מיין השקפה היינט

[יאסעלע ברוין]

כ'האב געהאט אסאך שווערע מצבים אין לעבן, און כ'שפיר אז כ'מעג האבן א דיעה, און זאגן מיין מיינונג אין לעבן = די ציל פון די תורה'דיגע השקפה

אין מוקדם ומאוחר, דערפאר שרייב איך מעגליך נישט על הסדר, אבער מענין לענין וועל איך צום ווארט קומען, ביז מ'וועט פארשטיין מיינע ארגומענטן מיט הסכמה גמורה

וואס הייסט א הסכמה גמורה, אויב איך ווייס אויך נישט הונדערט פראצענט אלעס, און פשט פון אלעס. אבער לויט וויפיל כ'קען ארויסשרייבן, וועל איך שרייבן.

כלל אחד; די תורה איז נישט אנגעהאנגען אין הרגשים! און דערפאר, ווען מ'נוצט הרגשים, פארשטייט מען נישט אסאך זאכן וואס שטימען נישט מיט אונזער אינערליכע שפירונג.
ס'שטייט אז גאט ב''ה האט באשאפן די וועלט מיט דין, און אז ער האט געזען אז ס'קען נישט גיין בלויז מיט דין, האט ער צוגעלייגט צו דעם רחמים.
ממילא, הרגשים איז גוט צו פארזיסן די תורה וועגן, אבער ס'האט ווייט נישט צוטון צו ''פארשטיין'' מיט חקירה אויב ס'איז מיט געפילן.

איין סך הכל איז וואס כ'האב איינגעזען שוין לאנג, אז אסאך זאכן וואס מ'האט אונז אינעם היימישער חדר אויסגעלערנט און באפולין מיט גוטענס צו בייזן, איז אינעם כלל;
גאט ב''ה לאזט יא! נאר משה גרוינעם לאזט נישט... אמאל איז דער משה גרוינעם מיין טאטע מאמע, אמאל דער רבי, און אמאל דער מנהל המוסדות, און אמאל א גרויסער נאז שטעקער וואס האט זיך ארויפבאקומען אויפ'ן שפיץ באלעמער.

דערפאר, לוינט זיך צו פרעגן קשיות אויף גאט ב''ה? ווען נישט ער האט דאס בכלל באפוילען.
אז מ'כאפט זיך אויף א שקר וואס סיי וועלכע בשר ודם האט איינגעפירט, געזאגט אמאל, צו סתם אזוי איינגערעדט דעם ציבור, מיינט גארנישט אז ער איז א שליח ווי תורת משה מסיני.

דאס איז איין סעיף אין מיין אלגעמיינע השקפה טאוועל.

 

[יאסעלע ברוין]

סעיף ב'
כ'האב אסאך אסאך גענישטערט און חוקר געווען דעם דרך העולם און דרך השם ב''ה, און כ'בין געקומען צום הכרה, אז 'תכלית הידיעה שלא נדע' - די מקור פון דעם איז בערך די לשון פונעם ספר בחינות עולם - פון די ראשונים און פון די גדולי ספרי חקירה בימים ההם

דהיינו, צו פארשטיין גאט ב''ה, קען מען נאר אויב מ'איז אליינס א גאט.

ממילא, ווערט א צעמישעניש ווען מ'פראבירט מיט געוואלד צו אנטדעקן דעם אייבירשטנס חשבונות, און ס'דא איין עצה - דער איינציגע עצה - צו גלייבן און גלייבן, מיט אכטונג! נישט אלעס קען מען גלייבן, אבער עפעס וואס קומט פון מסורה, און אויך האט מען סימנים אז ס'איז באגלייבט, דארף מען זיך בייגן און גלייבן.
ס'דאך א שווערע מהלך, ווען דער בשר ודם דארף בוחר זיין וואס יא און וואס נישט. און דערפאר האט מען א מענטאר, א רבי, א לערער, וואס מ'האט אין אים טראסט, אז ער פירט אויף א באזעסענע וועג - מיט ווי ווייניגער מכשולים. ווייל סוף כל סוף איז דער מענטאר אויך א בשר ודגים, נאר ער איז עטוואס מער ערפארן ווי מיר, אינעם טעמע וואס איך וויל פון עהם הערן.

א רבי צו א משפיע צו א מענטאר, קען מען נישט צווינגען צו קלויבן, דאס דארף קומען פון דיר אליינס, אז דו האסט די פרייע בחירה ספעציפיש יענעם צו טראסטן אויף א דעה וואס דו ווילסט ענטשיידן.

ווייל דיך אליינס קענסטו נישט אייביג טראסטן, ווייל דו מוזט הערן א דרויסנדיגע בליק, און אליינס נארט מען זיך גענוג.

פארוואס האט גאט ב''ה עס געמאכט אזא קעסטל רעטעניש דאס גאנצע לעבן און בחירה אויף דעם וועלט? דאס איז אויך עפעס וואס מיר קענען אין פאקט נישט באגרייפן. און מיר האבן ממילא נישט קיין אויסוואל, נאר צו מוזן גלייבן אז דאס איז וואס מ'דארף גלייבן.

ווייל אנדערש אז מ'רעדט זיך איין אז מ'גייט איבערקלוגען גאט ב''ה, איז ממש מאבד עצמו לדעת. אויב נישט יעצט, דאן מיט די צייט. און טאמער נעמט עס צייט, לעבט מען ווי מיט די קאפ און שנאבל אינעם אדמה...
ווייל די בריאה לעבט ווייטער און דו פראבירסט צו מאכן שבת פאר זעך, און ס'נישט מצליח פאר אייביג, ווי ערפאראנע האבן אונז שוין געזאגט דאס דורי דורות.
דער הייליגער בעל שם הק' האט געזאגט פאר זיין פטירה, ''נאך אלע מיינע באגריפן אלע יארן, מוז איך נאכאלץ איינפאך גלייבן''.

ווייל מ'קען נישט באגרייפן גאט, נאר מ'קען פון זיינע מעשים ארויסנעמען זיין וועג, און זיך אזוי באקוועם מאכן אינעם עולם עובר - די וועלט וואס איז א דורכגאנג - וואס איז א קליינעם טייל פון וואס איז געווען און גייט נאכדעם זיין.

איר מיינט ס'מיר גרינג מיט דעם מהלך?
מ'מאכט עס גרינג, ווערט עס היבש גרינג.
ווייל כך הוא דרכה של אמונה, אז מיט אמונה קען מען האבן אמונה.
און להבדיל אויך איינשטיין האט מודה געווען אויפ'ן קראנקן בעט, אז אין עוד מלבדו, ס'האט אים מער נישט אינטערעסירט דאן די כבוד פון די ארומיגע, און ער האט איינגעזען אז ער פארשטייט 'נישט' רוב זאכן אויף דעם וועלט.

ס'דא אזויפיל מאריך צוזיין, אבער לאמיר זיך אריבער כאפן צו סעיף ג' - באלד

 

[זית רענן]

אבער עפעס וואס קומט פון מסורה, און אויך האט מען סימנים אז ס'איז באגלייבט, דארף מען זיך בייגן און גלייבן.

Click to shrink...

לפי דיין יעצטיגע השקפה, וואס וואלסטע געזאגט אויף א זאך וואס האט א שטארקע מסורה (און אפשר אפילו ארויסגעשריבן קלאר אין די רעליגיעזע טעקסט), אבער דאך צייגן אלע סימנים אן צו די היפוך דערפון (לדוגמא, סייענטיפישע אדער ארכעאלאגישע געפינסן)?
דארף מען זיך נאכאלס בייגן, און מ'לייגט עס אריין אין די קאטעגאריע פון נישט קענען משיג זיין גאט ב"ה, אדער אפשר איז עס גאר א פּרענק פון גאט?

איך פרעג, ווייל ווי ס'שיינט פון דיינע ווערטער, פלעגסטו האבן אנדערע השקפות און דו האסט זיך איבערצייגט אין דיינע יעצטיגע השקפות, ממילא וואלט איך שטארק הנאה געהאט צו הערן פון איינעם וואס קען מיר אויסקלארן געוויסע קווענקלנישן.

 

[יאסעלע ברוין]

לפי דיין יעצטיגע השקפה, וואס וואלסטע געזאגט אויף א זאך וואס האט א שטארקע מסורה (און אפשר אפילו ארויסגעשריבן קלאר אין די רעליגיעזע טעקסט), אבער דאך צייגן אלע סימנים אן צו די היפוך דערפון (לדוגמא, סייענטיפישע אדער ארכעאלאגישע געפינסן)?
דארף מען זיך נאכאלס בייגן, און מ'לייגט עס אריין אין די קאטעגאריע פון נישט קענען משיג זיין גאט ב"ה, אדער אפשר איז עס גאר א פּרענק פון גאט?

איך פרעג, ווייל ווי ס'שיינט פון דיינע ווערטער, פלעגסטו האבן אנדערע השקפות און דו האסט זיך איבערצייגט אין דיינע יעצטיגע השקפות, ממילא וואלט איך שטארק הנאה געהאט צו הערן פון איינעם וואס קען מיר אויסקלארן געוויסע קווענקלנישן.

Click to shrink...

קודם כל שטייט געשריבן אין די מפרשי המקרא, ביי בלעם; אז אויך כישוף האט די כח פון הימל, איי פארוואס לאזט עס גאט ב''ה צו, אז מ'זאל זיך נארן? די ענטפער איז יא, ער לאזט די בחירה אינעם מענטשעלעס הענט, און אז ער גייט לכתחילה קרים, לאז אים גאט גיין ווייטער.
ווי ס'ווערט גע'דרשנ'ט; צדיקים ילכו בם, ופושעים יכשלו בם.
און ווי די גמ' זאגט אין מסכת ע''ז; הן עובדין לחמה וללבנה ולכוכבים ולמזלות, יאבד עולם מפני השוטים? אלא עולם כמנהגו נוהג, ושוטים שקלקלו עתידין ליתן את הדין.
טייטש; אז ס'דא וואס דינען צום זון און שטערן און מזלות. דערפאר דארף די וועלט אומקומען צוליב די נארישע? נאר, די וועלט וועט זיך אויפפירן ווי זי האט אלעמאל געטון, און די נארישע וואס האבן פארדרייעט די אמת, וועלן אין דער צוקונפט גע'משפט ווערן.

לויט וואס סייענטיסטן זאגן אז די וועלט שטייט שוין מיליאנע יארן, און מיר גלייבן אז קוים עטליכע טויזענט; הגם ס'דא קלארע תשובות דערויף, אבער איינפאך צו גלייבן אז גאט האט געזאגט אז ס'שטייט בלויז עטליכע טויזענט יאר, איז גענוג אים צו טראסטן, איידער גלייבן עטליכע בני אדם וואס קענען זיך צומאל נישט באכלעפשענען מיט'ן מינדעסטע פראבלעם, לולי הקב''ה עוזרם.

ס'שטייט אין חז''ל, אין הקב''ה בא בטרוניא - גאט ב''ה שטעלט נישט אונטער קיין פרענקס, קיין שפיצלעך. ווי שטיינזאלץ איז מסביר; דער אייבירשטער האנדלט נישט טיראניש מיט זיינע באשעפענישן, נאר וויל אז זיי זאלן שפירן אז זיי זענען גערעכט גע'משפט געווארן.

 

[הק' לייביש שרייבער]

איך קען נישט ציטירן קיין ספעציפישע פאראגראף אדער ווארט פון דיין השקפה שרייבעריי. א יעדעס ווארט וואס די שרייבסט קומט פון דיין לויטערע האראוואניע, און עקספיריענס וואס דו ביסט בכבודך ובעצמך אדורך וואס דאס האט געבויעט דיין אייגן פערספעקטיוו.

נניח, אז דיינע עקספיריענס וואלט זיך אויסגעשטעלט אינגאנצען אנדערשט. א מיליאנער, א הויז, א ווייב, א פליגער, א יאכט, און מאכט. אלעס וואס דו קענסט זיך נאר ווינטשען. קיין איין דאגה א פולפילינג לייף אין א יעדע פרט אין לעבן.

קיין שום עגמת נפש , הארמאניע, מיט טאטע, מאמע, ברידער, שוועסטער, ווייב און די קינדער אלעס גייט ווי א פידעל. וואלטסטו געקומען צו די זעלבע הכרה?

אויב קענסטו אין דיין זעלבסט זיכערע קלארע געדאנקען גאנג זאגן אז יא. דאן האסטו רעכט צו ארויס ברענגן דיין הכרה און וואס דו שרייבסט. און איז איז סבור וקיבל. אבער טאמער נישט, מאן יימר, אז די הכרה וואס דו ביסט אנגעקומען צו, איז אן הכרה וואס איז בכלל רעלעוואנט צו דעם אמת. דו ביסט דאך נישט געווען אויף די צווייטע זייט מטבע צו איינזעהן דעם אמת פון יענעם ענגעל.

איצטערט נניח, אז דאס לעבן איז ביטער ווי זית די אלע גוטע אניקדאוטס וואס מען האט פריער דערמאנט איז פונקט דעס פארקערטע ל''ע. ביסטו אויך ביי די הכרה, דאן ווייטער ביסטו בארעכטיגט צו דיין מיינונג ווייל דו קומסט פון ביידע זייטן אף די קאוין.

 

[יאסעלע ברוין]

איך קען נישט ציטירן קיין ספעציפישע פאראגראף אדער ווארט פון דיין השקפה שרייבעריי. א יעדעס ווארט וואס די שרייבסט קומט פון דיין לויטערע האראוואניע, און עקספיריענס וואס דו ביסט בכבודך ובעצמך אדורך וואס דאס האט געבויעט דיין אייגן פערספעקטיוו.

נניח, אז דיינע עקספיריענס וואלט זיך אויסגעשטעלט אינגאנצען אנדערשט. א מיליאנער, א הויז, א ווייב, א פליגער, א יאכט, און מאכט. אלעס וואס דו קענסט זיך נאר ווינטשען. קיין איין דאגה א פולפילינג לייף אין א יעדע פרט אין לעבן.

קיין שום עגמת נפש , הארמאניע, מיט טאטע, מאמע, ברידער, שוועסטער, ווייב און די קינדער אלעס גייט ווי א פידעל. וואלטסטו געקומען צו די זעלבע הכרה?

אויב קענסטו אין דיין זעלבסט זיכערע קלארע געדאנקען גאנג זאגן אז יא. דאן האסטו רעכט צו ארויס ברענגן דיין הכרה און וואס דו שרייבסט. און איז איז סבור וקיבל. אבער טאמער נישט, מאן יימר, אז די הכרה וואס דו ביסט אנגעקומען צו, איז אן הכרה וואס איז בכלל רעלעוואנט צו דעם אמת. דו ביסט דאך נישט געווען אויף די צווייטע זייט מטבע צו איינזעהן דעם אמת פון יענעם ענגעל.

איצטערט נניח, אז דאס לעבן איז ביטער ווי זית די אלע גוטע אניקדאוטס וואס מען האט פריער דערמאנט איז פונקט דעס פארקערטע ל''ע. ביסטו אויך ביי די הכרה, דאן ווייטער ביסטו בארעכטיגט צו דיין מיינונג ווייל דו קומסט פון ביידע זייטן אף די קאוין.

Click to shrink...

כ'קלער אז קיינער קען נישט זאגן וואס ער האט נישט עקספיריענס, אבער וואס יא, קען מען דאך יא זאגן.

דעריבער, לויט ווי כ'האב עקספיריענסט, איז שווער צו פארשטיין אויך די קלענסטע ריר אויף דעם עולם הזה, אנגעהויבן ווען א מאטעריאליסטישע קערפען געביין זאל קענען האלטן דערין א גייסט, וואס לויט אונזער פארשטאנד קלעבט נישט א גייסט צו א ערדישע זאך, נאר אז גאט ב''ה האט גוזר געווען אז ס'זאל יא גיין צוזאמען און נישט אנטלויפן.

וויפיל איך קען באגרייפן, זע איך מער און מער אז כ'האב נישט וואס אריינצורעדן אינעם שפיל וואס לויפט שוין לכולי עלמא טויזענטע יארן, און ווער ווייסט וויפיל מאל מיר זענען שוין געווען אין דעם רעדל...

קוים וואס כ'ווייס וואס ס'איז געווען, ווייל כ'געדענק שוין נישט וואס כ'האב געגעסן א חודש צוריק אין דעם טאג. ווייס איך אוודאי נישט וואס גייט זיין פינעף מינוט ארום.

אבער!
אז מיר גלייבן אז אונז האבן ספעציפישע תפקידים צו ערלעדיגן דא, ממילא אויב וואלט איך ווען געווען אויפ'ן צופרידענעם העכסט גליקליכער זייט, גלייב איך וואלט איך געדארפט זען און באטראכטן וואס לויט מיין אויפגאבע איז דאן.

דעריבער, קוים וואס כ'קען מיטטיילן מיין ניסיון החיים ביז יעצט, טו איך עס גערן.
און אדרבה, אויב מעטשט עס פאר אנדערע, האבן מיר א גלייכע שפראך. און אויב נישט, איז אדרבה לאמיר הערן וויאזוי דו זעסט עס, און וועלכע קאלירן דו ביסט מסוגל צו זען. בעסער, צו פארקערט פון מיר.

כ'האף איך שרייב גענוג פארשטענדליך