דר. רבקה וויינבערג
ברייטערט אויס די געדאנק פונעם רמב״ם ואברבנאל. זי טענה׳ט אז כדי עפעס זאל האבן א פּוינט אינעם דאס ארבעטן און טוהן, מוז דאס טוהן און עוסק זיין אין די אקט, די פּוינט דערפון, האבן א מטרה פון וועליוּ מחוצה לה פונעם עצם אקט אליינס (ועיין
בדברי דר. דוד קוּפּער). דאס איז סיי ביי, וואס דר. קיערען סעטיאַ
טערמינט, ״טעליק״ מטרות, וועלכע זענען זאכן וואס מען טוהט לשם א דרויסענדע מטרה, און סיי ביי ״עיטעליק״ מטרות וועלכע זענען זאכן מ׳טוהט לשמה של הדבר ממש. לדוגמא, אפילו דאס וואס מ׳שפאצירט אין נאטור, וועלכעס איז די זאך אליינס וואס מ׳טוהט נאר לשם שפאצירן איז אויך כדי צו האבן און באקומען די גוטע און בארוהיגענדע געפיהל וואס דאס גייט שאפן, וואס די מטרה איז מחוצה פונעם עצם שפאציר. וכהנה בכל דבר. דאס איז אלעס לגבי דברים פרטיים אין וואס דער מענטש איז עוסק. אבער לגבי לעבן על הכלל כולו, די פּוינט פון לעבן על הכלל כולו, איז וואס איז די מטרה און וועליוּ מחוצה לה? ואפילו אויב גלייבט מען אין השארת הנפש, איז דאך דאס ווייטער, במדת מה, נכלל אינעם כלל פונעם מענטש׳נס ״לעבן״ [די ״חיי״ הנצחיים פונעם מענטש], זייענדיג אז מ׳רופט עז דאך טאקע ״זיין״ השארה. וא״כ וואס איז די פּוינט מחוצה פארוואס ער זאל דאס אלעס פירן?
לסיכום, עס זענען טאקע דא פּוֺינטס פאר זאכן וואס מ׳טוהט אין לעבן, די דברים פרטיים דערין וממילא מיענינג אינעם טאג-צו-טאג לעבן, אבער דאס מיינט נישט אז עס איז דא א פּוינט פאר׳ן לעבן על הכלל, אָלטימעט מיענינג, אז מ׳זאל אויסגעבן כח דאס צו פירן. ועיין ערך
פאָלאָסיִ פון קאַמפּאזישאן (הגם אז מ׳קען דאס לכאורה נוצן לאידך גיסא, אז פאר דברים פרטיים בתוכ׳ן לעבן פעהלט אויס אז כדי עס זאל האבן א פּוינט זאל די פּוינט זיין מחוצה לה, משא״כ פאר׳ן לעבן על הכלל איז סגי אז עס איז א קאנטעינאר פאר אלע דברים פרטיים בתוכה וועלכע האבן א פּוינט מחוצה להן). וואס מ׳קען אבער אפשר טענה׳ן איז אז די הנחה אז פּוינטס זענען מחוצה להדבר כדי צו ווערן גערעכענט אלס פּוינטס, איז נאר ביי דברים פרטיים אינעם לעבן, אבער נישט ביי לעבן על הכלל. ואפשר להביא ראיה לזה אז על הכלל כולו ווילן דאך מענטשן בלייבן לעבן, ואפילו זי אליינס וואס אנערקענט דאס. אבער אפשר איז דאס
טאקע נאר מכח דעם אז עס עוואלוציאנעריש פּראגראמירט אינעם מענטש און איז טאקע נישט ראציאנאל. זי אליינס באמערקט דא:
There can be many reasons to continue living ather than commit suicide, including curiosity about life and events, fear of death, loyalty to family and friends, commitments we have made, and yes, enjoying Everyday Meaning
Saul Smilansky had commented that some, perhaps the laziest and happy-go-luckiest among us, may even feel relieved to discover that there is no Ultimate Meaning, because that can remove the onus of pursuing it, leaving one more carefree to enjoy the pleasures of everyday life
Nagel, for example, takes his conclusions about life’s absurdity in stride. He notes that ironic resignation is an appropriate response to life’s absurdity and argues that no great angst is merited because if nothing matters then it doesn’t matter that nothing matters
זי טענה׳ט אז עס איז שווער צו זאגן אז די פּוינט פון לעבן על הכלל איז להתדמות לקונה אדער צו פארמערן די מושגים פון צדק וכו׳ וועלכע קענען ווערן גערעכענט ווי מחוצה לה פונעם לעבן (כעין אפלטון׳ס סארט צורות). דאס איז וויבאלד מה נפשך: איז דאס מעגליך צו ווערן מושלם אין, דאן וואס איז די פּוינט פון לעבן על הכלל איינמאל מ׳איז שוין נשלם דערין; אז עס ווערט נשלם בתוך דאס לעבן דאן איז עס א פרטיות׳דיגע פּוינט ״אינעם״ און נישט די פּוינט ״פונעם״ לעבן על הכלל כולו. און אז נישט דאן איז דאס א סתירה - מ׳וויל וואס מ׳וויל נישט, והיינו מ׳וויל די עיכובים וואס דערלאזן נישט שלימות אין דעם כדי צו ווערן מושלם ווייטער און ווייטער. (איר טענה איז אנדערש פון דר. טאמאס נעגעל׳ס
טענה אז דאס לעבן איז מיינונגסלאז מכח אַן אינפיניט ריגרעס: א׳ האט מיינונג וועגן ב׳, ב׳ וועגן ג׳, ג׳ וועגן ד׳ וכן הלאה והלאה.)
והגם מ׳קען לכאורה ענטפערן דערויף (עכ״פ פון א טעאיסטישן פּערספּעקטיוו) ווי דר. ראַבּערט נאָזיק
שרייבט, אז די פּוינט פונעם לעבן על הכלל כולו, וואס איז טאקע פונקט אזוי כולל החיים שלאחר המות, איז צוצוקומען צו ידיעה ודיבוק וכו׳ ויפער אין אינפיניטי און אלס קונה זיין דערפון נאך און נאך. און דאס איז סיי מחוצה לה פונעם לעבן און סיי נישט מכח עיכובים נאר די עצם הגדרה פון אינפיניטי. און ווי דער רמב״ם שרייבט במו״נ (ח״א פס״ט):
וכן עוד הענין בכל תכלית כי הדבר אשר לו תכלית יש לך לבקש לתכלית ההיא תכלית. כאילו אמרת על דרך משל שהכסא החומר שלו - העץ ופועלו - הנגר וצורתו - הריבוע על תמונת כך ותכליתו - לשבת עליו; ועליך שתשאל ומה תכלית הישיבה על הכסא? ויאמר לך העונה בעבור שיתנשא היושב עליו ויתעלה מן הארץ; ותשאל עוד ותאמר ומה תכלית ההתנשאות מן הארץ? ותענה להגדיל היושב בעין מי שיראהו; ותשאל ותאמר ומה תכלית הגדלתו אצל מי שיראהו? ותענה כדי שייראו ויפחדו ממנו; ותשאל ותאמר ומה תכלית היותו נורא? ותענה לגדל מצותו; ותבקש מה תכלית הגידול למצותו? ותענה למנוע הזק בני אדם קצתם מקצתם; ותבקש עוד מה תכלית מניעת הזק קצתם מקצתם? ותענה להתמיד מציאותם מסודר. וכן יתחיב תמיד בכל תכלית מתחדשת עד שיגיע הענין לרצונו לבד ית' לפי אחת מן הדעות כמו שיתבאר - עד שיהיה המענה באחרונה כן רצה ית'; או לגזרת חכמתו לפי דעת אחרים כמו שאבאר - עד שיהיה המענה באחרונה כן גזרה חכמתו ולזה יגיע סידור כל תכלית אל רצונו ואל חכמתו לפי שתי הדעות האלה אשר התבאר לפי דעתנו שהם עצמו ושאין רצונו וחפצו או חכמתו דברים יוצאים חוץ לעצמו - רצוני לומר שיהיו זולת עצמו. ואם כן הוא ית' תכלית כל דבר האחרון; ותכלית הכל גם כן - ההדמות בשלמותו כפי היכולת - והוא ענין רצונו אשר הוא עצמו כמו שיתבאר. ובזה נאמר בו שהוא תכלית התכליות
און
זיי ברענגן צו דערויף:
ותכלית הכול היא גם להידמות לשלמותו כפי היכולת - כאן מציע הרמב"ם נקודת מבט אחרת על עקרון התכלית ביחס לא-ל. עד כה, אמרנו שהכול "נשען" על חכמת הא-ל או רצונו, אך יש נקודת מבט אחרת: בכל הנמצאים, טמונה שאיפה (תכלית) להידמות לאל בהתאם ליכולתם, ונמצא ש"התכליות לא רק יוצאות מן האלו-ה, אלא אף שבות אליו" (א"ש). וזאת משמעות רצונו כך "רצה" הא-ל, שתכלית הכול תהיה לשאוף להידמות לו.
טענה׳ט זי אבער אז דאן איז דאך נישט שייך אז עס זאל זיין א פּוינט ״אינדרויסן״ פונעם לעבן וכו׳, זייענדיג אז אלעס איז נכלל בתוך די אינפיניטי. און די ענטפער צו די תכלית און פּוינט פון דאס לעבן קען נאר קומען אינדרויסן פונעם מטרה (הגם אז די שאלה דערויף קען יא קומען מתוכה).
ואולי איז אבער אט דאס די געדאנק: אז פונקט אזויווי מ׳קען נישט ענטפערן מהו תכלית היקום כולה, וויבאלד דאס קאלעפּסט לבסוף צו עצמותו, איז פונקט אזוי קען מען נישט ענדגילטיג ענטפערן צום תכלית החיים על הכלל, זייענדיג אז עס קאלעפּסט פונקט אזוי צום אינפיניט עצמיות של הקב״ה פון וועלכע עס איז נישט שייך צו באטראכטן פון ״אינדרויסן״ (חוץ סאביעקטיוולי כהאברבנאל וואו ״ג-ט״ איז מחוצה לו); די שאלה פון תכלית היקום על הכלל איז דאס זעלבע ווי תכלית חיי האדם על הכלל, און אויף ביידע איז פונקט אזוי נישט שייך קיין ענטפער מהאי טעמא.
זי איז מודה אז טאמער נעמט מען אָן אז מ׳דארף לעבן על הכלל פאר יענעם צי פאר ג-ט, דאן איז בעצם יא דא א פּוינט מחוצה לה פונעם לעבן על הכלל. אבער דעמאלטס איז עס נישט א פּוינט ותכלית פאר׳ן לעבער. און אפילו דאן קען מען פרעגן די שאלה ווייטער, אז וואס איז די פּוינט מחוצה לה דערפון. זי ברענגט אויך צו
פון דר. דזשאַן שענד אז לפי״ז קומט אויס אז סקראט׳ס באקאנטע
שיטה אז א לעבן וואס איז זיך נישט מעמיק צו פארשטיין תכליתה וכו׳ איז נישט ווערד געלעבט צו ווערן, איז אומריכטיג זייענדיג אז, עכ״פ על הכלל, איז נישטא קיין תכלית און ווערד צו דאס לעבן. זי טענה׳ט אבער אז די הכרה דערפון האט יא ווערד, זייענדיג אז דאס איז דאך א פרטיות׳דיגע פּוינט וואס איז יא פארהאן אינעם לעבן.
(ולכאורה גייט דאס אלעס סתם אזוי אריין אינעם חקירה פון גראַוּנדינג. ובסתם פירט דאס צו צו ענליך צום מונכהויזן/אַגריפּאַ טריילעמאַ אין עפּיסטעמאלאגיע, אז אפילו עס זאל ווין יא זיין עפעס מחוצה לה דאס צו גראַוּנדן, וואלט דאס פשוט צוגעפירט צו אַן אינפיניט ריגרעס צו גראַוּנדן די גראַוּנדער אא״וו וכטענתו של דר. נעגעל, ביז איך שטעל זיך אפ אז עס איז אקסיאמאטיש אין די זאך אליינס או בדרך עיגול.)
דר. מיכאל-דזשאַן טורפּ, דר. בּריילעיאַ האלינשעד און דר. סטיפען רוֺי
דינגען זיך אויף די הנחה אז א פּוֺינט ותכלית פון עפעס מוז זיין מחוצה לה. לדוגמא, איר משל פון שפאצירן אין נאטור, וועלכעס זי טענה׳ט איז כדי צו האבן און באקומען די גוטע און בארוהיגענדע געפיהל וואס דאס גייט שאפן וואס איז מחוצה לה, איז נישט מדוייק. דאס איז וויבאלד עס איז נישט צו האבן א בארוהיגענדע געפיהל, נאר א בארוהיגענדע געפיהל דורך דוקא שפאצירן, וועלכע איז אנדערש פון סתם א בארוהיגענדע געפיהל (דורך עפעס אנדערש); מ׳קען עס נישט אפטיילן פונעם עצם אקט. ווי אויך טענה׳ן זיי
עפ״י דר. קליפארד גירץ אז דאס׳ן באטראכטן דאס ״לעבן״ נישט אלס אַן אפגעזונדערטע אינדיווידואלע יוּניט, וועלכעס איז א מערב-וועלט וועג פון דאס באטראכטן, נאר איידער אלס באהאפטן מיט אלעס רינגסט ארום אין א רילעישאנעל זין (ווי ״יענעם׳ס קינד״, יענעם׳ס טאטע״ אא״וו), וואס אין אזא פאל איז עס גרינגער צו זאגן אז אט די רילעישאנעל פּראַפּערטיס פאר זיך זענען די פּוינט און תכלית דערפון; עס איז סיי בתוך דאס ״לעבן״ און סיי מחוצה לה. ובפרט, איינמאל מ׳טענה׳ט אז מ׳דארף זוכו א פּוינט ״אינדרויסן״ פונעם אינפיניט כגון ״ג-ט״ וכדומה, און אז דאס אליינס איז שוין אויך נכלל בתוך נאר די פרטים פונעם מענטש׳נס לעבן, איז דאן דאס שוין נישט קיין נפק״מ צי ס׳איז פון ״אינעווייניג״ צי פון ״דרויסן״; דארט ווערט עס נישט מער ווי סימענטיקס.
דר. נעלסאן קאָווען
טענה׳ט פון א פסיכאלאגישן פּערספּעקטיוו אז דאס׳ן איינזעהן מיט לאגיק אז עס איז נישטא קיין תכלית פאר׳ן לעבן על הכלל, פירט ל״ד צו א געפיהל טרויער. עס איז בדרך כלל פארקערט: א געפיהל פון דעפּרעסיע און טרויער פירט צו א שיטה פון נייהיליזם. ער זאגט אויך אז אט די טעזע פון דאס אז דאס לעבן האט נישט קיין פּוינט, איז דאך די פון ספר קהלת, און דאך האט ער פארשטאנען אז שמח בחור בילדותך. דר. וויינבערג
ענטפערט דערויף אז עס איז טאקע מעגליך אז לאגיק ושיטות וכדומה ווערן בעיקר געפירט דורך געפיהלן מקודם, אבער עס איז אוודאי אז פאקטן, כגון זו, ברענגן מענטשן צו טרויער. זי ענדיגט צו בנוגע דאס אלעס:
Truth itself is valuable [though not ultimately so]. Ignorance may be a kind of bliss, but because we are rational beings, agents capable of intellectual achievement, the pursuit of truth, and the courage to face reality, it is a bliss unworthy of us
*
עס איז אויך מן הראוי לציין אז פּראפעסאר עלעסדעיר מעקינטייר האט
גע׳טענה׳ט אז דאס׳ן אפנויגן פון אריסטו׳ס מהלך פון סיבה תכליתית (ועיין לדוגמא במו״נ ח״א פס״ט שציינתי לעיל) האט גורם געווען אז דאס גאנצע דיון פון די פילאזאפן פון די ענלייטענמענט איבער מאראליטעט האט נישט קיין באזיס. דאס איז ווייל די באזיס פון מאראליטעט קען נישט האבן א קיום אויב נעמט דאס נישט אָן ביסודה אז דאס מענטש און דער מענטשהייט האט א תכלית צו וואו זי דארף אָנקומען. ער האט דאס צוגעגליכן צו ווען די וועלט זאל ווען האבן פארלוירן אין אַן אפּאקאליפּס איר סייענטיפישע מדע און עס דערנאך פרובירט צוריק צאמצושטעלן פון די חלקים וואס זענען איבערגעבליבן אָן די געהעריגע יסודות. בנוסף לזה האט די דגוש אויפ׳ן אינדיווידואל אויך מהסס געווען די יסודות פון מאראליטעט, דורכ׳ן עפענען א פתח דערין פאר
עמאָטיוויזם און אז מאראליטעט איז לבסוף באזירט נאר אויף די געפיהלן פונעם אינדיווידואלן מענטש.
***
דער פיזיקער דר. קומרון וואַפאַ
טענה׳ט אז דאס וואס עפ״י
סטרינג טעאריע קענען זיין 10⁵⁰⁰ יוּניווערסעס עפ״י די פיזיקס דערפון, די ״לענדסקעיפּ״, איז נישט קיין חסרון פון סטרינג טעאריע, נאר א מעלה. דאס איז ווייל עס טוהט עס באגרעניצן פון אינפיניט אראפ צו 10⁵⁰⁰.
