קענען מענטשן ווערן בעסער?
אינעם הארץ פון די דעבאטע צווישן קאפיטאליזם און קאמוניזם ליגט א מחלוקת איבער א פונדאמענטאלע הנחה. די פונדאמענטאלע שאלה איז צו מענטשן זענען באמת גוט און קענען ווערן בעסער קאלעקטיוולי, אדער איז עס וואס עס איז און מ'דארף זיין רעאליסטיש און פראקטיש צו אנקוקן מענטשהייט פאר וואס עס איז.
די קאמוניסטישע אנשויאונג קומט אייביג מיטן הנחה אז דאס לעבן און ציוויליזאציע איז נישט קיין זערא-סאם געים, דהיינו, ווען איך געב עפעס אויף פון מיר פאר די טובה פון א צווייטן אדער פאר די טובה פונעם כלל גייט עס אייביג מיר מאכן בעסער אין די לאנג-ראן. וואו עס איז שטארק נוגע איז לגבי עקאנאמיקס, וואו קאמוניזם לויטערט אז יעדער יחיד זאל אויפגעבן זיינע עסערטס צום רבים – וואס איז נארמאל רעפרעזענטירט דורך א צענטראליזירטן רעגירונג – און אין די לאנג ראן וועט יעדער ארויסקומען מער צופרידן, ווייל יעדער וועט ווייטער טון וואס זיי ווילן און אריינלייגן די עפארט דארט וואו זיי זענען passionate, צום זעלבן צייט וועט יעדער האבן זיינע וויכטיגע באדערפענישן געדעקט דורכן ציבור, און אזוי וועט יעדער הנאה האבן
[1].
קאפיטאליזם שרייט, מיט רעכט און מיט עקספיריענס, קודם, אז א צענטראליזירטן רעגירונג איז אייביג זייער א שלעכטע געדאנק, ווייל די מענטשן מיט מאכט וועלן אייביג זוכן צו באקומען מער מאכט (הומען נאטור) און דאס גייט עווענטואל פירן צו ערגערע קאנצערווענצן פאר יעדעם אונטער זייער שליטה. און צווייטנס, אז עס איז אומרעאליסטיש די גאנצע חלום פון דאס אז מענטשן קענען באקומען וואס זיי דארפן אבער זאלן נאך אלץ זיין מאטיווירט פונקט ווי פריער צו ארבייטן שווער – אפי' ווען אנדערע גייען עקספלויטן דעם סיסטעם און נישט ארבייטן אויף זייער חשבון..
קאפיטאליזם לויטערט אז דאס בעסטע אויסגאנג פאר יעדעם איז ווען קיינער אינטעווינירט נישט אין די מארקעטס, מ'לאזט מענטשן זיך פייטן און פראבירן אנצוקומען אויבן פונעם לייטער דורכן שוויצן און דורכן צושטעלן פאר אנדערע מענטשן עכטע ווערד. ס'איז א זערא-סאם געים, ווייל מאכט איז געצוימט און 'די בעסטע פאזיציעס' זענען געצוימט, פארדעם איז דא קאמפעטישאן, און פרייע קאמפעטישאן פירט אז יעדער זאל ארבייטן די מאקסימום אנצוקומען אהין – לטובת יעדעם איינעם.
ס'איז דא גאר אסאך וואס מ'קען דא ארום רעדן, סיי איבער די היסטאריע, די סוקסעס און פעיליארס פון ביידע זייטן, סיי איבער עטישע און עקאנאמישע ארגומענטן פאר ביידע פאזיציעס, והרבה קולמסין נשתברו בדבר.
די נקודה וואס אינטרעסירט מיר איז די צענטראלע הנחה, וואו קאפיטאליזם טענה'ט אז עס איז א שאד די ארבייט צו מאכן מענטשן גלייך און גיין קאפ אין וואנט פראבירענדיג צו פארבעסערן ציוויליזאציע, אנשטאט זאל מען אויפגעבן אויף דעם חלום און מ'זאל זיין פראקטיש און רעאליסטיש מיטן מסדר זיין די סיסטעם דאס בעסטע לויט אונזער אומשטענדן, וואו יעדער זאל זיין מוכן ארויסצושלעפן דאס מערסטע דערפון ווייל אנדערש גייט ער בלייבן פון אונטן.. איי דער ארעמע, דער לוזער, דער וואס קען זיך טאקע נישט ארויפדראפענען?! פאר אים דארף מען זיך נישט זארגן – און אויב יא איז עס מיט אפאר ביינדלעך (וואס מאנכע רופן צדקה, און מאנכע זענען סתם דערקעגן..)
קאמוניזם – אדער סאציאליזם אין איר מאדערנערע פארעם – זאגט אבער אז די גאנצע קאפיטאליסטישע שפיל איז אזא self-fulfilling prophecy, אויב גייט יעדער צו מיט די הנחה אז מ'קען טאקע גארנישט טון צו הייבן די קאלעקטיווע סטאנדארטן און די קאלעקטיווע פסיכאלאגיע, דאן גייט יעדער טאקע פראבירן צו מאכן דאס מערסטע פאר זיך און גייט ווייניגער קעירן פארן ברייטערן בילד, וואס דאס גייט טאקע צופירן אז עס זאל זיין ווייניגער און אז די מצב זאל בלייבן וויאזוי עס איז. משא"כ אויב קען מען עדיוקירן די מענטשהייט צו שטרעבן אויף בעסערס, דאן אפי' אויב די ענדגילטיגע ציל איז נישט באמת רעאליסטיש און מענטשן גייען קיינמאל נישט זיין עכטיג גלייך אדער קיין זעלבסטלאזע מלאכים, כאטש גייט עס זיין בעסער פון וואס עס איז יעצט, און מ'קען זיך רוקן אפאר טרעפ ארויף אפי' אויב מ'גייט קיינמאל נישט אנקומען גאנץ אויבן (ווער זאגט?!).
מ'קען אנגעבן פילצאליגע אנאלאגיעס און עקזעמפלארן דערויף. איינס וואס האט מיר לעצטנס צוגעברענגט די מחשבות איז געווען
דעם קליפ פון בען שפירא ווי ער אנאלאזירט
ביעסט געימס, ער טענה'ט דארט אז ער פארשטייט נישט די אלע וואס האבן אויפגעגעבן געלט (צ.ב. א מיליאן דאלאר) כדי זייערע גרופע זאל נישט ארויספאלן, ער טענה'ט אז מ'איז געקומען צו די געים פאר די אייגענע געווינס, און מיט דעם מיינדסעט האט נישט קיין זין נישט צו נעמען די פארזיכערטע מיליאן ווי איידער אויסווארטן און האפן פאר דעם גאר קליינע שאנס פון געווינען 5 מיליאן, ער לייגט פאר דעם געדאנק אז עס איז א זערא-סאם געים (ווי איינער געווינט און אלע אנדערע פארלירן) ממילא האט נישט קיין זין בכלל צו זיין דער גוטער וואס געבט אויף די אייגענע שאנסן פאר אנדער. ער שטרייכט אונטער וויאזוי אין דעם ערשטן עפיזאד איז עס מער די עלטערע מענטשן וואס זענען מחליט צו נעמען די פארזיכערטע געלט, משא"כ די יונגע עולם וואס האט דעם 'פאקרומטן מיינדסעט' אז מ'קען אנגיין אויפן וועלט דורכן זיין גוט צו אנדערע אויף די אייגענע חשבון.
איך מיין דאס איז א גוטע תמצית פון זיין (און די קאנסערוואטיווע) געדאנקענגאנג בכלליות, ווי פון איין זייט שטייען דארט די 'אינדאקטרינירטע' gen Z מיט זייער איגנאראנטע הנחה אז 'זיין גוט' וועט זיי עפעס ברענגען אויפן וועלט, ווען 'אין פאקט' קעירט נישט רעאליטעט פאר קיין פילינגס און אויב שטייסטו נישט אויף דיינע רעכטן גייסטו ווערן איינגעשלינגען דורך אנדערע, בקיצור, עס איז אדער אדער, אדער לערנט מען זיך באצייטנס די רולס פונעם געים און מ'הייבט אן כאפן פאר זיך אליין אן קעירן פאר אנדערע, אדער בלייבט מען חוזק ווען רעאליטעט קלאפט אין פנים און אלע ארומיגע האבן דיר שוין אויסגעשפילט.
די שטעלונג הערט זיך זייער ריזנאבל, נישטא וואס צו רעדן, און ער איז לכאו' אויך גערעכט לגבי דעם ספעציפישן מצב דארט אינעם געים אז די מענטשן דארפן לכאו' נעמען די געלט און נישט קוקן אויף זייערע גרופעס. מיט דעם אלעם זיצט עס נישט גוט מיט מיר, נאך מער, די מענטשן דארט אינעם געים בשעת מעשה האבן אויך נישט געפילט אז דאס וואלט געווען די ריכטיגע זאך (און אפי' שפעטער ביים פארלירן האבן זיי נישט ארויסגעוויזן קיין חרטה אויף דעם מאוו). איך גלייב אז די וועליו פון זיין גוט צו אנדערע האט אן intrinsic וועליו – נאך איידער מ'גייט אנאלאזירן די פראקטישע תועלת'ן דערפון, איך קוק עס אן ווי אזא עטישע חיוב צו זיין גוט צומאל אפי' אויף די אייגענע חשבון. אבער נאך מער, די גאנצע געדאנק פון געים טעאריע גייט אז ווייל קיינער טראסט נישט דעם אנדערן לוינט זיך פאר ביידע צו דערלייגן אביסל כאטש נישט פארלירן די גאנצע, דאס איז אבער אסאך מאל יא אמת אז אויב יעדער קען טראסטן איינער דעם אנדערן גייט יעדער ארויסקומען בעסער, נעם אפי' ביעסט געימס, ס'איז אמת אז ביים סוף גייט נאר איינער בלייבן מיטן געלט, אבער די געפילן ביז אהין האבן אויך א שטארקע וועליו, מיינענדיג, אז אויב מענטשן וואלטן זיך אנגעהויבן אויסשפילן איינער דעם צווייטן אין די מאסן וואלט די פאראנויע ארויף מיט אפאר שטאפלען און יעדער וואס איז נאך אינעם געים וואלט געווען ווייניגער צופרידן און ווייניגער רואיג כל זמן זיי זענען נאך דארט.
ענליך טוט זיך לגבי גלאבאליזאציע ווס אייסעלעישאניזם, ווי טראמפ איז כידוע א שטארקע חסיד פון טאריפס און פון נעמען פאר זיך וואס מער, משא"כ די וועלט אין די לעצטע פאר יאר (בעיקר געפירט דורך לינקע) זענען געווען ביי די שטעלונג אז פרייע וועלטליכע האנדל, מער טראסט, און גלאבאליזאציע, - הגם עס קאסט אביסל אויפן קורצן טערמין און עס קומט מעגליך אפי' מיטן ריסק פון טשיינע צו ווערן די נייע וועלטליכע פאוער - אבער אויפן לענגערן פיקטשור קען מען מאכן די ארגומענט אז יעדער גייט ארויסקומען בעסער, סיי עקאנאמיש ווען מ'קען נוצן די
קאמפעטיטיוו עדווענטידזש אויף א גלאבאלע און מאקסימום סקעיל, און סיי פסיכאלאגיש ווען די וועלט וועט ווערן רואיגער און מ'וועט זיך מער טראסטן איינער דעם אנדערן און לעבן צופרידענער.
קומען אבער די רעכטע און שרייען אז מ'קען נישט צולאזן צו ווערן איינגעשלינגען – אפי' אביסל – אויפן ריסק פון ווערן אביסל בעסער אינעם קאלעקטיוו, ווייל די אייגענע באדערפענישן אויפן מינוט שטייגן איבער די לאנג טערמיניגע חלומות פון א 'בעסערע וועלט' - וואס איז סייווי אומרעאליסטיש.
און נאכאמאל טרעף איך מיר טראכטן צו מאכן ביידע ארגומענטן טאקע סענס? אדער זענען די לינקע באמת אין א מאסיווע – זעלבסט-דעסטרוקטיווע – דעלוזיע?! איז דא א מעגליכקייט צו העכערן קאלעקטיווע טראסט און דערמיט העכערן די קוואליטי אוו לייף (און עקאנאמישע מעגליכקייטן), אדער זענען מיר doomed צו וויאזוי אונז זענען? און דאס אליין אז נישט גענוג מענטשן גלייבן דערין איז גענוג עס צו מאכן אוממעגליך אפי' אלס אן עקספערימענט אדער אלס א האלבע סוקסעס?!
מ'קען מאכן תורות אז די אונטערליגענדע הנחות נעמען זיך פון רעליגיעזע אנשויאונגען, און קען זיין ס'איז יש דברים בגו, דער רעכטע קען האלטן אז אויב ג-ט האט אונז געמאכט אזוי דארפן מיר נישט – און קענען מיר נישט – זיין בכלל בעסער, משא"כ מער לינקע וועלן אננעמען אז עוואלוציע האט אונז נאך אסאך צו לערנען און צו פארבעסערן, מ'דארף נאר זיין גרייט דערפאר און מוכן צו נעמען ריסקס.. אבער מ'קען עס לכאו' זיכער תולה זיין אין פסיכאלאגישע אנדויאונגען פונעם מענטש, אויף אפאר וועגן. קודם קען מען עס אנקוקן אז די מוצלחים די סוקסעספולע מענטשן ווילן דאך נישט קיין 'בעסערע וועג', די געווינער פונעם יעצטיגן סיסטעם (בען שפירא און טראמפ בתוכם) האבן נישט קיין שום אינסענטיוו צו וועלן א צווייטע סארט סיסטעם וואס וועט זיי אראפשטעלן אפאר דרגות – 'פארן קאלעקטיווע טובה', און וויבאלד די מענטשן האבן נארמאל דאס מערסטע פאוער אינעם יעצטיגן סיסטעם (סיי פאליטיש און סיי פינאנציעל) דאן איז נישטא קיין וועג עס זאל זיך טוישן, משא"כ די פארלירער פונעם סיסטעם זיי ווילן אייביג טוישן די סיסטעם צו א מער סאציאליסטישע מהלך פון וואס זיי וועלן מער בעניפיטירן. דאס אבער פארענטפערט נאכנישט די אלע 'עליטע' און 'אקאדעמישע' וואס נעמען אויך אן דעם שטעלונג. דא קומט אבער צו דעם צווייטן חלק, אז געוויסע מענטשן (מעגליך איידער זיי פעיסן רעאליטי) האבן מער עמפאטיע אין זיך און ווילן באמת זען די וועלט אלס א בעסערע פלאץ פאר יעדעם, און זיי האבן די מקום צו וועלן מאכן די אלע עקספערימענטן וכדו', משא"כ מער הארטנעקיגע מענטשן און מעגליך מענטשן וואס פילן זיך ווייניגער סעקיור לכתחילה (צו סייקא-אנאלאזירן דעם כארקטער) זיי ווילן ענדערש בלייבן מיטן יעצטיגן זיכערן סיסטעם ווי איידער זיך אריינלאזן אין ריסקס פון א מעגליך בעסערע וועלט-ארדער וואס קען אויך גיין שלעכט.
איך גלייב שווער אז די מחלוקה איז באמת געבויט אויף ריינע עמפירישע אדער ראציאנאלע גרונדן, ווייל אפי' מ'קען ברענגען דגמאות און ארגומענטן פון רוסלאנד, און פון וואו נישט, קען מען אבער אלטימעטלי אייביג טרעפן א תירוץ צו יעדן ארגומענט און א קאונטער ארגומענט צו יעדע סברא, פארוואס דעמאלס נישט און יעצט יא, אדער וויאזוי די קעגנערשאפט אליין ברענגט עס זאל נישט מצליח זיין וכו'. נאר עס איז ענדערש אזא פסיכאלאגישע/פילאזאפישע דעבאטע ווי ביידע זייטן האבן זיך זייערע קאנוויקשאנס געבויט אויף אייגענע השערות און אייגענע עקספיריענסן מיט רעאליטי און מיט מענטשהייט. הצד השוה, אז ביידע ווילן געווינען דעם נאראטיוו, און וויבאלד דער רעכטע נאראטיוו איז לכולי עלמא מער גראד און פשוט און וויבאלד כדי צו קאנוויסן די מאסן אין נואנסעס איז כמעט אוממענגליך, פארדעם זענען מיר ווי מיר זענען, און משיח וועט עס מוזן לייזן פאר אונז בב"א.
נ.ב. דאס איז בכלל נישט געצילט אלס א קאמפרעהענסיווע אפהאנדלונג צווישן קאמוניזם, סאציאליזם, און קאפיטאליזם והמסתעף. איך האף נאך איין טאג עס צו קענען נעמען טיפער. עס איז בלויז אפאר רויע מחשבות אויף דעם געדאנק צו 'הומען נאטור האט האפענונג צו ווערן בעסער בכלל אדער זאל מען אויפגעבן אויף אזא וויזיע און אריינכאפן וואס מ'קען פון רעאליטי וויאזוי עס איז..
[1] ביי די היינטיגע לינקע קומט צו אן הנחה אז 'יעדער איינער איז בעצם גלייך', אלע ציוויליזאציעס זענען גלייך, אלע מענטשן זענען ביסודם אייניג, און מ'דארף נאר לאזן די 'אייניגקייט' ארויסצוקומען – צומאל דורך 'אפערמיטיווע אקציעס' – אזוי וועט יעדער איינער זיין מער פראספעראוס, און מ'דארף זיך ספעציעל אננעמען און זיך זארגן פאר די מארדזשינאליזירטע גרופעס וואס האבן פשוט נאך נישט געהאט די שאנס פאר זייער 'גלייכקייט' ארויסצוקומען.
