איז אונזער וועלט די אקטועלע גיהנום?

[מי אני]

לגבי די דיון צי אויב מ׳האט די מעגליכקייט חרוב צו מאכן דאס גאנצע יקום כרגע בלי צער לשום אדם צי מ׳מעג דאס טוהן, האב איך געקלערט אז דאס קען זיין א רמז אין די גמרא בסנהדרין צח. א״ר יוחנן אין בן דוד בא אלא בדור שכולו זכאי או כולו חייב ע״ש. והיינו, אז עס זענען דרך דא צוויי פארקערטע יעודים צו וואו דאס מענטשהייט קען צוקומען ע״י התפתחותה בחכמה צו ווערן ״אויסגעלייזט״ פונעם גיהנום דהאי עלמא (ועיין להלן שם בע״ב בדברי ר״ל): אדער דורך איר חכמה אויסצושטעלן א יעוד וואו יעדער איז אין תענוג, אדער דורך איר חכמה אויסצושטעלן א יעוד וואו זי צווינגט א פאלשע וועקיוּם דיקעי וכדומה חרוב צו מאכן די יקום במהירות האור. און צו דעם זאגט ר׳ יוחנן אז בדור שכולו זכאי פארשטייט מען אז דארט איז די יעוד פון תענוג, אבער אז דו ווילסט חרוב מאכן די גאנצע יקום פעהלט אויס אז ״כולו״ זאל זיין חייב. והיינו אז דו זאלסט אנערקענען אז ס׳איז נישטא דערין קיין שום פּאזיטיווע אספּעקטן, ובלא זה האסטו נישט צו צווינגען אט די סארט ״גאולה״.

ובזה האב איך געקלערט אז מ׳קען זאגן א רמז אין וואס רבא זאגט פריער אויף ר׳ יצחק בדף צז. אז אין בן דוד בא עד שתתהפך כל המלכות למינות ווייל עס שטייט ביי א נגע (ויקרא יג יג) כולו הפך לבן טהור הוא ע״ש. והיינו, ווייל פריער בדף פח. ברענגט די גמרא צו אז ר׳ יונתן/נתן בן אבטולמוס האלט אז מ׳זאגט דעם דין אז פשה הנגע בכולו טהור אויך ביי נגעי בגדים ע״ש. און די פסוק זאגט (תהלים קב כז) המה יאבדו ואתה תעמד וכלם כבגד יבלו כלבוש תחליפם ויחלפו. והיינו, אז נאר טאמער ״כולו״ הפך ל״נגע״, היפך ״ענג״, מ׳אנערקענט אז ס׳איז כולו רע אָנע שום פּאזיטיווע אספּעקטן, נאר דאן איז אזוי ווי ביי נגעי בגדים המה יאבדו וכבגד יבלו, חרוב מאכן די וועלט.

***

אז מ׳האט דערמאנט אבן רשד׳ס שיטה אז אלע קאַנשׁעסנעסעס ווערן/זענען איינס אינעם שכל הפועל, האב איך געקלערט אז דאס קען ראטעווען פון בּערנאַרד וויליאמס׳ קשיא אז השארת הנפש לנצח איז אליינס א גיהנום, זייענדיג אז עס וועט עווענטועלי ווערן משונה׳דיג בּאָרד. והיינו, ווייל אויב איז מען נאר איין באזונדערע קאַנשׁעסנעס, ווערט מען צום סוף טאקע בּאָרד. משא״כ ווען מען קען כסדר טוישן וכדומה פון איין קאַנשׁעסנעס צו א צווייטע׳נס גענצליכע אנדערע קאַנשׁעסנעס, און יעדער טוישט כסדר און דערנאך איז שוין דא גענוג שכחה צו צוריקגיין פון אָנהויב. (און אויב קען מען צאמשטעלן קאַנשׁעסנעסעס, דאן איז דאס נאך מער ועפ״י מאטעמאטישע קאַמבּינעישאנס.)

ואולי איז דאס טאקע די תירוץ פארוואס אפילו דאס איז די גיהנום איז דא אַן ערך אין פריה ורביה כדי להרבות הדמות (יבמות סג ע״ב). והיינו, צו פארמערן פארשידענארטיגע קאַנשׁעסנעסעס פון מענטשן (ועיין במו״נ ח״א פ״א), וועלכע ווערן צום סוף איינס לעוה״ב ווען מ׳ווערט באפרייט פונעם גיהנום, און דאס געבט צו צו דעם אז חיי נצחיים ווערט נישט קיין פראבלעם מיט בּאָרדאָם.

 

[מי אני]

נאכ׳ן האב גענומען 30 מ״ג קאַנאַבּיס האב איך געקלערט אז מ׳קען קלערן אין דעם חקירה פונקט פארקערט. והיינו, אז פונקט אזוי ווי נאכדעם וואס מ׳האט א גאר גוטע טריפּ, איז דא דערנאך א ״קרעשׁ״ אויף פארקערט וואו די מח ריסעט זיך (די דאָפּעמיִן/סעראטאָנין ריסעפּטארס וכו׳ וכו׳), איז דאס זעלבע לגבי גן עדן וגיהנום. מיינענדיג, אז דאס אז מ׳איז מעיקרא בגן עדן בתענוג פאדערט בהכרח אז דערנאך זאל קומען א ״קרעש״ אויף פארקערט. ולכן קומט מען דערנאך בהכרח אראפ צו די סארט רעלם פון גיהנום צו ריסעטן.

און דאס קען מען זאגן איז די רמז בקהלת (ז יד) ביום טובה היה בטוב וביום רעה ראה גם את זה לעמת זה עשה אלקים. והיינו, אז דאס וואס מ׳געפינט זיך בגיהנום שהיא העלמא הדין, איז פשוט ווייל בהכרח מוז מען ״קרעשן״ פון די תענוג מ׳האט געהאט מקודם בגן עדן, כל אחד לפי די תענוג ער האט געהאט מקודם איז זיין צער בהגיהנום. ובמיתת האדם גייט מען צוריק צום ״היי״, וחוזר חלילה דערנאך צו א רעלם פון ״גיהנום״ כ/בעלמא הדין. און אזוי נאכאמאל און נאכאמאל שוב ושוב. (כנ״ל האט דאס קלאנגען פון די הינדוּ/בּוּדהיסט געדאנק פון סאַמסאַראַ.) און דאס איז מחמת די הכרח אז בהבריאה איז דא די (כעין גנאסטיק) סארט זה לעומת זה. און דאס איז דער שמח בחור בילדותיך ודע דעל כל אלה יביאך אלקים במשפט וגו׳. והיינו, נאכ׳ן תענוג ושמחה פריער אין גן עדן, קומט דערנאך א לעומת זה בעלמא הדין (און די ״אלקים במשפט״ דא קען זיין א לשון מושאל און נישט דוקא באופן וואו אַן אגענט שיקט אראפ ״בכוונה״, נאר אז דאס איז דער מציאות).

דאס איז כעין ווי דר. עלי ענדערסאן ברענגט צו בענין מיסטישע עקספּיריענסעס פון עקסטאז בדביקות עם הא-ל, בשם דר. סיימאן קריטשלי:

Critchley mentions that there's one medieval Christian mystic who talks about there being a sort of hangover after the mystical experience​

Click to shrink...

וכעי״ז איז עלמא הדין הגיהנום די ״הענגאָווער״ פון די תענוג של דביקות מקודם. און ווען דאס איז פערטיג, בשעת המיתה מהעוה״ז, הייבט מען אָן פון פריש די דביקות, וואס דערנאך קומט נאך א הענגאָווער. וכן הלאה והלאה.

ובכלל האב איך געקלערט אז דאס קען ווייזן אויף מהלכו של הרמב״ם בענין הטעאדיסי, אין זיין טענה נגד אל-ראזי (מו״נ ח״ג פי״ב) אז עס איז דא מער טוב על הכלל כולו בהעולם ווי רע. מיינענדיג, אז לעולם ווען איך נעם קאַנאַבּיס, אפעקטירט עס אויך מיין אמיגדאַלאַ און איך האב אינדערמיט שטארקע אומבא׳טעמ׳פטע ענקזייעטי ופחד. אבער דאך, ווען איך האב די צייט און געלעגענהייט, נעם איך דאס נאכאמאל ככלב השב על קיאו. דאס איז זייענדיג אז עס האט די למעשה בא׳טעמ׳פטע חלקים, ועכ״כ אז מ׳קען באטראכטן אין רעטראָספּעקט די שלעכטע ענקזייעטי-טריפּ חלקים ווי אויך א חלק פונעם טוב. איז אולי קען דאס צייגן (עכ״פ ביי אסאך מענטשן) אויף די בריאה על הכלל כולו: אז א מענטש קוקט צוריק אויף זיין עבר על הכלל כולו, וועט ער דאס באטראכטן ווי מער ״טוב״ לעומת ״רע״, ואולי עד כדי דאס איבערצוטוהן. ואיה״נ אז דאס איז מער מכח די ראָזי רעטראָספּעקטיוו קאַגניטיוו בּייעס, וואו דער מענטש איז בּייעסד בשכלו צוריקצוקוקן אויפ׳ן עבר אלס טוב און פארגעסן פון די מער שלעכטע חלקים. אבער אפ״ה קען זיין אז דאס אליינס אז ער וועט דאס למעשה אזוי באטראכטן שפעטער על הכלל כולו, איז ווייטער א חלק פונעם טוב בהעולם על הכלל כולו (ונמצא אז עס קען זיין סאָבּיעקטיוו גוט אפילו עס איז אַביעקטיוו נישט אזוי; אבער די עיקר ביי הגדרת ״טוב/רע״ איז דאך די סאָבּיעקטיווע פענאמענאלאגיע פונעם מענטש דערויף).

***

ווי ערווענט ברענגט די געדאנק ארויף די פילאזאפישע שוועריקייט פון דאס אידענטיטעט פונעם מענטש, ולגבי מעניש זיין א מענטש וואס געדענקט לגמרי נישט זיין חטא און איז שוין אינגאנצן אנדערש. לדוגמא, דזשאַן לאַק האט געהאלטן אז די אידענטיטעט פונעם מענטש איז תלוי בזכרונו אלס די ״פּערזאן״ וואס ער איז, און אויב איז נישטא קיין שום המשכה דערצו איז אומעטיש אים מעניש צו זיין על החטאים שעבר. (לדוגמא, אין אַן עקסטרעמע משל, טאמער לעבט ווען נאך היטלער ימ״ש, אבער זיין מח איז גענצליך געווישט געווארן עכ״כ אז ער האט נישט קיין שום אנונג איבער וואס ער האט געטוהן און אנגעבראכט, און עקעלט זיך גאר פון אזעלכע מעשים ולא ישוב לכסלה עוד, זאל מען אים שטראפן? עס איז אויך נוגע צום דיון איבער מעניש זיין איינער וואס איז עתים שוטה ועתים חלומה, הגם אין די פאל איז עס מער אלס מסלק זיין היזק שעתיד להזיק.) כמובן, גייט דאס אין איינקלאנג מיט וואס מטרת העונש איז בכלל, און אויב עס איז לתקן באיזה אופן, ווי איידער להעניש, איז עס יא (מער) מובן. (וכמובן דארף מען קלארער מאכן וויאזוי איז שייך לתקן בעונש כזה.)

***

איך האב געקלערט אז לפי״ז אז די וועלט איז די אקטועלע גיהנום, איז דאס וואס מאכט דאס די גיהנום, עכ״פ בהרעות שבין אדם לחבירו ובע״ח (ומהטבע), דאס אז די נאטור, וואס יעדעס בריה מחומר איז א חלק דערפון, ״רויט ציין און נעגל״ באגרעסיוונעס למען חיותו. ולכן קען מען זאגן איז די רמז אז גיהנום איז מאש, וויבאלד חוץ מזה וואס אגרעסיוונעס ווערט נמשל צו חום (״כי יחם לבבו״ וכדומה), זענען דא שטודיעס וועלכע צייגן (אין די קאנטעקסט פון קלימאט טויש) אז עס איז דא א פּאזיטיווע קארעלעישאן צווישן העכערע טעמפּעראטורס און אגרעשאן. ולכן ווערט די גיהנום, שהוא עלמא הדין, נמשלה לאש, ווייל אט די ״רויט ציין און נעגל״ וואס (איז א חלק פון דאס וואס) מאכט דאס די גיהנום, איז מקושר מיט די חום וואס איז דא דערין.

 

[מר שושני]

דיינע טריפס ברענגען א פלייץ פון געדאנקען אז איך פיל ווי איך בין אויף א טריפ נאר ליינענדיג דאס.

 

[מי אני]

דיינע טריפס ברענגען א פלייץ פון געדאנקען אז איך פיל ווי איך בין אויף א טריפ נאר ליינענדיג דאס.

Click to shrink...

דער רמב"ם שרייבט דאך אין הל' כלאים (פ"ה הי"ט) הארוס והקיסוס ושושנת המלך ושאר מיני זרעים אינן כלאים בכרם הקנבוס והקנרס וצמר גפן הרי הן כשאר מיני ירקות ומקדשים בכרם ע"ש. והיינו, מ'שטעלט צאם בכלאים די טריפּ וואס מ'האט דורך קנבוס מיט שושנת...