דעי גאנצע שמועס דא, ווי ס'גייט אזוי אין לעבן פאר געוויסע מענטשן, וויאזוי אנדערע פירן זיך יא אדער נישט אויף, דערמאנט מיר אן אינטרעסאנטע מעשה וואס כ'האב בייגעלעבט ערב ראש השנה.
אסך פון די מלמדים אין מיין קהילה האבן זיך געגרייט צו פארן קיין אומאן אויף ראש השנה, און די שמחה ביי זיי איז געווען גרויס.
שטייט דארט אין זייט נעבן גרויסן באס, איין פרומער מלמד, וועלכער האט זעהט אויס געפלאצט פון קנאה, צו זעהן יעדן פאקן פעק און פארן בשעת ער בלייבט נעבעך איבער און קען נישט אנטייל נעמען אין דעם אדווענטשער! הייבט ער אן שרייען און מוחה זיין: ס'איז עכטע עבודה זרה! ס'איז עבודה זרה!
אונז ווילען טאקע קרעמל זאל בלייבן און איבערנעמען די וועלט מיט אן שטורעם. מיר ווילען אז די הייסטע נושאים אויפן טיש זאלען ווערען דיסקוסירט דא. אבער אויף צו סעטן די רעקארד סטריט פאר א ריעליטע טשעק אן רעטאריק און קעמענטערי, בינך נייגעריג צו סיי ווער קען ענטפערן יא/ניין און בלויז יא/ניין אויף דו פאלגענדע שאלות:
צו האט דאנאלד טראמפ א רעכט צו פרייהייט, און א רעכט צו עקספרעסן זיין פרייהייט און קאמפיינען ברבים וועגען זיין פרייהייט, אפילו ער איז קאנוויקטעד אויף קריים ?
צו האבן דו רבנים אין אמעריקא געהאט א רעכט צו פרייהייט, און א רעכט צו מארשירן אין 1944 לטובת זייער ברודער וואס זענען פרעמדע בירגער אבער ווילן זיך ראטעווען קיין אמעריקא?
צו האבן ציווילע אמעריקאנער בירגער א רעכט צו פרייהייט, און א רעכט צו אויסדריקן זייער קאנסטיטוציאנאלע פרייהייט ברבים אויף סאשאל מידיא, עדיטאריעלס אין דער איד, אדער דורך מארקעטינג פריינטליכער וועג ?
די נושא פון לגב"ט איז א ציווילע פרינספול פון מענטשן רעכט עס הסוף. די זעלבע רעכט פארוואס קובע זיין עלעקשאנס אויף ראש השנה ווערט געפסלט ווייל עפעס א ציווילער גרופ זיצט אין שול מיטן טלית איבערגעדעקט, ווייל זיי זענען בארעכטיגט צו עקספרעסן זייער פרייהייט.
הרבה קולמסין נשתברו אויף דעם פרשה, אבער באופן יא/ניין איז רעכט א רעכט מיסודו, דאס אינקלוד אויסדרוק פון פרייהייט. אז מ'האט געענפערט יא/ניין אויף די אויבערשטע קשיות וועט די יא ניין פונקט אזוי אפלייען צו לגבט.
אז איינער קען דאס נישט אראפשלינגען עד הסוף איז דאס נישט מצד מאראלס מיט רעכטן, ס'איז פשוטע זענעפאביע אדער קאווארדיש צום בעסטן. מיר קענען האבן און וועלען האבן אלע מיני דיסקאשענס דערוועגן, אבער די טריקענע פאקטן איז יא אדער ניין. און די ענטפער איז אז זיי האבן אלע רעכטן און פרייהייט אפילו זיך אויף טוהן רבים, ווי ווער נישט. אז איינער קען דאס נישט אראפשלינגן פונקט ווי ביי אנדערע גרופע אין דער וועלט, איז ער אין דינייעל.
די פלא איז אז ס'איז אפילו א נושא בכלל. ווען ישיבת חובבי תורה האט זיך ארויסגעשטעלט לטובת נשים און געשטיצט נשים אלס רבנות האבן נישט צופיל פון אונז געהאט טענות. ווען הרב אבי ווייס האט געטשעלענדזשד די רבנות, נישט קיין חילוק צו ער איז גערעכט, האמיר אונז פיין הנאה. אדרבה, ווען רבנים ווי אונזער הרב ישכר כץ שלעפט אונז ארויס פון אלטע אייראפעאישע אימפארטירטע צוקוועטשטקייט אפאלאדירט מען עם.
ס'איז צייט אויף צו הערן "מורא" האבן פון זאכן וואס זענען פרעמד. אלס איז יא/ניין. אויב טיעף און טייער וויל מיר אונז פרייהייט, פארוואס איז בכלל א שאלה ביי לגבט?
מיר וואלטן געדארפט זיין די ערשטע דאס צו שטיצן.
Powerful
איך מיין די סוד ליגט אין דעם וואס א הונגעריגער ארימאן קען מען נישט בעטן אוועקצוגעבן זיין לעצטע ברעקל ברויט פאר א צווייטן און ס'דא צווישן אונז וואס זענען נאך אזוי איינגעצוימט און נאכנישט געטראפן עצות וויאזוי זיך פארגרינגערן דאס לעבן ממילא שטעכט עס אפשר אויס די אויגן פאר זיי
דערמאנט מיר א מעשה וואס איז געשעהן טאקע ערב ראש השנה ביי אונז אין חדר. די מלמדים האבן עקסייטעד געשמועסט וועגן פארן אויף אומאן און אין מלמדים צומער האט געהערשט ששון ושמחה. קוק איך זיך ארום און זעה איין מלמד וואס איז ממש רויט פאר כעס. "עבודה זרה!'' שרייט ער און ער קען זיך נישט בארוהיגן. וואס אהרט עס דיר וואס זיי טוען? פרעג איך אים, מ'קען לעבן און לאזן לעבן, קוק אויף מיר: איך פאר נישט אויף אומאן אבער איך פריי זיך צו זעהן אידן בשמחה
זאגט ער מיר: דו האסטעך דיין אייגענע געטשקע (און ער רופט אן די רבי צו וועמען איך פאר פון צייט צו צייט. זאג איך אים: ר' איד, אויב האבן א געטשקע איז וואס מאכט די חילוק צווישן דיר נישט אויסהאלטן פון יסורי הנפש ווען זיי רעדן וועגן אומאן און מיר הנאה האבן אייגנטליך - דעמאלס בעט איך דיר ברחמים: נעם דיר א געטשקע! צו וועלכע רבי'ן גייסטו? איך זאג דיר דו מוזט האבן א געטשקע, ווייל קוק וויאזוי דו זעהסט אויס, מ'קען מיינען דו גייסט כאפן א נערוון בראך השם ישמרנו
ער האט אוודאי נישט ליב געהאט הערן דאס, און צוריקגעווארפן: וואס?... וואס! וואס האקסטו אין קאפ
אבער איך האב מיר געהאלטן ביי מיינס און אים געבעטן ברחמים: איך זאג דיר ס'לוינט זיך דיר צו גיין נעמען א געטשקע
צו מיין געוואלדיגע איבעראשונג קומט ער צו מיר צו נאך שבת אין חדר און באדאנקט מיר הערצליך: שכח האסט מיר ארויסגעהאלפן!
און איך פרעג אים: וואס? ביזט געגאנגען צו דיין רבי'ן
זאגט ער גראדע נישט, אבער איך האב געהאט א קשר מיט א געוויסע אדם גדול און מיט די יארן האב איך פארלוירן קאנטאקט
נאכדעם וואס דו האסט מיר אריינגעגעבן די געדאנק האב איך גענומען די מיה צו טרעפן זיין נאמבער און אים קלינגען און געהאט א לענגערע שמועס מיט אים און ס'געווען א מחי' - איך פיל זיך ווי אן אנדערע מענטש!
