**לא תרצח**

וואס מיינט די ווארט ראנג? צו זאגן אז עפעס איז ראנג/אומריכטיג/שקר איז אייביג דא עפעס צו וואס מ'פארגלייכט עס. א מעטאמאטישע חשבון איז ראנג ווייל לאגיש שטימט עס נישט. אפשר אן לאגיק שטימט עס יא? עס איז נישט נוגע, אונזער מדובר איז יעצט ביחס צו לאגיק און וועגן דעם איז עס ווראנג.

לדוגמא, ווען איינער בויעט עפעס אנדערש ווי דו בלו פרינט וועט מען זאגן אז ער האט עס געבויעט ראנג. אבער ווער זאגט אז ער דארף פאלאוען די בלוי פרינט? קען זיין ער דארף נישט, אבער ביחס צו די בלו פרינט האט ער עס געבויעט ראנג, קען גאר זיין אז ביחס צו וויאזוי אנדערע בויען איז עס ריכטיג, אלעס ווענדט זיך צו וואס מ'שטעלט עס צו.

ווען מ'רעדט פון מאראל, וואס מיינט ראנג? וואס איז בכלל די משמעות דערפון? ביחס צו וואס? מ'קען זאגן אז עס איז ביחס צו גאט'ס ווילן אדער באפעלן, אבער מ'קען פונקט אזוי זאגן אז עס איז ראנג ביחס צו די אנגענומענע הסכמה ביי מענטשן וויאזוי זיך אויפצופירן. סטאלין האט געטוהן עפעס ווראנג לויט די אנגענומענע סטאנדארטן ביי די מין האנושי. ווער זאגט אז ער דארף פאלאוען די סטאנדארטן? קיינער. אבער לויט "מאראל" = די פארשטענדעניש צווישן מענטשן איז דאס ראנג.
ביסט 100% גערעכט ווען מ׳רעדט פון מאראל קען מען נישט נוצן די ווערטער "ריכטיג" און "פאלש".
די ריכטיגע ווערטער דארפן זיין "גוט" און "שלעכט" וואס איז א value judgment, וואס איז א בעסערע וועג צו לעבן מיט, און וועלכע פון די צוויי האט מער value, ס׳איז מער א פילאסאפישע סארט שאלה.
 
די דענקער פונעם מאדערנעם, סעקולערן השכלה, האבן אריינגעברענגט דעם רעיון אז דער גרויסער אידעאל פון לא תרצח ברויך נישט צוקומען צום אנכי ה' כדי זיך צו דערהאלטן. רעליגיע איז נישט נייטיג! ער אליין, אן דעם באשעפער, איז אומשטאנד צו פירן דעם מענטשהייט צום פרייהייט פון מאראל. דער זעקסטער געבאט קען זיך פיין באגיין אן דעם ערשטן!
בעת רעליגיע פארקערפערט דעם באגריף אז א מענטש מוז שטיין אין א כסדר'דיגן קשר מיט'ן באשעפער, האט וויסנשאפט רעפרעזענטירט א סארט מענטש וואס קען זיך באגיין אן ג-ט. "והייתם כאלוקים!" האט שוין דער שלאנג אנגערייצט חוה'ן. דער מענטש קען, און דארף זיך בייטן מיט ג-ט.

אבער דער דמיון איז ארויף מיט'ן רויך פון די גאז קאמערן אינאיינעם מיט זעקס מיליאן מענטשליכע לעבן'ס! צונישט זענען געווארן די פילאזאפיעס אז א מענטש איז ביכולת "אליין" צו פירן א מאראלישן לעבן אן קיין העכערן גלויבן.

דער אמת האט געשריגן: אן א ג-ט קענען מענטשן נישט אליין באשליסן וואס איז ריכטיג און וואס נישט! קיינער איז אזוי נישט אומשטאנד צו דערקלערן אז פארגאזן א מאמע און קינד איז א גרעסערע עוולה ווי הרג'ענען א מויז!

ווען דאס העכערע בליק אויפ'ן וועלט ווערט בטל, איז א מענטש אומשטאנד צו ווערן א קנעכט פאר'ן שטן!

איך זע דיין טענה, אבער ביסט נישט גערעכט מיט די פאקטן, די נאצי שיטה איז הונדערט פראצענט געבויעט אויף רעליגיע, היטלר אליין שרייבט עס אין מיין קאמפף, ועיין כאן.



זע דא בערך 53:00

 
איך געדענק אז מיין האלאקאוסט פראפעסארין האט ערווענט אויבנאויפיג אז די נאציס האבן געהאט א צודרייטע פאגאנישע רעליגיע/קולט וואס דאס האט זיי געשטעלט אין אומדירעקטן קאנפליקט מיט די קירכע (און מיט נארמאלע מענטשן בכלל…) , כ׳האב נישט געהעריג אריינגעקוקט דערין.
 
מיין מאראל קאוד איז נישט באזירט אויף רעליגיע, אדער אויף אויסשפילן רעליגיע און טוהן פארקערט, ווי א קאנטערעריען וואס ווען דו זאגסט ווייס זאגט ער דוקא שווארץ.
איך נייג צו יוטיליטעריניסט פילזאפיע, די מאראל וואס איך נוץ איז באזירט אויף וואס מאכט יעדער פון אונז מענטשן צוקומען צו א בעסערע וואוילזיין/well being פאר יעדער איינער. יעדער אייינער מיינט יעדער איינער, נישט קיין חילוק צו כ'האב יענעם ליב, פיינט, אדער בין indifferent.
אן ענליכע מאראל איז איגאליטעריניזם וואס ערלויבט פאר אביסל אינאקוואליטי, אבער שטרעבט אויך צו זיין יושר/fair treatment גלייכבארעכטיגונג.

נו, אויב הארגעט מען ווייל מ'וויל נישט זיצן אין תפיסה איז עס קאנסקווענשיליזם, אבער בעצם וואלט מען געהארגעט, ס'איז נאר דא א שטראף, און דו זעלבע איז מיט א אמונה בה' ובמשה ווי @מסתת הרים ברענגט ארויס און איך בין מסכים. אויב מ'וויל נישט זיין קיין היפאקריט.

אויב אבער איז מען אן יוטיליטעריניסט , איז מאראל געבויט אויף גיין ווי ווייט מעגליך מיט ישרות. געבויט אויף א פשוט'ע הנחה: וואס ברענגט אונז אלע מענטשן צו א בעסערע וואוילזיין? און דערווייל איז דאס די בעסטע סיסטעם וואס איך האב געטראפן, און מ'דארף נישט קיין נארישע אור אלטע רעליגיע זאל דאס מחדש זיין.

האנעסטלי יעצט מיט די Luigi Mangioni vs Brian Thomson קעיס בין איך היבש קאנפליקטד און לדעתי גאר א יוניק קאמפליצירטע קעיס אבער נארמאלערהייט א מענטש וויל ס'זאל זיין יושר אויף די וועלט די מינוט דו הארגעסט איינעם זאל זיין פאר די הייליגסטע צוועק, נעמסטו אוועק פון יענעמ'ס וואוילזיין, נניח די מענטש איז נישט סואיסיידל. ס'איז נישט קיין יושר, דו האסט א נקמה, אדער א מצוה, אבער יענער איז טויט און יענעמ'ס משפחה און פריינט זענען יעצט צושוידערט און צובראכן.

פרוביר עס אפצופרעגן, ס'איז גאר א שטארקע סיסטעם, און מ'קען קוקן אויף יעדע אין די וועלט צו ס'שטימט.

זאגסט א ליגנט? פאר דיר איז עס גוט, אבער די מענטשן פאר וועם דו זאגסט עס האסטו פארפירט.

בא'גנבע'נען? נעמסט אוועק פון איינעם. גוט פאר דיר, נישט פאר יענעם.

און קענסט עס אפלייען צו אלע מאדערנע אישאו'ס:
דיסקרימינאציע
האבן קאנסיסטיצינאלע רעכטן
גיין אין מלחמות
גאן וויילענס
רייכע מענטשן צאלן טעקס
געלטגייציגע ביזנעס פרעקטיסעס
קאמאן סענס רעגולעישן
העלטקעיר פרייזן
עדזשוקעישן
אפערמעטיוו עקשן
פריזן רעפארם

די אלע זאכן וואס איך האלט אויף דעם, איז אין מיינע אויגן קאנסיסטענט אויף דעם טעאריע. און גאר אסאך פון אמעריקאנע אידיאלן זענען באזירט אויף דעם, און די משכילים ווי John Locke וואס האבן אראפגעשטעלט די קאנצעפטן אז א מענטש איז ענטייטלד צו אייגענע רעכטן.

יעדער קינד זאל האבן א רעכט פון עדזשוקעישן, נישט געבויט אויף וויפיל קענען נאכטאנצן יואלי לאנדא, נאר ווייל עדזשוקעישן איז א common good

אז מענטשן זענען מער אויפגעקלערט און געבילדעט קענען זיי זיין בעסערע מעמבערס פון סאסייעטי און צוגעבן צו אינאוועישן און נישט דארפן זיין אנגעבידן צו סאציאלע הילף, צו פון צדקה צו פון די רעגירונג. עדזשוקעיטעד מענטשן מאכן רייכער סאסייעטי מיט קריעטיוויטי, ענדזשינירינג, טעכנאלאגישע פארשריט, בויען עראפלאנען, ערפינדן רפואות, ברענגען מער רייכטום פאר אינוועסטירער, אקאונטענטס, דאקטוירים וואס העלפן מענטשן מיט געזונט גייסטיש און פיזיש, סיוויק ענגעדזשמענט. מאכן בעסערע באשלוסן מיט זייער וואוט ס'איז דא א סיבה פארוואס אקעדעמיע שטימט גאר לינק. ס'איז א פאקט אז נאר 4 פראצענט פון די prison פאפולאציע האבן א העכערע עדזשוקעישן. וכו'

העלט אינשורענס קאסט מער? מאכט די רייכע עקזעקיוטיוו מער געלט, און זיין סטאק גייט ארויף און אלע ווי פי'ס קריגן באנוסעס ווייל יעצט האט ער מער קעש און סטאקס גייען ארויף ווען ס'האט א שענערע קעש פליס און פאר זיי איז גוט, אבער די קליינע מענטש ווערט פון דעם א יורד אין ערגסטן פאל זיך אנשטרענגענדיג זיך צו צאלן מער ווי זיין יכולת, די קליינע מענטש וואס עי איי האט דינייט זיין קלעים ווייל א קאמפאני וויל מאכן געלט, איז גוט פאר די קאמפאני נישט פאר זיי.

די מענטש האט סובסידייסט דעם סיסטעם אבער קען נישט באצאלן די טייערע דראג וואס זיי דארפן פארן געזונט. און די רייכער עקזעקיוטיוו האט דא גענומען עדווענטעדזש. דאס איז יושר? קלאר אז נישט. יעצט זאג נישט ס'איז א איינצעלנע ספעציפישע פאל און בייעסד, נאר די גאנצע סיסטעם איז אזוי אויסגעשטעלט ליידער, ס'פעווערט רייכע אריסטאקראטישע מענטשן, און דער וואס קען נישט באצאלן קריגט נישט די זעלבע perks. נישט יושר.

ס'האט נישט גארנישט צו טוהן וואס יענער טוט פאר פרנסה צו מעגן זיין געזונט, און געזונט אן קיין שארטקאט'ס פון HMO און נישט אזעלכע קוואליפיצירטע דאקטוירים וכו'.

יוטיליטעריניזם זאגט: די רייכע מענטש, די מיטל קלאס און די ארימאן, זאלן באקומען די זעלבע רעכטן צו זיין די זעלבע געזונט, ס'איז נישט יושר אז נאר די רייכע זאלן האבן פריוויליגיעס וואס די אנדערע האבן נישט. יעדער איינער אייניג! נישט דא קיין באראן, און א פאסטןך, די בעש"ט איז לכאורה אויך בעאיינפלוסט געווארן פון דעם פילזאפיע.

תפיסות אין אמעריקע האבן די העכסטע recidivism ראטע אין די וועלט, ד.מ. די סיסטעם טוט נישט וואס עס דארף טוהן, ס'איז אויסגעשטעלט צו זיין א "correctional" פעסיליטי, למעשה קומען 70% צוריק אין 5 יאר, דאס מיינט ס'איז נישט גוט פאר אונז די ציווילע וואס ווילן סעיפטי, און אויך נישט גוט פאר זיי אליין, די פארברעכער, ווייל מ'ווארפט זיי פשוט ארום פון איין צעל צום צווייטן, און קיינער האט נישט פון דעם קיין נוצן אין די לאנג ראן, ווער רעדט נאך פון די אומגעהויערע קאסטן וואס מיר און דיר באצאלן פאר דעם. א קלוגערע און מעגליך אביסל א ביליגערע מהלך איז, אויסהיילן פארברעכן אויף ווי ווייט מעגליך, ווייל דאס איז גוט פאר יעדעם'ס וואוילזיין. ס'וועט אלעמאל זיין אביסל פארברעכן אבער ס'קען זיכער יא זיין אסאך ווייניגער.

אלעס קענסטו נאכקוקן אזוי.
 
הרב @אינטעליגענט , פליז דיפיין וואס דו רופסט 'קאמאן גוד'.
אז מענטשן זאלן לעבן די בעסטע לעבן? עגאאיסט וואס דו ביסט... וואס טוט זיך מיט די קאקראטשעס?... אה, דאס איז 'מיין' ספישיס! און וואס אויב איך וועל הרג'ענען די גאנצע וועלט כדי איך מיט מיין משפחה זאלן האבן די בעסטע לעבן? בין איך ווייניגער גערעכט ווי דיר?
 
מיין מאראל קאוד איז נישט באזירט אויף רעליגיע, אדער אויף אויסשפילן רעליגיע און טוהן פארקערט, ווי א קאנטערעריען וואס ווען דו זאגסט ווייס זאגט ער דוקא שווארץ.
איך נייג צו יוטיליטעריניסט פילזאפיע, די מאראל וואס איך נוץ איז באזירט אויף וואס מאכט יעדער פון אונז מענטשן צוקומען צו א בעסערע וואוילזיין/well being פאר יעדער איינער. יעדער אייינער מיינט יעדער איינער, נישט קיין חילוק צו כ'האב יענעם ליב, פיינט, אדער בין indifferent.
אן ענליכע מאראל איז איגאליטעריניזם וואס ערלויבט פאר אביסל אינאקוואליטי, אבער שטרעבט אויך צו זיין יושר/fair treatment גלייכבארעכטיגונג.

נו, אויב הארגעט מען ווייל מ'וויל נישט זיצן אין תפיסה איז עס קאנסקווענשיליזם

Chat gpt האט דיר ארויס 🤣
טראכסטו אז מענטשן קענען אליינס מאכן א סיסטעם פון מאָראל און טיעף אן קיין העכער זאך?
אזוי ווי @מרחשון ברענגט ארויס, פארוואס זאלסטו וועלן אז ס׳זאל זיין גוט פאר יעדעם אייניג אויב דו גלייבט נישט און עפעס העכער (די געדאנק פון ׳קאלעקטיוו קאנטשעסנעס׳ רעדט כאטש יא צו דיר?) אויב נישט אלץ ווייל דו ווילסט אז יעדער זאל אזוי טראכטן דעריבער וועט זיין גוט פאר דיר אויך? און דאס איז שוין ׳קאנסקווענשעליזם׳..
 
דער טעות פון אטעאיסטן אין דער דעבאטע וועגן מאראל און גאט

איינס פון די גרעסטע טעותים וואס אטעאיסטן מאכן ווען זיי דעבאטירן דעם ארגומענט פון מאראל אין רעליגיע, איז זייער מיספארשטאנד פון וואס רעליגיעזע מענטשן טענה'ן. זיי מיינען אפט, אז רעליגיעזע האלטן אז אן א גאט ווייסן מענטשן בכלל נישט וויאזוי צו זיין מאראליש. אבער עס איז פשוט אז מענטשן האבן יא א נאטירליכע פארשטאנד איבער וואס איז רעכט און וואס איז אומרעכט. אטעאיסטן קענען אויך פארשטיין אז גניבה איז שלעכט, אדער אז רציחה איז אוממאראליש. די שאלה איז בלויז: פארוואס?

וואס מאכט אן אקט זיין גוט אדער שלעכט אין אן אבסאלוטן זין? אן א העכערע כוח, אן א גאט וואס שטעלט דעם סטאנדארט פון גוטסקייט, איז מאראל סך הכל א געפיל, א סוביעקטיווע מיינונג אדער א געזעלשאפטליכע אפמאך.


אבער עס איז פארהאן א צווייטער - פיל שטערקערער טעות:
אטעאיסטן טענה'ן אז די אמת'ע אוממאראלן זענען די רעליגיעזע, וויבאלד די גלויביגע זאגן אז ווען נישט די תורה וואלטן זיי גע'הרג'עט מענטשן, מה שאין כן די אטעאיסטן האלטן פון מאראל אונטער אלע אומשטענדן.
דאס איז אבער נישט אמת. די גרויסע רעליגיעזע דענקער האבן שוין לאנג דערקלערט אז אפילו אן די תורה וואלט דער מענטשליכער שכל פארלאנגט מאראלישע התנהגות. פאלגנד זענען עטליכע קלארע מקורות וואס באווייזן דעם געדאנק:

מורה נבוכים - רמב"ם (חלק ג', פרק כ"ו)

"דע, כי כל מצווה מתרי״ג מצוות היא או שכלית או מקובלת."
דער רמב"ם ערקלערט אז טייל פון די מצוות זענען שכליות – פארשטענדליך דורך מענטשליכע לאגיק אליין. ענינים ווי יושר און רחמים זענען מצוות וואס אפילו אן ארנטליכער מענטש וואלט פארשטאנען אן קיין געטליכע התגלות.


ספר הכוזרי - רבי יהודה הלוי (מאמר ראשון, סעיף צ"ג)

"המעשים השכליים אינם זקוקים לנבואה, כי השכל מחייבם."
די שכל'דיגע מצוות זענען נישט פארבונדן צו נבואה אדער תורה, נאר קומען פון מענטשן'ס שכל. רעליגיע גיבט סך הכל צו א העכערע דימענסיע דערצו, און פירט מענטשן צו א העכערע אמת.


ספר החינוך - מצווה ל"ב

"כי באבדון הגניבה יתבטל ישוב העולם."
איסור גניבה איז געבויט אויף שכל'דיגע יסודות – אן דעם וואלט די געזעלשאפט צעשטערט געווארן.


די גרויסע שאלה:​

אצינד קומט די באמבע שאלה: "אויב דער רמב"ם און אנדערע זאגן אז שכל אליין קען מאנען מאראל, פארוואס דארפן מיר א גאט צו באגרינדן מאראל? דער גאנצער ארגומענט פון מאראל צעפאלט!"

דער ענטפער איז אבער פשוט: די אויבנדערמאנטע מקורות רעדן וועגן מאראל אן תורה, אבער נישט אן גאט.

די שכל'דיגע הבנה פון מאראל קען העלפן מענטשן וויסן וואס איז גוט אדער שלעכט אויף א פראקטישע ניווא. אבער, אן א גאט איז דאס נישט מער ווי א אינסטינקט אדער געזעלשאפטליכער פראגראמירונג.

וואס מאכט רציחה באמת שלעכט און נישט נאר אומעטיש? סוסייעטי וועט אונטערגיין? פארוואס איז 'דאס' שלעכט? וואס איז דער אולטימעט ציל? אן א גאט איז עס בלויז אן אפשאצונג, וואס קען זיך טוישן מיט צייט און געזעלשאפט. בלויז מיט א גאט איז מאראל אבסאלוט און נישט סוביעקטיוו.

מעין הפתיחה: ווען אטעאיסטן דעבאטירן מאראל קעגן רעליגיע און טענה'ן אז זיי קענען אויך זיין גוט אן א גאט, פארגעסן זיי דעם עיקר פוינט: עס איז נישט בנוגע וויסן וואס איז מאראליש, נאר פארוואס טאקע דאס איז מאראליש אין אן אבסאלוטן זין.

שכל קען וויסן וואס איז גוט. אבער בלויז גאט קען באשטימען וואס איז אמת.

רעליגיע זאגט נישט אז מענטשן האבן נישט קיין שכל אדער געזעלשאפטליכע פארשטאנד. עס זאגט בלויז אז אן א גאט, פארלירט מאראל זײן ווערד און ווערט בלויז א מענטשליכע שיטה.

די אמת'ע שאלה איז נישט "קענען מיר וויסן וואס איז גוט?" נאר "פארוואס זאל מען בכלל זיין גוט?"

אויף דעם קען בלויז גאט געבן אן אמת'ן ענטפער.


עס דארף אבער צוגעלייגט ווערן, אז דער ארגומענט פון מאראל ווירקט טאקע נישט פאר יעדן. איינער וואס לייקנט בכלל דעם באגריף פון אביעקטיווע מאראל, האט נישט קיין שום סיבה צו גלייבן אז גאט שטייט אונטער מאראל. בלויז איינער וואס גלייבט יא אין מאראלישע ווירדן, קען מען אים באצווינגען אז כדי ער זאל זיין קאנסיסטענט מיט זיין לאגיק, מוז ער מודה זיין אז אן א גאט קען ער נישט באגרינדן זיין מאראל.
 
דער טעות פון אטעאיסטן אין דער דעבאטע וועגן מאראל און גאט

איינס פון די גרעסטע טעותים וואס אטעאיסטן מאכן ווען זיי דעבאטירן דעם ארגומענט פון מאראל אין רעליגיע, איז זייער מיספארשטאנד פון וואס רעליגיעזע מענטשן טענה'ן. זיי מיינען אפט, אז רעליגיעזע האלטן אז אן א גאט ווייסן מענטשן בכלל נישט וויאזוי צו זיין מאראליש. אבער עס איז פשוט אז מענטשן האבן יא א נאטירליכע פארשטאנד איבער וואס איז רעכט און וואס איז אומרעכט. אטעאיסטן קענען אויך פארשטיין אז גניבה איז שלעכט, אדער אז רציחה איז אוממאראליש. די שאלה איז בלויז: פארוואס?

וואס מאכט אן אקט זיין גוט אדער שלעכט אין אן אבסאלוטן זין? אן א העכערע כוח, אן א גאט וואס שטעלט דעם סטאנדארט פון גוטסקייט, איז מאראל סך הכל א געפיל, א סוביעקטיווע מיינונג אדער א געזעלשאפטליכע אפמאך.


אבער עס איז פארהאן א צווייטער - פיל שטערקערער טעות:
אטעאיסטן טענה'ן אז די אמת'ע אוממאראלן זענען די רעליגיעזע, וויבאלד די גלויביגע זאגן אז ווען נישט די תורה וואלטן זיי גע'הרג'עט מענטשן, מה שאין כן די אטעאיסטן האלטן פון מאראל אונטער אלע אומשטענדן.
דאס איז אבער נישט אמת. די גרויסע רעליגיעזע דענקער האבן שוין לאנג דערקלערט אז אפילו אן די תורה וואלט דער מענטשליכער שכל פארלאנגט מאראלישע התנהגות. פאלגנד זענען עטליכע קלארע מקורות וואס באווייזן דעם געדאנק:

מורה נבוכים - רמב"ם (חלק ג', פרק כ"ו)

"דע, כי כל מצווה מתרי״ג מצוות היא או שכלית או מקובלת."
דער רמב"ם ערקלערט אז טייל פון די מצוות זענען שכליות – פארשטענדליך דורך מענטשליכע לאגיק אליין. ענינים ווי יושר און רחמים זענען מצוות וואס אפילו אן ארנטליכער מענטש וואלט פארשטאנען אן קיין געטליכע התגלות.


ספר הכוזרי - רבי יהודה הלוי (מאמר ראשון, סעיף צ"ג)

"המעשים השכליים אינם זקוקים לנבואה, כי השכל מחייבם."
די שכל'דיגע מצוות זענען נישט פארבונדן צו נבואה אדער תורה, נאר קומען פון מענטשן'ס שכל. רעליגיע גיבט סך הכל צו א העכערע דימענסיע דערצו, און פירט מענטשן צו א העכערע אמת.


ספר החינוך - מצווה ל"ב

"כי באבדון הגניבה יתבטל ישוב העולם."
איסור גניבה איז געבויט אויף שכל'דיגע יסודות – אן דעם וואלט די געזעלשאפט צעשטערט געווארן.


די גרויסע שאלה:​

אצינד קומט די באמבע שאלה: "אויב דער רמב"ם און אנדערע זאגן אז שכל אליין קען מאנען מאראל, פארוואס דארפן מיר א גאט צו באגרינדן מאראל? דער גאנצער ארגומענט פון מאראל צעפאלט!"

דער ענטפער איז אבער פשוט: די אויבנדערמאנטע מקורות רעדן וועגן מאראל אן תורה, אבער נישט אן גאט.

די שכל'דיגע הבנה פון מאראל קען העלפן מענטשן וויסן וואס איז גוט אדער שלעכט אויף א פראקטישע ניווא. אבער, אן א גאט איז דאס נישט מער ווי א אינסטינקט אדער געזעלשאפטליכער פראגראמירונג.

וואס מאכט רציחה באמת שלעכט און נישט נאר אומעטיש? סוסייעטי וועט אונטערגיין? פארוואס איז 'דאס' שלעכט? וואס איז דער אולטימעט ציל? אן א גאט איז עס בלויז אן אפשאצונג, וואס קען זיך טוישן מיט צייט און געזעלשאפט. בלויז מיט א גאט איז מאראל אבסאלוט און נישט סוביעקטיוו.

מעין הפתיחה: ווען אטעאיסטן דעבאטירן מאראל קעגן רעליגיע און טענה'ן אז זיי קענען אויך זיין גוט אן א גאט, פארגעסן זיי דעם עיקר פוינט: עס איז נישט בנוגע וויסן וואס איז מאראליש, נאר פארוואס טאקע דאס איז מאראליש אין אן אבסאלוטן זין.

שכל קען וויסן וואס איז גוט. אבער בלויז גאט קען באשטימען וואס איז אמת.

רעליגיע זאגט נישט אז מענטשן האבן נישט קיין שכל אדער געזעלשאפטליכע פארשטאנד. עס זאגט בלויז אז אן א גאט, פארלירט מאראל זײן ווערד און ווערט בלויז א מענטשליכע שיטה.

די אמת'ע שאלה איז נישט "קענען מיר וויסן וואס איז גוט?" נאר "פארוואס זאל מען בכלל זיין גוט?"

אויף דעם קען בלויז גאט געבן אן אמת'ן ענטפער.


עס דארף אבער צוגעלייגט ווערן, אז דער ארגומענט פון מאראל ווירקט טאקע נישט פאר יעדן. איינער וואס לייקנט בכלל דעם באגריף פון אביעקטיווע מאראל, האט נישט קיין שום סיבה צו גלייבן אז גאט שטייט אונטער מאראל. בלויז איינער וואס גלייבט יא אין מאראלישע ווירדן, קען מען אים באצווינגען אז כדי ער זאל זיין קאנסיסטענט מיט זיין לאגיק, מוז ער מודה זיין אז אן א גאט קען ער נישט באגרינדן זיין מאראל.
גוט זאגסטו, אבער שתי תשובות בדבר:

א. וויאזוי באשאפסטו דעם חיוב מיט א ג-ט? וואס העלפט די פאקט אז ער עקזיסטירט צום 'חיוב' פון זיין מאראליש?

ב. דאס ברענגט בעצם שטערקער ארויס די פריערדיגע, די פראבלעם מיט די נושא פון מאראליטי און 'פארוואס' מיר זענען מחויב דערין קומט צוריק צו די קלאסישע ought/is פראבלעם, נעמליך, מיר קענען וויסן 'וואס' איז שלעכט (אזויווי דו זאגסט), און מיר קענען וויסן אז סאסייעטי איז בעסער ווען מיר זענען וואויל און גוט, מיר קענען אפי' וויסן אז מיר האבן אן אינסטינקט אדער אינטואציע צו זיין גוט, אדער גאר אז ג-ט פארלאנגט עס פון אונז, אבער קיין איינס פון די ידיעות העלפט נישט סאלוון די פראגע 'פארוואס' מיר זענען אייגענטליך מחויב, ווייל א דיסקריפטיווע פאקט (-is) קען נישט באשאפן קיין חיוב (-ought).

ענטפער דו דאס און דאן קען מען דן זיין צו עס קען עפלייען אויך אן קיין ג-ט אינעם בילד..

(די תירוץ לדעתי איז טאקע א סעמאנטישע און נישט קיין ראציאנאלע.
מיר אלע ווילן זיך אויפפירן גוט - פסיכאלאגיש און עוואלוציאנעריש - און מיר האבן די פאוער עס צו ארויפצווינגען אויף אנדערע - דורך שטראפן און באפעלן, דאן וואס האלט אונז אפ צו נוצן דאס ווארט 'חיוב' אפי' אויב עס איז בעצם תוכן'לאז?! ווילאנג עס האט א סעמאנטישע און פראקטישע נוצן קען מען רואיגערהייט זאגן 'אז מיר זענען מחויב' ווען אין רעאליטעט האט עס נישט קיין עכטע משמעות..)
 
ענטפער דו דאס און דאן קען מען דן זיין צו עס קען עפלייען אויך אן קיין ג-ט אינעם בילד..
דער ענטפער ליגט ווארשיינליך דארט וואו עס ליגט דער חיוב צו פאלגן גאט.
ביסט גערעכט אז אויך דארט איז היבש שווער צו ערקלערן פארוואס גאט איז א מחייב, אבער ווי איך האב געשריבן, ארבעט עס ממילא בלויז פאר דעם וואס האלט אז מאראלישע חיובים עקזיסטירן. אלזא, וויבאלד ער דארף זיין קאנסיסטענט, זאל ער זיך ספראווען דערמיט...
 
דער ענטפער ליגט ווארשיינליך דארט וואו עס ליגט דער חיוב צו פאלגן גאט.
ביסט גערעכט אז אויך דארט איז היבש שווער צו ערקלערן פארוואס גאט איז א מחייב, אבער ווי איך האב געשריבן, ארבעט עס ממילא בלויז פאר דעם וואס האלט אז מאראלישע חיובים עקזיסטירן. אלזא, וויבאלד ער דארף זיין קאנסיסטענט, זאל ער זיך ספראווען דערמיט...
יא יא, אבער על זה אנו דנים (אויסער אויב איך פארשטיי דיר נישט גוט), צו מאראל רעאליזם קען עקזיסטירן בכלל - מיט אדער אן א ג-ט?!

רעליגיעזע טענה'ן אז נאר מיט א ג-ט קען עס עקזיסטירן - דערפאר דארפן אלע רעאליסטן אטאמאטיש גלייבן אין ג-ט.
די אנטי-רעאליסטן טענה'ן אבער צוריק אז ג-ט העלפט נישט עס צו מאכן 'ריעל' אדער צו באשאפן און מסביר זיין א 'חיוב'.
און אטעאיסטישע רעאליסטן נוצן אויס דעם כאאס זיך אריינצושטופן און טענה'ן אז זיי קענען דערפאר אויך באשאפן א 'ריעל חיוב' אן קיין ג-ט - בלויז דורך אינטואציע וכדו'..
 
און אטעאיסטישע רעאליסטן נוצן אויס דעם כאאס זיך אריינצושטופן און טענה'ן אז זיי קענען דערפאר אויך באשאפן א 'ריעל חיוב' אן קיין ג-ט - בלויז דורך אינטואציע וכדו'..
האסט עס גוט צופיצלט. יעצט ווייסן מיר שוין וואו מיר דינגען זיך. טאקע אויף די איז מיין טענה, וואו פונקטליך 'שטופן' זיי זיך אריין?
 
האסט עס גוט צופיצלט. יעצט ווייסן מיר שוין וואו מיר דינגען זיך. טאקע אויף די איז מיין טענה, וואו פונקטליך 'שטופן' זיי זיך אריין?
אויף דעם זעלבע באן וואס דער רעליגיעזע נעמט...

דער רעליגיעזע נוצט ג-ט אין דעם קאנטעקסט אן קיין געהעריגע דעקונג, אויב אזוי - טענה'ט דער אטעאיסט - קען איך ארויפגיין אויפן באן אן קיין טיקעט בכלל.. וואס א חילוק צו מ'האט א ווערדלאזע טיקעט אדער בכלל נישט קיין טיקעט?! ווילאנג די באן פארט איז מען מסודר..
דער אנטי רעאליסט לאכט אבער פון זיי ביידע - און טענה'ט אז די באן הייבט נישט אן צו פארן - דער עולם איז סתם צו'חוש'ט און לעבט אין אן אילוזיע אז זאכן פארן ערגעץ..
 
כ'האב גראד אזוי פארשטאנען. דער שאלה בלייבט אבער פארט - בשלמא דער רעליגיעזער לעבט אין א באבל, אבער דו האסט דאך שוין צופלאצט דעם באבל! איז עס סתם א צינישער שיטה?
 
דער טעות פון אטעאיסטן אין דער דעבאטע וועגן מאראל און גאט

איינס פון די גרעסטע טעותים וואס אטעאיסטן מאכן ווען זיי דעבאטירן דעם ארגומענט פון מאראל אין רעליגיע, איז זייער מיספארשטאנד פון וואס רעליגיעזע מענטשן טענה'ן. זיי מיינען אפט, אז רעליגיעזע האלטן אז אן א גאט ווייסן מענטשן בכלל נישט וויאזוי צו זיין מאראליש. אבער עס איז פשוט אז מענטשן האבן יא א נאטירליכע פארשטאנד איבער וואס איז רעכט און וואס איז אומרעכט. אטעאיסטן קענען אויך פארשטיין אז גניבה איז שלעכט, אדער אז רציחה איז אוממאראליש. די שאלה איז בלויז: פארוואס?

וואס מאכט אן אקט זיין גוט אדער שלעכט אין אן אבסאלוטן זין? אן א העכערע כוח, אן א גאט וואס שטעלט דעם סטאנדארט פון גוטסקייט, איז מאראל סך הכל א געפיל, א סוביעקטיווע מיינונג אדער א געזעלשאפטליכע אפמאך.


אבער עס איז פארהאן א צווייטער - פיל שטערקערער טעות:
אטעאיסטן טענה'ן אז די אמת'ע אוממאראלן זענען די רעליגיעזע, וויבאלד די גלויביגע זאגן אז ווען נישט די תורה וואלטן זיי גע'הרג'עט מענטשן, מה שאין כן די אטעאיסטן האלטן פון מאראל אונטער אלע אומשטענדן.
דאס איז אבער נישט אמת. די גרויסע רעליגיעזע דענקער האבן שוין לאנג דערקלערט אז אפילו אן די תורה וואלט דער מענטשליכער שכל פארלאנגט מאראלישע התנהגות. פאלגנד זענען עטליכע קלארע מקורות וואס באווייזן דעם געדאנק:

מורה נבוכים - רמב"ם (חלק ג', פרק כ"ו)

"דע, כי כל מצווה מתרי״ג מצוות היא או שכלית או מקובלת."
דער רמב"ם ערקלערט אז טייל פון די מצוות זענען שכליות – פארשטענדליך דורך מענטשליכע לאגיק אליין. ענינים ווי יושר און רחמים זענען מצוות וואס אפילו אן ארנטליכער מענטש וואלט פארשטאנען אן קיין געטליכע התגלות.


ספר הכוזרי - רבי יהודה הלוי (מאמר ראשון, סעיף צ"ג)

"המעשים השכליים אינם זקוקים לנבואה, כי השכל מחייבם."
די שכל'דיגע מצוות זענען נישט פארבונדן צו נבואה אדער תורה, נאר קומען פון מענטשן'ס שכל. רעליגיע גיבט סך הכל צו א העכערע דימענסיע דערצו, און פירט מענטשן צו א העכערע אמת.


ספר החינוך - מצווה ל"ב

"כי באבדון הגניבה יתבטל ישוב העולם."
איסור גניבה איז געבויט אויף שכל'דיגע יסודות – אן דעם וואלט די געזעלשאפט צעשטערט געווארן.


די גרויסע שאלה:​

אצינד קומט די באמבע שאלה: "אויב דער רמב"ם און אנדערע זאגן אז שכל אליין קען מאנען מאראל, פארוואס דארפן מיר א גאט צו באגרינדן מאראל? דער גאנצער ארגומענט פון מאראל צעפאלט!"

דער ענטפער איז אבער פשוט: די אויבנדערמאנטע מקורות רעדן וועגן מאראל אן תורה, אבער נישט אן גאט.

די שכל'דיגע הבנה פון מאראל קען העלפן מענטשן וויסן וואס איז גוט אדער שלעכט אויף א פראקטישע ניווא. אבער, אן א גאט איז דאס נישט מער ווי א אינסטינקט אדער געזעלשאפטליכער פראגראמירונג.

וואס מאכט רציחה באמת שלעכט און נישט נאר אומעטיש? סוסייעטי וועט אונטערגיין? פארוואס איז 'דאס' שלעכט? וואס איז דער אולטימעט ציל? אן א גאט איז עס בלויז אן אפשאצונג, וואס קען זיך טוישן מיט צייט און געזעלשאפט. בלויז מיט א גאט איז מאראל אבסאלוט און נישט סוביעקטיוו.

מעין הפתיחה: ווען אטעאיסטן דעבאטירן מאראל קעגן רעליגיע און טענה'ן אז זיי קענען אויך זיין גוט אן א גאט, פארגעסן זיי דעם עיקר פוינט: עס איז נישט בנוגע וויסן וואס איז מאראליש, נאר פארוואס טאקע דאס איז מאראליש אין אן אבסאלוטן זין.

שכל קען וויסן וואס איז גוט. אבער בלויז גאט קען באשטימען וואס איז אמת.

רעליגיע זאגט נישט אז מענטשן האבן נישט קיין שכל אדער געזעלשאפטליכע פארשטאנד. עס זאגט בלויז אז אן א גאט, פארלירט מאראל זײן ווערד און ווערט בלויז א מענטשליכע שיטה.

די אמת'ע שאלה איז נישט "קענען מיר וויסן וואס איז גוט?" נאר "פארוואס זאל מען בכלל זיין גוט?"

אויף דעם קען בלויז גאט געבן אן אמת'ן ענטפער.


עס דארף אבער צוגעלייגט ווערן, אז דער ארגומענט פון מאראל ווירקט טאקע נישט פאר יעדן. איינער וואס לייקנט בכלל דעם באגריף פון אביעקטיווע מאראל, האט נישט קיין שום סיבה צו גלייבן אז גאט שטייט אונטער מאראל. בלויז איינער וואס גלייבט יא אין מאראלישע ווירדן, קען מען אים באצווינגען אז כדי ער זאל זיין קאנסיסטענט מיט זיין לאגיק, מוז ער מודה זיין אז אן א גאט קען ער נישט באגרינדן זיין מאראל.
האסט אפאר טעותים אין דיין טענה

לאמיר מסביר זיין פארוואס רעליגיעזע געזעצן קענען נישט זיין די יסוד פון מאראל.

1. מאראל ביי דעפיניציע מיינט מענטשליכע געפילן וואס שפירט זיך "ריכטיג" און "פאסיג" אין אונזער אויגן, און דערפאר איז דא דער מושג פון א מאראל קאמפאס ווייל ס'איז א קאמפאס אויף ווי אזוי צו זיין א בעסערע הומען ביאינג.
ס'איז א געפיל ווי "איך שפיר אז דאס פילט ריכטיג" אדער "דאס פילט נישט ריכטיג" צו טון, וכדו'.

אויב מיר ווייסן אז עפעס איז "אומריכטיג" נאר ווייל א טעקסט אדער אויטאריטעט זאגט אזוי, איז דאס נישט מאראל אין איר פונדאמענטאלן זין, ווייל עס שטאמט נישט פון מענטשליכע געפילן, און ממילא וועט קיינער נישט בייפאלן אז נישט היטן שבת אדער שאקלען לולב איז אוממאראליש ווייל די תורה האט געהייסן, ווייל די מקור איז נישט קיין מענטשליכע געפיל.

2. ס'איז דא נאך א זאך וואס מ'רופט אמאל מאראל אבער ס'הייסט נישט מאראל אין דאס איז עטיש ethics און ס'איז וויכטיג צו אפטיילן צווישן די צוויי מושגים וואס ווערן אפט פארמישט ווי כ'האב שוין אמאל מסביר געווען.

מאראל: איז פונדאמענטאל פערזענליך און טאקע דארפאר סוביעקטיוו. יעדער אינדיווידואל האט זיינע אייגענע מאראלישע געפילן, וואס איז אנדערשט פון איינעם צום צווייטן.

עטיקע: קומט פון א צאמקום פון אינדיווידואלע מאראלן, מענטשן נעמען אריין געפילן איינעם פון צווייטן. וואס איז געווארן אנגענומען ביים המון אלס א סדענדערט ווערט עטיקס, דערפאר די עטיקע פון היינט איז אנדערשט ווי אמאל ווייל ס'עוואלווירט, ווי מער מאראל אינפוט ווערט צוגעגעבן, אלס מער ווערט עס צוגעפוצט. דאס איז שוין אביעקטיוו היות ס'איז תלוי אויפן כלל.

ממילא האסטו די תשובה צו מאראל איז אביאעקטיוו, און צו ס'איז שייך צו זיין אבסאלוט אביעקטיוו.

3. יעצט פרעגט זיך די שאלה פון וואו אדער פארוואס קומט דער געפיל, די תשובה איז טאקע ווייל אונז זענען הרגשים'דיגע באשעפענישן און האבן געפילן פאר זיך און פאר אנדערע, און א חלק פון דעם איז אז אונז האבן אן אינערליכע שטרעבן צו זיין גוטע מענטשן, נישט נאר כדי צו אנהאלטן סאסייעטי, נאר פונקט ווי אונז זוכן מינינג און פורפעס כבוד וכדו', אונז זעמער סאושעל קריטשערס, וואס ווילן טון גוט'ס און זיין גוט און פילן זיך גוט דערוועגן, והא ראיה אז אפילו צו הארגענען א בעל-חי אדער צו-זען ווי ער ליידט פילן אונז זיך שלעכט.

און דערפאר איז עס אוממעגליך צו זאגן אז א צווייטע זאך חוץ פון געפילן זאל זיין א קובע אויף וואס הייסט מאראליש אדער עטיש.

חוץ אויב דו האלסט אז דאס וואס אונז האמער געפילן איז א ראיה צו א גאט, קיין ראיה איז עס נישט אבער א סברה קען עס זיין, אבער רעליגיע (און רעליגישע געזעצן) קומט זיכער נישט אריין.

בקיצור: מאראל קומט פון מענטשליכע געפילן, נישט פון אויסערליכע אויטאריטעטן. עטיקס זענען די געמיינשאפטליכע נארמען וואס אנטוויקלען זיך איבער צייט (וואס מ'רופט socially excepted). ביידע זענען פונדאמענטאל באזירט אויף מענטשליכע געפילן, נישט אויף רעליגיעזע דירעקטיוון
 
אבער רעליגיע (און רעליגישע געזעצן) קומט זיכער נישט אריין.
ביסט הונדערט פראצענט גערעכט, אבער האסט ווייזט אויס פארפעלט מיין עיקר נקודה.
מאראל קומט טאקע פון מענטשליכע געפילן, אבער אויב איז נישט פארהאן קיין גאט אין בילד, איז עס נישט חשוב'ער ווי א ס**ס דרייוו, וואס קיינער וועט נישט האבן קיין טענות אויף דיר אויב דו וועסט עס נישט נאכפאלגן. פארוואס איז נאכפאלגן די געפילן גוט, און נישט נאכפאלגן איז ראנג?
ס'איז נישט די רעליגיעזע געזעצן וואס באשטימען, ס'איז גאט וואס באשטימט.
 
ביסט הונדערט פראצענט גערעכט, אבער האסט ווייזט אויס פארפעלט מיין עיקר נקודה.
מאראל קומט טאקע פון מענטשליכע געפילן, אבער אויב איז נישט פארהאן קיין גאט אין בילד, איז עס נישט חשוב'ער ווי א ס**ס דרייוו, וואס קיינער וועט נישט האבן קיין טענות אויף דיר אויב דו וועסט עס נישט נאכפאלגן. פארוואס איז נאכפאלגן די געפילן גוט, און נישט נאכפאלגן איז ראנג?
ס'איז נישט די רעליגיעזע געזעצן וואס באשטימען, ס'איז גאט וואס באשטימט.
ווי איך האב געזאגט אונז זעמער סאושעל ביאינגס, און אויב דו גייסט קעגן די עטיקס (דו מאכסט זאכן וואס איז סאושעלי unacceptable) וועסטו ווערן רידשעקטעד ביי סאסייעטי ווייל דו שטערסט די סאושעל סראקטשער, און אונז האבן ליב מענטשן וואס פראדשעקטן גוטע געפילן, און צו זיין באליבט איז גוט פאר אונזער mental health.

און אויך לגבי מאראלן מיר ווילן נאכגיין אונזער אינסטיקטס ווייל דאס געבט אונז גוטע געפילן וואס העלפט אויך אונזער mental wellbeing.

סוף פסוק ס'קומט אלס אן צו, אז ס'איז גוט פאר אונז צו לעבן מיט אונזער נאטור, נישט פארקערט (ווי רעליגיע פארציילט, און ווי דיין טענה אז רעליגיע באשטימט).
 
לעצט רעדאגירט:
דא נאך איינס

אידישע אטעאיסטן
הרב @אינטעליגענט , פליז דיפיין וואס דו רופסט 'קאמאן גוד'.
אז מענטשן זאלן לעבן די בעסטע לעבן? עגאאיסט וואס דו ביסט... וואס טוט זיך מיט די קאקראטשעס?...
איך רוף עס נישט, יוטליטעריניזם רופט עס.

common good, that which benefits society as a whole, in contrast to the private good of individuals and sections of society
Britannica

What is in the best interest of all or most people
אה, דאס איז 'מיין' ספישיס! און וואס אויב איך וועל הרג'ענען די גאנצע וועלט כדי איך מיט מיין משפחה זאלן האבן די בעסטע לעבן? בין איך ווייניגער גערעכט ווי דיר?
קארעקט.
אבער ס'איז נישט שייך אזא סינעריאו אין ריל לייף אדרבה פראו מי ראנג, כ'דארף די ערשטע וויסן אלס עפיקורוס.

Chat gpt האט דיר ארויס 🤣

אזוי ווי @מרחשון ברענגט ארויס, פארוואס זאלסטו וועלן אז ס׳זאל זיין גוט פאר יעדעם אייניג אויב דו גלייבט נישט און עפעס העכער (די געדאנק פון ׳קאלעקטיוו קאנטשעסנעס׳ רעדט כאטש יא צו דיר?)
ווד"פ האט הודו מיט כוש? ווי קומט הייער פאוער איבערן וואסער? איך דארף וויסן פון א הייער פאוער אז איך זאל וויסן פון די golden rule? וואס אונז רופן מה דעלך סני, איך דארף א הייער פאוער מיר צו זאגן וואס יושר איז?

זיי דעס אביסל קלארער מסביר.
אויב נישט אלץ ווייל דו ווילסט אז יעדער זאל אזוי טראכטן דעריבער וועט זיין גוט פאר דיר אויך? און דאס איז שוין ׳קאנסקווענשעליזם׳..

Correct
Secular humanism איז גאר באזארגט איבער די ישרות פון אנדערע און אזוי וועט יעדער מער ווייניגער זיין צופרידן.
 
ווי איך האב געזאגט אונז זעמער סאושעל ביאינגס, און אויב דו גייסט קעגן די עטיקס (דו מאכסט זאכן וואס איז סאושעלי unacceptable) וועסטו ווערן רידשעקטעד ביי סאסייעטי ווייל דו שטערסט די סאושעל סראקטשער, און אונז האבן ליב מענטשן וואס פראדשעקטן גוטע געפילן, און צו זיין באליבט איז גוט פאר אונזער mental health.

און אויך לגבי מאראלן מיר ווילן נאכגיין אונזער אינסטיקטס ווייל דאס געבט אונז גוטע געפילן וואס העלפט אויך אונזער mental wellbeing.

סוף פסוק ס'קומט אלס אן צו, אז ס'איז גוט פאר אונז צו לעבן מיט אונזער נאטור, נישט פארקערט (ווי רעליגיע פארציילט, און ווי דיין טענה אז רעליגיע באשטימט).
דו האלטסט אין איין זאגן דאס ווארט 'גוט'.
וואס האט גוט און שלעכטס מיט ריכטיג און אומריכטיג?
 
Back
Top