אויב די האסט געדילד צי איבערטייטשן אין אידיש וועט עס זיין זייער הילפבאר
שו"ת שבט הלוי חלק ו סימן קמט – איבערגעזעצט אויף יידיש דורך ChatGPT
דיין טייערע בריוו האב איך באקומען, און וויבאלד דער ענין איז נוגע למעשה ולדינא און עס איז אויך נישט אזוי צו טרעפן פון פריעדיגע, וויל איך אים פאָרשטעלן פאר אלע זאכן. אמת, עס איז שווער פאר מיר מחמת חסרון ספרים אויסצושטעלן דעם גאנצן בירור, אבער איך וועל זיך משתדל זיין צו מקיים זיין די הלכה, און דער אייבערשטער זאל זיין מיט אונז.
כבודו האט געפרעגט בשם זיין ברודער, מיין ידיד הרב הגאון ר אהרן דוד נ״י אין לאנדאן יצ"ו. עס איז געשען אזא פאסירונג:
עס איז געבוירן געווארן א זכרדיגע קינד, און די דאקטוירים האבן דורך בילדער און פראוון אויסגעפונען אז ער האט אין אים אריין אלע כלים פון נקיבה – רחם, שחלות, דידין און אזוי ווייטער. זיי האבן אויך געפרובט און געפונען אז ער האט נישט קיין ביצים פון זכר, נאר א גיד אליין. זיי האבן שוין אנגעהויבן געבן הורמון טאבלעטן וואס וועלן מיט דער צייט אויסטרוקענען דעם גיד אינגאנצן, און שפעטער וועלן זיי דורך א ניתוח אוועקנעמען דעם גיד און מאכן א נקב, און דער קינד וועט דעמאלס זיין ווי א פרוי מיט וסתות און וועט קענען ווערן מעוברת - שוואַנגער. דער ברודער שליט״א איז דארט געווען און געזען אלעס מיט זיינע אייגנע אויגן.
יעצט זענען דא צוויי ספיקות:
א) צי עס איז דא א חיוב יעצט צו מאכן א ברית מילה איידער דער גיד וועט ווערן אויסגעטריקענט, און צי מאָלן מיט א ברכה. און אויב נאך דער אוועקנעמען דעם גיד וועט ער בלייבן מיט א דין פין א ערל, למשל אויב דער טאטע וועט אפהאלטן מילה.
ב) נאך דעם ניתוח – צי וועט ער האבן דין נקיבה גמורה לענין מצוות עשה שהזמן גרמא ווי ביי א פרוי, אדער ווייל ביים געבורט איז ער געווען ניכר ווי א זכר, בלייבט ער זכר און קען זיך קיינמאל נישט טוישן.
אין תשובה זאג איך, בעזרת השם: די גדרים פון ש״ס אויף דעם זענען ידועים. לויט חז״ל זענען דא צוויי מינים – טומטום און אנדרוגינוס. אין מסכת זבים איז מתבאר: ביידע נעמען אויף זיך חומרי זכר וחומרי נקיבה, דהייני ווערן טמא ווי א פרוי און ווי א מאַן, און זייער טומאה איז א ספק. אזוי אויך אין יבמות און בכורים.
אין אונזער מקרה איז נישט דער ספק צי ער איז א טומטום, ווייל טומטום הייסט ווען די איברים זענען צוגעדעקט און מען קען נישט וויסן ביז מען מאכט עס אויף. דא האט ער קלאר א גיד זכר מבחוץ און איברי נקיבה מבפנים – דאס איז נישט קיין טומטום.
נאר די נידון איז אויב ער איז אנדרוגינוס אדער נקיבה גמורה. וועגן אנדרוגינוס געפינען מיר ביי חז״ל און די פוסקים פיר וועגן:
– אדער ער איז זכר ודאי.
– אדער ער איז ספק זכר ספק נקיבה.
– אדער ער איז א בריה בפ״ע.
– אדער ווי דער ראב״ד, אז ער איז ווי א חצי עבד חצי בן חורין.
להלכה באנדרוגינוס סתם פסקן די פוסקים: ער איז חייב מילה אבער נישט דוחה שבת, און מ׳מאכט נישט קיין ברכה וויבאלד עס איז א ספק.
נאר איך זאג: דאס איז נאר ווען דעם זכרדיגער אבר איז בשלימות מיט א גיד, ביצים און אלע חלקים. אבער ווען עס איז נאר א גיד מבחוץ און נישטא קיין ביצים, און פארקערט עס זענען יא דא אלע נקיבה איברים בשלימות – רחם, שחלות, דידין – דעמאלס איז דאס א ודאי נקיבה, נאר מיט א פלאייש־תוספת וואס זעט אויס ווי גיד.
איך האב גערעדט מיט דאקטוירים מומחים און אויך יראי שמים, און זיי האבן מיר באשטעטיגט אז אויב ס׳איז נישטא קיין ביצים און נקיבה איברים זענען שלמים – איז דאס א גאַנצע נקיבה. נאר מען דארף אויסשליסן אפשר די ביצים ליגן אינעווייניג אין בויך, וואס איז אפט, און שפעטער נעמט מען זיי ארויס. דעמאלס איז דער ענין מער ווי אנדרוגינוס.
ווען עס וועט זיך קלארשטעלן אז עס איז בכלל נישטא קיין ביצים, איז דאס נקיבה גמורה, און ממילא נישטא קיין חיוב מילה. אויב די דאקטוירים קענען דורך ניתוח אנטפּלעקן די נקיבה איברים און אוועקנעמען דעם מדומה גיד, און ער האט נישט קיין ביצים – איז די מסקנא אז מען דארף נישט מאָלן, און דער קינד איז נקיבה גמורה לכל דבר ולמצוות.
נאר וויבאלד דער ענין איז חמור און נישט שכיח דארף מען אויך הערן אנדערע דעות, בפרט ווייל ער מאכט נאך אלץ פישעכץ דורך דעם גיד ווי א זכר, וואס ברענגט נאך א ספק. אבער לויט מיין עניות־דעת איז דאס אויך נישט קיין ראיה צו מאכן אים א זכר. די דאקטוירים האבן שוין געוויזן אז דער גיד טרוקנט זיך אויס און דורך ניתוח האט מען געעפנט א וועג ווי ביי א פרוי, און יעצט איז אלעס ווי נקיבה מלידה.
נאר איך וויל נישט מסקנא׳דיג פסק׳ן ביז מען הערט נאך דעות און וועט זיין מער מו״מ להלכה.
שו"ת שבט הלוי חלק ט סימן רסז
ב"ה, יום ג פרשת משפטים תשנ"ג לפ"ק
כבוד ידידינו הרב הגאון המפואר זוכה ומזכה אחיו עמו כש"ת מוה"ר אברהם יהושע העשיל פרידלאנדער שליט"א.
אחדשה"ט וש"ת בכבוד.
ראשית דבר, ברכה און הצלחה אויף זיין נתמנות אלס רבנישע תפקיד אין בית החולים מימונידעס אין ברוקלין יצ״ו, ער זאל זוכה זיין לזכות את הרבים און מגין זיין אויף די חולים מבית ישראל דארט און בכל מקום.
א. און וועגן וואס ער האט געפרעגט אויף א קינד וואס איז געבוירן געווארן מיט זכרות און נקבות צוזאמען, וואס איז לכאורה בגדר אנדרוגינוס. צווישן די פיס איז פאראן א פארשוואלענעם בשר, אין רעכטס זייט פון דעם בשר איז דא א סדק וואס זעט אויס ווי א נקבות פון א פרוי, און אין די מיטן פונעם בשר איז דא א קליינעם נקב ווי די אורין־פתח פונעם גיד הזכר. אבער אינעווייניג זענען געפונען געווארן איברים פון נקיבה. די דאקטוירים זאגן אז דאס איז א געמיש פון זכר און נקיבה. די שאלה איז אויב מען טאר טון א ניתוח פלאַסטי צו מאכן אים לגמרי א נקיבה, ווייל לויט די דאקטוירים איז מער נוח פארן לעבן אויב ער איז נקיבה. און אויך די שאלה, אויב אין אזא פאל וועט ער נאך האבן דין אנדרוגינוס אדער שוין דין נקיבה. [און ער האט צוגעגעבן, אז אין די לינקע זייט פונעם בשר שטעקט ארויס ווי א ביצה אין א כיס.]
אין מיינע ווערטער בקיצור: מרחוק איז שווער זיך צו פארשטעלן אלע דקדוקים צו קענען פסק'נען עפ"י תורה. אבער איך האב שוין געשריבן אין שבט הלוי חלק ו סימן קמ"ט אין אזא ענין (נאר מיט פארשידענע פרטים). די דעות אויף אנדרוגינוס זענען ידועים: אדער ער איז זכר ודאי (שבת קל"ד וקל"ו, יבמות פ"א), אדער ער איז ספק (אזוי סתם דער רמב"ם און רוב פוסקים), אדער ער איז בריה בפ"ע (פרק אנדרוגינוס, תוס' יבמות פ"ג, ר"ש בכורים), אדער ווי דער ראב"ד, אז ער איז חצי זכר חצי נקיבה ווי חצי עבד חצי בן חורין (ועיין ברמב"ם והראב"ד פ"ז מהל' תרומות הכ"ז). למעשה פסקן פוסקים אז אנדרוגינוס איז ספק (יו"ד סי' רס"ב, רס"ו, רס"ה; אה"ע סי' מ"ד און קע"ב).
און וויבאלד מ׳זעט אין חז"ל און פוסקים אז אנדרוגינוס איז נימול, משמע אז ער האט א שלימות אבר זכר, נאר צוגאב אויך איברים נקבה. אבער אין אונזער פאל איז נישטא קיין גיד זכר בולט בכלל, נאר דער אורין־פתח איז דא, און אינעווייניג זענען דא קלארע איברים פון נקבה. אויב דאס וועט זיך קלארשטעלן מיט בירור גמור, אפילו עס איז דא ווי א איינציגער ביצה אין זייט, אבער אויב ס׳איז נישטא גיד און נישטא די גידים וואס פארבינדן, איז דאס סתם דלדול בשר. אבער די נקיבה־סימנים זענען קלארער. דעמאלס טאר מען זאגן אז דאס איז נישט דער אנדרוגינוס פון חז"ל און שו"ע, נאר א נקיבה מיט אביסל זכר־צייכנס וואס קיינמאל קאנען נישט מאכן דעם קינד צו זכר. ממילא מותר לשנותו לגמרי לנקיבה, ווייל אזוי איז ער ממילא, און דאס איז נישט קיין שינוי נגד רצון ה'. אזוי האב איך מבאר געווען אין מיין תשובה דארט.
נאר אויב די דאקטוירים וועלן באווייזן מיט בירור יסודי אז ער האט שלימות איברי זכר – גיד, ביצים, גידים – און אויך איברי נקיבה, דעמאלס איז דאס טאקע א ריכטיגער אנדרוגינוס, וואס איז חייב מן התורה במצות מספק און אויך חייב מילה. אין אזא פאל איז גאר נישט פשוט צו טון א ניתוח צו מאכן אים נקיבה גמורה.
ווי געזאגט, מרחוק איז שווער צו באשטימען און נישט קיין זאך זיך סומך צו זיין אויף מיינע ווערטער אלס הוראה. נאר איך שרייב דא מיינע ערשטע מחשבות אין דעם זעלטן ענין. יעיין נאך אין שבט הלוי חלק ו סימן קמ"ט פאר מער פרטים.
