בחירה – אן אילוזיע אדער א כח טבעי?

[מר שושני]

יישר כח @מרחשון פארן ארויפברענגען די זייער טיפע און קאמפליצירטע נושא, אזעלכע נושאים ברענגען נאר ארויף די סטאטוס פון קרעמל..

לעצם הענין האב איך נישט קיין געדולד יעצט פאר קיין לאנגע זאכן. איך וויל נאר צוצייכענען אז ד"ר מיכאל אברהם האט א לענגס און א ברייטס איבער דעם ספעציפישן נושא. ער האט ארויסגעגעבן א ספר 'מדעי החופש' מיט א טיפע אנאליז אריין אין די סייענס און די פילאזאפיע דערפון. ער האט אבער א קורצע ווערסיע דערפון אין אן ארטיקל - מבט שיטתי על חופש הרצון - הרב מיכאל אברהם עס איז אויך גענוג טיף און גרינטליך פאר א גוטע אריינבליק אינעם נושא..
(דא האט ער נאך אן ארטיקל דערוועגן - רצון חופשי ואקראיות (טור 645) - הרב מיכאל אברהם)

ער איז א ליבערטעריען, מיינענדיג, ער האלט יא אז בחירה איז א פאקט. ער טענה'ט שטארק אנקעגן דעם אז סייענס כלומר'שט 'ווייזט אויף' דעטערמאניזם, ער ברענגט ארויס אז אלס א פרידיספאזיציע מוזן סייענטיסטן אזוי אננעמען - ווייל אויב נישט שפארן זיי צו די טויערן צו פארשן ווייטער, אבער פון א פילאזאפישע פערספעקטיוו איז ער ביי די שטעלונג אז עס איז נישט אויפגעוויזן קיין איין וועג מער ווי די אנדערע, און ער ברענגט ארויס די שווערעקייטן וואס עס זענען דא אויף ביידע זייטן, אויספירענדיג כדרכו פארוואס זיין שטעלונג איז מער ראציאנאל..
עס איז א לאנגע טעזע און איך האב נישט יעצט קיין כח עס מסביר צו זיין ברייטער.. גייטס און ליינטס עס.


אלעקס אקאנאר האט דא אן אלטע ווידעא וואו ער איז מסביר די פאראדאקס פון בחירה אין קורצן (כמובן האט מיכי וואס צו ענטפערן דערויף):

View: https://www.youtube.com/watch?v=OwaXqep-bpk

Click to shrink...

איך האב נישט געליינט נאך דאס בוך פון מיכאל אברהם.
אבער נאך דעם וואס איך בין א שטיק צייט צוריק דורכגעגאנגען דר. ראבערט סאפאלסקי'ס גאנצע קאלעדזש קורס פון סטעמפארד (אויף יוטוב), אזוי אויך דורכגעגאנגען זיינע ביכער (דאס און דאס), בין איך היבש איבערצייגט אז בחירה איז אן אילוזיע.

 

[אלפא]

אינטרעסאנט צו איינער קען מיר געבן צו פארשטיין די פאלגענדע ווערטער פונעם מאור עינים דעם וואך (בא), ער באציט זיך צו דעם אז דער באשעפער האט כביכול אוועקגענומען די בחירה פון פרעה, און ער איז מסביר אז פאר יציאת מצרים ווען דער דעת איז נאך געווען אין גלות האט בחירה נאך ממילא נישט עקזיסטירט.
דאן גייט ער ווייטער איבער דער באקאנטע ידיעה/בחירה פראבלעם און ער ענטפערט דאס:

ועם זה יתבאר עוד קושית הרמב״ם והוא מבואר בזוהר חדש בשם קדמאי על ענין הבחירה שניתן לאדם חפשית וידיעת השם יתברך איך יוכל להיות שניהם כאחד:
אך אמנם הנה כאשר אמרנו כי עיקר הבחירה הוא בדעת כשידע אדם את ה׳ בדעת שלם אז יש שייכות לבחירה מה שאין כן בלא דעת אין שייכות לבחירה ובהיות כן הבחירה והידיעה הכל אחד כי במה בוחר האדם הלא בדעת והדעת של השם יתברך הוא הבחירה אם כן זהו עצם ידיעת הבורא ברוך הוא שהוא יודע הבחירה ואינם ענינים סותרים זה את זה רק הכל אחד כנ״ל והבן:
איך לייג נאר צו א פראגע צייכן נאכן 'והבן'...


מעגליך עס איז טאקע פאסיג צוצוצייכענען הרב מיכי'ס ווערטער (אינעם אויבנדערמאנטע ארטיקל) איבער חסידישע ספרים וועלכע באציען זיך צום נושא פון בחירה:

אני חייב להוסיף הערה אישית. גם אם לא היו סתירות בדבריהם, העובדה שניתן למצוא טענה כלשהי בספר שמודפס בכתב רש"י וכרוך בכריכה חומה עם אותיות זהב לא מספיקה כדי להוכיח טענה כה מופרכת ועוד לתת לה לגיטימציה תורנית. לכל היותר מדובר בטעות בדבר משנה ובשיקול הדעת. אפשר כמובן לומר שהעמדה הדטרמיניסטית היא ממצא מדעי מודרני ולכן עלינו לכפוף את המקורות בפני העובדות (ראו דברי הרמב"ם שהבאתי בתחילת הפרק על האבולוציה), אבל למיטב שיפוטי הבאת מקורות כאלה כשלעצמה לא מעלה ולא מורידה לדיון כמו שלנו.

Click to shrink...

 

[מארלי]

אינטרעסאנט צו איינער קען מיר געבן צו פארשטיין די פאלגענדע ווערטער פונעם מאור עינים דעם וואך (בא), ער באציט זיך צו דעם אז דער באשעפער האט כביכול אוועקגענומען די בחירה פון פרעה, און ער איז מסביר אז פאר יציאת מצרים ווען דער דעת איז נאך געווען אין גלות האט בחירה נאך ממילא נישט עקזיסטירט.
דאן גייט ער ווייטער איבער דער באקאנטע ידיעה/בחירה פראבלעם און ער ענטפערט דאס:

ועם זה יתבאר עוד קושית הרמב״ם והוא מבואר בזוהר חדש בשם קדמאי על ענין הבחירה שניתן לאדם חפשית וידיעת השם יתברך איך יוכל להיות שניהם כאחד:
אך אמנם הנה כאשר אמרנו כי עיקר הבחירה הוא בדעת כשידע אדם את ה׳ בדעת שלם אז יש שייכות לבחירה מה שאין כן בלא דעת אין שייכות לבחירה ובהיות כן הבחירה והידיעה הכל אחד כי במה בוחר האדם הלא בדעת והדעת של השם יתברך הוא הבחירה אם כן זהו עצם ידיעת הבורא ברוך הוא שהוא יודע הבחירה ואינם ענינים סותרים זה את זה רק הכל אחד כנ״ל והבן:
איך לייג נאר צו א פראגע צייכן נאכן 'והבן'...


מעגליך עס איז טאקע פאסיג צוצוצייכענען הרב מיכי'ס ווערטער (אינעם אויבנדערמאנטע ארטיקל) איבער חסידישע ספרים וועלכע באציען זיך צום נושא פון בחירה:

Click to shrink...

איך האב שוין עטליכע מאל פראבירט צו פארשטיין דעם שטיקל. איך קען מציע זיין א כללות'דיגע ריכטונג לויט מיין קליינע פארשטאנד באזירט אויך אויף אנדערע שטיקלעך. נישט אז איך פארשטיי פונקט וויאזוי עס פארענטפערט די קשיא:

לויט די מאור עיניים איז נישטא קיין בחירה נאר ווען עס איז דא 'שלמות הדעת'. ווען עס איז דא 'קטנות דעת' (אדער 'מוחין דקטנות') קען מען נישט אנערקענען צווישן גוט און שלעכט און ממילא איז נישט שייך קיין אפציע פון בחירה כלל. ער ווערט געפירט נאר דורך די יצר הרע (דאס איז געווען די גלות מצרים).

דער דעת פון דער מענטש איז לויט דער מאור עיניים אין איר עסענס א חלק פון דער דעת פון גאט, און 'שלמות הדעת' איז ווען דער דעת פון דער מענטש פארברייטערט זיך און דעגרייכט מער און מער די דעת פון גאט. (און צום סוף ווערט דאס איינס). קומט אויס אז ווען עס איז יא שייך בחירה ביי א מענטש איז עס נאר ווען דער מענטש האט דעת אבער די דעת איז א חלק פון/איז די דעת פון גאט וואס ווייסט די בחירה און דערפאר איז ער בוחר אקארדינג אדער אין הארמאני מיט די ידיעה פון גאט (אדער אפשר די עצם בחירה איז די ידעה פון גאט).

אין אן אנדערע פלאץ שרייבט ער אז אין אזא מצב פון שלמות הדעת איז בעצם נישט שייך צו מאכן קיין חטא וויבאלד ער איז דבוק אין די דעת פון גאט, אין אנדערע ווערטער ער האט נישט באמת קיין בחירה.

קומט אויס אז אין א מצב פון קטנות הדעת איז בכלל נישט דא די אפציע פון בחירה; אין א מצב פון גדלות הדעת איז אויבענאויף דא די אפציע ווייל דער מענטש אנערקענט צווישן גוטס און שלעכטס אבער באמת איז די עצם בחירה דורך די דעת פון גאט און איז נישט לויט די בחירה פון דער מענטש.

די מצב ווען א מענטש האט א ניסיון און האט יא ממש בחירה איז ווען א מענטש האט שוין געהאט דעת און דער באשעפער איז זיך מצמצם און איז מסלק די התקשרות הדעת פונעם מענטש. אין אזא מצב איז די ניסיון זיך צו ווייטער אנהאלטן צו די וועגן אין וואס ער איז געגאנגען ווען ער האט געהאט דעת..


יתכן מען קען דאס צושטעלן צו דעם

 

[אפענער]

איך האב שוין עטליכע מאל פראבירט צו פארשטיין דעם שטיקל. איך קען מציע זיין א כללות'דיגע ריכטונג לויט מיין קליינע פארשטאנד באזירט אויך אויף אנדערע שטיקלעך. נישט אז איך פארשטיי פונקט וויאזוי עס פארענטפערט די קשיא:

לויט די מאור עיניים איז נישטא קיין בחירה נאר ווען עס איז דא 'שלמות הדעת'. ווען עס איז דא 'קטנות דעת' (אדער 'מוחין דקטנות') קען מען נישט אנערקענען צווישן גוט און שלעכט און ממילא איז נישט שייך קיין אפציע פון בחירה כלל. ער ווערט געפירט נאר דורך די יצר הרע (דאס איז געווען די גלות מצרים).

דער דעת פון דער מענטש איז לויט דער מאור עיניים אין איר עסענס א חלק פון דער דעת פון גאט, און 'שלמות הדעת' איז ווען דער דעת פון דער מענטש פארברייטערט זיך און דעגרייכט מער און מער די דעת פון גאט. (און צום סוף ווערט דאס איינס). קומט אויס אז ווען עס איז יא שייך בחירה ביי א מענטש איז עס נאר ווען דער מענטש האט דעת אבער די דעת איז א חלק פון/איז די דעת פון גאט וואס ווייסט די בחירה און דערפאר איז ער בוחר אקארדינג אדער אין הארמאני מיט די ידיעה פון גאט (אדער אפשר די עצם בחירה איז די ידעה פון גאט).

אין אן אנדערע פלאץ שרייבט ער אז אין אזא מצב פון שלמות הדעת איז בעצם נישט שייך צו מאכן קיין חטא וויבאלד ער איז דבוק אין די דעת פון גאט, אין אנדערע ווערטער ער האט נישט באמת קיין בחירה.

קומט אויס אז אין א מצב פון קטנות הדעת איז בכלל נישט דא די אפציע פון בחירה; אין א מצב פון גדלות הדעת איז אויבענאויף דא די אפציע ווייל דער מענטש אנערקענט צווישן גוטס און שלעכטס אבער באמת איז די עצם בחירה דורך די דעת פון גאט און איז נישט לויט די בחירה פון דער מענטש.

די מצב ווען א מענטש האט א ניסיון און האט יא ממש בחירה איז ווען א מענטש האט שוין געהאט דעת און דער באשעפער איז זיך מצמצם און איז מסלק די התקשרות הדעת פונעם מענטש. אין אזא מצב איז די ניסיון זיך צו ווייטער אנהאלטן צו די וועגן אין וואס ער איז געגאנגען ווען ער האט געהאט דעת..


יתכן מען קען דאס צושטעלן צו דעם

Click to shrink...

זייער שיינע פשט'לעך, אבער עס רירט נישט אן צו די הארץ פון די נושא

 

[trying]

מיין קליינע פארשטאנד אין בחירה איז אזוי;

דאס אז 99.9% פון וואס מיר טוען איז predetermined, איז וואס אמאל זיכער, חז״ל האבן דאס אויך פארשטאנען, און צילוב דעם האבן זיי געזאגט אז יש ברירה און הוברר הדבר למפרע, וויבאלד נעכטען ווען דער מענטש האט געזאגט אז וואס ער וועט אפשיידען מארגען זאל זיין תרומה איז שוין יעצט predetermined אלעס וואס עס גייט געשען מיט׳ן פאס און די פונקטלעכע סקונדע און די positioning פון די פאס ווען ער גייט דאס אפשיידען, במילא אז אלעס איז predetermined איז דאך פשוט אז הוברר הדבר למפרע, און דאס איז אפילו א ווען וואס עס גייט למעשה זיין די סוף איז תלי אין א מענטש א ״בעל בחירה״

די שאלה איז נאר אויב איז דא פאל ווען ביידע צדדים פון א decision איז פונקטלעך 50/50, און מיין הבנה איז אז יא, ווייל במציאות וואלט געדארפט אזוי אויסקומען אז א געוויסע פארצענט פון decisions זאל זיין א פונקטלעכע 50/50, טאקע ממש א קליינע פארצענט אבער דאך א געוויסע פארצענט, און אויב די מציאות איז נישט אזוי וואלט דאס אליינס געדארפט זיין א קשיא, ווי אזוי איז מעגלעך אז א מענטש טרעפט זיך קיינמאל נישט אין א מצב וואס ביידע צדדים איז א פונקטלעכע 50/50?

אויך איז אינטערעסאנט אז הרב דעסלער שרייבט אויף א פלאץ אז לוט איז ניצל געווארן פון סדום בזכות אברהם, פארוואס האט ער נישט געהאט אן אייגינע זכות ער האט זיך דאך ממש מוסר נפש געווען פאר הכנסת אורחים? איז ער מסביר ממש דאס אז אויף הכנסת אורחים האט לוט נישט געהאט א בחירה ווייל וואס ער האט גזעהן ביי אברהם האט אים אוועקגענימען די בחירה כלפי הכנסת אורחים, במילא איז דאס בכלל נישט געווען א זכות.
שרייבט ער דארט אז א מענטש האט דאקע א בחירה נאר אויף ממש א דקות שבדקות און נאר אויף דעם ווענד זיך שכר ועונש.

וואס פאר מיר איז נאר זייער שווער ווען מען זאל נעמען 1000 מענטשען און זיי הייסען אויסוועלען 1000 מאל פון א זאך וואס איז א פונקטלעכע 50/50, און לאמיר זאגען איין אויסוואל איז טוב און די אנדערע איז רע, וועט במציאות דארפן זיין אז אלע 1000 זאלען 500 מאל אויסוועלן טוב און 500 מאל רע, די זעלבע ווי ווען איינער מאכט א coin flip 1000 מאל וועט עס אויסקומען 500 מאל אויף איין זייט און 500 מאל די אנדערע, במילא אויף וויפיל די מציאות איז אז פון א פונקטלעכע 50/50 בחירה איז מען האלב בוחר בטוב און האלב ברע ווי איז שייך אזא זאך ווי רשע און צדיק?? וואס מאכט אז דער צדיק זאל מער מאל בוחר זיין בטוב און די רשע מער מאל ברע?? און א בחירה וואס ס׳איז נישט א פונקטלעכע 50/50 איז שוין בכלל נישט קיין בחירה עס איז predetermined.

איך בעט אייך איבער פאר מיין ווערטער קוגעל….
און אזוי ווי מיין ניק זאגט just trying.

 

[אפענער]

מיין קליינע פארשטאנד אין בחירה איז אזוי;

דאס אז 99.9% פון וואס מיר טוען איז predetermined, איז וואס אמאל זיכער, חז״ל האבן דאס אויך פארשטאנען, און צילוב דעם האבן זיי געזאגט אז יש ברירה און הוברר הדבר למפרע, וויבאלד נעכטען ווען דער מענטש האט געזאגט אז וואס ער וועט אפשיידען מארגען זאל זיין תרומה איז שוין יעצט predetermined אלעס וואס עס גייט געשען מיט׳ן פאס און די פונקטלעכע סקונדע און די positioning פון די פאס ווען ער גייט דאס אפשיידען, במילא אז אלעס איז predetermined איז דאך פשוט אז הוברר הדבר למפרע, און דאס איז אפילו א ווען וואס עס גייט למעשה זיין די סוף איז תלי אין א מענטש א ״בעל בחירה״

די שאלה איז נאר אויב איז דא פאל ווען ביידע צדדים פון א decision איז פונקטלעך 50/50, און מיין הבנה איז אז יא, ווייל במציאות וואלט געדארפט אזוי אויסקומען אז א געוויסע פארצענט פון decisions זאל זיין א פונקטלעכע 50/50, טאקע ממש א קליינע פארצענט אבער דאך א געוויסע פארצענט, און אויב די מציאות איז נישט אזוי וואלט דאס אליינס געדארפט זיין א קשיא, ווי אזוי איז מעגלעך אז א מענטש טרעפט זיך קיינמאל נישט אין א מצב וואס ביידע צדדים איז א פונקטלעכע 50/50?

אויך איז אינטערעסאנט אז הרב דעסלער שרייבט אויף א פלאץ אז לוט איז ניצל געווארן פון סדום בזכות אברהם, פארוואס האט ער נישט געהאט אן אייגינע זכות ער האט זיך דאך ממש מוסר נפש געווען פאר הכנסת אורחים? איז ער מסביר ממש דאס אז אויף הכנסת אורחים האט לוט נישט געהאט א בחירה ווייל וואס ער האט גזעהן ביי אברהם האט אים אוועקגענימען די בחירה כלפי הכנסת אורחים, במילא איז דאס בכלל נישט געווען א זכות.
שרייבט ער דארט אז א מענטש האט דאקע א בחירה נאר אויף ממש א דקות שבדקות און נאר אויף דעם ווענד זיך שכר ועונש.

וואס פאר מיר איז נאר זייער שווער ווען מען זאל נעמען 1000 מענטשען און זיי הייסען אויסוועלען 1000 מאל פון א זאך וואס איז א פונקטלעכע 50/50, און לאמיר זאגען איין אויסוואל איז טוב און די אנדערע איז רע, וועט במציאות דארפן זיין אז אלע 1000 זאלען 500 מאל אויסוועלן טוב און 500 מאל רע, די זעלבע ווי ווען איינער מאכט א coin flip 1000 מאל וועט עס אויסקומען 500 מאל אויף איין זייט און 500 מאל די אנדערע, במילא אויף וויפיל די מציאות איז אז פון א פונקטלעכע 50/50 בחירה איז מען האלב בוחר בטוב און האלב ברע ווי איז שייך אזא זאך ווי רשע און צדיק?? וואס מאכט אז דער צדיק זאל מער מאל בוחר זיין בטוב און די רשע מער מאל ברע?? און א בחירה וואס ס׳איז נישט א פונקטלעכע 50/50 איז שוין בכלל נישט קיין בחירה עס איז predetermined.

איך בעט אייך איבער פאר מיין ווערטער קוגעל….
און אזוי ווי מיין ניק זאגט just trying.

Click to shrink...

דו זאגסט זייער גוט. אויב איז עס נישט 50/50 איז דאך עס דעטערמינט, און אויב איז עס 50/50 איז עס רענדאם. ווען איז עס בחירה?

 

[מר שושני]

מיין קליינע פארשטאנד אין בחירה איז אזוי;

דאס אז 99.9% פון וואס מיר טוען איז predetermined, איז וואס אמאל זיכער, חז״ל האבן דאס אויך פארשטאנען, און צילוב דעם האבן זיי געזאגט אז יש ברירה און הוברר הדבר למפרע, וויבאלד נעכטען ווען דער מענטש האט געזאגט אז וואס ער וועט אפשיידען מארגען זאל זיין תרומה איז שוין יעצט predetermined אלעס וואס עס גייט געשען מיט׳ן פאס און די פונקטלעכע סקונדע און די positioning פון די פאס ווען ער גייט דאס אפשיידען, במילא אז אלעס איז predetermined איז דאך פשוט אז הוברר הדבר למפרע, און דאס איז אפילו א ווען וואס עס גייט למעשה זיין די סוף איז תלי אין א מענטש א ״בעל בחירה״

די שאלה איז נאר אויב איז דא פאל ווען ביידע צדדים פון א decision איז פונקטלעך 50/50, און מיין הבנה איז אז יא, ווייל במציאות וואלט געדארפט אזוי אויסקומען אז א געוויסע פארצענט פון decisions זאל זיין א פונקטלעכע 50/50, טאקע ממש א קליינע פארצענט אבער דאך א געוויסע פארצענט, און אויב די מציאות איז נישט אזוי וואלט דאס אליינס געדארפט זיין א קשיא, ווי אזוי איז מעגלעך אז א מענטש טרעפט זיך קיינמאל נישט אין א מצב וואס ביידע צדדים איז א פונקטלעכע 50/50?

אויך איז אינטערעסאנט אז הרב דעסלער שרייבט אויף א פלאץ אז לוט איז ניצל געווארן פון סדום בזכות אברהם, פארוואס האט ער נישט געהאט אן אייגינע זכות ער האט זיך דאך ממש מוסר נפש געווען פאר הכנסת אורחים? איז ער מסביר ממש דאס אז אויף הכנסת אורחים האט לוט נישט געהאט א בחירה ווייל וואס ער האט גזעהן ביי אברהם האט אים אוועקגענימען די בחירה כלפי הכנסת אורחים, במילא איז דאס בכלל נישט געווען א זכות.
שרייבט ער דארט אז א מענטש האט דאקע א בחירה נאר אויף ממש א דקות שבדקות און נאר אויף דעם ווענד זיך שכר ועונש.

וואס פאר מיר איז נאר זייער שווער ווען מען זאל נעמען 1000 מענטשען און זיי הייסען אויסוועלען 1000 מאל פון א זאך וואס איז א פונקטלעכע 50/50, און לאמיר זאגען איין אויסוואל איז טוב און די אנדערע איז רע, וועט במציאות דארפן זיין אז אלע 1000 זאלען 500 מאל אויסוועלן טוב און 500 מאל רע, די זעלבע ווי ווען איינער מאכט א coin flip 1000 מאל וועט עס אויסקומען 500 מאל אויף איין זייט און 500 מאל די אנדערע, במילא אויף וויפיל די מציאות איז אז פון א פונקטלעכע 50/50 בחירה איז מען האלב בוחר בטוב און האלב ברע ווי איז שייך אזא זאך ווי רשע און צדיק?? וואס מאכט אז דער צדיק זאל מער מאל בוחר זיין בטוב און די רשע מער מאל ברע?? און א בחירה וואס ס׳איז נישט א פונקטלעכע 50/50 איז שוין בכלל נישט קיין בחירה עס איז predetermined.

איך בעט אייך איבער פאר מיין ווערטער קוגעל….
און אזוי ווי מיין ניק זאגט just trying.

Click to shrink...

נאר אכט מעסעדשעס?
שרייב מער אפט. שוין גארנישט trying.
You've proven yourself already.

צום ענין: ביסט גערעכט.
די וואס האלטן נישט פון בחירה זאגן נישט אז ס'איז קיינמאל נישט דא א מציאות פון 50/50. נאר אזויווי דו זאגסט, randomness איז אויך א חלק דערפון.

די מעשים פון א מענטש באשטייט לויט זיי (און איך האלט אויך אזוי) פון צוויי חלקים.
1. בחירה (נישט חפשית), וואס דאס איז דעטערמענט פון פאראויס וואס ער וועט אויסוועלן (לויט זיין נאטור, זשינס, און נאך).
2. רענדאמנעס. וואס דאס איז דא ביי א בעל חי פונקט אזוי.

צו דו שפאצירסט ארויס פון חופה מיטן רעכטן פיס אדער לינקן פיס איז רענדאם, און אויב דו מאכסט א שטודיע מיט גענוג מענטשן וועסטו זעהן ס'איז 50/50.
פארשטייט זיך חוץ אין אונזער קאמיוניטי ווי ס'איז predetermined דורך די חתן רבי צו נוצן די רעכטע ערשט. חוץ די איין אויבער חכם וואס וועט דירעקט נישט פאלגן די חתן רבי ווייל זיין נאטור איז בטבע צו זיין רעבעליעס. און אויך די איין שלימזל וואס האט פונקט פארגעסן, פארשטייט זיך ווייל ער איז בטבע א שלימזל.

You get the idea

 

[trying]

נאר אכט מעסעדשעס?
שרייב מער אפט. שוין גארנישט trying.
You've proven yourself already.

Click to shrink...

א ריזגען ש׳כח פאר די compliment!!
די חיזוק וועט זיכער מאכן אז איך זאל שרייבן מער.

English קען איך שרייבן שנעל און גוט ווען ס׳קומט צו יידש נישט, איך האב מיך נאכנישט ציגעוואוינט צי שרייבן, די תגובה וואס כ׳האב פריער געשריבען האט גענומען 1 1.5 שעה.
אז כ׳׳וועל שרייבן מער וועל איך שרייבן שנעלער אבער צי שרייבן מער דארף איך דאך שרייבן שנעלער…
So its the age-old question; what came first, the chicken or the egg….

אבער כ׳וועל זיכער פראבירען צי שרייבן מער

 

[מר שושני]

@trying דא איז נישט קאווע שטיבל. אז דו האסט אמאל עפעס גוט צו זאגן איז ענגליש (בדיעבד) אויך גוט. דא איז יעדער עקסעפטעד.
(נישט ווייל איך בין הנהלה, פשוט איך פיל גענוג עקסעפטעד צו זאגן וואס איך וויל )

 

[trying]

איך האב געטראכט צו אריין קוקען אין conjoined twins צו זעהן אויב מען קען נעמען פון דארט כלפי די שמועס,ווייל זיי האבן לכאורה די זעלבע experiences and depending how much of the exact nature and genes קען מען דאך זעהן וויפיל זיי זענענן אנדערש בוחר ווען עס קומט צו זאכן וואס זענען נישט קיין 50/50.
כפארשטיי אז די 50/50 decisions האבן נאכדעם אן השפעה אויף די choices וואס זענען נישט קיין 50/50, ווייל די .random choices shape their experiences

אבער איך וויל וויסען אויב איינער האט שוין אמאל געטראפען איינעם דעס צאמשטעלן…

 

[trying]

@trying דא איז נישט קאווע שטיבל. אז דו האסט אמאל עפעס גוט צו זאגן איז ענגליש (בדיעבד) אויך גוט. דא איז יעדער עקסעפטעד.
(נישט ווייל איך בין הנהלה, פשוט איך פיל גענוג עקסעפטעד צו זאגן וואס איך וויל )

Click to shrink...

איך בין ״בוחר״ נישט צו שרייבן און ענגליש..

 

[מר שושני]

איך האב געטראכט צו אריין קוקען אין conjoined twins צו זעהן אויב מען קען נעמען פון דארט כלפי די שמועס,ווייל זיי האבן לכאורה די זעלבע experiences and depending how much of the exact nature and genes קען מען דאך זעהן וויפיל זיי זענענן אנדערש בוחר ווען עס קומט צו זאכן וואס זענען נישט קיין 50/50.
כפארשטיי אז די 50/50 decisions האבן נאכדעם אן השפעה אויף די choices וואס זענען נישט קיין 50/50, ווייל די .random choices shape their experiences

אבער איך וויל וויסען אויב איינער האט שוין אמאל געטראפען איינעם דעס צאמשטעלן…

Click to shrink...

עס פעלט נישט אויס צו גיין צו conjoined twins.
פון די שטאנדפונקט פון די ניורוסייענטיסט וואס גלייבט נישט אין בחירה וועט ער פרעדיקטן אז וואס מ'קען אנלייגן אויף זשענעטיקס וועלן זיי זיין די זעלבע און וואס נישט וועט זיך ווענדן אין עקספיריענסעס.
הגם היינט ווייסט מען אז אפילו זשענעטיקס אליין וועט ארבעטן אנדערש אין פארשידענע עקספיריענסעס.
למשל איינער קען האבן א זשין וואס איז אויסגעשטעלט צו נישט קענען האנדלען טראומא. סקען זיין אז צווילינג מיט די זעלבע זשין, אבער נאר דער וואס איז דורך טראומא וועט ליידן פון PTSD.
די זעלבע פארקערט. צוויי מענטשן מיט די זעלבע טראומא וועלן האבן אנדערע תוצאות לויט זייער אייגענע זשענעטיקס.

ופשוט הוא...

 

[trying]

עס פעלט נישט אויס צו גיין צו conjoined twins.
פון די שטאנדפונקט פון די ניורוסייענטיסט וואס גלייבט נישט אין בחירה וועט ער פרעדיקטן אז וואס מ'קען אנלייגן אויף זשענעטיקס וועלן זיי זיין די זעלבע און וואס נישט וועט זיך ווענדן אין עקספיריענסעס.
הגם היינט ווייסט מען אז אפילו זשענעטיקס אליין וועט ארבעטן אנדערש אין פארשידענע עקספיריענסעס.
למשל איינער קען האבן א זשין וואס איז אויסגעשטעלט צו נישט קענען האנדלען טראומא. סקען זיין אז צווילינג מיט די זעלבע זשין, אבער נאר דער וואס איז דורך טראומא וועט ליידן פון PTSD.
די זעלבע פארקערט. צוויי מענטשן מיט די זעלבע טראומא וועלן האבן אנדערע תוצאות לויט זייער אייגענע זשענעטיקס.

ופשוט הוא...

Click to shrink...

אבער conjoined twins האבן דאך די זעלבע עקספיריענסעס, זיי האבן דאך איין גוף, זיי זענען אייביג אויף די זעלבע פלאץ טרעפען די זעלבע מענטשען, זעען די זעלבע זאכן און וואס נישט?

 

[מר שושני]

אבער conjoined twins האבן דאך די זעלבע עקספיריענסעס, זיי האבן דאך איין גוף, זיי זענען אייביג אויף די זעלבע פלאץ טרעפען די זעלבע מענטשען, זעען די זעלבע זאכן און וואס נישט?

Click to shrink...

יא יא .
איך ווייס אבער נישט וואס דאס גייט העלפן לגבי אויפווייזן בחירה צו נישט.
ס'איז א חלק פון די גרויסע סוגיא.

אגב, געווענליך וועלן זיי נישט זיין די זעלבע נאטור.
למשל די וואס קוקט אויס בעסער אדער איז אביסל העכער די קאפ אויפן געשטעל, וועט לאמיר זאגן זיין מער רעדנדיג, משא"כ די אנדערע וועט זיין מער שעמעדיג.

ס'איז בכלל נישט מוכרח זיי האבן די זעלבע עקספיריענסעס.

 

[אלפא]

דו זאגסט זייער גוט. אויב איז עס נישט 50/50 איז דאך עס דעטערמינט, און אויב איז עס 50/50 איז עס רענדאם. ווען איז עס בחירה?

Click to shrink...

מיכאל אברהם (און ליבערטעריאנס בכלליות) מאכן אוועק דעם ארגומענט מיטן זאגן אז עס איז א פאלשע דיכאטאמיע פאלאסי. עס שטעלט די הנחה אז זאכן קענען זיין אדער רענדאם אדער פאר א סיבה, עס לאזט אבער אויס די דריטע אפציע אז עס קען געשען ווייל מ'וויל אזוי - א נייע סארט גאנג - עס איז נישט געבויט מכח א סיבה נאר עס קומט ענדערש פאר א תכלית.
דא:

• התנהלות דטרמיניסטית, לפיה כל מצב הוא תוצאה הכרחית של המצבים הקודמים. הנסיבות ששררו ברגע הקודם (הטופוגרפיה והמיקום של האדם בתוכה) הן שמכתיבות את הרגע הבא. האדם הוא סוג של כדורון.
• התנהלות אקראית, לפיה האדם מתנהל באופן משוחרר לגמרי מההשפעות. ניתן לתאר זאת על ידי מודל של הגרלה. כשהאדם צריך להחליט מה לעשות הוא מבצע הגרלה וכך פועל.
• בחירה חופשית, לפיה התנהלותו של האדם מושפעת על ידי המתאר הטופוגרפי, אבל לא נקבעת על ידו. ההחלטה נעשית מתוך שיקול דעת חופשי שלו עצמו, שמשקלל ומתחשב גם באילוצי והשפעות הסביבה.

Click to shrink...

חשוב להבין שבניגוד לתפיסות רווחות בדיונים בסוגיית הדטרמיניזם, שני המכניזמים האחרונים אינם זהים. בשניהם אמנם אין סיבה שמכתיבה את התוצאה, אבל במכניזם השני מדובר באקראיות שרירותית גרידא, ואילו במכניזם השלישי מדובר בשיקול דעת שחותר למימוש ערכים ומטרות של האדם. אמנם ההתנהלות אינה תוצאה מכנית של סיבה שמחוללת אותה, אבל בהחלט לא ניתן לראות זאת כהתנהלות אקראית. אפשר לומר שבמכניזם הראשון ההתנהלות נקבעת על ידי סיבות, בשלישי מדובר על התנהלות לאור תכליות, או מתוך טעמים, אך לא מתוך סיבות (האדם יכול להחליט לטפס על ההר גם אם הכיוון מנוגד לכוחות שפועלים עליו ולא מביא אותו למינימום אנרגיה). ובשני מדובר על התנהלות סתמית, שאין ביסודה סיבות וגם לא תכליות וטעמים. במכניזם השני אין שיקול דעת שמחולל את ההחלטה, ובשלישי יש.

Click to shrink...

 

[אפענער]

מיכאל אברהם (און ליבערטעריאנס בכלליות) מאכן אוועק דעם ארגומענט מיטן זאגן אז עס איז א פאלשע דיכאטאמיע פאלאסי. עס שטעלט די הנחה אז זאכן קענען זיין אדער רענדאם אדער פאר א סיבה, עס לאזט אבער אויס די דריטע אפציע אז עס קען געשען ווייל מ'וויל אזוי - א נייע סארט גאנג - עס איז נישט געבויט מכח א סיבה נאר עס קומט ענדערש פאר א תכלית.
דא:

Click to shrink...

איך האב אמאל געהאט א אימעיל אויסטויש מיט אים איבער די נקודה, און איך האלט אז ער רעדט האלבוועגס נישט צום זאך. תכלית איז פונקט אזוי אדער דעטערמינד אדער רענדאם, די זעלבע מענטש אין די זעלבע מצב קען אדער יא אדער נישט וועלן געבויעט אויף וואס? מיר זענען נאך אינעם זעלבן פראבלעם. די וועג ארויס דערפון (און ער זאגט דאס מעגליך אויך אביסל) איז טאקע צוזאגן אז עס איז א פאלשע דיכאטאמיע, אבער די דריטע אפציע איז נישט "תכלית" ווייל דאס קען פונקט אזוי ווערן צוטיילט אין די ערשטע צוויי קאטעגאריעס, נאר דאס איז עפעס אן אומפארשטענדליכע כוח וואס איז נישט דעטערמינד אבער נישט רענדאם. און עס איז באמת נישט נוגע אויב מענטשן טוען זאכן פאר א סיבה אדער תכלית (באמת איז תכלית פשוט א קאמפליצירטע סארט סיבה).

 

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

זעלבע מענטש אין די זעלבע מצב קען אדער יא אדער נישט וועלן געבויעט אויף וואס?

Click to shrink...

אויף ׳קאנטשעסנעס׳. ומותר האדם מן הבהמה… א בעל חי׳ פארשטיי איך איז משעובד צו די טבע פון cause an effect אבער א מענטש קען דאך זיין קאנטשעס און טשוזן וואס ער וויל. מיט וואס דען זענען מיר מער ווי זיי?

What is human is not defined, nor described, it is… it is just that for every other creature on this planet, nature drew two lines; within that they have to play their game. For a human being, only the bottom line is drawn, there is no top line.
- Sadhguru

Click to shrink...

View: https://youtu.be/SLgBXC6fPQM?si=3pSItDw3MC5_NZYR

 

[אפענער]

אויף ׳קאנטשעסנעס׳. ומותר האדם מן הבהמה… א בעל חי׳ פארשטיי איך איז משעובד צו די טבע פון cause an effect אבער א מענטש קען דאך זיין קאנטשעס און טשוזן וואס ער וויל. מיט וואס דען זענען מיר מער ווי זיי?

Click to shrink...

וואס מיינט טשוזן? וויאזוי טשוזט מען? דורך וועגן און מעסטן די אפציעס. אבער אין די עקזעקט זעלבע מצב איז שייך צו טשוזן אויף צוויי פארקעטרע וועגן? געבויעט אויף וואס?

 

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

וואס מיינט טשוזן? וויאזוי טשוזט מען? דורך וועגן און מעסטן די אפציעס. אבער אין די עקזעקט זעלבע מצב איז שייך צו טשוזן אויף צוויי פארקעטרע וועגן? געבויעט אויף וואס?

Click to shrink...

א ׳פרייע׳ בחירה מיינט אט דאס אז ס׳נישט משעובד צו חוקי הטבע. וועגן און מעסטן אפציעס איז אן אָנקאטשעס פראסעס וואס געשעט אטאמאטיש אפילו ביי בעלי חיים משא״כ א מענטש קען טשוזן עפעס ווייל ער וויל אזוי. פארוואס וויל ער? אין טעם לרצון. איך וויל לעבן ווייל איך וויל. ובחרת בחיים.

 

[מר שושני]

א ׳פרייע׳ בחירה מיינט אט דאס אז ס׳נישט משעובד צו חוקי הטבע. וועגן און מעסטן אפציעס איז אן אָנקאטשעס פראסעס וואס געשעט אטאמאטיש אפילו ביי בעלי חיים משא״כ א מענטש קען טשוזן עפעס ווייל ער וויל אזוי. פארוואס וויל ער? אין טעם לרצון. איך וויל לעבן ווייל איך וויל. ובחרת בחיים.

Click to shrink...

איז עס מעל לטבע?
א נס?