עוואלוציע אדער בריאת העולם

[ריבי]

@blender
איך גיי עס אביסל פליפן אויף דיך.
איך האב א פאססיל וואס די רעדיאו מעטריק דעיטינג זאגט אז איז 2.7 ביליאן יאר אלט.
קען מען זאגן צוויי זאכן.
א. די רעדיאו מעטריק זאגט אז עס איז 2.7 ביליאן איז 2.7 ביליאן.
ב. די רעדיאו מעטריק זאגט טאקע אזוי. אבער ווילאנג איך האב נישט איינער וועלכער האט אבזערווד די פאססיל איבער 2.7 בילליאן יאר און געזען אז די רעדיאו מעטריק איז קאנסיסטענט יעדע טויזנט יאר, קען זיין אז דורכאויס א געוויסע תקופה האאט עס ביהעיווד אנדערש און עס איז בעצם פינף טויזנט יאר אלט!
יעצט.
מאטעמאטיש, איז פיל ווייניגער אויסגעהאלטן צו עקספעקטן א סעל אליינס צו איוואלוון ווי צו זאגן אז דורכאויס די מבול, ווען סדרי הטבע זענען נשתנה געווארן, האט דאס אויך אפעקטירט אלע פאסיל רעקארדס.

Click to shrink...

הרב אלעזר שך בעל אבי עזרי, און ראש ישיבה אין
פוניבז, האט גיזאגט בתוך א דרשה,ווי ער האט דערמאנט די בריאה פון די וועלט, וואס שטייט שוין
צעהנדליגער טויזענטער יאהר,ער האט דאס אזוי
אריין גיווארפען אז עס זאל אויסקוקען ווי א פליטת פה , ער איז גיוועהן א מדקדק בדיבורו מיט א
שטארקן מוח ,ביז סוף ימיו-ער האט גילעבט 103 יאהר בערך-און ער האט מיט די ווערטער מחזק
גיוועהן די אמונה פון בריאת העולם , אז מען דארף נישט נתפעל ווערן ווען די סייענס פארשער גיבען נומבערס פון ביליאנען יאהרן , ווייל די מעשה בראשית איז נישט א היסטורי בוך וואס מען קען עכט ציילען די יאהרן, פון ווען עס איז גיוועהן אפס ואין , די ערשטע פסוק בראשית ברא אלהים את השמים ואת הארץ, האט גיקענט זיין 5 ביליאן יאהר
צוריק,די תורה קומט פאר שפעטער -(שוין גענוג- אין
דורשין במעשה בראשית) , ממילא לויט די הנחה ווי
הרב שך האט מרמז גיוועהן, דארף מען נישט אוועק
מאכען די רייד אוןדערקלערונגען פון די חכמיהטבע, ואנחנו בשם ה׳ אלהינו נזכיר .

 

[blender]

מאטעמאטיש, איז פיל ווייניגער אויסגעהאלטן צו עקספעקטן א סעל אליינס צו איוואלוון ווי צו זאגן אז דורכאויס די מבול, ווען סדרי הטבע זענען נשתנה געווארן, האט דאס אויך אפעקטירט אלע פאסיל רעקארדס.

Click to shrink...

מיט'ן זאגן אזוי נעמט מען שוין אוודאי אן אז עס איז געווען א מבול, און די סדרי הטבע זענען געטוישט געווארן, דאן קען מען זאגן אז די טבע פון די פאסילס זענען אויך געטוישט געווארן.

די פראבלעם איז נאר אז עס איז נישטא קיין זכר פון קיין מבול, נישט אין די די.ען.עי. פון יעדע בעל חי (אינקלודינג מענטשן) אין וועלעכע מען וואלט געדארפט זעהן אז בעלי חיים פון די זעלבע סארט, וואלטן ווען געדארפט האבן רעלעטיוו ענדליכע די.ען.עי. איינס צו די אנדערע אויב יעדער שטאמט טאקע פון איין איינציגע פאר וואס האט געלעבט פינף טויזנט יאר צוריק, און עס איז נישט אזוי.

בכלל שטימט נישט די נומערן וויפיל פון יעדע חי' ס'איז היינט דא, מיט וויפיל ס'איז מאטאמאטיש מעגליך צו ווערן פון פינף טויזנט יאר רעפראדוקציע. ווי אויך זעהט מען אז די בעלי חיים וואס אויבן אויף זעהט אויס ווי זיי האבן נישט קיין שייכות אבער מען זעהט פון די פאסילס אז זיי שטאמען פון די זעלבע משפּחה, האבן פונקט גאר ענדליכע די.ען.עי.

שוין אפגערעדט פון די גיאלאגישע רעקארד וואס דארט וואלט מען ווען געדארפט זעהן ריזיגע באווייז פון אזא איווענט, אבער אינני, נישטא קיין זכר.

ווי אויך איז נישט מסתבר צו אננעמען אז די טבע איז נשתנה געווארן אנדערשט ביי די פאסילס פון די מער פשוט'ע בעלי חיים ווי ביי די קאמפליצירטע, און ביי זיי זאלן די טעסט'ס ווייזן אז זיי זענען מיליאנען יאר עלטער ווי די מער קאמפליצירטע, און מען זאל קלאר זעהן א גראדואלע טויש פון מער סימפל בעלי חיים וואס זענען גאר אלט, און ווי יונגער ס'ווערט ווערט עס אלץ מער און מער קאמפליצירט. און מען זעהט קלאר ווי איין מין ווערט פארוואנדלט מיט די צייט און א צווייטע מין.

חוץ פון דעם וואס די טיעפקייט וואס די פאסילס זענען באגראבן, שטימט פונקט מיט די פרעדיקציע וואס די פארשער רעכענען אויס ווי טיעף ס'דארף זיין אויב איז עס אזוי אלט. ס'הערט זיך נישט לאגיש צו זאגן אז די מבול האט באגראבן די פאסילס פינקט אזוי טיעף וויפיל ס'איז ערווארטעט פון עפעס וואס איז אזוי אלט צו זיין. אויב ווייזן די רעדיא-מעטריק טעסטינג אז עס איז זעקס הונדערט מיליאן יאר אלט, דאן ליגט עס פונקט אזוי טיעף וויפיל מען וואלט ערווארטעט פון עפעס וואס איז באגראבן געווארן זעקס הונדערט מיליאן יאר צוריק צו זיין.

אין פאקט גייט עס אז די פארשער באשליסן "אונז גייען יצט זוכן פאסילס פון צוויי הונדערט און פיפציג מיליאן אלט. ווי גייט מען עס טרעפן?", און זיי מאכן א פרעדיקציע ווי טיעף אזא פאסיל דארף צו ליגן באגראבן, און מען גראבט דארטן, און ויהי לפלא! מען טרעפט עס טאקע דארט! און ווען מען טעסט עס (נישט נאר מיט קארבאן 14, מען טעסט עס מיט אסאך עלעמענטן וואס יעדע איינס פון זיי האט אן אנדערע רעיט ווי שנעל עס דיקעיד, סאו פון יעדע עלעמענט דארף זיין אן אנדערע מאס) קומט עס אויס צו זיין פונקט אזוי אלט ווי ערווארטעט. כדי דאס זאל געשען דארף זיך די טבע זיך טוישן אנדערשט ביי יעדע עלעמענט...

(גראדע איז דאס אויך ווי אזוי מען פרעדיקט ווי צו גראבן צו טרעפן קוילן און אויל.. מען מעסט וויפיל מיליאנען יאר עס דארף נעמען פאר קוילן זיך צו פראדעצירן, און מען רעכנט אויס וויפיל יאר עס איז שוין אריבער פון דאמאלטס, און ווי טיעף א זאך וואס ס'איז אזוי אלט דארף צו ליגן, און מען גראבט, און מען טרעפט עס טאקע...)

און בכלל ווי שוין געזאגט איז בכלל נישט אזוי אומפראבעבל פאר לעבן צו עוואלווען אונטער די מעקעניזעם פון עוועלוציע (נאך דערצו אז פאר עוועלוציע איז דא באווייז) .ס'איז לכאורה מער אומפראבעבל אז ס'זאל האבן געווען א מבול און ס'זאל פלוצלינג ווערן אפגעווישט אלע ריזיגע באווייז וואס דאס וואלט ווען געדארפט איבערלאזן, און אנשטאט דעם זאל נאך אריינפאפן באווייז דערקעגן.

ממילא כדי צו מאכן אזא קלעים אז נשתנה הטבע, דארף מען האבן א סיבה דערצי, ביזדערווייל איז נישטא אזאנס.

 

[ריבי]

מיט'ן זאגן אזוי נעמט מען שוין אוודאי אן אז עס איז געווען א מבול, און די סדרי הטבע זענען געטוישט געווארן, דאן קען מען זאגן אז די טבע פון די פאסילס זענען אויך געטוישט געווארן.

די פראבלעם איז נאר אז עס איז נישטא קיין זכר פון קיין מבול, נישט אין די די.ען.עי. פון יעדע בעל חי (אינקלודינג מענטשן) אין וועלעכע מען וואלט געדארפט זעהן אז בעלי חיים פון די זעלבע סארט, וואלטן ווען געדארפט האבן רעלעטיוו ענדליכע די.ען.עי. איינס צו די אנדערע אויב יעדער שטאמט טאקע פון איין איינציגע פאר וואס האט געלעבט פינף טויזנט יאר צוריק, און עס איז נישט אזוי.

בכלל שטימט נישט די נומערן וויפיל פון יעדע חי' ס'איז היינט דא, מיט וויפיל ס'איז מאטאמאטיש מעגליך צו ווערן פון פינף טויזנט יאר רעפראדוקציע. ווי אויך זעהט מען אז די בעלי חיים וואס אויבן אויף זעהט אויס ווי זיי האבן נישט קיין שייכות אבער מען זעהט פון די פאסילס אז זיי שטאמען פון די זעלבע משפּחה, האבן פונקט גאר ענדליכע די.ען.עי.

שוין אפגערעדט פון די גיאלאגישע רעקארד וואס דארט וואלט מען ווען געדארפט זעהן ריזיגע באווייז פון אזא איווענט, אבער אינני, נישטא קיין זכר.

ווי אויך איז נישט מסתבר צו אננעמען אז די טבע איז נשתנה געווארן אנדערשט ביי די פאסילס פון די מער פשוט'ע בעלי חיים ווי ביי די קאמפליצירטע, און ביי זיי זאלן די טעסט'ס ווייזן אז זיי זענען מיליאנען יאר עלטער ווי די מער קאמפליצירטע, און מען זאל קלאר זעהן א גראדואלע טויש פון מער סימפל בעלי חיים וואס זענען גאר אלט, און ווי יונגער ס'ווערט ווערט עס אלץ מער און מער קאמפליצירט. און מען זעהט קלאר ווי איין מין ווערט פארוואנדלט מיט די צייט און א צווייטע מין.

חוץ פון דעם וואס די טיעפקייט וואס די פאסילס זענען באגראבן, שטימט פונקט מיט די פרעדיקציע וואס די פארשער רעכענען אויס ווי טיעף ס'דארף זיין אויב איז עס אזוי אלט. ס'הערט זיך נישט לאגיש צו זאגן אז די מבול האט באגראבן די פאסילס פינקט אזוי טיעף וויפיל ס'איז ערווארטעט פון עפעס וואס איז אזוי אלט צו זיין. אויב ווייזן די רעדיא-מעטריק טעסטינג אז עס איז זעקס הונדערט מיליאן יאר אלט, דאן ליגט עס פונקט אזוי טיעף וויפיל מען וואלט ערווארטעט פון עפעס וואס איז באגראבן געווארן זעקס הונדערט מיליאן יאר צוריק צו זיין.

אין פאקט גייט עס אז די פארשער באשליסן "אונז גייען יצט זוכן פאסילס פון צוויי הונדערט און פיפציג מיליאן אלט. ווי גייט מען עס טרעפן?", און זיי מאכן א פרעדיקציע ווי טיעף אזא פאסיל דארף צו ליגן באגראבן, און מען גראבט דארטן, און ויהי לפלא! מען טרעפט עס טאקע דארט! און ווען מען טעסט עס (נישט נאר מיט קארבאן 14, מען טעסט עס מיט אסאך עלעמענטן וואס יעדע איינס פון זיי האט אן אנדערע רעיט ווי שנעל עס דיקעיד, סאו פון יעדע עלעמענט דארף זיין אן אנדערע מאס) קומט עס אויס צו זיין פונקט אזוי אלט ווי ערווארטעט. כדי דאס זאל געשען דארף זיך די טבע זיך טוישן אנדערשט ביי יעדע עלעמענט...

(גראדע איז דאס אויך ווי אזוי מען פרעדיקט ווי צו גראבן צו טרעפן קוילן און אויל.. מען מעסט וויפיל מיליאנען יאר עס דארף נעמען פאר קוילן זיך צו פראדעצירן, און מען רעכנט אויס וויפיל יאר עס איז שוין אריבער פון דאמאלטס, און ווי טיעף א זאך וואס ס'איז אזוי אלט דארף צו ליגן, און מען גראבט, און מען טרעפט עס טאקע...)

און בכלל ווי שוין געזאגט איז בכלל נישט אזוי אומפראבעבל פאר לעבן צו עוואלווען אונטער די מעקעניזעם פון עוועלוציע (נאך דערצו אז פאר עוועלוציע איז דא באווייז) .ס'איז לכאורה מער אומפראבעבל אז ס'זאל האבן געווען א מבול און ס'זאל פלוצלינג ווערן אפגעווישט אלע ריזיגע באווייז וואס דאס וואלט ווען געדארפט איבערלאזן, און אנשטאט דעם זאל נאך אריינפאפן באווייז דערקעגן.

ממילא כדי צו מאכן אזא קלעים אז נשתנה הטבע, דארף מען האבן א סיבה דערצי, ביזדערווייל איז נישטא אזאנס.

Click to shrink...

דער מלבי״ם גייט אין די דירעקשאן ( אויך תפארת ישראל ) אז ביי די מבול האט זיך גיטוישט טבעיות
דער רבי עובדיה ספורנו זאגט נאך מערער אז די ערד קוגעל אויף וואס אונז לעבן איז גיווארען געטילטעט וואס דאס איז גורם א שינוי אין די זמנים
און אין תקופות (סעזאנען) , אם קבלה נקבל,אבער עס שטימט בכלל נישט מיט סייענס, אזוי ווי די ביסט
מרמז,אז דער עפיזאד פון מבול האט נישט קיין סייענס בעק-אפ, איז מער מסתבר צוזאגען אז דער אקוראנץ פון מבול , איז גיוועהן א לאקאלער פאסירונג, און עס האט נישט כולל גיוועהן דעם גאנצען כדור הארץ נאר ענדערש די ארצות פון וואס די תורה רעדט , אין חז״ל זאגען זיי אז אין ארץ ישראל איז נישט גיוועהן קיין מבול ווייל דאס איז דאך אין יענע שכינות,אבער אנדערע קאנטינענטען
ווי לדוגמא,אמריקה אוסטראליע, אפריקא, זענען בכלל נישט גיוועהן פילייכט,אין די גזירה פון מבול , לפי זה איז נישט עולה על הדעת,אז דער מבול האט משנה גיוועהן די טבע פון די גאנצע כדור הארץ .

 

[ריבי]

עס איז דא מדרשים אז די הילוך פון די חמה לבנה וכוכבים האט זיך אלעס אפ גישטעלט אויף א יאהר,
עס איז אפילו דא א וויכוח צווישען די מחשבי שנה, צו די יאהר גייט אריין אין חשבון מולדות ותקופות ,דאס
איז אלעס מדרש׳דיג נישט סייענטיפיק,
די צוויי האבען כל אחד דרכו, זיי זענען אין אנדערע ריעלמס. ואין מלכות נוגעת בחבירתה כמלא נימא

 

[blender]

מאטעמאטיש, איז פיל ווייניגער אויסגעהאלטן צו עקספעקטן א סעל אליינס צו איוואלוון ווי צו זאגן אז דורכאויס די מבול, ווען סדרי הטבע זענען נשתנה געווארן, האט דאס אויך אפעקטירט אלע פאסיל רעקארדס.

Click to shrink...

מיט'ן זאגן אזוי נעמט מען שוין אוודאי אן אז עס איז געווען א מבול, און די סדרי הטבע זענען געטוישט געווארן, דאן קען מען זאגן אז די טבע פון די פאסילס זענען אויך געטוישט געווארן.

די פראבלעם איז נאר אז עס איז נישטא קיין זכר פון קיין מבול, נישט אין די די.ען.עי. פון יעדע בעל חי (אינקלודינג מענטשן) אין וועלעכע מען וואלט געדארפט זעהן אז בעלי חיים פון די זעלבע סארט, וואלטן ווען געדארפט האבן רעלעטיוו ענדליכע די.ען.עי. איינס צו די אנדערע אויב יעדער שטאמט טאקע פון איין איינציגע פאר וואס האט געלעבט פינף טויזנט יאר צוריק, און עס איז נישט אזוי.

בכלל שטימט נישט די נומערן וויפיל פון יעדע חי' ס'איז היינט דא, מיט וויפיל ס'איז מאטאמאטיש מעגליך צו ווערן פון פינף טויזנט יאר רעפראדוקציע. ווי אויך זעהט מען אז די בעלי חיים וואס אויבן אויף זעהט אויס ווי זיי האבן נישט קיין שייכות אבער מען זעהט פון די פאסילס אז זיי שטאמען פון די זעלבע משפּחה, האבן פונקט גאר ענדליכע די.ען.עי.

שוין אפגערעדט פון די גיאלאגישע רעקארד וואס דארט וואלט מען ווען געדארפט זעהן ריזיגע באווייז פון אזא איווענט, אבער אינני, נישטא קיין זכר.

ווי אויך איז נישט מסתבר צו אננעמען אז די טבע איז נשתנה געווארן אנדערשט ביי די פאסילס פון די מער פשוט'ע בעלי חיים ווי ביי די קאמפליצירטע, און ביי זיי זאלן די טעסט'ס ווייזן אז זיי זענען מיליאנען יאר עלטער ווי די מער קאמפליצירטע, און מען זאל קלאר זעהן א גראדואלע טויש פון מער סימפל בעלי חיים וואס זענען גאר אלט, און ווי יונגער ס'ווערט ווערט עס אלץ מער און מער קאמפליצירט. און מען זעהט קלאר ווי איין מין ווערט פארוואנדלט מיט די צייט און א צווייטע מין.

חוץ פון דעם וואס די טיעפקייט וואס די פאסילס זענען באגראבן, שטימט פונקט מיט די פרעדיקציע וואס די פארשער רעכענען אויס ווי טיעף ס'דארף זיין אויב איז עס אזוי אלט. ס'הערט זיך נישט לאגיש צו זאגן אז די מבול האט באגראבן די פאסילס פינקט אזוי טיעף וויפיל ס'איז ערווארטעט פון עפעס וואס איז אזוי אלט צו זיין. אויב ווייזן די רעדיא-מעטריק טעסטינג אז עס איז זעקס הונדערט מיליאן יאר אלט, דאן ליגט עס פונקט אזוי טיעף וויפיל מען וואלט ערווארטעט פון עפעס וואס איז באגראבן געווארן זעקס הונדערט מיליאן יאר צוריק צו זיין.

אין פאקט גייט עס אז די פארשער באשליסן "אונז גייען יצט זוכן פאסילס פון צוויי הונדערט און פיפציג מיליאן אלט. ווי גייט מען עס טרעפן?", און זיי מאכן א פרעדיקציע ווי טיעף אזא פאסיל דארף צו ליגן באגראבן, און מען גראבט דארטן, און ויהי לפלא! מען טרעפט עס טאקע דארט! און ווען מען טעסט עס (נישט נאר מיט קארבאן 14, מען טעסט עס מיט אסאך עלעמענטן וואס יעדע איינס פון זיי האט אן אנדערע רעיט ווי שנעל עס דיקעיד, סאו פון יעדע עלעמענט דארף זיין אן אנדערע מאס) קומט עס אויס צו זיין פונקט אזוי אלט ווי ערווארטעט. כדי דאס זאל געשען דארף זיך די טבע זיך טוישן אנדערשט ביי יעדע עלעמענט...

(גראדע איז דאס אויך ווי אזוי מען פרעדיקט ווי צו גראבן צו טרעפן קוילן און אויל.. מען מעסט וויפיל מיליאנען יאר עס דארף נעמען פאר קוילן זיך צו פראדעצירן, און מען רעכנט אויס וויפיל יאר עס איז שוין אריבער פון דאמאלטס, און ווי טיעף א זאך וואס ס'איז אזוי אלט דארף צו ליגן, און מען גראבט, און מען טרעפט עס טאקע...)

און בכלל ווי שוין געזאגט איז בכלל נישט אזוי אומפראבעבל פאר לעבן צו עוואלווען אונטער די מעקעניזעם פון עוועלוציע (נאך דערצו אז פאר עוועלוציע איז דא באווייז) .ס'איז לכאורה מער אומפראבעבל אז ס'זאל האבן געווען א מבול און ס'זאל פלוצלינג ווערן אפגעווישט אלע ריזיגע באווייז וואס דאס וואלט ווען געדארפט איבערלאזן, און אנשטאט דעם זאל נאך אריינפאפן באווייז דערקעגן.

ממילא כדי צו מאכן אזא קלעים אז נשתנה הטבע, דארף מען האבן א סיבה דערצי, ביזדערווייל איז נישטא אזאנס.

Click to shrink...

איין זאך האב איך פארגעסן צו זאגן. די צדדים דארפן בכלל נישט זיין אדער זעקס טויזנט יאר, אדער "אליין עוואלווד". עס קען פונקט אזוי זיין צוויי ביליאן יאר אלט, און עס איז געווארן דיזיינד.

מיטן אננעמען אז עס איז צוויי ביליאן יאר אלט, מוז מען בכלל נישט אננעמען אז עס האט אליין עוואלווד.

 

[צוזאמגעדרייט]

איין זאך האב איך פארגעסן צו זאגן. די צדדים דארפן בכלל נישט זיין אדער זעקס טויזנט יאר, אדער "אליין עוואלווד". עס קען פונקט אזוי זיין צוויי ביליאן יאר אלט, און עס איז געווארן דיזיינד.

מיטן אננעמען אז עס איז צוויי ביליאן יאר אלט, מוז מען בכלל נישט אננעמען אז עס האט אליין עוואלווד.

Click to shrink...

עוועלאציע איז א די סייענס וויאזוי זאכן טוישן זיך. עוועלאציע איז א חלק פון די טבע.

קענסט ווייטער גלייבן אז גאט האט אהערגעשטעלט דעם סיסטעם פון עוועלאציע און ער מאכט עס יעדעס סקונדע אנהאלטן אויף ווייטער, און ער קען עס טוישן אדער אויסלעשן יעדעס רגע.

 

[ריבי]

איין זאך האב איך פארגעסן צו זאגן. די צדדים דארפן בכלל נישט זיין אדער זעקס טויזנט יאר, אדער "אליין עוואלווד". עס קען פונקט אזוי זיין צוויי ביליאן יאר אלט, און עס איז געווארן דיזיינד.

מיטן אננעמען אז עס איז צוויי ביליאן יאר אלט, מוז מען בכלל נישט אננעמען אז עס האט אליין עוואלווד.

Click to shrink...

עס איז דא א שיטת המאירי ווטס טייטשט דע פסוקים
פון מעשה בראשית על דרך אבולוציה ,
רבינו מנחם המאירי פון די גדולי ראשונים באוואוסט
מיט זיינע חיבורים אויף כל התורה.

 

[וחי בהם]

פיל פּנימער צו לעבן: עוואָלוציע, אכזריות און דער זוך נאָך שיינקייט​

פתיחה: דער יסודותדיקער סתירה פֿון עקזיסטענץ​

די פֿראַגע וועגן דער שיינקייט און דער אכזריות פֿונעם לעבן איז נישט בלויז אַ פֿילאָסאָפֿישע פֿראַגע, נאָר אַ תּהיאָ פֿאַרבונדן מיט דער גאָרער מהות פֿון דער ביאָלאָגישער, עוואָלוציאָנערער און געזעלשאַפֿטלעכער עקזיסטענץ. די דאָזיקע סתּירה, וואָס איז פֿאַראַן אין יעדער שטופּ פֿונעם לעבן, פֿונעם קליינעם צעל ביז דער קאָמפּליצירטער מענטשלעכער געזעלשאַפֿט, שפּיגלט אָפּ דעם אייביקן שטרעבונג פֿון דער נאַטור צו דערגרייכן המשכיות – אַ שטרעבונג וואָס איז אָפֿט מאָל גלײַכגילטיק, אָן רחמנות, און מיט דעם אַלעם, קען זי שאַפֿן אַ וואונדערלעכע קאָמפּליצירטקייט.

אַ וויסנשאַפֿטלעכע און פֿילאָסאָפֿישע באַטראַכטונג ווײַזט, אַז שיינקייט און אכזריות זענען נישט קיין גאָר אַנטקעגנגעזעצטע כוחות, נאָר צוויי זײַטן פֿון דער זעלבער מטבע: די מעכאַניזמען פֿון דער נאַטירלעכער אויסוואַל. די אכזריות איז דער כלל, דער אופֿן ווי די נאַטור רייניקט און אָרגאַניזירט דעם מאַטעריאַל. די שיינקייט איז דער באַלוין, דער פּסיכאָלאָגישער און סאָציאַלער הייבער וואָס איז באַשאַפֿן געוואָרן כּדי צו דערמוטיקן די אינוועסטירונג און אַדאַפּטאַציע וואָס זענען נויטיק פֿאַר איבערלעבונג.

חלק א': די בלינדע אכזריות פֿון עוואָלוציע​

פֿון אַ ריין עוואָלוציאָנערער זעאונג, ווערט דאָס לעבן באַהערשט דורך איין מעכאַניזם: דאָס איבערגעבן די גענעס מיט הצלחה. דער דאָזיקער מעכאַניזם אַרבעט אָן מאָראַל, אָן עמפּאַטיע, און אָן אַ "שלעכטער" כּוונה. ער צילט פּשוט צו עפֿעקטיווקייט.

די נאַטירלעכע אויסוואַל ווי אַן אכזריותדיק געזעץ: עוואָלוציע פֿאָדערט לידונג און טויט. יעדע לעבעדיקע באַשעפֿעניש איז אין דער אמתן דער צײַטווײַליקער זיגער אין אַן אומענדלעכער קאָנקורענץ אויף רעסורסן. מיליאָנען פּרטים, וואָס פֿאַלן דורך – צי צוליב קראַנקהייט, שוואַכקייט, אומגליק אָדער דורכפֿאַל אין דער קאָנקורענץ – ווערן אַוועקגענומען פֿונעם גענעטישן סטאָק. דער דאָזיקער פּראָצעס פֿונעם רייניקן, וואָס דאַרווין האָט אָנגערופֿן "דער קאַמף פֿאַר עקזיסטענץ", איז דער יסוד פֿון דער רעאַליסטישער אכזריות פֿון דער נאַטור. די אכזריות דאָ איז אַ גאַנצע גלײַכגילטיקייט: ווען הונגער אָדער אַ רויבער באַזיגן, איז דאָס נישט קיין מאָראַלישער משפּט, נאָר אַ ביאָלאָגישע רעזולטאַט.

אינטער-זגליכע קאָנקורענץ: די אכזריות איז אויך געצילט אינעווייניק. אין פֿיל זגאַלן, אַרײַנגערעכנט דער מענטשהייט, איז דער קאַמף אויף טעריטאָריע, שפּײַז און פּאָרפֿאָלק אַ געוואַלדיקער. דאָס טויטן קינדער דורך אַ נײַעם זכר וואָס האָט איבערגענומען אַ סטעקל, אָדער דאָס אַוועקשטופּן שוואַכע פּרטים צו די זײַטן פֿון דער קהילה, זענען בײַשפּילן פֿון "רעפּראָדוקטיווער אכזריות" – אַקטן וואָס דינען דעם גענעטישן אינטערעס פֿונעם פּרט וואָס פֿירט זיי אויס, אַפֿילו אויפֿן חשבון פֿון גרויסע צרות פֿאַר אַנדערע.

צופֿעליקייט און כאַאָס: עוואָלוציע גאַראַנטירט נישט קיין גערעכטיקייט. נאַטירלעכע קאַטאַסטראָפֿעס (ערדציטערנישן, מבול) פֿאַרניכטן פּרטים און זגאַלן אָן אונטערשייד. דאָס איז אַ גלײַכגילטיקע אכזריות וואָס שטאַמט פֿונעם כאַאָס פֿון דער פֿיזיק און כעמיע – אַן עדות אַז דער אוניווערסום איז נישט פּלאַנירט לטובֿת קיין שום לעבעדיקער באַשעפֿעניש.

חלק ב': שיינקייט ווי אַ באַלוין און אַ סטראַטעגיע פֿאַר איבערלעבונג​

וואַנען קומט טאַקע די שיינקייט? אויב עוואָלוציע איז אכזריותדיק אין איר מהות, איז די שיינקייט אַ געצײַג, אַ הייבער, און דער עיקר – אַן אויספֿור פֿון אַ קאָמפּליצירטער אַנטוויקלונג וואָס איז געצילט צו פֿאַרבעסערן איבערלעבונג אויף אומדירעקטע וועגן.

שיינקייט ווי אַן אינדיקאַטאָר פֿון גענעטישער געזונט: די ציִונג צו דער פֿיזישער שיינקייט, ווי עס ווערט געזען אין סימעטרישע סטרוקטורן און אַלגעמיינער געזונט, איז אַ סאָפֿיסטיקירטער מעכאַניזם. מיר ווערן געצויגן צו דעם וואָס סיגנאַליזירט גוטע גענעס און גופֿלעכע שטאַרקייט, וואָס פֿאַרבעסערן די אויסזיכטן פֿון אונדזערע קינדער צו איבערלעבן. געאָמעטרישע סטרוקטורן אין דער נאַטור, ווי בלעטער אָדער מוסקעלן, ווערן געזען ווי שיין ווײַל זיי סיגנאַליזירן סדר און דערפֿאָלג אין אַ כאַאָטישער סבֿיבֿה.

עמאָציאָנעלע און סאָציאַלע שיינקייט: דער מענטשלעכער מוח האָט אַנטוויקלט די פֿעיִקייט צו דערפֿינען שטאַרקע פּאָזיטיווע עמאָציעס – ליבע, פֿרײַנדשאַפֿט, שמחה. דאָס איז אַן אינערלעכע "שיינקייט" וואָס איז געצילט צו פֿאַרשטאַרקן קאָאָפּעראַציע. שבֿטים אָדער קהילות וואָס האָבן געהאַט די פֿעיִקייט צו פֿילן אַ פֿאַרבינדונג, עמפּאַטיע און אַלטרואיזם (אַפֿילו נאָר אינעווייניק אין דער גרופּע) האָבן איבערגעלעבט און געהאַט מער הצלחה ווי אַ זאַמלונג פֿון עגאָיִסטישע יחידים. די שיינקייט פֿון דער קהילה איז אַן אינערלעכער באַלוין פֿאַר דעם יחיד פֿאַר זײַן אינוועסטירונג אין אַ באַשיצנדיקער סאָציאַלער סטרוקטור.

שיינקייט ווי אַ מעכאַניזם פֿון לערנען און מאָטיוואַציע: דאָס פֿאַרגעניגן וואָס מיר דערפֿינען פֿון עסן, רו און אַ דערפֿאָלגרײַכער אינטעראַקציע, איז אַלץ אַ פֿונקציאָנעלע "שיינקייט". די לימבישע סיסטעם אין מוח גיט באַלוינונגען (דאָפּאַמין) ווען מיר פֿירן אויס נויטיקע אַקטיוויטעטן, און דערמוטיקט זייער ווידערקער. די שיינקייט איז, אין דעם זין, די עוואָלוציאָנערע פֿאַרפֿירונג וואָס מאַכט אונדז זיך אָנשטרענגען אין דער אכזריותדיקער וועלט.

חלק ג': אכזריות און שיינקייט אין דער מענטשלעכער קולטור​

ווען דער מענטש האָט זיך אַנטוויקלט, איז דער סתּירה צווישן שיינקייט און אכזריות אַריבער פֿונעם ביאָלאָגישן פּלאַן צום קולטורעלן, פּסיכאָלאָגישן און גײַסטיקן פּלאַן.

די סאָפֿיסטיקירטע אכזריות: אַנדערש פֿון דער גלײַכגילטיקער אכזריות פֿון דער נאַטור, האָט דער מענטש אַנטוויקלט באַוואוסטע אכזריות. מלחמות, סיסטעמאַטישע אויסניצונג, דריקונג און עקאָנאָמישע און סאָציאַלע אומגערעכטיקייטן, זענען אכזריות וואָס שטאַמט פֿון קאָמפּליצירטע אינטערעסן – קאָנטראָל, כּוח און שרעק. די דאָזיקע אכזריות איז אַן עקזיסטענציאַלער אויסדרוק פֿונעם עוואָלוציאָנערן קאָנקורענץ-אימפּעט, וואָס איז געוואָרן פֿון אַ קאַמף אויף גרונטלעכע רעסורסן צו אַ קאַמף אויף סטאַטוס און אידעאָלאָגיע.

שיינקייט ווי אַן ענטפֿער אויפֿן אַבסורד: ווי אַן רעאַקציע אויף דער נאַטירלעכער אכזריות (ווי קראַנקהייט, טויט) און דער מענטשלעכער אכזריות (מלחמה, לידונג), האָט די מענטשהייט באַשאַפֿן די העכסטע שיינקייט: קונסט, מאָראַל, פֿילאָסאָפֿיע און רעליגיע.

• קונסט און עסטעטיק: דאָס שאַפֿן שיינקייט דורך לידער, מוזיק אָדער אַרכיטעקטור איז דער מענטשלעכער פּרוּוו צו אַרײַנטראָגן סדר און באַדײַט אין דעם כאַאָס. זי גיט אַן עמאָציאָנעלן און גײַסטיקן שוץ פֿון דער אכזריותדיקער רעאַליטעט. דאָס איז נישט קיין פֿונקציאָנעלע שיינקייט; דאָס איז אַ טרייסטנדיקע שיינקייט.
• מאָראַל און רוחניות: מאָראַלישע לערנונגען און רעליגיעס געבן אַ ראַם וואָס איז געצילט צו צאַמען די אכזריותדיקע אימפּעטן. זיי בײַטן דאָס עוואָלוציאָנערע געזעץ פֿון "דער שטאַרקער איבערלעבט" מיט אַ רוחניותדיקן געזעץ פֿון "דער גוטער איבערלעבט" (אָדער ווערט באַלוינט). דאָס גאָרע זוכן נאָך גערעכטיקייט און רחמנות איז די לעצטגענסיקע מענטשלעכע דערקלערונג קעגן דער אכזריות. די שיינקייט אין דעם זין איז אונדזער פּרוּוו זיך אויפֿצוהייבן איבער דער ביאָלאָגיע.

סיכום: שלמות פֿונעם עקזיסטענץ​

דאָס לעבן איז שיין און אכזריותדיק ווײַל דאָס איז זײַן פֿולקאָמע בילד. די אכזריות איז דער אומפֿאַרמײַדלעכער רייניקונגס-מעכאַניזם פֿון דער נאַטור, וואָס גאַראַנטירט אַ דויערנדיקע עקזיסטענץ דורך פֿאַרניכטונג. די שיינקייט איז די סופֿיקע און טרייסטנדיקע רעזולטאַט: דאָס בליִען פֿון קאָמפּליצירטקייט, די עמאָציאָנעלע פֿאַרבינדונג, און די מענטשלעכע באַוווּסטזײַן וואָס קומט צום אויסדרוק אין שאַפֿונג.

דאָס פֿאַרשטיין פֿון דער דאָזיקער סתּירה לערנט אונדז צו אַקסעפּטירן די אומפֿולקומקייט: די אכזריות דערמאָנט אונדז אונדזער קליין און צײַטווײַליק אָרט אין דער נאַטור; די שיינקייט פֿאַרשטאַרקט אונדזער פֿעיִקייט צו שאַפֿן באַדײַט, האָפֿענונג און קהילה. אָן דער געבורט און דעם טויט, דאָס גוטס און דאָס שלעכטס, דאָס ליכט און די פֿינצטערניש, וואָלט דאָס לעבן געווען איין-דימענסיאָנאַל – נישט שיין, נישט אכזריותדיק, נאָר פּשוט אַ גלײַכגילטיקע עקזיסטענץ. דווקא דער שפּאַנונג צווישן די צוויי עקן גיט דער מענטשלעכער עקזיסטענץ איר טיף, ווערט און פֿולקאָמע באַדײַט.

 

[וחי בהם]

המשך המאמר: פנים רבות לחיים: עוואָלוציע, אכזריות און דער זוך נאָך שיינקייט (חלק ב')​

IV. דער מענטשלעכער עקזיסטענץ צווישן נויטווענדיקייט און וואַל​

די פּונקט וואו די שיינקייט און די אכזריות טרעפֿן זיך ווערט שאַרף באַזונדערס ווען מיר באַטראַכטן די ראָלע פֿון דער פֿרײַער וואַל אַנטקעגן דעם ביאָלאָגישן נויט. דער מענטש, אַנדערש פֿון דעם מערהייט פֿון די לעבעדיקע באַשעפֿענישן, איז נישט נאָר אַן אויספֿור פֿון דער נאַטירלעכער אויסוואַל, נאָר אויך אַ בעל־תּודעה וואָס קען באַטראַכטן און משפּטן די פּראָצעסן פֿון דער נאַטור.

די פֿעיִקייט צו דערהויבן זיך איבער דעם מעכאַניזם: די וויסנשאַפֿט ווײַזט, אַז די אכזריות איז דער "קאָד" דורך וועלכן די עוואָלוציע אַרבעט. מיט דעם אַלעם, האָט דער מענטש אַנטוויקלט אַן אויסערגעוויינטלעכע פֿעיִקייט: די פֿעיִקייט צו טאָן אַנטקעגן דעם מידיִעוון גענעטישן אינטערעס. בײַשפּילן דערפֿון זענען:

1. ריינע אַלטרואיזם: דאָס אָפּפֿערן זיך צוליב פֿרעמדע מענטשן, אָדער צוליב שוואַכע וואָס טראָגן נישט אונדזערע גענעס, שטייט לכאורה אַנטקעגן דעם עוואָלוציאָנערן באַפֿעל. דער דאָזיקער אַקט, וואָס ווערט באַגלייט מיט אַ געפֿיל פֿון זאַטקייט און באַדײַט (אינערלעכע שיינקייט), איז אַ מאָראַלישע דעקלאַראַציע אַנטקעגן דער דיקטאַטור פֿון די גענעס.
2. שאַפֿן געזעץ און סדר: די מענטשלעכע געזעלשאַפֿט שאַפֿט געזעצן וואָס באַשיצן דעם שוואַכן פֿאַר דעם שטאַרקן (מיט דעם ווערט בטל דאָס געזעץ פֿון דער נאַטור). געריכטן, שטראָפֿן פֿאַר מאָרד, און גרינדן צדקה־מוסדות – אַלע דאָס זענען באַוואוסטע פּרוּוון צו נוטראַליזירן די ביאָלאָגישע אכזריות און צו שאַפֿן אַ העכערן מאָראַלישן סדר, וואָס איז שיינקייט פֿון מענטשלעכן שאַפֿן.

אין דעם זין, די העכסטע "שיינקייט" וואָס מיר דערפֿינען איז דער מאָמענט ווען מיר וועלן דאָס גוטע (די מאָראַלישקייט, די חמלה) אַפֿילו ווען די אכזריותדיקע און עגאָיִסטישע אָפּציע איז די גרינגערע אָדער די מער נוצלעכע מבחינה איבערלעבונג.

V. די אכזריות און לידונג ווי אַ גײַסטיקער זריז​

די תּיאָלאָגיע און די טראַדיציאָנעלע פֿילאָסאָפֿיע זעען דאָס נאַטירלעכע רע (אכזריות) ווי אַ געצײַג. אויב מיר קערן זיך צוריק צו "דער פּראָבלעם פֿונעם רע", מיינט דער געדאַנק אַז גאָט האָט נישט באַשאַפֿן רע, אַז דאָס רע איז נישט די ציל, נאָר דער רויער מאַטעריאַל דורך וועלכן די בריאה דערגרייכט איר ציל.

דער נויט פֿאַר סתירות: כּדי צו שאַפֿן אַ תּודעה מיט מאָראַלישן טיף, איז נויטיק צו באַגעגענען לידונג. דער תּיאָלאָגישער פֿילאָסאָף רופֿט דאָס "תּאיאָדיציע" – דאָס באַרעכטיקן דעם גאָט אַנטקעגן דעם רע.

• דאָס רע מאַכט מעגלעך די הכרה אין גוטן: מיר קענען אָפּשאַצן געזונט נאָר ווען מיר זענען קראַנק, און מיר דערקענען די שיינקייט פֿונעם שלום נאָר נאָך דער דערפֿאַרונג פֿון דער מלחמה (די מענטשלעכע אכזריות).
• דאָס רע פֿאַרפּליכטעט צו טאָן: ווען ניט דאָס רע, וואָלט נישט געווען קיין סיבה צו דאַווענען, צו שטרעבן צו גערעכטיקייט אָדער צו בויען מעדיצינישע מוסדות. די נויט צו קעמפֿן קעגן דער נאַטירלעכער אכזריות (קעגן קראַנקהייטן, הונגער) איז דאָס וואָס שטופּט די וויסנשאַפֿט און טעכנאָלאָגיע פֿאָרויס, און שאַפֿט אַ שיינקייט פֿון וויסן און פֿאָרשריט.

די עוואָלוציאָנערע אכזריות צושטעלט דעם קאָנפֿליקט וואָס איז נויטיק פֿאַר דער דראַמע פֿון דער מאָראַליש-רוחניותדיקער עקזיסטענץ. די וועלט איז נישט באַשאַפֿן געוואָרן ווי אַ סטאַטישער און פֿולקאָמער "גן עדן", נאָר ווי אַ דינאַמישער "כור ניסיון" (פּרוּוון־אָווען) וווּ די מאָראַלישע פֿולקומקייט און די גבורה ווערן דערגרייכט דורך אַ קאַמף מיט שוועריקייטן.

VI. די עסטעטיק: שיינקייט פֿון די געזעצן און דער קאָסמישער סדר​

אַחוץ דער עמאָציאָנעלער און מאָראַלישער שיינקייט, עקזיסטירט נאָך אַ שיינקייט, וואָס איז אויך אַן אויספֿור פֿון דער עוואָלוציע: די עסטעטישע שיינקייט פֿונעם סדר.

אַפֿילו אויב די עוואָלוציע איז אַן אכזריותדיקער פּראָצעס, זענען די רעזולטאַטן דערפֿון באַלדאַבעוועט אין זייער קאָמפּליצירטקייט. דער וויסנשאַפֿטלער געפֿינט "שיינקייט" אין מאַטעמאַטישע פֿאָרמולעס, אין דער סימעטריע פֿון אַ קריסטאַל, אָדער אין דער עלעגאַנץ פֿון דער דנא־סטרוקטור.

• די שיינקייט פֿון געזעצלעכקייט: די עוואָלוציע־טעאָריע, וואָס איז אַ באַשרײַבונג פֿון דער אכזריות פֿון דער נאַטור, באַשרײַבט אַ פּראָצעס וואָס איז אויסערגעוויינטלעך שיין אין זײַן לאָגיק און זײַן געזעצלעכקייט. די גאָרע פֿעיִקייט צו פֿאַרבינדן צוזאַמען אַלע זגאַלן, פֿאָרמען און פֿונקציעס צו אַן איין בוים פֿון עקזיסטענץ – ווערט געזען ווי אַן אינטעלעקטועלער און עסטעטישער דערגרייכונג פֿון אַ הויכן ראַנג.
• קאָמפּליצירטקייט ווי אַ דערקלערונג פֿון עקזיסטענץ: די קאָמפּליצירטקייט פֿון אויג, דעם מענטשלעכן מוח, אָדער די עקאָלאָגישע סיסטעמען – אַפֿילו אויב זיי זענען באַשאַפֿן געוואָרן דורך קאָנקורענץ־אכזריות – זענען אַזוי עלעגאַנט און פֿולקאָם אין זייער פֿונקציאָנירן, אַז זיי רופֿן אַרויס רעספּעקט און אָפּשאַצונג.

די שיינקייט פֿון דעם סדר און דער קאָמפּליצירטקייט מאַכט מעגלעך צו זען די אכזריות ווי דעם "פּרײַז" פֿאַר דער בריאה פֿון דער שלמות פֿון דער סיסטעם, און נישט נאָר פּשוט לידונג. די עוואָלוציע איז די "אכזריות" פֿונעם פּראָצעס, אָבער די רעזולטאַט איז אַ ריזיקע "שיינקייט" פֿון אָרגאַניזאַציע און לעבן.

VII. סיכום און מסקנא: צו לעבן די סתירה​

דאָס לעבן איז שיין און אכזריותדיק ווײַל עס מאַכט אונדז מעגלעך צו לעבן גלײַכצײַטיק אין דרײַ דימענסיעס:

1. די ביאָלאָגישע דימענסיע (די אכזריותדיקע): מיר זענען אונטערטעניק די געזעצן פֿון דער נאַטור, דעם טויט, דער קראַנקהייט און דער קאָנקורענץ – די איינגעבויענע אכזריות פֿון דער איבערלעבונג.
2. די קולטורעל־סאָציאַלע דימענסיע (די דערגרייכטע שיינקייט): מיר שאַפֿן מאָראַל, געזעצן, קונסט און הילף־נעצן כּדי צו מינדערן די דאָזיקע אכזריות און צו שאַפֿן שיינקייט פֿון קהילה און באַדײַט.
3. די רוחניותדיקע דימענסיע (די דערהויבונג): מיר נוצן די לידונג און די שוועריקייט (דאָס רע) ווי אַ געצײַג פֿאַר גײַסטיקער וואַקסונג, פֿאַר אמונה, און אַ באַוואוסטער וואַל אין גוטן, און דערמיט מיר עקספּלויטירן דעם העכסטן פּאָטענציאַל פֿון אונדזער תּודעה.

דער קאַמף צווישן דעם אכזריותדיקן אימפּעט (דער עוואָלוציאָנערער) און דער וואַל אין שיינקייט (די מאָראַלישע און עסטעטישע) איז דאָס וואָס דעפֿינירט די מענטשלעכע דערפֿאַרונג. מיר זענען נישט נאָר קאָרבנות פֿון די ליקויים און די שוועריקייטן, נאָר מיר זענען די שאַפֿער פֿון באַדײַט פֿון זיי. מיט דעם וואָס מיר וועלן כּסדר דאָס בויען, די חמלה און דאָס שאַפֿן, דערקלערן מיר דעם רוחניותדיקן נצחון פֿונעם מענטש איבער דער אכזריותדיקער גלײַכגילטיקייט פֿונעם מאַטעריאַל. די שיינקייט איז דער צוזאָג, און די אכזריות איז דער פּרוּוו.

 

[וחי בהם]

חלק ג': די מאָראַלישע בריאה – דער נויט פֿאַר רעליגיע אַנטקעגן דער אכזריות פֿון דער נאַטור און וויסנשאַפֿט​

די סתירות וואָס זענען פֿאָרגעשטעלט געוואָרן צווישן דער שיינקייט און דער אכזריות, און באַזונדערס צווישן דעם גלײַכגילטיקן מעכאַניזם פֿון דער עוואָלוציע (די וויסנשאַפֿט) און דעם אינערלעכן געפֿיל פֿון גערעכטיקייט און מאָראַל (דער רוח), ברענגען צו דער צענטראַלער פֿראַגע: פֿאַרוואָס דאַרף דער מענטש רעליגיע, אַפֿילו ווען די אויסגעפֿינסן פֿון דער וויסנשאַפֿט זעען אויס ווי זיי זאָלן סותר זײַן דעם פּשט פֿון די אַלטע מעשׂיות אָדער דעם נויט פֿאַר אַ באַשאַפֿער מיט אַ כּוונה?

---

א. די ראָלע פֿון דער רעליגיע: אַן ענטפֿער אויף דער עוואָלוציאָנערער אכזריות​

די עוואָלוציאָנערע אכזריות, ווי זי איז באַשריבן געוואָרן אין די פֿריִערדיקע חלקים, שאַפֿט אַ שווערע עקזיסטענציאָנעלע לאַגע פֿאַר דער מענטשלעכער תּודעה:

1. פֿאַרניכטונג פֿונעם באַדײַט: די עוואָלוציע פֿאָרשטעלט אַ בילד פֿון טויט, צופֿעליקייט און קאָסמישער גלײַכגילטיקייט. אויב די גאַנצע עקזיסטענץ איז נאָר אַ גענעטישער קאַמף אָן אַ סופֿיקן ציל, ווערט געשעדיקט די פֿעיִקייט פֿונעם מענטש צו זען אַ באַדײַט אין זײַן לעבן און אין זײַן לידונג.
2. שרעק פֿאַר דעם גאַנצן טויט: די נאַטור שטעלט דעם טויט אַוועק ווי אַ סופֿיקן און ציללאָזן ענדע. דער מענטש, ווי אַ באַשעפֿעניש מיט תּודעה, קען נישט גרינג אָננעמען די דאָזיקע לײדיקייט.

די רעליגיע ווי אַ רוחניותדיקע שטיץ־סיסטעם:די רעליגיע ווערט באַשאַפֿן, און האַלט זיך ווײַטער אונטער, ווײַל זי צושטעלט אַ נויטיקע לייזונג צו די צוויי פּראָבלעמען, אַ לייזונג וואָס די וויסנשאַפֿט קען נישט צושטעלן:

• געבן אַ קאָסמישן ציל: די רעליגיע דערקלערט, אַז הינטער דער בריאה איז פֿאַראַן אַ כּוונה. די אכזריות איז נישט צופֿעליק; זי איז אַ טייל פֿון אַן נסיון, אַ משפּט אָדער אַ וועג פֿון פֿולקומקייט. דערמיט באַקומט די לידונג אַ העכערן באַדײַט, און דער מענטש ווערט אַ שפּילער אין אַ קאָסמישער דראַמע און נישט אַ קאָרבן פֿון כעמישע פּראָצעסן.
• צוזאָג פֿון אייביקייט: די רעליגיע פֿאָרשטעלט, אַז דער טויט איז נישט דער סוף. עס עקזיסטירט אַ רוחניותדיקע המשכיות, אַ באַלוין און אַ שטראָף, און דערמיט ווערט געגעבן האָפֿענונג און אַ סיבה צו טאָן מאָראַליש אַפֿילו ווען עס איז נישט פֿאַראַן קיין מידיִעוודיקע באַלוינונג.

ב. התמודדות מיט סתירות: די שיינקייט פֿון דער אמונה​

די סתירה צווישן די טראַדיציאָנעלע בריאה־מעשׂיות מיטן ריזיקן עלטער פֿון דער וועלט, און צווישן די נסים אין די כתבי הקודש מיט די פֿעסטע נאַטור־געזעצן (די וויסנשאַפֿט), פֿאַרפּליכטעט דעם גלויביקן צו אַ רוחניותדיקער וואַל:

1. די צעשיידונג צווישן "ווי" און "פֿאַרװאָס":די אמונה קאָנצענטרירט זיך נישט אויף דער גענויער מעטאָדע ווי די וועלט איז באַשאַפֿן געוואָרן ("ווי" – די ביאָלאָגישע פּראָצעסן, דער כראָנאָלאָגישער עלטער), נאָר אויף דער תּכלית פֿון דער בריאה ("פֿאַרװאָס" – דער מאָראַל, די גערעכטיקייט, די פֿאַרבינדונג מיטן באַשעפֿער). די רעליגיע גיט צו דעם "פֿאַרװאָס" מאָראַלישן און רוחניותדיקן, וואָס איז אַ געביט וואָס ווערט נישט פֿאָרשט אויס דורך וויסנשאַפֿטלעכע געצײַג.

2. די אמונה ווי די עליונות פֿונעם רוח:דער נויט צו גלויבן טראָץ די וויסנשאַפֿטלעכע שוועריקייטן און דעם ערשטן לאָגיק פֿון דער נאַטור, שפּיגלט אָפּ דעם צענטראַלן פּרינציפּ אין רעליגיע: די עליונות פֿונעם רוח איבער דעם מאַטעריאַל.

• די שיינקייט: אין דער וואַל צו זען די האַנט פֿון דער השגחה און כּוונה, אַפֿילו אויב זי איז פֿאַרבאָרגן הינטער אַ שלײַער פֿון אכזריות און מיליאַרדן יאָרן פֿון פֿײַערלעכער צופֿעליקייט, דערפֿילט דער מענטש זײַן רוחניותדיקן פּאָטענציאַל צו דערהויבן זיך איבער דער גראָבער רעאַליטעט.
• די מאָראַלישע וואַל: די וויסנשאַפֿט לערנט וועגן דער עקזיסטענץ פֿון אכזריות, אָבער די רעליגיע פֿאַרפּליכטעט צו טאָן אַנטקעגן איר (חסד, צדקה). די דאָזיקע פֿאַרפּליכטונג איז אַלײן דער באַווײַז אַז עס עקזיסטירט אַן עליונער מאָראַלישער סדר, וואָס איז נישט אָפּהענגיק אין די מאַטעריאַלע געזעצן פֿון דער עוואָלוציע.

ג. דער מאָראַל ווי דער סופֿיקער ציל פֿון דער בריאה​

דער צענטראַלער מעסעדזש פֿון יעדער רעליגיע, און באַזונדערס אין ייִדישקייט, איז נישט דער עלטער פֿון דער וועלט אָדער די ביאָלאָגישע באַשרײַבונג, נאָר דאָס אָפּהיטן די מצוות און דעם מאָראַל.

• תּיקון עולם: די רעליגיע שטעלט דעם מענטש אַוועק ווי אַן אַקטיוון שותּף אין תּיקון עולם. זי פֿאָדערט פֿון אים צו שאַפֿן אַ מאָראַלישע "שיינקייט" (שלום, חמלה, אמת) אינעווייניק אין דער "אכזריות" פֿון דער רעאַליטעט. דער עוואָלוציאָנערער דיסקוסיע וועגן עקזיסטענץ און טויט ווערט דער דראַמאַטישער הינטערגרונט פֿון דער דאָזיקער מאָראַלישער אויפֿגאַבע.
• די פֿאַרבינדונג ווי אַ טיפֿע פֿאַרשטענדעניש: דער מענטשלעכער נויט צו שאַפֿן רעליגיע איז נישט קיין סימן פֿון שוואַכקייט אָדער איגנאָראַנץ, נאָר אַן אויסדרוק פֿון אַ טיפֿער דערקענונג: אַז די וויסנשאַפֿטלעכע אכזריות (די נאַטירלעכע) קען נישט זײַן דאָס לעצטע וואָרט. דער מענטש מוז, צוליב זײַן נפש־געזונט און דער עקזיסטענץ פֿון דער געזעלשאַפֿט, זען די גאַנצע בריאה ווי אַ פּראָצעס מיט אַ כּוונה וואו די מעכאַנישע געצײַג (די עוואָלוציע) דינען אַן עליונן רוחניותדיקן ציל: דאָס אַנטדעקן פֿון דער אמונה און דעם מאָראַל אין דער וועלט.

דעריבער, די רעליגיע איז דער לעצטגענסיקער אויסדרוק פֿון דער שיינקייט ווי זי ווערט דערפֿינען פֿון דער מענטשלעכער תּודעה: שיינקייט פֿון באַדײַט, שיינקייט פֿון חסד און שאַפֿן אַ רוחניותדיקן סדר איבער דעם מאַטעריאַלן כאַאָס.

 

[וחי בהם]

חלק ד': דער אינערלעכער סתירה: פֿאַרװאָס ריינקייט און קאָאָפּעראַציע פֿאַלן דורך אַנטקעגן כּוחנות און שחיתות (פֿון אַן עוואָלוציאָנערן/געזעלשאַפֿטלעכן קוקווינקל)​

די פֿראַגע פֿאַרוואָס אין קהילות וואָס הייליקן ריינקייט (קאָאָפּעראַציע און אַלטרואיזם) הערשן נאָך אַלץ כּוחנות, שחיתות און דאָס איבערלעבן פֿון די ווייניקער מאָראַלישע, איז אַ פּסיכאָלאָגישע, סאָציאָלאָגישע און עוואָלוציאָנערע פֿראַגע, וואָס באַטראַכט די שפּאַנונג צווישן גרופּן־פֿירעכץ (די שיינקייט) און פּערזענלעכע פֿירעכץ (די אכזריות).

---

א. דער קאָנפֿליקט צווישן אינדיווידועלן אינטערעס און גרופּן־אינטערעס (עוואָלוציע פֿון קאָאָפּעראַציע)​

די עוואָלוציע האָט אַנטוויקלט אין אונדז צוויי שטאַרקע מעכאַניזמען:

1. קעגנזײַטיקער אַלטרואיזם (Reciprocal Altruism) – דער מקור פֿון דער גרופּן־ריינקייט: דער מעכאַניזם שטופּט אונדז צו קאָאָפּערירן און זיך פֿירן מיט ריינקייט אינעווייניק אין דער גרופּע (די "שיינקייט"). קאָאָפּעראַציע פֿאַרבעסערט די אויסזיכטן פֿון דער גאַנצער גרופּע צו איבערלעבן (און דערמיט, אויף דער ווײַטער צײַט, אויך די אויסזיכטן פֿונעם פּרט). דעריבער, רעליגיעזע אָדער מאָראַלישע קהילות שאַפֿן סאָלידאַרישקייט, זאָרג און נאָרמעס פֿון חסד.
2. דער עוואָלוציאָנערער עגאָ (די פּערזענלעכע אכזריות): אין דער זעלבער צײַט, בלײַבט דער אימפּעט צו איבערלעבן ווי אַ יחיד, צו פֿאַרזיכערן רעסורסן, סטאַטוס און אַ צוטריט צו רעפּראָדוקציע, זייער שטאַרק.

שחיתות ווי אַן עוואָלוציאָנערע "רמײַע":שחיתות און כּוחנות אינעווייניק אין אַ ריינער קהילה זענען למעשה וועגן ווי פּרטים נוצן אויס די קאָאָפּעראַציע־סיסטעם. דער פֿאַרדאָרבענער פּרט נוצט די נאָרמעס פֿון צוטרוי (די גרופּן־ריינקייט) כּדי צו דערגרייכן אַ פּערזענלעכן פֿאָרטײַל (רעסורסן, כּוח) אָן צו צאָלן דעם קאָסטן פֿון קעגנזײַטיקער קאָאָפּעראַציע. דאָס איז "דער רמאי" (The Cheater) – אַ מין פּרט וואָס עקזיסטירט אַלץ אין יעדער אַלטרואיסטישער סיסטעם און סטראַשעט איר סטאַבילקייט.

ב. דאָס דורכפֿאַל פֿון די צדיקים און דער דורכפֿאַל פֿון תּפֿילה (די גלײַכגילטיקייט פֿונעם מעכאַניזם)​

די פֿאַקט אַז "צדיקים" (פּרטים וואָס פֿירן זיך מיט עקסטרעמער ריינקייט) איבערלעבן נישט נויטיק, און אַז "תּפֿילה" (אַ שטאַרקער עמאָציאָנעלער אַקט) העלפֿט נישט קראַנקע, שפּיגלט אָפּ די גלײַכגילטיקייט פֿון די נאַטור־געזעצן, אַפֿילו אַנטקעגן פּאָזיטיווע כּוונות.

1. דער אונטערשייד צווישן כּוונה און רעזולטאַט (געזעצן פֿון פֿיזיק און ביאָלאָגיע):
   
   • קראַנקהייט און טויט: קראַנקהייט איז אַ ביאָלאָגישער פּראָצעס (פֿאַרשפּרייטונג פֿון פּאַטאָגען, גענעטישער דורכפֿאַל, אַ טעות אין צעלן־טיילונג). די כּוונה פֿונעם מענטש (תּפֿילה אָדער ריינקייט) ענדערט נישט די טערמאָדיינאַמיקע געזעצן אָדער דעם טיילונג־טאַקט פֿון די צעלן. דער ווירוס מאַכט נישט קיין אונטערשייד צווישן אַ צדיק און אַ פֿאַרדאָרבענעם; ער אַרבעט לויט כעמישע כללים.
   • ריינקייט ווי אַ שוואַכקייט: אין דעם געזעלשאַפֿטלעכן קאָנטעקסט, קען מאָראַלישע ריינקייט זײַן אַן עוואָלוציאָנערער חסרון אַנטקעגן כּוחנות. אַ ריינער מענטש וועט ווייניקער ניצן ליגן, מאַניפּולאַציע אָדער געוואַלד – אַגרעסיווע סטראַטעגיעס וואָס זענען נאָך אַלץ עפֿעקטיוו צו דערגרייכן כּוח און סטאַטוס אין דער מענטשלעכער געזעלשאַפֿטלעכער היראַרכיע.
2. היראַרכיעס פֿון כּוח און עפֿעקטיווקייט (די סאָציאָלאָגיע פֿון קאָנטראָל):
   
   • אין יעדער גרויסער סאָציאַלער סטרוקטור (אַרײַנגערעכנט קהילות פֿון ריינקייט), ווערט געשאַפֿן אַ היראַרכיע כּדי צו פֿירן רעסורסן און צו טרעפֿן באַשלוסן. דער פּראָצעס פֿאָדערט עפֿעקטיווקייט און דאָמינאַנץ און נישט נויטיק אַ גאַנצע ריינקייט.
   • פּרטים מיט לײַכטע פּסיכאָפּאַטישע נטיות (אָן עמפּאַטיע, מיט פֿעיִקייט צו מאַניפּולאַציע) דערגרייכן אָפֿט מאָל העכערע פּאָזיציעס אין אָרגאַניזאַציעס, ווײַל זיי זענען מער צוגעפּאַסט צו אויסנוצן די דאָזיקע סטרוקטורן. דאָס איבערלעבן פֿון די "גוטע" שטייט אַנטקעגן דער דאָזיקער דינאַמיק.

ג. סיכום: דער אייביקער קאַמף פֿונעם מאָראַל​

פֿון אַ וויסנשאַפֿטלעכן קוקווינקל, איז דער סתירה צווישן דער ריינקייט (דער גרופּן־נויט פֿאַר קאָאָפּעראַציע) און דער שחיתות (דער פּערזענלעכער נויט פֿאַר כּוח) אַ שטענדיקער קאַמף.

• די שחיתות און כּוחנות שטעלן פֿאָר די איינגעוואָרצלטע אכזריות אין אונדז פֿון דער עוואָלוציע פֿונעם פּרט.
• די ריינקייט און די דערהויבנקייט שטעלן פֿאָר די דערגרייכטע עוואָלוציאָנערע שיינקייט פֿון דער גרופּע, וואָס איז נויטיק פֿאַר אונדזער איבערלעבונג ווי אַ מין.

די מאָראַלישע סיסטעמען (רעליגיע, געזעץ) פֿאַרזיכערן נישט צו בטל מאַכן די פּערזענלעכע אכזריות, נאָר צו צושטעלן אַ ראַם און כללים וואָס שטראָפֿן די רמאיִשע און באַלוינען די וואָס אינוועסטירן אין קאָאָפּעראַציע, און דערמיט שטופּן זיי דעם מענטשלעכן מין צו דער ריינקייט. די פֿאַקט אַז דער קאַמף גייט אָן ווײַזט ווי טיף און איינגעבויגן איז דער אכזריותדיקער אימפּעט אין אונדזער מין.

 

[מרחשון]

אקארשט געליינט פון מיכאל אברהם וואו ער טענה'ט אז עוואלוציע איז בעצם א לאגישע נויטווענדיגקייט, פונקט ווי סיי וועלכע לאגישע ראציאנאלע פאקט וואס מוז זיין אמת.
דאס אז דער Fittest איז דער וואס לעבט איבער אין א וועלט פון מיוטעישנס, איז עפעס וואס מוז בעל כרחך זיין אמת, וויבאלד עס ליגט אין די דעפענישן פון פיטטעסט. אויב עפעס האט נישט סורווייווט, איז עס נישט געווען פיט.
סייענס קען בלויז קלעימען אזא זאך ווי "א בעל חי מיט פליגלען איז מער פיט ווי א בעל חי אן פליגלען," אבער דער עצם געדאנק פון עוואלוציע באלאנגט בכלל נישט צום פעלד פון סייענס נאר פון לאגיק.

כ'בין נישט זיכער צי עס איז טאקע אזא חידוש ווי ער מאכט עס, אבער פאר מיר איז עס געווען אן אינטערעסאנטע געדאנק.

 

[ריבי]

אקארשט געליינט פון מיכאל אברהם וואו ער טענה'ט אז עוואלוציע איז בעצם א לאגישע נויטווענדיגקייט, פונקט ווי סיי וועלכע לאגישע ראציאנאלע פאקט וואס מוז זיין אמת.
דאס אז דער Fittest איז דער וואס לעבט איבער אין א וועלט פון מיוטעישנס, איז עפעס וואס מוז בעל כרחך זיין אמת, וויבאלד עס ליגט אין די דעפענישן פון פיטטעסט. אויב עפעס האט נישט סורווייווט, איז עס נישט געווען פיט.
סייענס קען בלויז קלעימען אזא זאך ווי "א בעל חי מיט פליגלען איז מער פיט ווי א בעל חי אן פליגלען," אבער דער עצם געדאנק פון עוואלוציע באלאנגט בכלל נישט צום פעלד פון סייענס נאר פון לאגיק.

כ'בין נישט זיכער צי עס איז טאקע אזא חידוש ווי ער מאכט עס, אבער פאר מיר איז עס געווען אן אינטערעסאנטע געדאנק.

Click to shrink...

בפשטות איז די רול פון סורווייוועל אף דע פיטעסט
נישט שנויה במחלוקת , עס איז מסתבר אזוי , עס איז דאך דא די מימרא -סברא הוא למה לי קרא -צו מען קען די סברא אפלייען, צו די סדר הבריאה דאס איז מחודש,און מען קען אלץ דן זיין אויף א וואס א ברייטען פארנעם איז דאס די סדר הבריאה. וד״ל

 

[blender]

אקארשט געליינט פון מיכאל אברהם וואו ער טענה'ט אז עוואלוציע איז בעצם א לאגישע נויטווענדיגקייט, פונקט ווי סיי וועלכע לאגישע ראציאנאלע פאקט וואס מוז זיין אמת.
דאס אז דער Fittest איז דער וואס לעבט איבער אין א וועלט פון מיוטעישנס, איז עפעס וואס מוז בעל כרחך זיין אמת, וויבאלד עס ליגט אין די דעפענישן פון פיטטעסט. אויב עפעס האט נישט סורווייווט, איז עס נישט געווען פיט.
סייענס קען בלויז קלעימען אזא זאך ווי "א בעל חי מיט פליגלען איז מער פיט ווי א בעל חי אן פליגלען," אבער דער עצם געדאנק פון עוואלוציע באלאנגט בכלל נישט צום פעלד פון סייענס נאר פון לאגיק.

כ'בין נישט זיכער צי עס איז טאקע אזא חידוש ווי ער מאכט עס, אבער פאר מיר איז עס געווען אן אינטערעסאנטע געדאנק.

Click to shrink...

די געדאנק איז נישט זיינס, עס איז פארגעשלאגן געווארן דורך די פיליזאף "קארל פאפער" אין זיין בוך "Unended Quest" אין 1976.

גראדע האט ער שפעטער צוריקגעצויגן פון די געדאנק, וויבאלד ער האט געהאלטן אז וויבאלד די טעאריע מאכט פאלסעפייעבל קלעימס און פרעדיקציעס וואס מען קען טעסטן שפעטער, קען עס יא ווערן אנגערופן "סייענס".

I mention this problem because I too belong among the culprits. Influenced by what these authorities say, I have in the past described the theory as 'almost tautological'... I have changed my mind about the testability and logical status of the theory of natural selection; and I am glad to have an opportunity to make a recantation

Click to shrink...

 

[מרחשון]

די געדאנק איז נישט זיינס, עס איז פארגעשלאגן געווארן דורך די פיליזאף "קארל פאפער" אין זיין בוך "Unended Quest" אין 1976.

גראדע האט ער שפעטער צוריקגעצויגן פון די געדאנק, וויבאלד ער האט געהאלטן אז וויבאלד די טעאריע מאכט פאלסעפייעבל קלעימס און פרעדיקציעס וואס מען קען טעסטן שפעטער, קען עס יא ווערן אנגערופן "סייענס".

Click to shrink...

מיכאל אברהם פארענטפערט דאס.
ער מאכט א משל פון אריטמאטיקס, וואו מען קען אויך מאכן פרעדיקשנס וואס קענען פאלסיפייען די טעאריע.
נעם צוויי מאראנצן און לייג עס אריין אין א זעקל, דאן נעם דריי מאראנצן און לייג עס אריין אין א זעקל, און דערנאך צייל אפ צי עס זענען טאקע דא דארט פינף עפל.
אויב טרעפט מען דארט אכט עפל, איז די טעאריע פאלסיפייד.

אבער פארשטייט זיך אז קיינער וועט אזוי נישט זאגן אין אזא (הייפאטעטיקעל) פאל.
מען וועט ענדערש אננעמען די ווייטסטע מעגליכקייט, ווי אז עס זענען שוין געווען מאראנצן אינעם זעקל, אדער אפילו אז עס איז אן אילוזיע, אבי נישט צו דארפן אויפגעבן אויף די געזעצן פון אריטמאטיקס.

ער טענה'ט אז דאס זעלבע איז מיט עוואלוציע.

 

[blender]

ער מאכט א משל פון אריטמאטיקס, וואו מען קען אויך מאכן פרעדיקשנס וואס קענען פאלסיפייען די טעאריע.
נעם צוויי מאראנצן און לייג עס אריין אין א זעקל, דאן נעם דריי מאראנצן און לייג עס אריין אין א זעקל, און דערנאך צייל אפ צי עס זענען טאקע דא דארט פינף עפל.
אויב טרעפט מען דארט אכט עפל, איז די טעאריע פאלסיפייד.

Click to shrink...

פאפער האט אבער געטענ'עט אז דאס איז נישט קיין אפפרעג אז צוויי פלאס דריי איז פינעף, עס איז אן אפפרעג אז צוויי מאראנצן פלאס דריי מאראנצן, אין א זאק, אין א ספעציפישע ענווייערמענט (אדער ווי עס איז שוין געווען מאראנצן אין די זאק, אדער אן ענווייערמענט ווי עס איז דא אילוזיעס) קומט אויס פינף. אבער פשוט די נומער צוויי פלאס די נומער דריי קען נאך אלץ אויסקימען פינף...

גראדע האלט איך נישט אזוי...

 

[blender]

גראדע איז די געדאנק פון די מאראנצן אויך נישט זיינס... עס קומט פון Michael Ruse

 

[מרחשון]

פארשטייט זיך.
דאס איז דאך וואס מיכאל אברהם מיינט ארויסצוברענגען.
אריטמאטיקס קען נישט געשטעלט ווערן צו א טעסט, ווייל עס איז א לאגישע נויטווענדיגקייט איבער וועמען מיר קענען נישט טראכטן אנדערש.
דו זאגסט אבער אז עוואלוציע קען יא געשטעלט ווער צו א טעסט. וויאזוי?

 

[blender]

דו זאגסט אבער אז עוואלוציע קען יא געשטעלט ווער צו א טעסט. וויאזוי?

Click to shrink...

איך האלט נישט אז עוועלוציע קען ווערן טעסטעד.

גראדע האלט איך נישט אזוי...

Click to shrink...

וואס מען קען יא טעסטן איז ספעציפישע קלעימס אינערהאלב עוואלוציע (טרעפן געוויסע פאסילס אין געוויסע לאקאציעס, טרעפן ענדליכקייטן אין די.ען.עי. ציווישן געוויסע בעלי חיים וואס זענען אויבנאויף גארנישט ענדליך איינס צום צווייטן אא''וו), נישט די הויפט-פרינציפ פון "סורווייוועל אוו די פיטעסט" אליין, וואס בלייבט א טאטאלאגיע.

 

[דאקטאר-ראבינער]

איך מיין איך האב שוין געברענגט דעם משל פונעם באטל קאוקע קאולע.
מען ווייסט פאר א פאקט אז קאוקע קאולע ווערט געמאכט מיט א פרעשור פון 80 פער סקווער אינטש.
מען קומט צו אן אפענע באטל. מען טרעפט מינימאלע שפורן, מען זעט אז די געז גייט ארויס אויף א ראטע פון א מיליאנסטל סקווער אינטש פער מינוט.
מיינט דאס אז קאוקע קאולע איז אכציג מיליאן יאר? אדער אז עס איז לכתחלה נישט 80 פער סקווער אינטש? אדער מיינט דאס אז ווילאנג מען אבזעוורירט נישט עפעס מהחל ועד כלה האט מען נישט קיין אנונג?