיבה פארוואס מיין הונט איז געשטארבן, איז קלאר אז דו האסט אים פארגיפטעט מיט א סם!“

דאס איז אבער נישט קיין ריכטיגער געדאנק. פשוט ווייל מען ווייסט נישט עפעס, מיינט נישט אז דער אנדערער צד איז זיכער גערעכט. עס קען זיין אז עס איז נאך נישט געווארן גענוג דורכגעפארשט, אדער אז עס איז דא נאך עפעס וואס מען האט נישט באמערקט.

דער עיקר: אמת ווערט נישט באשלאסן לויט וואס מיר ווייסן אדער נישט ווייסן. אויב מען האט נישט גענוג אינפארמאציע, איז די ריכטיגע זאך צו זאגן: „מיר ווייסן פשוט נישט,“ נישט צו קלעימען אז איין צד איז זיכער גערעכט. א קלוגע מענטש לערנט זיך אויס צו זוכן דעם אמת, נישט צו נוצן אומוויסנדיגקייט אלס א כלי צו באשטעטיגן זיין אייגענע מיינונג.

 

[מרחשון]

נומער עלף: דער טעות פון „מיר קענען זיך נישט צוריקדרייען“

א טייל מענטשן האלטן זיך פארט אויף א אומריכטיגן וועג, אפילו ווען זיי זעען קלאר אז זיי האבן זיך גענארט, פשוט ווייל זיי שרעקן זיך צו מודה זיין אז זיי זענען געווען ראנג. זיי זאגן צו זיך: „אויב איך וועל יעצט צוריקציען פון מיינע ווערטער, מיינט עס אז איך האב מיך א גאנצע צייט טועה געווען, און דאס קען איך נישט מקבל זיין!“

למשל, א רעגירונג קען ווייטער אנהאלטן א דורכגעפאלענע עקאנאמישע פאליסי, ווייל מודה זיין אז עס איז געווען א טעות מיינט אנערקענען אז מיליאנען דאלארן זענען פארלוירן געווארן אומזיסט. אדער א מענטש קען ווייטער שטיצן א פארלוירענע צוועק, פשוט ווייל ער האט שוין אריינגעלייגט צופיל כוחות און איז נישט גרייט צו מודה זיין אז ער האט זיך געלאזט נארן.

אבער אין אמת'ן איז דאס א טיפע טעות. אויב איינער זעט אז ער איז אויף א שלעכטער וועג, איז דאס מערסט קלוגע זאך צו טון זיך אויסצודרייען און פאררעכטן דעם טעות. ווייטער גיין אויף דעם אומריכטיגן וועג מאכט די זאך נאר ערגער. דער אמת'ער חכם איז דער וואס קען מודה זיין ווען ער איז זיך טועה און האט די קוראזש צו טוישן ריכטונג.

דער עיקר: ווען איינער זעט אז ער איז אויפן אומריכטיגן וועג, איז נישטא קיין שום בושה אין צוריקציען זיינע טריט. די אמת'ע בושה איז צו בלייבן לעבן אין א טעות פשוט ווייל מען האט מורא פון מודה זיין. א קלוגע מענטש קען זאגן: „איך האב זיך טועה געווען, איך מוז דאס פאררעכטן.“

 

[מרחשון]

נומער צוועלף: דער טעות פון „ווער ס'האט דאס געזאגט איז שלעכט, ממילא איז ער נישט גערעכט“

א טעות וואס מענטשן מאכן איז אפצואווארפן א זאך בלויז צוליב ווער עס זאגט עס. מענטשן וועלן זאגן: „דאס האט געזאגט פלוני, און ער איז א שלעכטער מענטש, איז זיכער אז עס איז נישט אמת!“ אדער פארקערט: „דער און דער איז א הייליגער איד, איז זיכער אז ער קען זיך נישט טועה זיין!“

למשל, איינער קען זאגן: „בין לאדין האט געוואלט אז אמעריקע זאל ארויסגיין פון אפגאניסטאן, איז זיכער אז מיר דארפן בלייבן דארט!“ אבער דאס איז נישט קיין גוטער ראיה. אפילו אויב א שלעכטער מענטש וויל עפעס, קען זיין אז אין דעם פעלד האט ער יא געזאגט א ריכטיגע זאך.

פארקערט קען אויך זיין א טעות. למשל, איינער קען זאגן: „דער און דער איז א גוטער איד, איז זיכער אז ער קען נישט טון קיין שלעכטע מעשים!“ אבער מיר ווייסן אז אפילו גוטע מענטשן קענען זיך טועה זיין אדער טון זאכן מכוח שלעכטע חשבונות.

דער עיקר: מיר דארפן אנאליזירן די ווערטער אליינס, נישט נאר קוקן ווער האט עס געזאגט. א חכם נעמט נישט אן אדער ווארפט נישט אפ א זאך סתם צוליב דעם וואס ער האט א מיינונג אויף דעם מענטש וואס האט עס געזאגט. אמת בלייבט אמת, אפילו אויב עס קומט פון א שלעכטער מקור, און טעות בלייבט טעות, אפילו אויב עס קומט פון א גוטער מקור.

 

[מרחשון]

נומער דרייצן: דער טעות פון „איך בין שטערקער, ממילא בין איך גערעכט“

א גרויסער טעות איז ווען מענטשן מיינען אז זיי קענען איבערווייזן א זאך דורך כח און מאכט, אנשטאט מיט שכל און ראיות. ווען איינער זוכט צו איבעררעדן אנדערע נישט דורך קלארע טענות, נאר דורך שולד געפילן, אדער אפילו טעראר, איז דאס נישט קיין אמת'ער ראיה, נאר פשוט'ער צוואנג.

פיל מאל קען דער טעות קומען אין א פארצויגענעם נוסח. למשל: „עס לוינט זיך נישט זיך צו האלטן ביי דיינע מיינונגען, ווייל אויב יא וועסטו פארברענט ווערן אין גיהנום!“ אדער „לאז שוין אפ דיין שטות, ווייל אויב נישט, גייסטו פארלירן דיין פרנסה!“ דא נוצט מען נישט פיזישע קראפט, נאר פחד און פרעשור צו שטיל מאכן דעם צווייטן.

דער עיקר: אמת דארף זיך שטעלן אויף שכל, ראיות און לאגיק, נישט אויף מאכט אדער שרעק. ווען איינער דארף ניצן כח צו „באווייזן“ זיין זאך, איז דאס א סימן אז ער האט נישט קיין אמת'ע ראיות. א קלוגע מענטש לערנט זיך אויס צו זוכן אמת'ע טענות, נישט נאר מורא האבן פאר דעם וואס שרייט די העכסטע אדער האלט דעם לענגסטן שטעקן.

 

[אנטוישטער יונגערמאן]

איך קען נאר אזויפיל זאגן WOW!!!

Click to shrink...

א דאנק פאר דיין רעאקציע, ווייל ליינען פאר מיר איז אן אנשטענגונג ווען ס׳איז פאקטן & געדאנקען וואס מ׳דארף צולייגן קאפ (מיט ADhD וואס איך האב אפשר, איז שווער צו קאנצענטרירן אויף לענגערע פּאראגראפן אויב ס׳נישט א מעשה)

די אמת געזאגט האב איך געפאוסט וועגן די logical fallacies ווייל איך האב אסך געהערט דערפון, האב איך פשוט געטראפן א ליסטע אויף גוגל וואס האט מיר אויסגעקוקט מער ווייניגער קלאר און עס ארויפגעשטעלט.

אבער זעענדיג די ערנסטע ארבעט וואס @מרחשון האט אריינגעלייגט אלעס איבערצוטייטשן אזוי הערליך, האב איך באשלאסן אדורכצוגיין די ענגלישע ליסטע ערשט (for some reason האב איך די אימפּרעשן אז אין אידיש זענען זאכן מער באריכות און כ׳האב געוואלט ערשט א קורצע summary)

נאכ׳ן דורכליינען עטליכע פאראגראפן פון די ענגלישע- און מיד ווערן, זעה איך דא פלוצלונג דיין התפעלות, האב איך שוין געמוזט אנהייבן ליינען דא צו זעהן וואס איז אזוי געוואלדיג!

און יא, איך בין נבהל ונשתומם וויפיל הארץ און קאפ איז געווארן דא אריינגעלייגט- צען פאכיג מער געשמאק צו ליינען ווי די ענגלישע!!

א ריזיגן דאנק @מרחשון פון טיפן הארצן, פאר דיין געטריישאפט און אומערמידליכע כוחות וואס דו האסט בלי ספק אריינגעלייגט דא. איך האף אז מ׳קען לטובות הרבים דאס דריקן אין @כוואליעס

אפילו די טיטל איז מייסטערהאפטיג:

פופציג לאגישע שטרויכלונגען וואס מענטשן מאכן​

דאס אליין האט מיר צוגעצויגן! און ווען מ׳הייבט אן ליינען די ערשטע טעות זעהט מען אייער גאלדענע טאלאנט: סיי אלס שרייבער און סיי אלס גוטע לערער וואס ווייסט וויאזוי מסביר זיין מיט אזא געשמאק

 

[מרחשון]

נומער פערצן: דער טעות פון "ארגומענט פון שטילקייט"

עס איז א גרויסער טעות צו טראכטן אז ווען איינער איז שטיל וועגן א געוויסער ענין, איז דאס שוין א קלארער באווייז אז די זאך איז אמת אדער פאלש. דאס רופט זיך Argumentum ex Silentio, אדער אין פשוט'ע ווערטער, דער "ארגומענט פון שטילקייט."

למשל, אויב דער וויסנשאפט קען אונז נישט געבן קיין באווייזן וועגן דעם אויבערשטן, מיינט דאס נישט אז דער באשעפער איז ח"ו נישט פאראן. פונקט אזוי, אויב די וויסנשאפט קען נישט דעפינירן דעם באשעפער, איז דאס אויך נישט קיין באווייז אז ער מוז דווקא 'יא' זיין. עס איז פשוט נישט די ריכטיגע מהלך צו באווייזן אדער אפלייקענען עפעס מיטן טענה'ן אז "איך האב נישט קיין אינפארמאציע דערוועגן, ממילא..."

דאס איז אויך א גרויסער פראבלעם אין אמעריקאנער געזעץ, וואו מען זעט אז מענטשן וואס נוצן זייער רעכט צו בלייבן שטיל ("Taking the Fifth") ווערן פלוצלונג אנגעקוקט 'שולדיג'. למשל, אויב איינער האט נישט קיין אליבי פאר א געוויסער צייט, מיינט דאס נאכנישט אז ער איז זיכער שולדיג! נאך ערגער, היינט צוטאגס, ווען א מענטש וויל נישט ענטפערן אויף א פאליציי'ס פראגע, קען עס אפילו צוברענגן אז ער זאל ווערן ארעסטירט אדער גאר ערגער.

מען דארף וויסן: שטילקייט איז נישט קיין באווייז, און עס איז נישט קיין מסקנא. א מענטש מוז נישט אנפילן די לאך פון אינפארמאציע מיט אויסגעטראכטע טענות. א ריכטיגע באווייז דארף קומען פון פאקטן, נישט פון דעם וואס מען ווייסט נישט!

 

[מרחשון]

נומער פופצן: דער טעות פון "דער גרינגערהייט דערגרייכבארער אינפארמאציע"

ווען מענטשן נעמען א החלטה אדער בויען א מיינונג בלויז אויף די אינפארמאציע וואס זיי האבן צו דער האנט, און זיי נעמען נישט אין חשבון ברייטערע דאטא אדער היסטארישע פאקטן, איז דאס א טיפישער טעות וואס רופט זיך Availability Bias (דער גרינגערהייט-דערגרייכבארער טעות).

למשל, איינער קען זאגן: "מיר ווייסן פון ערפארונג אז דאס ארבעט נישט!" אבער וואס הייסט "ערפארונג"? צי מיינט עס בלויז די לעצטע מאל וואס ער האט עס פרובירט און עס איז דורכגעפאלן? צי מיינט עס אז עס האט קיינמאל נישט געארבעט, אפילו ביי אנדערע מענטשן אין אנדערע צייטן און פלעצער? אויב מען נעמט אין חשבון בלויז די נענטסטע אדער לעצטע אינפארמאציע, קען עס פירן צו גאר אומריכטיגע מסקנות.

איינער קען אויך זאגן: "די לעצטע צוויי מענטשן וועלכע איך האב געזען נעמען דעם מעדיצין, זענען נישט געזונטער געווארן, ממילא איז דאס נישט קיין גוטע מעדיצין!" אבער דאס איז נישט ריכטיג. עס זענען דא טויזנטער אנדערע פעלער וועלכע קענען ווייזן פארקערט, נאר דער מענטש האלט נישט ביים נאכזוכן נאך זיי, ווייל ער געדענקט בלויז וואס איז אים נאנט.

דער טעות ווערט גענוצט אסאך אין די מידיא, וואו מ׳גיבט דעם עולם צו טראכטן אז איין איינציגע געשיכטע איז דער גאנצער בילד. א מענטש קען הערן איבער איין אטאקע אין א געוויסן שטאט און גלייכצייטיג פארגעסן אז די זעלבע שטאט איז געווען רואיג און זיכער פאר יארן לאנג. אזוי קען מען שאפן א פאלשע געפיל פון שרעק, אפילו ווען די כלליות'דיגע פאקטן זענען פיל מער סטאביל.

צו זיין קלוג און פארמיידן דעם טעות, דארף מען זיך שטענדיג פרעגן: איז די אינפארמאציע וואס איך האב יעצט, באמת דאס גאנצע בילד, אדער איז עס בלויז וואס איז מיר גרינגער צו איינהאנדלען? נאר אויב מען נעמט א ברייטער בליק און מען קוקט אויפן גאנצן קאנטעקסט קען מען צוקומען צו ריכטיגע מסקנות.