א נחמה פאר א צעבראכענעם אבל - וועקער 18

מי אני

אלטגעזעסענער קרעמלער
וועטעראן
זיך איינגעשריבן
אפר. 16, 2024
מעסעדזשעס
224
רעאקציע ראטע
1,100
{זייענדיג אז קאווע שטיבל האט זיך פארמאכט, וועל איך אי״ה אין דעם אשכול ממשיך זיין מיין אשכול דארט, מיט תגובות איבער די טעמע פונעם טעאלאגישן פראבלעם פון צער/שלעכטס, שכר ועונש, עטישקייט פון די מצות, והמסתעף שם}
דא, און אין נאך פלעצער, האב איך צוגעברענגט דר. דוד בּענאַטאַר׳ס אסימעטרי שיטה בין טוב לרע. והיינו, אז ״טוב״ איז דאך ״טוב״, און ״רע״ איז ״רע״. אבער בשעת העדר הרע איז א ״טוב״, איז העדר הטוב נישט קיין ״רע״.

דר. דזשוּליאַ אַנאַס ברענגט ארויס אז אטע דאס איז די שיטה פון אפיקורוס אין זיין געדאנק פון קאטעסטאמעטישע תענוג נגד קינעטישע תענוג. והיינו, אז איה״נ אז תענוג איז די עיקר טוב לפי זיין שיטה פון העדאניזם. אבער דער מענטש דארף צוקומען צום הכרה אז די פּאסיווע סארט תענוגים, זענען די עיקר תענוגים. און דאס איז וויבאלד א העדר צער איז אליינס א טוב, און אז מ׳איז צופרידן דערפון, איז אטע דאס ״תענוג״ און דאס ריכטיגע תענוג.
 
לגבי דעם געדאנק פונעם ״פראטעסט״ מהלך, איז דאס מיר פארגעקומען בכוונת הפייטנים אין די קינות פון תשעה באב, ווי זיי טוהן דאס אין אַן אינדירעקטן אופן. אין די קינה ״אם תאכלנה״ (קינה יז) איז דער קליר מקונן, ״אם תערפנה על דם נקי שמונים אלף כהנים משוחים, אללי לי.״ דאס באציהט זיך אויף מעשה נבוזראדן, וואו ער האט גע׳הרג׳עט א געוואלד מענטשן, דורות שפעטער, על הריגת זכריה בימי יואש (גיטין נז ע״ב). והיינו, דער פייטן ברענגט ארויס, אין א באהאלטענעם אופן, אז איה״נ אז הריגת זכריה איז א געוואלדיגע עוולה און אומרעכט. אבער עס איז אויסדרוקליך נישט יושר בכלל אויף דעם צו הרג׳ענען דורות שפעטער מאסן מענטשן. (צי די מעשה מיט נבוזראדן איז ממש היסטאריש אמת, איז נישט ממש נוגע צו די געדאנק על הכלל.)

ענליך איז מיר פארגעקומען די כוונה אינעם קינה ״אז בהלוך״ (קינה כו), וואו דער קליר שטעלט דאס אויס כאילו א דעבאטע צווישן די אבות און הקב״ה. נאכדעם וואס הקב״ה ענטפערט יצחק ״ואיך אתאפק על הריגת זכריה?״, זאגט יעקב ״ואיך הפרע מני דמים בדמים כמה אלף?״ דאס איז נישט יושר און יוסטיץ. און דאס זעלבע אינעם קינה ״יום אכפי״ (קינה לד) אז דאס וואס דער פייטן זאגט אויך די סיפור, ״ואמר לנפשי זה חטאתך וזה פריה״, בלשון בתמיה. ובפרט וואו ער שרייבט, ״חטאתך״, און זיי זענען נישט די וואס האבן דאס געטוהן און געזינדיגט.

ובכלל איז מיר פארגעקומען במגילת איכה, וואו דער נביא זוכט דייקא מער מגשים צו זיין ג-ט, כדי צו האבן א מטרא צו וועמען סיי מתרעם צו זיין פון איין זייט, און זיך ווענדן מיט האפענונג פון די אנדערע.

ובענין זה, ביים קינה פון ״ארזי הלבנון״ אויף די עשרה הרוגי מלכות, האט עס מיר דערמאנט פון די קינה ״אלה אזכרה״ דערויף ביוה״כ. דארט זאגט דער פייטן אז הקב״ה האט געזאגט צו די פּראטעסט דערויף פון די מלאכים פון ״זו תורה וזו שכרה?!״, אז ״אם אשמע קול אחר אהפוך את העולם למים, לתוהו ובוהו אשית הדומים!״ און די געדאנק קען גאר זיין אז די ענטפער דערויף איז ״אדרבה״.
 
"ובענין זה, ביים קינה פון ״ארזי הלבנון״ אויף די עשרה הרוגי מלכות, האט עס מיר דערמאנט פון די קינה ״אלה אזכרה״ דערויף ביוה״כ. דארט זאגט דער פייטן אז הקב״ה האט געזאגט צו די פּראטעסט דערויף פון די מלאכים פון ״זו תורה וזו שכרה?!״, אז ״אם אשמע קול אחר אהפוך את העולם למים, לתוהו ובוהו אשית הדומים!״ און די געדאנק קען גאר זיין אז די ענטפער דערויף איז ״אדרבה"

יעצט זעה איך דא אז דו האסט אויך באווארענט מיינע געפילן😆 וועלכע איך ברענג ארויס אין מיין לעצטיגע שנירל
 
אין אַן X שנירל איבער הוכחות וואס קענען (עטוואס) נייגן צו דאס עקזיסטענץ פון ג-ט (ועיין בדברי דר. עלווין פּלענטינגא), ברענגט דר. דזשעימס פּרעסטאן ענדרוּ די ראיה:
Gratuitous pleasure is evidence for theism insofar as many things are more pleasurable than they need to produce adaptive behavior. For example, we’d still eat food if it were 10% less pleasurable. But gratuitous pleasure is nicely predicted by theism​
אז עס איז למעשה דא הנאה ותענוג וואס פעהלט נישט ממש אויס להתמדת האדם, אבער דאך איז עס פארהאן. כמובן, וועט ער דארפן זאגן אז מאידך גיסא איז טאקע נישט פארהאן בהעולם קיין גרעטואיטאס צער וואס איז נישט מוכרח בלא זה.

עס איז אויך מערקווידיג ווי א צווייטע ראיה זיינער איז:
A first-person experience as-of-God is prima facie evidence for God insofar as first-person experience as-of-anything P is prima facie evidence for P — i.e., if it seems clear to you that God exists, that’s prima facie evidence that God exists​
ער אליינס זאגט לגבי סייקעדעליקס אז דאס געפיהל פון פארשטאנד ומדע, איז נישט גענוג ראיה לדבר כלל. ואפשר אז דאס איז נאר ביי סייקעדעליקס.
 
לעצט רעדאגירט:
דר. דזשעימס סטערבּאַ ברענגט ארויס אז די בחירה חופשית טעאדיסי איז נישט מספיק. דאס איז ווייל אויב איז די מטרה צו הייבן בחירה חופשית וועלכעס איז אָנגעבליך א טוב לעצמו, דאן פעהלט אפטמאל אויס זיך אריינצומישן און צונעמען די בחירה פון געוויסע מענטשן, כדי צו הייבן בחירה חופשית על הכלל כולו (כעין א קאַנסעקווענטשעליסט מהלך). לדוגמא, אויב לאזט מען די בחירה חופשית פון א דיקטאטור צו זיין א דיקטאטור, קומט לפי״ז אויס אז עס איז דא ווייניגער בחירה חופשית על הכלל, זייענדיג אז די דיקטאטור נידערט אלע זיינע אונטערטאנענס׳ בחירה חופשית צו טוהן וויאזוי זיי ווילן. (והיא כעין מה שטענה דר. מערילין מקאָרד עדעמס.) דאס זעלבע איז בנוגע די נאטורליכע רעות מסוג א׳ של הרעות: אויב איז די מטרה צו הייבן ווי מער בחירה חופשית, דאן טוהן דאך די רעות שטערן גאר שטארק דערצו און פארמינערן דאס. (ער ברענגט ארויס אז פארוואס קען מען נישט עקספּעקטן פון ג-ט, דאס וואס מ׳עקספּעקט בתוך די פיקטיווע מעשיות פון וויאזוי סוּפּערהיראָס דארפן זיך מאראליש אויפפירן לגבי שלעכטע מענטשן וכדומה?)

ואולי ארבעט די טעאדיסי אז מ׳שטעלט אוועק די מציאות פון בחירה חופשית. איינמאל דאס איז דא, קען מען דאס נישט בּלאַקן באיזה אופן, ואפילו טאמער עס קומט טאקע אויס דערפון אז בחירה חופשית אונטערמינעוועט זיך אליינס. און די נאטורליכע רעות זענען מן הנמנע אז זיי זאלן נישט זיין בעצם, זייענדיג אז דאס איז פארבינדן ממש בחומר, אפגעזעהן צי דאס שטערט טאקע בחירה חופשית צי נישט. (און דאס איז בפרט וואו ״ג-ט״ איז נישט קיין סארט ״כאראקטער״ מיט עידזשענסי.)

ער ברענגט אויך ארויס אז עס איז נישט אזוי פשוט צו זאגן אז מ׳טוהט דעם מענטש דעם רעה זייענדיג אז עס איז אים א טובה לבסוף, אויב האט מען נישט די קאנסענט פונעם מענטש דערפאר. והגם מ׳קען ענטפערן אז עס איז נישט שייך אז דער מענטש זאל געבן קאנסענט דערפאר, זייענדיג אז ער איז אזוי ווי א בּעיבּי וואס קען ניטאמאל משיג זיין די נחיצות פון אַן אפעראציע אויף אים וכדומה, מוז מען אבער דעמאלטס זאגן אז עס איז מן הנמנע פאר ג-ט דאס אונז מסביר זיין אז מ׳זאל דאס פארשטיין כדי צו קענען טאקע געבן אינפאָרמד קאנסענט. (מ׳טרעפט טאקע דעם געדאנק פון ״לא הן ולא שכרן״ לגבי יסורים בברכות ה: ע״ש.)

דר. ריטשערד קעריער ברענגט ארויס אין דעם לגבי די עווידענשאל פראבלעם פון שלעכטס, וועלכעס איז נישט א לאגישע קשיא קעגן דאס עקזיסטענץ פון ג-ט, נאר א פּראבּעבּיליסטישע, וועלכעס זאגט אז עס איז אסאך מער יתכן אז עס איז נישטא ווי יא דא, זעהענדיג די עווידענס פון הרעות (כמו סייענטיפישע הוכחות וועלכע ארבעטן נאר עפ״י אינדאָקשען לעומת לאגישע דידאָקשען):
This becomes more obvious when you look at the converse evidence condition: a world in which a god exists and actually does act like a good person. We’d then see routine divine messaging and explanation when sought, and routine acts of help and aid and good will from on high. We’d see better, smarter design of our minds and bodies and world. The evidence a god existed and was good would then be overwhelming

Think of how much such evidence would increase the probability of such a god being real. Surely it would make a good god’s existence trillions of times more likely. Now realize the mathematical consequence of that: as that evidence is removed in our world, the probability of such a god existing in our universe must be reduced by as much as it is in that other world increased. So if it is trillions of times more likely in that world, it is logically necessarily trillions of times less likely in our world

There is no rational escape from this conclusion

Science can study anything that affects or has ever affected the physical universe. Including anything and everything supernatural there might happen to be. As with atoms, photons, gravity, magnetic fields, the Big Bang, science routinely studies things we cannot see by studying their effects. And it is logically impossible that God has no effects on the universe. To claim that would be to claim that he did not cause or design it, and that he has never done anything in it — like never inspired a prophet, never performed a miracle, never answered a prayer

Worse, it would be logically contradictory to claim science cannot study the complete inaction of God. That God does not act is a scientific observation. It has consequences. It tells us something about God—should there be one. Indeed it can even tell us something about whether there is one. Inaction is an observation. An observation of the senses. That’s evidence. Conclusions follow. What is the probability of a good God being a total do-nothing no show—not even having created or arranged anything about the design or contents of the universe, nor ever once observably acting in aid of justice or compassion? Absurdly low. Therefore, so is the probability of there being a good God absurdly low. Q.E.D

If a thing has no effects whatever on the universe, and has never had any effects on the universe, its existence and properties are literally unknowable. Belief in such can never be warranted. Least of all the more elaborately absurd a thing you then define it to be—as the more you propose is true of it, the less probable it becomes, by inevitable consequence of the logical division of the available possibility-space. That there is an unknowable superman, for example, is always vastly less probable from the moment you utter the proposal than that there is an unknowable rock or atom or vacuum. Adding the properties that this superman is ethereal, yet has all possible powers, and all possible knowledge, and designed and caused this universe, and is a good person, and yet is so thoroughly crippled by some other unknown and unfathomable cosmic force as to be completely incapable of acting to facilitate justice and goodness in the very universe he designed and governs, only reduces his probability more and more and more and more and more and more and more and more

So if you want to warrant belief in this extraordinarily remarkable thing, you need evidence. In fact a lot of it. So that there is none is rather decisive empirical proof that this particular superman’s existence is not merely unknowable, but absurdly improbable. And that’s as sure a conclusion as anything science can yet tell us about the cosmos. It’s most sure of all with regard to that one vexing attribute: being a good person. You’d have far better luck defending a horrifically indifferent superman. Though still as a remarkably-propertied superman void of evidence, even that’s still effectively impossible to rationally believe

Otherwise one is presented with a logically contradictory thesis: that a God exists who does intervene in the world (performing miracles, communicating with people, designing the natural world), that this God is a good person, and that this God does nothing a similarly empowered good person would do. Those three properties cannot logically co-exist. Unless there is some other unknown god-crushing force out there, some property of existence even God cannot overpower or remove, that completely and thoroughly cripples God’s power to speak and act, even to the point that he speaks and acts less than a kind but mentally and physically enfeebled human being does—and thus is not a god by any definition. It’s extremely hard to even come up with a logically possible God in all this; and the effort would entail a God so improbable no rational person should ever believe in it​
 
לגבי עון אבות על בנים ועל אחרים, איז מערקווידיג וואס דר. גערי רענדסבורג פארציילט פון זיין פּראפעסאר דר. סיירוס גארדאן. אין 1931 האט דר. גארדאן גע'ארבעט אויף אַן ארכיאלאגישן גראבונג אין א קורדישע ראיאן אין איראק. בדרך כלל פלעגן אזעלכע עקספּעדישאנס דורכגיין רואיג, אבער ביי די האבן זיי געזעהן אז יעדעס אינדערפרי איז זייער דזשיִפּ איבערגעדרייט. די ארכיאלאגן האבן עס צוריק גראד געמאכט, אבער דאס נעקסטע אינדערפרי איז עודך דאס געווען איבערגעדרייט. נאך אפאר טעג אזוי זענען זיי זיך געגאנגען אפרעדן צום מוחטאר, דער הויפט און שופט פונעם דארף. שפעטער אין טאג האט ער זיי געלאזט וויסן אז דאס וועט מער נישט פאסירן. ווען זיי האבן אים געפרעגט וואס ער האט געטוהן, האט ער זיי געוואוזן אויף עפעס א הויז און פארציילט אז זיינע מענטשן זענען אריין דארט און איבערגעדרייט. האבן זיי אים געפרעגט צי זיי זענען די וואס האבן כסדר איבערגעדרייט דעם דזשיִפּ, צו וועלכעס ער האט גע׳ענטפערט אז ניין, אבער זיי וועלן געוואור ווערן ווער יא. ווען זיי האבן זיך געוואונדערט אויף די מהלך, האט ער זיי געזאגט, ״אונזער יוסטיץ איז אנדערש ווי ענקערס. ענק באשטראפן דעם חוטא, בשעת אונז באשטראפן דעם חטא.״

ער ברענגט ארויס אז דאס איז (געווען) די אויסקוק אויף יוסטיץ אינעם אלטן מיטל-מזרח בכלל. א סארט יתמו חטאים ולא חוטאים. ווי דר. רענדסבּורג שרייבט:
In all these cases, ancient, medieval, and modern, the closest people to the scene of the crime are (or were) by no means guilty of an offense. Nevertheless, a crime has been committed and thus some resolution is required.

One need only compare what would occur under similar circumstances in the U.S., Canada, European countries, etc., including the modern state of Israel. Obviously, the police would do all they could to investigate the crime. But if no murderer were found, that would be the end of the matter. True, the police file would remain open, for years in fact, but no further criminal procedure would be necessary since, in our society, we punish criminals; if no criminal is found, then the case does not proceed further.

In the Near East, however, crimes are punished. This is true not only in the story that Professor Gordon related, but in medieval Muslim culture, Hittite culture, Hammurapi’s laws, and ancient Israel​
 
זעהענדיג די לעצטע עפּיזאד פונעם ערשטן סעזאן פון די הויז פון קארטן סעריע, איז מיר געווען אינטרעסאנט ווי דער הויפט כאאראקטאר, דער פּאליטישאן פרענק אָנדערוואד, וועלכער איז אַן אמאראלישע מאכט-הונגעריגער מאכיאוועליען פּסייכאפאט וואס גלייבט נישט אין ג-ט, זאגט (צו זיך און די אָדיענץ דורכ׳ן ״צוברעכן דעם פערטן וואנט״ און רעדן צום וואטשער) אין א קירכע:
There is no solace above or below. Only us - small, solitary, striving, battling one another. I pray to myself, for myself​
עס איז מיר פארגעקומען ווי דער כאראקטער האט אבער למעשה ארויס דעם געדאנק פון תפילה, ואפילו פון א טעאיסטישן מבט. והיינו, אז די געדאנק פון תפילה איז נישט צו ליטעראלי פּעטישאנען אַן אלמעכטיגער ״בּיאינג״ וואס זאל למעשה צופרידן שטעלן א געבעהט און פארלאנג. עס איז נאר למעשה פאר׳ן מענטש אליינס צו זיך אזוי ארויסגעבן און דאדורך צוקומען צו א פארעם פון כאטארסיס - ער דאווענט צו זיך פאר זיך.

ובכלל, שמועסענדיג מיט מיין ווייב איבער די סעריע, איז מיר ארויסגעקומען אז דער כאראקטער ברענגט גאר שטארק ארויס דעם געדאנק פונעם רמב״ם (במו״נ ח״ג פי״ב) אז רוב רעות פונעם מענטש איז וואס ער ברענגט זיך ממש אָן בידים, און וואלט ווען רואיג געקענט פארמיידן מיט׳ן נישט נאכמאכן ריין מותרות. דא איז די דוגמא וואו ער איז א מענטש וואס האט שוין מאכט און רייכטום, אבער כל זה אינו שוה לו און ער לעכצט פאר מער און מער מאכט. און כדי צוצוקומען דערצו און דאס אָנהאלטן, דארף ער אלס רוּטלעסלי אויסנוצן און מעניפּיולעיטן מענטשן, עד כדי רשעות ורציחה ממש, צוצוקומען צו זיין מטרה. נאך און נאך. און דאס אינעוויטעבּלי ברענגט אים דורכפעלער און עגמת נפש. און די שאלה איז פארוואס ער קען נישט זיין רואיג און ענדזשויען זיין לעבן? גארנישט פעהלט אים! ועכ״כ, אז אינעם אויבנדערמאנטן עפּיזאד ברענגט זיין ווייב (וועלכע איז דאס זעלבע ווי ער - די סעריע ברענגט גוט ארויס דעם געדאנק פון דעם לא לחנם הלך הזרזיר אצל העורב) ארויס, אז זיי האבן נישט געוואלט קיין קינדער וועגן דעם, און דאס איז א סארט סעלפישקייט.

ענליך האב איך געהאט געטראכט אויפ׳ן כאראקטער טאָני סאָפּראַנאָ אין די סאָפּראַנאָס סעריע. הגם אז דארט איז אולי שוין טאקע נישט שייך קיין געהעריגע וועג ארויס, איינמאל מ׳איז וואו מ׳איז.

הגם אבער, אז ווי דר. בּרייען קלעס ברענגט ארויס, זענען טאקע די סארט מאכיאוועליען פּסייכאפּאטן מער מצוי צו טאקע דערגרייכן צו שטעלעס פון מאכט. ומהאי טעמא גופא, ווייל זיי זענען קיינמאל נישט צופרידן און זוכן דאס אלס נאך און נאך. אוהב כסף לא ישבע כסף (קהלת ה ט). און מ׳קען טאקע זאגן אז אט די דראנג בויט די וועלט; עכ״פ ווען אווסגענוצט כראוי אויף נוצליכע ציהלן.

***

דר. יהושע ראסמוסען פרעגט א סעלף-רעפערענשאל קשיא לגבי ידיעתו של הקב״ה:
IMG_8304.jpeg
 
לעצט רעדאגירט:
עס איז מן הראוי לציין אז עס איז דא די מאטעמאטישע וויץ:
IMG_8359.jpeg

דאס האט מיר געמאכט טראכטן אז דאס איז מרמז אז עס איז בעצם יא שייך צו מאכן א סקווער סירקל און עס איז ל״ד מן הנמנע. אבער דאס ווענדט זיך פשוט אין וויאזוי מ׳דעפינירט בדיוק ״סקווער״. און דאס קען זיין א רמז אז די טעאדיסי פונעם רמב״ם איז דאך מיוסד אויף דעם אז עס איז א נמנע לוגי אנדערש, וואס הגדרת ״נמנעים לוגיים״ איז נתון במחלוקת וכמ״ש במו״נ ח״ג פט״ו. און ער ברענגט צו פריער בפ״י דעם געדאנק אז ״רע״ איז בעצם נאר א העדר און נישט א ישות עצמאי. ונמצא מזה אז א חלק פונעם טעאדיסי ליגט אינעם מגדיר זיין מהו המושג של ״רע״. און די זעלבע טרעפט מען דא ביי דעם וויץ איבער די סקווער וואו מ׳קען דאס מאכן א סארט סירקעל געוואנדן לויט וויאזוי עס ווערט פונקטליך דעפינירט ומוגדר. וואס דאס האט ממילא השלכות אויף דעם צי א ״סקווער סירקעל״ איז א נמנע מיניה וביה.

ובכלל געבט דאס צו פארשטיין פארוואס לגבי הנמנעות כאפט ער נישט אָן די משל פון א ״רבוע עיגול״.

ומענין לענין באותו ענין איז מיר געווען אינטרעסאנט ווי דער מאטעמאטיקער דר. וואלקער רונדע שרייבט אז אָנצונעמען דעם מאטעמאטישן טעארעם פונעם בּאנאך-טארסקי פּאראדאקס, וועלכעס זאגט אז עס איז מאטעמאטיש שייך צו צונעמען איין שׁעיפּ און פון אירע שטיקלעך מאכן צוויי שׁעיפּס גענוי דאס זעלבע גרויס ווי דער אריגינעלן, פעהלט אויס אָנצונעמען ״באמונה״ דעם יסודות׳דיגן אקסיאום פון טשויס אין מאטעמאטיקס. ער גלייכט צו די געדאנק פונעם טעארעם, וועלכעס איז א סארט מאטעמאטישע ״יש מאַיִן״, צו די רעליגיעזע נסים אזוי ווי אליהו מיט׳ן כד הקמח און אלישע מיט׳ן אסוך השמן וכדומה, וועלכע זענען אויך מבוסס אויף אמונה.
 
דר. האַנס יאָנאַס טוהט דורך א מעגליכע טעאדיסי עפ״י פּראצעס טעאלאגיע, והיינו עפ״י א פּאַנדעאיסטישע קאנסעפּשאן וואו ״ג-ט״ האט זיך גענצליך מבטל געווען בתוך הבריאה כולה און אירע געזעצן בעת בריאתה, כדי דאס צו קענען גענצליך עקספּיריענסען. און אט דאס איז ממש די געדאנק פון בכל צרתם לו צר על הכלל כולו. ער שרייבט אז דאס איז בהכרח מגביל דאס יכולת הא-ל, און ער טענה'ט אז אַמניפּאָטענס בכלל איז נישט טעאלאגיש אויסגעהאלטן, ווייל דאס איז בהכרח מגביל דאס'ן בכלל קענען פארשטיין ג-ט אויף וועלכע רעליגיע איז זיך בהכרח סומך:
There is a theological, genuinely religious objection to the idea of absolute and unlimited divine omnipotence. We can have divine omnipotence together with divine goodness only at the price of complete divine inscrutability. Seeing the existence of evil in the world, we must sacrifice intelligibility in God to the combination of the other two attributes. Only a completely unintelligible God can be said to be absolutely good and absolutely powerful, yet tolerate the world as it is. Put more generally, the three attributes at stake-absolute goodness, absolute power, and intelligibility - stand in such a logical relation to one another that the conjunction of any two of them excludes the third. The question then is, Which are truly integral to our concept of God, and which, being of lesser force, must give way to their superior claim? Now, surely, goodness is inalienable from the concept of God and not open to qualification. Intelligibility, conditional on both God's nature and man's capacity, is on the latter count indeed subject to qualification but on no account to complete elimination. The Deus absconditus, the hidden God (not to speak of an absurd God) is a profoundly un-Jewish conception. Our teaching, the Torah, rests on the premise and insists that we can understand God, not completely, to be sure, but something of him - of his will, intentions, and even nature-because he has told us. There has been revelation, we have his commandments and his law, and he has directly communicated with some - his prophets - as his mouth for all men in the language of men and their times: refracted thus in this limiting medium but not veiled in dark mystery. A completely hidden God is not an acceptable concept by Jewish norms​

***

IMG_8336.jpeg

ממשנתו של קארל יונג.
 
לעצט רעדאגירט:
דר. בּרייען דעיוויִס ברענגט אראפ 7 עיקר מהלכים אין טעאדיסי:
4fa33ae4-7379-417c-9524-e6ec8b86fe4f.jpeg

ער פאר זיך האלט אז זייענדיג אז ג-ט איז לגמרי נישט דומה צו קיין שום באשעפעניש או סוג, באדייט דאס אז ג-ט איז נישט א מאראלישע אגענט און געבינדן דערצו. (וכעין די וואס האבן אפגעלערענט אז אט דאס איז די לעהרע פון ספר איוב.) און די תואר פון ״אַמניבּענעוואָלענס״ וואס מ׳שטעלט צו ג-ט, באדייט נישט דייקא ״מאראליש גוט״ ווי איידער ״מעטאפיזיש גוט״ און פּערפעקט, זייענדיג אז רע איז נאר א העדר וכדביאר המו״נ (ח״ג פ״י). און דאס איז נישט א ליאות וחסרון, זייענדיג אז א מאראלישע אגענט קען נאר זיין א נברא בהאי עלמא.

ולגבי די געדאנק פון קהלת בנוגע שכר ועונש, שרייבט דר. ראַבּערט אַלטער אויפ׳ן פסוק (ח יד-טו) יש הבל אשר נעשה על הארץ אשר יש צדיקים אשר מגיע אלהם כמעשה הרשעים ויש רשעים שמגיע אלהם כמעשה הצדיקים אמרתי שגם זה הבל, ושבחתי אני את השמחה אשר אין טוב לאדם תחת השמש כי אם לאכול ולשתות ולשמוח והוא ילונו בעמלו ימי חייו אשר נתן לו האלקים תחת השמש:
This particular affirmation of the pleasures of the senses is probably a response to the articulation of life’s moral absurdity in the preceding verses: because in this insubstantial fleeting existence of mere breath, we cannot make head or tail of any system of reward and punishment, now or later, we can do nothing better than to enjoy what is given to us​
א סיבה פאר העדאניזם. ולגבי אמונה בהשארת הנפש, שרייבט ער אויפ׳ן פסוק (ט י) כי אין מעשה וחשבון ודעת וחכמה בשאול אשר אתה הלך שמה:
It is possible that Qohelet’s uncompromising insistence on death as a realm of utter extinction is a polemic response to the new doctrine of an afterlife that was beginning to emerge toward the end of the biblical period​
דער עקידה זאגט בסוף פרק ח מקהלת לגבי וויאזוי קהלת וויל צוענדיגן אט די חקירה פון צדיק ורע לו:
יודיע עכשיו שעם כל מה שזכר עד הנה ממצוא עילה וסבה אל הדברים הנראים יוצאים מן ההקש, שלא יגזור בזה שלא נשאר דבר שלא נתגלה לו סודו או שלא יתגלה לפני החכמים הסרים למשמעתו, כי הוא אין מכחיש כי כבר ימצאו קצת עניינים לא יושגו סודותם וטעמיהם כמו שאמר אשר יש צדיקים שמגיע אליהם כמעשה הרשעים ויש רשעים שמגיע אליהם כמעשה הצדיקים מצד מה שיראה בהם לפעמים נמשך כן מפאת ההשגחה ההשגחיית, כי אין צ״ל שיעמול סתם האדם לתת טעם בדבר ולא ימצא כי גם אם ישתדל האדם לדעת לא יוכל למצוא שאין מטבע החלקים האלו שיודעו בדרך החכמה ועל כיוצא בזה אמר המשורר (תהלים עג טז) ואחשבה לדעת זאת עמל היא בעיני. אמנם כבר תועיל זאת החקירה תועלת נפלא להמשיך המשפט המושג במה שלא יושג כמו שאמר בהקדמה ולייחס הבלתי סדר הנראה אל קוצר המשיג כמו שהוא הענין בכל הדברים המעויינים ועל הדרך אשר אמר למעלה אמרתי אחכמה והיא רחוקה ממני. מה שהיה וזהו כלל גדול ומועיל בזאת החקירה הפלא ופלא.
און ווי אבן כספי איז מפרש דארט אויף פסוק יד:
אמרתי שגם זה הבל – רצוני רוב ההתחכמות בזה היא הבל, והכל בידי שמים, כי לאלקים לבדו המשפט.
 
דר. דזשאן מקגיניס איז מסביר שיטתו של אבן סינא בזה, וואס איז טאקע גאר גאר דומה צום רמב"ם'ס מהלך:
Still, one might complain that it is the very fact that the Necessary Existent created a world in which there exist things that can inflict and be subject to evil that there is any evil at all. Certainly it seems possible that God or the Necessary Existent could have created a world better than this one by creating a world free of evil. While Avicenna concedes that the Necessary Existent could have created a world free of evil, he denies that it would be a better world. His argument for this conclusion is that no world like the present one, in which there are temporal, changing, physical things, can be free from the kind of accidental evils already mentioned. These again are the necessary results of there being things that exist in time, are material, and need to undergo change in order to perfect themselves

Consequently, since for Avicenna it is impossible for the species of individuals that make up the sublunar realm to exist without evil’s existing, the Necessary Existent could create a world free of evil only if it created a world devoid of all the species subject to time, change, and the limitations of matter. While such a world would indeed have no evil in it, it would, Avicenna notes, also lack all the goods and perfections that only exist in temporally changing things. Now, if by a “better” world one means a world with a greater amount of good realized in a greater number of species, then, for Avicenna, a world in which evil can exist is, ironically, better than a world where it cannot. Thus, while as far as I can see Avicenna never commits himself to this world’s being “the best of all possible worlds,” it is better than a world in which evil is rendered impossible​

***

דר. שלום צדיק שרייבט:
כל מי שצלל במימיה העמוקים של הפילוסופיה היהודית בימי הביניים בכלל, ובמורה הנבוכים לרמב"ם בפרט, שם לב לכך שהתוכן של המושגים הדתיים המרכזיים עובר בכתבים אלו הגדרה מחדש. אביא לכך כמה דוגמאות: ההשגחה איננה עוד התערבות אלוקית בדברים שמתרחשים בעולם אלא השגה שכלית של האדם; הנבואה איננה עוד פניה של הא-ל אל הנביא אלא תהליך פסיכולוגי של השכלה ודמיון שהנביא מוביל את עצמו אליו, והשכר על עשיית המצוות איננו עוד פרס הניתן בידי ישות עליונה לאדם, אלא תוצאה טבעית לחלוטין (חברתית, פסיכולוגית, רפואית וכו') של עשיית המצוות. אבל ללא ספק, השינוי מכל הוא שאלקים איננו עוד ישות פרסונאלית המצווה ומשגיחה על כל פרט בדרך על טבעית, אבל ישות בלתי מוגדרת שאינה משתנה ואינה משנה את חוקי הטבע.

אציין שבגלל דרך כתיבתו החמקנית של הרמב"ם ניתן לפרש אותו באופנים רבים. גם אם חלק מן הקוראים לא יסכימו איתי ביחס לאופן בו אני תופס את דעתו של הרמב"ם, אפשר למצוא פילוסופים יהודיים דתיים רבים שאמרו בצורה ברורה את מה שהרמב"ם לדעתי חשב בפועל אך כתב ברמז. בין חכמים אלו ניתן למנות את: רבי ניסים ממרסיי, רבי לוי בן אברהם, רבי יצחק פולקר ורבי משה מנרבון.
ועיין כאן וכאן בדבריו מספריו שציינתי בק"ש בנושא זו.

ער שרייבט אויך לגבי נסים ושכר:
הרמב"ם אף רומז שההבטחות של נסים שיש בתורה נאמרו מפני התחרות הקשה של התורה עם הבטחות ניסיות של עובדי עבודה זרה (מו"נ ח"ג פ"ל).
 
דר. פּיטער עדעמסאן זאגט לגבי הנמנעות במשנתו של פראנסיסקאָ סוּאַרעז אז דאס איז אפילו לגבי סינטעטישע סארט נמנעות:
None of this is up to God in the sense that it would be an option for God to create flying giraffes. The ability to fly is simply incompatible with the essence of giraffe, so flying giraffes are just as impossible as round squares and God cannot make them exist

But the essences do depend on Him in some sense. Suárez says that they flow from the very being of God. It may seem strange that we with our little minds can conjure up flying giraffes whereas God could not, but this is precisely the difference between real beings and beings of reason​

***

דר. משה הלברטל שרייבט במשנתו של הרמב״ן בתורת האדם לגבי חטא עץ און אז מין האדם וואלט ווען מעיקרא געדארפט לעבן לעולם:
Fear of death, according to Nahmanides, is rooted in the recognition that humans, by nature, should live forever. Death is experienced as loss because it marks humans’ estrangement from their original, eternal nature, the wretched outcome of the Original Sin. If the philosophers were correct that death is the way of the world, there would be no room whatsoever for the halakhic institutions of lamentation, eulogy, and weeping

Nahmanides understood that at the basis of the attractive consolation of philosophy stands the attempt to achieve equanimity, that is, the internal freedom from dependence upon the ever-changing and uncontrollable circumstances of our lives. The philosopher gives people “encouragement” by severing humans’ connection to themselves and their surroundings, thereby redeeming them from the experience of loss. Suffering, worry, and fear are the outcome of assigning value to the world around us and to our own lives. This value is intensified through love, which is the umbilical cord that ties us to ourselves and the world. Philosophers who identify one, and only one, object fit for love — Wisdom — condition themselves to the eventuality of death by emotionally distancing themselves from their concrete existence and from the brimming particulars of their lives. Nahmanides describes this Stoic mindset in the continuation of the same piece: “For Socrates, sage of the nations, dictated in writing: ‘They asked me, “Why have we never seen you distraught?” I said [to them], “Because I have nothing that I would be distraught over were I to lose it.” ’ He said further, ‘He who understands the world is neither glad when things are good nor worried when they are bad.’ They [the philosophers] said that the wretched person is someone who worries even a bit.” The price of this equanimity is apathy, loss of interest. The happiness that philosophers achieve is hemmed in, then, by the possibility of chronic melancholy, a kind of nihilistic introversion. One can say that philosophers overcome fear of death by anticipating it, thereby making them the living dead

Nahmanides describes this philosophic mindset and indifference to the world and attacks it: “He [Socrates] said further, ‘How very foolish is he who knows that he is leaving this world and yet makes efforts to cultivate it!’ He and his philosophical cohorts have many [sayings] like this.” Equanimity and nihilism go hand in hand, because whoever divests the world of value is not going to work at cultivating it. An ancient, canonical expression of this stance can be found in Ecclesiastes, and it is not for naught that Nahmanides turns to the book as a precedent for wrestling with a world without worth: “King Solomon through the Holy Spirit outdid them all — he considered everything a vanity / and next to beasts saw in man no superiority. / Still, auscultate and investigate he would / and discern evil from good, / in order to separate truth from falsehood. / On a good day he ordered man to be in good cheer / and on a day of misfortune to shed a tear, / as it is written, ‘A time to cry,’ and it says, ‘a time to mourn’ (Eccl 3:4).” According to Nahmanides, therefore, mourning expresses the world’s value, and its halakhic institutionalization counters the Stoic mindset​
ועיין ברמב״ן (בראשית ב יז). ער ברענגט ארויס אז להרמב״ן האט די חטא אים געברענגט בחירה חופשית און דאדורך דאס מענטש׳ס זיין א פרטי און נישט א מין הכולל. ולע״ל וועט מען צוריק פארלירן דעם בחירה, וממילא צוריק ווערן איין מין אָן קיין פרטיים בה, וממילא וועט בטל ווערן המיתה (רמב״ן דברים ל ו). ולכן וועט דעמאלטס אויך בטל ווערן די תורה והלכה וואס הייסט דעם מענטש אין וואס בוחר צו זיין. ווי דר. הלברטל שרייבט:
He maintains that individuation did not begin with the descent into a corporeal state, because Adam was embodied before the sin. Individuation came with the birth of the will, and the price of that autonomy is death. According to Nahmanides, undoing that individuation, and therefore the attainment of eternity, does not entail leaving the corporeal body behind; rather, it requires the achievement of complete self-mastery by nullifying the body and aligning one’s will with the divine, which together bring one into a state of cleaving that nourishes the body. A return to the state enjoyed by humans before their disconnection from the divine undoes the lethal individuation, but for Nahmanides that state is still more differentiated and concrete than Maimonides or R. Azriel believed​
הגם אז עס איז שווער דערויף אז טאמער האט ער נישט געהאט קיין בחירה פאר׳ן חטא עץ הדעת, וויאזוי האט ער בכלל געקענט זינדיגן און טוהן דעם חטא עץ הדעת? ער פארענטפערט דאס (עפ״י תלמידיו של הרמב״ן) אז חטא עץ הדעת איז געווען ווי בתוך די ספירות האט זיך מדת גבורה געשטארקט און אפגעטיילט מדת שכינה/מלכות פון מדת תפארת, וואס דאס קערט זיך צוביסלעך צוריק ביז׳ן אלף הששי.

ער ברענגט אויך צו:
Bezalel Safran has shown that R. Azriel of Gerona exemplified the mystic who sees the problem of death as inherent to individuation. According to Azriel, and in contrast to Nahmanides, prelapsarian Adam had no body; he was but a soul cleaving to the first three sefirot in a state of spiritual, incorporeal existence. Adam was not an individuated being distinct from the Godhead​
ער ברענגט אויך ארויס אז להרמב״ן איז דא דריי מדריגות: וואו מ׳ווערט נעזב למקרי הטבע (ענליך כהרמב״ם); נסים נסתרים וואס דאס ארבעט דורך מדת שכינה בהספירות, הגם עס איז גלוי לכל כדוגמת (רמב״ן ויקרא כו יא) וואו פאר א גאנצע לאנד קומט אלעמאל רעגן פונקט בשעתה; און נסים גלויים וואס ארבעטן עפ״י מדת חסד און זענען כבריאה יש מאַיִן לגמרי.
 
דר. משה הלברטל ברענגט ווייטער ארויס אז לפי דעם רמב״ן׳ס קבלה איז בעצם אויך נישטא קיין א-ל פרסונלית; עס איז ממטה למעלה לגבי וואס מ׳טוהט אויף ע״י מעשיו אין די ספירות ליחדם וכו׳:
Our analysis of the kabbalistic underpinnings of the theory of the hidden and manifest miracle reveals an interesting paradox. Nahmanides’s theory of the hidden miracle has been characterized as the pinnacle of voluntaristic theology in medieval Jewish thought. Many have considered it a kind of late Jewish iteration of the radical Kalamist position that Nature is nothing but a willed act of God that is direct and nonstop. However, the kabbalistic distinction between different levels within the Godhead and the attribution of the two kinds of miracle to the different levels depending upon humanity’s degree of cleaving yields a completely different account. In place of a personal God who voluntarily intercedes on behalf of the pious, we find a chain of emanation that responds, according to its own internal causality, to humanity’s degree of conjunction with or estrangement from the different levels of the Godhead. This commensurate response is not willed by God; instead, it results from a kind of order observed by the various levels of being within the Godhead itself. This same involuntaristic feedback is behind the miracles and the elimination of the dominion of zodiacal signs in space and time — the land of Israel, the Garden of Eden, and the messianic age — because liberation from accidents in these dimensions of time and space also depends on a special existential connection to Shekhinah and the rest of the configuration of the Godhead

At this point it is worth restating the difference between the natural and the miraculous in Nahmanides’s thought, because it cannot be captured by the usual — and, it turns out, facile — distinction between inert causality and God’s intentional intervention in breaking the causal process. The first distinction between the natural and the miraculous is that natural causality is blind to humanity’s religious standing, or any other standing for that matter, whereas the causality of the miraculous system responds in kind to humanity’s actions and standing. Second, the miraculous as a state and activity operates outside the bounds of Nature’s perceptible causality, and the divine potencies involved act independent of this causality. This miraculous activity even if it has its own causality is directly linked to the Godhead, whether to Tif’eret or Shekhinah. Nature, in contrast, is a rung in the chain of being directed by an independent chain of causality. Nahmanides does not object to Nature as an exclusive and exhaustive category because he believes causality to be in conflict with the divine will, but because above the perceptible causality of Nature he places the divine rungs of existence that realize radically other possibilities of existence

Our discovery that the voluntaristic doctrine of a personal God turns out to be only skin-deep, that underneath it lies the divine organism, raises the broader question of the relationship between kabbalah and the biblical-midrashic depiction of a personal God. The kabbalistic view of the Godhead as an ensemble of dynamic potencies displaces the biblical and rabbinic anthropomorphism. Kabbalists translate those human attributes predicated of God, such as will, mercy, anger, jealousy, and others, into different kinds of dynamic potencies that together sustain a quite mechanical system of mutual feedback. The kabbalistic view that humanity’s theurgic mission, and the import of the commandments, is to affect the internal equilibrium of this system of dynamic aspects of the Godhead also is at odds with the idea of a personal God. Behind the allusive veil lies a theosophy that systematically undermines the foundation of a personal God and the interpersonal nature of humanity’s encounter with God. This fact, as was mentioned, fundamentally alters one’s perspective of the natural and the miraculous, but one can also detect its pervasive influence in Nahmanides’s esoteric religious thought

According to Nahmanides, messianic longing reflects the most basic grievance about the unjust state of the world as it exists between Original Sin and ultimate redemption. In the world such as it is, an immense gap exists between what ought to be and what actually is

Also, another difference between Maimonides and Nahmanides that Berger emphasizes concerns punishment of the wicked. Nahmanides writes that God also breaks the rules of Nature for the thoroughly wicked when he punishes them in a miraculous manner. Only those in the middle group, according to Nahmanides, are left to acci-dents; the pious and the wicked both experience miracles. This is not the view of Maimonides

It is worth pointing out that in this passage Nahmanides offers an explanation for Solomon’s claim of arbitrariness — “As it happens to the fool, so will it also happen to me” (Eccl 2:15). According to Nahmanides, the righteous who cleave to El Shaddai are not subject to accidents except on rare occasions when the closeness of Shekhinah to Nature results in the limited and unusual dominion of accidents over even those cleaving to Shekhinah. He asserts that those cleaving to the Unique Name, to Tif ’eret, are completely free of accidents. The transition from Tif ’eret to Shekhinah does not entail only the gradual loss of the Godhead’s creative power, but also the loss of complete freedom from accidents​
ער איז אויך דא מאריך אין דעם לגבי די פּערסעפּשאן פון ״ג-ט״ על הכלל בקבלה אלס נישט א ״פּערסאנעליטי״.

***

דר. ענדרוּ טשיגנעל שרייבט אז לפי דר. מערילין מקארד עדעמס איז דאך דא דעם געדאנק פון אגוסטין און דר. דזשאָרדזש מוּר אז די וועליוּ פונעם כלל איז נישט די סומע פון די וועליוּס פון אירע פרטים, וויבאלד, לדוגמא, ביי געוויסע סארט פּעינטינגס פעהלט אויס דייקא אז עס זאלן זיין נישט שיינע חלקים בתוכה וואס נאר עי"ז קומט ארויס די שיינקייט פונעם פּעינטינג על הכלל כולו (לדוגמא די געדאנק פון א ספאָמאַטאָ אין א פּעינטינג). אבער אפ"ה איז דאס נישט גענוג אויף צו זיין א טעאדיסי, וויבאלד די מטרה פון א טעאדיסי באדארף אויך צו זיין עקזיסטענשעליסט און צו געבן א מיינונג פאר'ן איש הפרטי'ס לעבן ווען ער מאכט ל"ע מיט, און אז די רעות דערין ל"ע ווערן "באזיגט" מפני הטוב וכדומה מחמת איזה סיבה. ולפי"ז טענה'ט דר. טשיגנעל אז עני תירוץ מ'געבט דערויף, לדוגמא אז לאחר מיתה זעהט מען איין אז דאס וואס מ'איז ל"ע דורכגעגאנגען איז געווען א "חלק פונעם פלאן" און "א טובה" וכדומה, וועט אבער נישט ארבעטן ביי צער התינוקות. דאס איז וויבאלד עס פעהלט בהכרח אויס גענוג א קאַנשעס הכרה בשעת הצער דאס צו קענען דערנאך "באזיגן" און "איינזעהן דאס טובה דערפון". אבער דאס איז דאך נישטא ביי תינוקות.

אבער ער טענה'ט אז מאידך גיסא קען דאס אליינס דאס פארענטפערן: זייענדיג אז זיי האבן נאך נישט אט די קאגניטיוו קעפּעסיטיס, איז טאקע זייער צער דומה צו די צער פון בע"ח; א דיון פון מיענינג הייבט זיך ניטאמאל אָן. (דאס זעלבע איז שייך לגבי די צער פון די וועלכע זענען ל"ע נישט געהעריג ביים דעת.) וממילא איז דאס כעין מה שטען דר. מיכאל מוּרעי. וידוע אז דר. פּיטער זינגער האלט אז מ'קען מאראליש פארטיידיגן אינפענטיסייד פאר בעלי מומין ל"ע (ווען א תינוק איז נאך נישט גענוג אלט שכבר יצא מכלל נפל), פונקט אזוי ווי אבּארשאן (ועיין בדברי דר. הערי פרענקפורט). ולפי"ז קען דאס ווייטער געבן צו פארשטיין אז ביי אזא סארט תינוק איז וואו דער רמב"ם שרייבט (הל' תשובה פ"ו ה"א) יש חטא שהדין נותן שנפרעים ממנו על חטאו בעולם הזה בגופו או בממונו או בבניו הקטנים שבניו של אדם הקטנים שאין בהם דעת ולא הגיעו לכלל מצות כקניינו הן - דאס איז ביי אזעלכע סארט שאין בהן דעת כלל והן כבע"ח.

***

לגבי דעם געדאנק ווי די יצור פון חומר איז מיוסד אויף הוה והפסד בהכרח, האט דר. האנס יאָנאַס געשריבן:
Irritability is the germ, and as it were the atom, of having a world​

***

ולגבי דעם אז דאס לעבן קען דעפינירט ווערן אלס א געים, איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס דר. אלווא נאָאי שרייבט:
From the computational perspective, games are – indeed, to be formally tractable, they must be – crystalline structures of intelligibility, virtual worlds, where rules constrain what you can do, and where unproblematic values (points, goals, the score), and settled criteria of success and failure (winning and losing), are clearly specified

But clarity, regimentation and transparency give us only one aspect of what a game is. Somehow Turing and his successors tend to forget that games are also contests; they are proving grounds, and it is we who are tested and we whose limitations are exposed, or whose powers as well as frailties are put on display on the kickball field, or the four square court. A child who plays competitive chess might suffer from anxiety so extreme they are nauseated. This visceral expression is no accidental epiphenomenon, an external of no essential value to the game. No, games without vomit – or at least that live possibility – would not be recognisable as human games at all​

***

דר. פּיטער עדעמסאן זאגט לגבי די פראבלעם פון שלעכטס אין כינעזע פילאזאפיע:
The mungzu, which accords ultimate moral authority to heaven, runs into difficulties when bad things happen to good people. Should we hold heaven responsible for people's suffering over long periods of time? Recent interview guest Franklin Perkins, who considers the place of heaven and the problem of evil in Warring States texts, expresses mungzu's problem like this

For a cultivated person, not to care about the suffering, would violate our heavenly endowed nature. To care would be to struggle against heaven itself. Whereas the mungzu finds itself in a difficult place, Xunzi holds humans to account. We, the humans, are to blame if things go pear-shaped. Xunzi gives us a wide range of resources to help us along the way. There are standards and models, both of which are expressed with the term Fa​
 
לעצט רעדאגירט:
דר. חיה האלבערשטאם ברענגט ארויס אז בתנ"ך איז געווען די וועג וויאזוי צו אנטשיידן ספיקות דורך אַן התערבות אלקי ממש, כגון ע"י אורים ותומים וכדומה. אבער חז"ל, הגם זיי האבן געגלייבט דערין, האבן אוועקגעדרייט דערפון און אויסגעארבעט דיני ספק אא"וו, וויאזוי דאס צו אנטשיידן אָן דארפן צוקומען צו התערבות אלקי ממש בהעולם בפועל. דר. ישי ראזען-צבי ברענגט אויך ארויס אז חז"ל האבן געטוישט די געדאנק פון סוטה, וואס איז בהתורה אַן אובערנאטורליכע וועג צו אנטשיידן דעם ספק, צו מער א געדאנק פון עונש על האשה.

***

לגבי די פרשנות פונעם רמב״ן אויפ׳ן רמב״ם, שרייבט דר. משה הלברטל:
Maimonides famously left himself and his writings open to a multitude of interpretations, and Nahmanides specifically chose the more conservative one, which Maimonides’ philosophical interpreters, such as Samuel Ibn Tibbon, undoubtedly would have rejected​
 
לעצט רעדאגירט:
דר. חיה האלבערשטאם ברענגט ארויס אז בתנ"ך איז געווען די וועג וויאזוי צו אנטשיידן ספיקות דורך אַן התערבות אלקי ממש, כגון ע"י אורים ותומים וכדומה. אבער חז"ל, הגם זיי האבן געגלייבט דערין, האבן אוועקגעדרייט דערפון און אויסגעארבעט דיני ספק אא"וו, וויאזוי דאס צו אנטשיידן אָן דארפן צוקומען צו התערבות אלקי ממש בהעולם בפועל. דר. ישי ראזען-צבי ברענגט אויך ארויס אז חז"ל האבן געטוישט די געדאנק פון סוטה, וואס איז בהתורה אַן אובערנאטורליכע וועג צו אנטשיידן דעם ספק, צו מער א געדאנק פון עונש על האשה.
עס דערמאנט מיר די מיטל אלטער מנהג פון אריינווארפן א פרוי אנגעקלאגט צו זיין א מכשפה אין וואסער.

אויב איז זי ארויס לעבעדיג איז א סימן זי איז ריין, אבער אויב איז זי דערטראנקען געווארן מיינט אז זי איז יא געווען א מכשפה, והא ראי' זי איז געשטראפט געווארן אויפן פלאץ.
 
יא יא. עס איז בחוקי חמורבי (חוק קלב). און לפי וואס איך האב דא אין דעם אשכול (אויף ק״ש) צוגעברענגט, קען מען טאקע טענה׳ן אז קעגן אט דאס איז מצות סוטה געקומען קאַוּנטערן (ודלא כדר. האלבערשטאם).
 
עס דערמאנט מיר די מיטל אלטער מנהג פון אריינווארפן א פרוי אנגעקלאגט צו זיין א מכשפה אין וואסער.

אויב איז זי ארויס לעבעדיג איז א סימן זי איז ריין, אבער אויב איז זי דערטראנקען געווארן מיינט אז זי איז יא געווען א מכשפה, והא ראי' זי איז געשטראפט געווארן אויפן פלאץ.
אויף קאווע שטיבל פון דא און ווייטער איז געווען א שטיקל שמועס דערוועגן
 
דער בעל חובת התלמידים האט געשריבן אין זיין אש קודש אז די געדאנק פון מיתת שרה מחמת העקידה (הובא ברש״י בראשית כג ב מב"ר נח ה ופרדר"א לב) איז געווען להראות להקב״ה כביכול אז מ׳טאר נישט מנסה זיין א מענטש מיט אזא סארט ייסור להעקיד בנו האהוב. און ווי דער בעל מאור ושמש האט צוגעברענגט מרמ״מ מרימנוב אז די גמרא בברכות ה. איז מדמה יסורין צו ברית מלח וואס איז מקיים הבשר ע״ש, אבער צופיהל מלח איז עס מקלקל.

(אגב, דר. ווענדי זיערלער לערענט אפ אז שרה איז געגאנגען קיין חברון בעת העקידה, דארט וואו מ'האט איר צוגעזאגט אז זי וועט האבן א קינד, להתלונן על הקב"ה אויף מעשה העקידה.)

***

דר. דוד ראטשטיין שרייבט לגבי די טעאלאגיע און טעאדיסי ומשיחיות פון ספר דברי הימים:
One of the principles long viewed as a hallmark of Chronicles is its strict notion of divine providence and retribution. On this view, virtuous deeds lead to a reward (wealth, children, etc.), while bad deeds bring punishment and suffering. Similarly, so it is held, Chronicles rejects the notion of vicarious punishment and /or reward; an individual is neither punished nor rewarded for the actions of another individual. This theodicy has generally been understood as largely, but not exclusively, retrospective in nature, accounting for national (and personal) misfortunes of the past, but also offering Jews of the Second Temple period theological guidance in their day-to-day lives. Indeed, some have argued that this position is Chronicles' raison d'etre. However, there is inconsistency in Chronicles' application of this principle. This fact has led some scholars to suggest that Chronicles does not differ fundamentally from other biblical books in its understanding of vicarious punishment and retribution. Rather, the book's uniqueness lies in its view of divine compassion or grace as the operative principle. It is this quality, so it is argued, which allows for repentance and forgiveness of transgressions, thereby conveying the message of eternal hope. Chronicles' approach is thus seen as primarily forward-looking and hope-inspiring, rather than retrospective

A potentially related issue concerns Chronicles' realpolitik and the place of messianic or eschatological expectations in the work. Scholarly views differ widely, largely as a result of differing uses of the term "eschatology." To be sure, Chronicles - perhaps because of its nature as a rewriting of First Temple material, perhaps out of fear of upsetting the contemporary hegemony contains no explicit statement on either matter. This has led to the view that the author of Chronicles was a "pragmatist" who saw contemporary Jewish society, with its functioning cult, as the fulfillment of Israel's role; Persian hegemony is accepted with no monarchic or royalist expectations. However, Chronicles' glorified and expanded depiction of the Davidic dynasty - and denigration of all other monarchs, including David's predecessor, Saul — along with the book's emphasis on "all Israel" may suggest that anticipation of a Davidic, messianic figure is a central feature of Chronicles. Indeed, some see this messianic/ eschatological yearning as the driving force behind Chronicles' forward-looking notion of grace: Proper conduct, together with divine com-passion, can bring about Israel's restoration with a Davidic king at its head​

***

דר. משה הלברטל ברענגט צו לגבי חז״ל ומעמד הממזר, ווי לע״ל וועלן די ממזרים טהור ווערן ומשפחה שאיטמע איטמע (קידושין עא.), ברענגט ער צו די מדרש בויק״ר (ל ח):
ושבתי אני ואראה את כל העשוקים (קהלת ד א), דניאל חייטא פתר קרייה בממזרים, והנה דמעת העשוקים, אבותם של אלו עוברי עבירות ואילין עלוביא מה איכפת להון כך אביו של זה בא על הערוה זה מה חטא ומה איכפת לו, ואין להם מנחם אלא מיד עושקיהם, כח מיד סנהדרי גדולה של ישראל שבאה עליהם מכחה של תורה ומרחקתן על שום (דברים כג ג) לא יבא ממזר בקהל ה', ואין להם מנחם, אמר הקב"ה עלי לנחמן לפי שבעוה"ז יש בהן פסולת אבל לע"ל אמר זכריה אנא חמיתיה אלו כורסוון כולו דהב נקי הה"ד (זכריה ד ב) ראיתי והנה מנורת זהב כולה וגולה על ראשה.
און ער שרייבט לגבי דעם ולגבי אז ממזרא לא חיי (יבמות עח ע״ב):
The reason for permitting the disqualified stems from the injustice inherent in the very concept of "unfitness for marriage," for such unfitness is a price paid by children who were conceived through a transgression committed by their parents, and of which they are innocent. It is God who saves the mamzer by purifying him in the future; God is described as the comforter and rescuer of the mamzer from his oppressors. The extraordinary thing about this rationale and about the verse from Ecclesiastes that it interprets - "And then I considered all of the oppressed, that are made under the sun; and behold, the tears of the oppressed: There is no one to comfort them, and there is power in the hand of their oppressor, and there is no one to comfort them" — is that God is rescuing the mamzer from his oppression at the hands of the rabbinical court, yet the court is applying the law that God Himself gave - "A mamzer shall not enter into the congregation of the Lord." God thus takes action against the ruling of the court, in which it imposes the directives that He legislated, yet the court is considered the oppressor because it failed to annul or limit God's own law!

By punishing the mamzer and his parents, God frees the community from suspicion and uncertainty about the unfit having gotten mixed in. Without any suspicion or investigation, members of the congregation can marry one another, because mamzerim do not survive. As Rabbi Haninah asserts, every sixty or seventy years, the Holy One eliminates them in a plague. This plague also destroys other people, to prevent the identification of the mamzerim and the publicizing of transgression. Therefore, according to Rabbi Eliezer, there is no concern about the status of anyone whose lineage is free of mamzerut for three generations. Mamzerut is never transmitted beyond three generations; that is, it does not survive beyond the period in which it is still possible to investigate. The community is thus freed from the threat of uncertainty. Rabbi Huna, in the name of Rav, cites a far-fetched tradition that completely removes the suspicion of mamzerut with the claim that no mamzer survives more than thirty days. This view preserves the severity of the prohibition and its deterrent power against those who would commit sexual transgressions: a mamzer will not survive. However, it uses that very position to ease concerns about mamzerut and to purify the community as it is, regardless of the degree of practical reliability of the solution to the problem

Meir Bar-Ilan maintains that Rabbi Eliezer's strict attitude toward the mamzer was an earlier strata of halakhah, and this attitude gradually becomes more lenient in the later Tannaitic and Amoraic halakhah. It seems, however, that the tension reflected in the Rabbinic literature with respect to this question can be found at different times and in different contexts and cannot be simply explained as a function of time

The policy of the revulsion towards the mamzer thus acting as a deterrent for infidelity, is self-defeating, because over time it introduces uncertainty about mamzer status into the entire Jewish community, and it magnifies the injustice done to the mamzer for a transgression in which he took no part. This state of affairs produced two completely different responses among the Tannaim and the first generations of Amoraim to the problem of uncertain lineage

The first response takes a forgiving attitude toward a mamzer who has assimilated into the community and permits all of these uncertainties from various angles through a series of bold halakhic maneuvers and interpretations, bolstered by messianic yearnings for the future purification of mamzerim by God Himself

The second response, aware of the fragility of pedigree networks, tries to create a regime of investigations, boundaries, and presumptions, in an almost desperate attempt to create pedigreed nobility in a world filled with uncertainties about fitness for marriage. This attempt is accompanied by a messianic expectation of separation and isolation of the disqualified from the rest of the community in the messianic future, when God will be revealed to the pedigreed of the community and will purify and refine them from any unfit elements

Throughout the history of halakhah, the first approach had primacy, in the main, despite the almost primal intensity of revulsion for the mamzer. Mamzerut passes from one generation to the next and can plague entire families, like a malignant disease. The divided response to the cloud of uncertainty over lineage is rooted, inter alia, in views of the mamzer himself. The continually expanding nature of mamzerut can be understood as a means of deterring forbidden sex by reminding those considering it that their descendants will be tainted forever. Within this deterrent frame-work, the mamzer is an innocent victim. Self-defeating uncertainty casts its shadow over the entire community, trapping it in the very prison it constructed to try to deter transgressors. The view that mamzerut is solely a deterrent mechanism - and a problematic one at that - strives to minimize the damage that the viral nature of mamzerut is liable to cause. It is within the framework of this view that yearnings for the future purification of mamzerim find expression. As noted, this view has predominated within halakhah.​
ועיין במשנה הלכות (חי״ז סימן ח):
IMG_8714.jpeg

IMG_8715.jpeg

IMG_8716.jpeg

דר. הלברטל ברענגט ארויס בכלל אז חז״ל האבן מער מקיל געווען בעניני ספק ובפרט במרחב הציבורי, וויבאלד זייער גישה לענין החוק איז געווען נאמאלאגיש, ווי איידער אז עס איז מהותי און ריעליסט/אנטאלאגיש.

***

דער רד״ק בירמיה (טז ב) האלט אויך אז בנים קטנים ווערן (נאר) נענש בעון אבותיהם. ער ברענגט דארט אבער אויך ארויס דעם מער ראציאנאלן געדאנק אז טאמער אויף א פלאץ איז נגזר וכדומה אז עס זאל באפאלען שלעכטס, קענען זיך די נקיים נישט ארויסזעהן פון דארט בדרך הטבע.
 
לעצט רעדאגירט:
לגבי חטא אדה״ר האלט דער רדב״ז (ח״א סימן רנו) אז אדה״ר האט געוואוסט/געהאלטן אז ער גייט שטארבן, זייענדיג אז ער איז מחומר. און ער האט געוואוסט אז ס׳דא אַן עץ החיים בתוך הגן וואס געבט אימאָרטעליטי. איז לכן האט ער געגעסען פונעם עץ הדעת, כדי דאדורך צו האבן די דעת אויסצוגעפונען וואו די עץ החיים איז. ונמצא מזה אז דער רמז בחטא עץ הדעת איז א חרב המתהפכת ושתי פיפיות, וואו עס ברענגט דעם מענטש מכאוב וצער, אבער מאידך גיסא איז דאס זיין יכולת דאדורך צו ווערן א סארט גאט.

***

דר. משה הלברטל שרייבט לגבי דעם רמב״ם׳ס געדאנק לגבי נסים לעומת גישתם של חז״ל, בפירושו על אבות פ״ה מ״ו לגבי הדברים שנבראו ביהשמ״ש:
A similar list, with some changes, appears in Sifre Devarim 355 and Avot De-Rabbi Natan, version 2, chapter 37. Maimonides, in his commentary to Avot, associated the idea of creation during bein ha-shemashot with the notion that the future miracles done with these items were embedded in nature at the moment of creation. In answer to the question of why, of all miracles, only the items in this limited list are mentioned, Maimonides commented that all other miracles were embedded in creation on the day that the object of the miracle was created. It seems that this unique idea of the creation of additional objects at the last moment of creation on that first Friday is not connected to any resolution of the problem of miracles — that problem, as a metaphysical, theological problem, did not bother the sages. There is no trend, anywhere in Tannaitic literature, of transforming miracles into part of nature. Moreover, close scrutiny of the items on the list shows that not all of them are connected specifically to miracles - for instance, the burial place of Moses and the cave where Elijah stood, which is mentioned in Sifre Devarim. It seems that this addendum of things that were included in creation is an attempt to prefigure history with the creation story, which in Scripture addresses only nature in its original, fixed state. At the end of the process of creation, the greatest moments in all of history are prefigured. This teaches that the sacred history of the world, and especially of the Jewish people, is embedded within creation itself​
ובכלל קען די געדאנק דארונטער זיין לפי הרמב״ם, אז די געדאנק פון ביהשמ״ש איז אז עס איז א ספק בין יום ובין לילה, און מעגליך פשוט א ספק מכח אונזער אי-יכולת לעמוד עליו לברר אימתי משתנה ועיין בשבת לח: און דאס זעלבע איז לגבי נסים. והיינו, זיי זענען בעצם בתוך הטבע, נאר אונז פארשטייען נישט פונקטליך וויאזוי. (עס דערמאנט פונעם באקאנטן דריטן געזעץ פון אַרטור קלאַרק.)
 
לגבי די קשר צווישן רוע העולם און ענטראפּי, איז מערקווידיג ווי דר. בכור צבי אמינאף דעפינירט דאס צער פון א חולה, פון א מעדיצינישע פּערספּעקטיוו, לפי די לעוועל פון ענטראפּי און אי-סדר וואס די מצב איז צו אים; ווי העכער אלס מער צער.
IMG_8741.jpeg

(ועיין כאן לגבי דר. יצחק אסימאוו׳ס דאס לעצטע שאלה.)
 
Back
Top