פארוואס מוז זיין אז דער אייבערשטער קען נאר טוען גוטס?

קהל׳ס נער

אלטגעזעסענער קרעמלער
וועטעראן
זיך איינגעשריבן
אפר. 15, 2024
מעסעדזשעס
719
רעאקציע ראטע
3,361
אין רעליגיע איז דא צוויי שטארקע טאלקינג פוינטס,
1. גאט איז אלמעכטיג
2. גאט איז בלויז גוטס

דאס ברענגט אבער פראבלעמען ווייל למעשה זעהט מען יא שלעכט, און דאס ברענגט אז די צווי טאלקינג פוינטס קען נישט זיין אמת ביינאזאם, דהיינו, אדער איז גאט נישט אלמעכטיג אדער איז ער נישט ״בלויז גוט״.

ס׳דא צוויי וועגן וויאזוי מען קען זיך ארויס דרייען פון דעם פראבלעם.
1. די פעזענט די ווייסט נישט וואס מיינט גוט, בלויז א גאט ווייסט וואס מיינט גוט. (בקיצור מען טוישט די מיינונג פון גוט און אזוי קען גאט ווייטער זיין א שלעכטער בשעת מען קלעימט אז ער איז גוט.)
2. אז גאט האט זיך מצמצם געוועהן כדי ס׳זאל זיין א בחירה (איבערזעצונג אין אידיש: אז גאט איז נישט קיין כל יכול.)

די פראבלעים מיט ביידע תירוצים איז אז סתם געדרייט די אייער ווי א פאליטיקאנט, און ס׳נעמט דיך אויף א רייד ווי נאר א דייאגנאזירטער געזלייטער קען.

איז פארוואס לייגט מען זיך אריין לכתחילה אין א פראבלעים, פארוואס מוז זיין אז גאט איז ״בלויז גוטס״, פארוואס איז ״בלויז גוטס״ א קוואליפיקאציע וואס איז ריקווייערד פאר גאט-שטאטוס?

די צינישע ענטפער איז, אז אויב מוז מען זאגן אז גאט איז א שלעכטער, דאן קען מען שוין נישט טענה׳ן אז מאראל קומט פון גאט.


אבער איז דא עפעס א נערמאלע סיבה פארוואס מען איז סטאק מוטן, גאט איז בלויז גוט?
 
לעצט רעדאגירט:
איך האב פון צייט צו צייט אזא מחשבה'לע. אויב איז עס עפעס מער ווי מיינע השגות און שכל קען פארשטיין דאן איז א שאד איך זאל זיך בכלל ספראווען מיט אזעלכע ספיקות. ווארום, איך ווייס דאך גארנישט. אבער אויב קען מיין שכל יא רילעיטן פרוביר איך זיך אריינצולייגן אין די באשעפער'ס פלאץ. ווען איך וואלט געהאט זיין פאזיציע וויאזוי וואלט איך זיך אויפגעפירט. איבעריג צו זאגן, איך וואלט בכלל נישט געגעבן קיין רוק פאר סיי וועלכע דרגה פון רחמים. נו, אויב אזוי איז דאך אלעס א באנוס.....
 
אין גאר קורצן, ס׳קומט פון דעם אז איינמאל מ׳ווייזט שוין אויף א מוכרח המציאות, באדייט דאס א פּערפעקט בּיאינג המושלם. והשתא דאתית להכי מוז זיין אז דאס איז כולו טוב, זייענדיג אז בלא זה איז דאס נישט פּערפעקט און באדייט א חסרון, וועלכע איז קעגן דעם געדאנק פון מוכרח המציאות.
 
איז אזוי, ביי מיר אזויווי כ'בין נישט קיין פיליזאף, ווען גאט גיבט מיר גוטס בין איך גאר עקסיידעט, אזוי ווייט אז כ'פארשטיי גארנישט א צווייטן ווי מ'קען בכלל טראכטן אז גאט קען האבן א שלעכטן ביינדל צו זיך. אבער ווען ער פראסקעט דאן קוק איך עם אן ווי ער וויל מיך סקרוען און שלעכטס טוהן און פארמאגט א שלעטכע זייט צו זיך. וואס זאל איך ענק זאגן, דברה תורה כלשון בני אדם.
 
  • לייק
רעאקציעס: Tesla
אין גאר קורצן, ס׳קומט פון דעם אז איינמאל מ׳ווייזט שוין אויף א מוכרח המציאות, באדייט דאס א פּערפעקט בּיאינג המושלם. והשתא דאתית להכי מוז זיין אז דאס איז כולו טוב, זייענדיג אז בלא זה איז דאס נישט פּערפעקט און באדייט א חסרון, וועלכע איז קעגן דעם געדאנק פון מוכרח המציאות.
איך פארשטיי אז פערפעקט ביאינג המושלם איז מוכיח אויף מוכרח המציאות, אבער פארוואס איז מוכרח המציאות מוכיח אויף פערפעקט ביאינג המושלם?
 
איך טראכט נאר, אויב מיט א גוטער גאט טוען מענטשן אזויפיל רשעות אין זיין נאמען וויאזוי וואלט מיר אויסגעקוקט מיט א שלעכטער גאט?
 
איך פארשטיי אז פערפעקט ביאינג המושלם איז מוכיח אויף מוכרח המציאות, אבער פארוואס איז מוכרח המציאות מוכיח אויף פערפעקט ביאינג המושלם?
״מוכרח/מחוייב המציאות״ באדייט אז עס איז נישטא אין דעם קיין חסרון. ווארום אויב יא, מאכט אט די חסרון אז אט די מציאות איז קאנטינדזשענט אויף עפעס א קאנדישאן (ואפילו אין אַן אבּסטראקט סענס) - והיינו אז די חסרון שטערט אין די זין אז די מציאות זאל נאר קענען זיין מצוי אין א קאנטינדזשענט סענס. לדוגמא, אין אונזער פאל באדייט דאס, אז די השלמה פון מאראליש, וואס אונז נעמען דאך אָן אז ״מאראליש״ איז א השלמה און פּערפעקשאן, זאל פעהלן און נישט זיין מושלם כדי די מציאות זאל זיין; אויב איז די מושג פון מאראל מושלם לגמרי, וואלט דאך די מציאות פונעם בּיאינג נישט געקענט זיין - ער איז דאך נישט דוקא אזוי. אין אנדערע ווערטער, ס׳דא עפעס מחוצה לו, מאראל, וואס קען זיין מער מושלם ווי אין אים (אין דעם) און ער ווערט געשאצט לפי זה - מ׳קען זיך דאך מצייר זיין איינער וואס איז ״נאך מער״ פּערפעקט ווי דער בּיאינג. (כמובן אז פעהלן א חסרון איז נישט קיין חסרון; פארקערט, עס איז א דאָבּל-נעגעישאן.) און דאן איז דאך, ביי דעפינישאן, דער בּיאינג אפשרי און נישט מוכרח.

כמובן, אז מ׳קען זיך דינגען אויף די גאנצע הוכחה/ות אז ס׳איז בכלל דא א ״מוכרח המציאות״ (ואפילו אויב יא, אז דאס איז פשוט די ״מציאות״ גופא שלפנינו). מ׳רעדט דאך דא אויב נעמט מען שוין יא אָן מעיקרא די געדאנק, דאן פאַלויט אז עס איז לגמרי מושלם.

אין קורצן, עס האט די ענליכע פראבלעם פארוואס א מוכרח המציאות קען נישט זיין קיין מוגשם, זייענדיג אז דאס איז א לימיטעישאן. און ענליך איז ער פונקט אזוי געצוימט און לימיטעד אויב נעמט מען אָן אז ס׳פעהלט אין מאראל. און א לימיט איז, ביי דעפינישאן, א סתירה צום געדאנק פון ״מחוייב/מוכרח המציאות״.

אין אנדערע ווערטער, די אַמניבּענעוואלענס פון ג-ט קומט אפיר מער מכח א פילאזאפישע אפטייטש בהמושג של ״ג-ט״, ווי איידער מכח דאקטרין ומה שמשמע מהכתובים.
 
לעצט רעדאגירט:
די קלעים אז גאט איז א גוטער האבן די קריסטן אויסגעטראפן פשוט פאר PR פארפוסעס צו פראמואטן זייער רעליגיע, איינמאל דער עולם האט זיך ארויפגעכאפט אויפ'ן וואגן איז מען שוין געבליבן שטעקן דערמיט, זיי קענען דאך נישט קומען יעצט אויסשרייען קאלארוואר.
 
די קלעים אז גאט איז א גוטער האבן די קריסטן אויסגעטראפן פשוט פאר PR פארפוסעס צו פראמואטן זייער רעליגיע, איינמאל דער עולם האט זיך ארויפגעכאפט אויפ'ן וואגן איז מען שוין געבליבן שטעקן דערמיט, זיי קענען דאך נישט קומען יעצט אויסשרייען קאלארוואר.

וואס וועסטו טון מיט ואהבת את ה' אלוקך, ולדבקה בו, ועוד ועוד, אויב גאט איז נישט חלילה א גוטער?
 
ואהבת את השם זאגט מען צוויי מאל א טאג און מ'שרייבט עס אריין אין די תפילין, ולדבקה בו ליינט מען אין פרשת עקב איין מאל א יאר, וואס איז די ועוד ועוד?

(ביזט א איד בכלל אז דו דארפסט פרעגן?)
 
לעצט רעדאגירט:
טעאדאסי (theodicy), די פענסי נאמען פיליזאפען נוצען פאר די שאלה וואס די פרעגסט, מפני מה צדיק ורע לו, איז א שאלה וואס האט געפלאגט כלל ישראל מיום היוולדו, מאז היותנו לעם. כתוצאה זענען מיר במשך די יארן אויפגעקומען מיט מערערע תירוצים. אויב ס'איז איינעם אינטרעסאנט, איך האב צוזאמגעשטעלט א קורצע רשימה מיט אלע ערליי תירוצים וואס איך האב געטראפן. דא איז א לינק: https://docs.google.com/document/d/1C19tYAa4KYyEvenzdcLy3JUV5mENC7Tlcv_hH7TUk8k/edit?usp=drive_link

פערזענליך געפעלט מיר דאס מערסטע די "תירוץ" פון חז"ל אין חגיגה ד ע"ב: "יש נספה בלא משפט," ס'קען זיך אז א מענטש זאל ליידען אדער שטארבן סתם אזוי, אן קיין שום סיבה. (די גמרא ברענגט א געוואלדיגע מעשה אלס א ראיה. ס'איז כדאי צו זען אינעווייניג.)
 
טעאדאסי (theodicy), די פענסי נאמען פיליזאפען נוצען פאר די שאלה וואס די פרעגסט, מפני מה צדיק ורע לו, איז א שאלה וואס האט געפלאגט כלל ישראל מיום היוולדו, מאז היותנו לעם. כתוצאה זענען מיר במשך די יארן אויפגעקומען מיט מערערע תירוצים. אויב ס'איז איינעם אינטרעסאנט, איך האב צוזאמגעשטעלט א קורצע רשימה מיט אלע ערליי תירוצים וואס איך האב געטראפן. דא איז א לינק: Theodicy Survey

פערזענליך געפעלט מיר דאס מערסטע די "תירוץ" פון חז"ל אין חגיגה ד ע"ב: "יש נספה בלא משפט," ס'קען זיך אז א מענטש זאל ליידען אדער שטארבן סתם אזוי, אן קיין שום סיבה. (די גמרא ברענגט א געוואלדיגע מעשה אלס א ראיה. ס'איז כדאי צו זען אינעווייניג.)

לכאורה איז אזוי אויך משמע למסקנות הגמרא אין שבת דף נ"ה: די גמרא ברענגט אז רב אמי נעמט אן, "אין מיתה בלא חטא ואין יסורין בלא עון" די גמרא איז דַן אהין און צוריק עיי"ש. צום סוף פירט די גמרא אויס, ש"מ יש מיתה בלא חטא ויש יסורין בלא עון ותיובתא דרב אמי תיובתא.
 
ריכטיג, לפי די גמרא שבת איז נאר דא איין תירוץ מיתה=חטא, יסורים=עוון. אבער בחדא מחתא ווייסן מיר אז די גמרא אין אנדערע פלעצער גיט אנדערע תירוצים: יסורין של אהבה, שתוק כך עלה במחשבה, יש נספה בלא משפט.

על כן, לענ"ד, אין מנוס פון עקצעפטירן ר' דוד הרטמן ז"ל זאגונג: אונזער טראדיציע האט נישט "א" טיעלאגיע, אונז האמער מערערע טיעלאגיעס, און והחיות רצוא ושוב, מיר אדאפטירען א טיעלאגיע לפי המקום והזמן.

https://en.wikipedia.org/wiki/David_Hartman_(rabbi)
 
ריכטיג, לפי די גמרא שבת איז נאר דא איין תירוץ מיתה=חטא, יסורים=עוון. אבער בחדא מחתא ווייסן מיר אז די גמרא אין אנדערע פלעצער גיט אנדערע תירוצים: יסורין של אהבה, שתוק כך עלה במחשבה, יש נספה בלא משפט.

על כן, לענ"ד, אין מנוס פון עקצעפטירן ר' דוד הרטמן ז"ל זאגונג: אונזער טראדיציע האט נישט "א" טיעלאגיע, אונז האמער מערערע טיעלאגיעס, און והחיות רצוא ושוב, מיר אדאפטירען א טיעלאגיע לפי המקום והזמן.

https://en.wikipedia.org/wiki/David_Hartman_(rabbi)
אדער ווי די גמ' אין ברכות די דריי מהלכים אויף די קשיא וואס משה רבינו האט געפרעגט פארוואס צדיק ורע לו און רשע וטוב לו? רבי יוחנן, רבי מאיר און רבא, דאס וואס איר זאגט דא, קען אויך שטימען מיט רבי מאיר'ס שיטה פון וחנותי את אשר אחון ורחמתי את אשר ארחם, ווי איינער זאגט "אזוי וויל איך און פערטיג"
 
אויסדריקליך—לפי איין פשט פון די סוף פון די מימרא ״אע״פ שאינו הגון וכדאי.״

ס׳איז א מחלוקת ביי די מפרשים, ווער איז די סאביעקט פון אינו הגון, דער מענטש וואס דער רבש״ע איז חונן—הקב״ה טוט צומאל גוטס אפילו פאר איינעם וואס עס קומט נישט. אדער איז אינו הגון די מידה פון חנינה. הקב״ה איז צומאל חונן מענטשען סתם ככה, אפילו אזא קאפריז מאכט נישט קיין סענס, ס׳איז אינו הגון. ווייל הקב״ה, ווי די האסט געשריבן זאגט ״אזוי וויל איך און פערטיג.״
 
ריכטיג, לפי די גמרא שבת איז נאר דא איין תירוץ מיתה=חטא, יסורים=עוון. אבער בחדא מחתא ווייסן מיר אז די גמרא אין אנדערע פלעצער גיט אנדערע תירוצים: יסורין של אהבה, שתוק כך עלה במחשבה, יש נספה בלא משפט.

על כן, לענ"ד, אין מנוס פון עקצעפטירן ר' דוד הרטמן ז"ל זאגונג: אונזער טראדיציע האט נישט "א" טיעלאגיע, אונז האמער מערערע טיעלאגיעס, און והחיות רצוא ושוב, מיר אדאפטירען א טיעלאגיע לפי המקום והזמן.

https://en.wikipedia.org/wiki/David_Hartman_(rabbi)

אבער פון די פשטות פסוקי התורה, אנגעהויבן פון אדם, קין והבל, מבול, סדום, מצרים אא"וו און אוודאי אין נ"ך איז די מעסעדש אז עס גייט יא האנט ביי האנט.

עכ"פ פון די תורה זעהט מען אז א מענטש זאל מפשפש און אויפזוכן אין זיינע במעשיו אויב מ'זעהט אז יסורים באין עליו.

אזוי ווי מען האט טאקע דא ערווענט זאגט די גמרא אין ברכות אויב מ'האט גארנישט געפונען (אויך נישט ביטול תורה) איז עס יסורים של אהבה וואס לויט רש"י מיינט עס; הקב"ה מייסרו בעוה"ז "בלא שום עון" כדי להרבות שכרו בעולם הבא יותר מכדי זכיותיו.
 
מצד שני, אפילו אין די תורה גופא איז דא מער ווי איין הסבר. בנוסף צו שכר ועונש איז דא פוקד עוון אבות על בנים, מענטשען ליידען וועגען די עבירות פון זייער פארגייערס. (איך ווייס אז חז״ל זענען מפרש אז דאס איז נאר באוחזין מעשי אבותיהם, אבער דאס איז נישט פשוטו של מקרא.) דאן איז דא די מושג פון עיר הנידחת ווי דער מיעוט ליידט פאר די זינד פונעם רוב. וכו׳ וכו׳
 
מ'קען אויך צולייגן די פסוק אבות אכלו בוסר ושיני בנים תקהינה.

אינטערעסאנט אז יחזקאל איז זייער אויפגערעגט אויף דעם שפריכווארט און ער זאגט אז ס'נישט ריכטיג נאר "ונפש החוטאת היא תמות", ירמיה איז אבער יא מסכים צו דעם נאר ער זאגט אז לעתיד לבוא גייט זיך עס טוישן "הנה ימים באים... לא יאמרו עוד אבות אכלו בוסר ושני בנים תקהינה, כי אם איש בעונו ימות האוכל בוסר תקהינה שניו", משמע אז ביז דאן ארבעט עס יא אזוי.
 
לעצט רעדאגירט:
די קלעים אז גאט איז א גוטער האבן די קריסטן אויסגעטראפן פשוט פאר PR פארפוסעס צו פראמואטן זייער רעליגיע, איינמאל דער עולם האט זיך ארויפגעכאפט אויפ'ן וואגן איז מען שוין געבליבן שטעקן דערמיט, זיי קענען דאך נישט קומען יעצט אויסשרייען קאלארוואר.
צדיק ה' בכל דרכיו וחסיד בכל מעשיו, שטייט שוין אפאר יאר איידער די קריסטן האבן אפירגעקומען.
 
Back
Top