דר. יואל קרעמער
קלערט אז דער רמב״ם האט געהאלטן פון אפלטון׳ס שיטה בבריאת העולם מחומר קדמון, און דאס מרמז געווען בהמו״נ. (ער צייכענט אויך צו אז אין ספר חכמת שלמה יא חי, מהספרים החיצונים בימי בית שני, ווערט געברענגט בריאה מחומר קדמון, הגם אז דארט שטייט ״הן לא יפלא מידך החזקה אשר בראה הארץ מאין״.) ער לערענט אויך אפ אז דאס איז געווען שיטת בן זומא בתוספתא בחגיגה (ב ו), עפ״י גירסת ר׳ שאול ליבערמאן.
ער ברענגט אויך ארויס אז דאס וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ (
ח״ב פל״ב) אז דער נביא דארף צוקומען צו רצון אלוק אפילו לאחר הכשרתו והכנתו לזה, באדייט פשוט אז עס איז דאך שייך מקרים וסיבות וכדומה וועלכע וועלן אים שטערן פון אָנקומען דערצו טראץ זיין הכשרה והכנה המושלמת לזה.
ולגבי דעם רמב״ם׳ס מהלך בטעאדיסי און ״נחמה פאר׳ן צעבראכענעם אבל״, שרייבט ער:
Maimonides does not offer us consolation and solace, yet he does provide a view of human experience that is realistic and ultimately more supportive than comfort level theologies
ער שרייבט לגבי השגחה במשנתם של הרמב״ם והרלב״ג:
Maimonides insisted that providence extends in this world only to humans, never to other species, including animals, as in his view they are not endowed with the kind of intelligence that humans have, and cannot raise themselves above the sea of chance
In contrast, the fourteenth-century astronomer and philosopher Levi ben Gerson, known as Gersonides (1288–1344), later maintained that animals come under providential care by instincts that act as a life-preserving protectors. During the tsunami in December 2005, for instance, flamingos that breed on India’s southern coast sought refuge in forests before the tsunami struck. Large animals, such as elephants, leopards, tigers, wild boar, deer, water buffalo, and monkeys, as well as smaller mammals and reptiles, escaped unharmed. Animals behave strangely before natural catastrophes hit, and are keenly sensitive to environmental stimuli, especially to vibrations, sounds, and changes in temperature and magnetic fields. They became anxious and seek higher and safer ground. This is Gersonides’ providence
***
אין
די שיעור ברענגט
הרה״ג ר׳ יונתן מארטאן צו די מדרש בבמד״ר (יט לג):
כשאמר לו הקב"ה (שמות כ ד) פוקד עון אבות על בנים אמר משה רבש"ע כמה רשעים הולידו צדיקים יהיו נוטלין מעונות אביהם תרח עובד צלמים ואברהם בנו צדיק וכן חזקיה צדיק ואחז אביו רשע וכן יאשיה צדיק ואמון אביו רשע וכן נאה שיהו הצדיקים לוקין בעון אביהם? אמר לו הקדוש ברוך הוא למדתני, חייך שאני מבטל דברי ומקיים דבריך שנאמר (דברים כד טז) לא יומתו אבות על בנים ובנים לא יומתו על אבות, וחייך שאני כותבן לשמך שנאמר (מלכים ב יד ו) ככתוב בספר תורת משה אשר צוה ה' וגו׳.
וזהו כעין הגמרא
במכות כד.
און ער ברענגט ארויס אז אט דאס איז טאקע די געדאנק פון די תורה אלס ״תורת משה״. והיינו, אז דער לומד איז מייצר די תורה ממש ותורתו דיליה היא, און איז אין דעם א שותף כביכול מיט הקב״ה, ולדוגמא ווען ער האלט עס פאר וואו עס שטימט נישט מיט זיין הרגש המוסרי, און זוכו דאס עוקב צו זיין. אבער ער איז נאך אלס נאמן להתורה, בזה אז הגם ער דינגט זיך דערמיט מיט וואס עס שטייט באפוילן וכדומה אין די תורה, איז דאך אבער זיין מחלוקת דערויף
אין אַן אינדירעקטן אופן, אזוי אז זיין שיח אין דעם איז אז ער שטעלט דאס אלעס אריין בתוך די תורה גופא.
אין
די שיעור איז ר׳ מארטאן מאריך ווייטער דערין פון קאלעקטיווע עונש. ער ברענגט ארויס אז
לפי דר. יחזקאל קויפמאן האט פּאגאניזם און איר פּאַליטיאיזם מעיקרא געהאלטן אז די געטער האבן טאקע גאר שטארקע כוחות, אבער זייענדיג אז זיי דארפן אויך עסן און סעקשואלע געברויכן, ווערן געבוירן אא״וו, זענען זיי פארט למעשה מוגבל צו א הוויה קדמונה, והיינו געזעצן און א מערכת וועלכע איז דאך איבער און העכער זיי. ולכן קומט אויס אז, אפילו לפי די וועלכע האבן געגלייבט אין זיי, איז עס אבער נישט אלעמאל ביכולתם צו העלפן. והיינו, ווייל עס איז יתכן אז אט דאס וואס קומט אויף דער מענטש איז פון די הוויה קדמונה בגזירה. ולכן האבן זיי געהאט די אויסקוק ווי עס איז דא קאלעקטיוו און ווייקעריאס עונש, זייענדיג אז, ווי ניטשע האט
ארויסגעברענגט, האבן זיי באטראכט אז אט די שלעכטס איז ל״ד מכח די שולד און אחריות פונעם חוטא פאר זיין מעשה, נאר אז ער האט עפעס געטוהן און (כעין טעאורדזשיגלי) געטשעפעט אין דעם הויה קדמונה, קומט אטאמאטיש שלעכטס אויף די אנדערע בלי שום דבר וואס ער קען יעצט טוהן דערוועגן, ואפילו די שטארקע געטער זענען הילפסלאז דערקעגן.
און קעגן אט די אויסקוק האט זיך די תורה און איר מאַנאַטעאיזם קעגנגעשטעלט. והיינו, אז עס איז נישטא עפעס ״העכער״ ווי די איינע ג-ט, וועלכעס איז טאקע נישט ״געבוירן״ וכדומה מיט קיין שום יחסי מין אא״וו. און די רעה וואס קומט אויף א מענטש מחמת מעשיו איז אך ורק מחמת די אחריות על מעשיו. און מיט דעם קען מען פארשטיין דעם רמב״ם׳ס מהלך אז נאר ביי חטא ע״ז איז מען טאקע מעניש הבנים מחמת חטא אבותיהם. והיינו, ווייל אז ער גלייבט טאקע אין פּאַגאַניזם און פּאַליטיאיסטישע ע״ז, גלייבט ער דאך אויך אין אט די הויה קדמונה צו וועלכעס די געטער זענען פונקט אזוי משועבד, וואס דאדורך קומט קאלעקטיווע עונש וועלכעס האט גארנישט צו טוהן מיט אחריות העונש. ובדרך שאדם רוצה לילך מוליכים אותו, און זייענדיג אז ער וביתו גלייבן אין אט די מהלך, ווערן זיי טאקע נידון עפ״י די מהלך.
ער ברענגט ווייטער ארויס אז וועגן דעם האט דוקא יחזקאל הנביא פּאלעמיזירט קעגן די מהלך, וויבאלד ער האט איינגעזעהן אז אויב פארבלייבט מען מיט די מהלך המחשבה נאכ׳ן חורבן הבית, וועט מען קיינמאל נישט צוקומען צוריק אויפצובויען דאס ביהמ״ק. וויבאלד די מהלך המחשבה ווארפט אראפ פון זיך די אייגענע אחריות על מעשיו, און זאגט אז אלעס איז ממילא בגזירה, און מיט אזא מהלך המחשבה וועט מען קיינמאל נישט האבן די אייגענע אחריות ואומץ על מעשיו זיך צוריק צו נעמען אין די הענט אריין און זעהן אז די ביהמ״ק זאל צוריק אויפגעבויט ווערן. און דאס איז א סיבה פארוואס חז״ל האבן געוואלט אז ספר יחזקאל זאל פארבלייבן בהתנ״ך כדאיתא בשבת יג: ע״ש. און מיט דעם טייטשט ער קען מען בכלל זאגן אז דאס איז די רמז אז ״באוחז מעשה אבותיו״ ווערט ער יא נענש על חטאם. והיינו, אז טאמער דער מענטש איז נאך אוחז אין דעם פּאַגאַנישע וועלט-אויסקוק אז הכל היא בגזירה און ווי עס איז א קאלעקטיוו רע וואס קומט אראפ צו אים מחמת המשפחה מהויה קדמונה, דאן ווערט מען טאקע געפירט עפ״י די מהלך. און אזא פאל איז אט דאס, זייענדיג אז
מ׳נעמט דאך אָן אזוי, איז דאס די צדק לשיטתם. און ווי געזאגט האט יחזקאל הנביא דייקא געזוכט צו טוישן די אויסקוק און קאנסענסוס אויף דעם אין די וועלט, אז נישט די אויסקוק איז אמת און נישט איר מושג פון צדק, וכעין מש״כ הקדושת לוי
בפ׳ שלח אז דורך דעם וואס משרע״ה האט געזאגט אז די אומות העולם וועלן מלעיג זיין על הקב״ה בהעונש על חטא המרגלים שרצה בה הקב״ה, דורך דעם וואלט טאקע אזוי געווען ע״ש. און דאס זעלבע דא, אז יחזקאל האט געוואלט אריינברענגען אט די היפך׳דיגע אויסקוק אין די קאַנשׁעסנעס פון די וועלט, וממילא פועל זיין אויף איר אויסקוק פון צדק אין דעם.
***
דא איז געווען א שטיקל דיון לגבי די סיבה פארוואס סתם
זעלבסטמארד (עכ״פ אָן קיין עקזידזשענט סירקומסטענסעס) איז אילעגאל. ווי איך פארשטיי איז די געדאנק דארונטער אז הגם דאס טויט פון א מענטש קען זיין א טובה פאר׳ן הרוג אליינס, איז דאס אבער (בדרך כלל) א רעה
פאר זיינע ארומיגע; ובפרט פאר די וועלכע דיפּענדן אויף אים. ולכן האט ער נישט דאס רעכט, וויבאלד ער איז חב לאחריני. עס איז נאר
וואו עס איז גאנץ ברור אז זיין צער פון בלייבן לעבן וועגט איבער די צער פון זיין טויט פאר אנדערע, וואו ער האט די רעכט. ואפילו דעמאלטס קען מען טענה׳ן אז לא פלוג.
ולכן שטעלט זיך טאקע די שאלה, אָננעמענדיג פּראָמאָרטעליזם אז דאס טויט איז א טוב, צי אויס׳הרג׳ענען יעדן כרגע בלי צער, וממילא איז נישטא קיין צער פאר קיינעם דורך דאס טויט פון א צווייטן, צי דאס איז יא עטיש?
***
לפי
די געדאנק אז די מעשה פון חטא עץ הדעת איז א משל אויף די מענטשליכע קאנדישאן, קען דאס זיין די רמז פון די גמרא בסנהדרין כט. אז ביים עץ הדעת זעהט מען אז כל המוסיף גורע ע״ש. והיינו, אז דורך דעם וואס מ׳זוכט צו פארמערן אייגענע לוקסוס וכו׳, איז מען גורע מיט דעם וואס מ׳ברענגט זיך אָן דאדורך רעות מסוג הג׳.
***
לגבי די מטרה פון תפילה,
שרייבט דר. עלענאָר שילע-האָדסאן אין איר עמפּירישע ריסערטש, אז עס איז דא דערין אספּעקטן פון פראבלעם-סאַלווינג לפי וויאזוי דער מאטימאטיקער דר. דזשאָרדזש פּאָליאַ האט
אוועקגעשטעלט דעם פראצעדור: פארשטיין דעם פראבלעם (און וואו מ'וויל אנקומען), מאכן א פלאן צו עוקב זיין דעם פראבלעם, אויספירן דעם פלאן (און טוישן אויב פעהלט אויס), און צוריקקוקן אויף וואס מ'האט זיך געלערענט דערפון. זי שרייבט:
Prayer’s therapeutic effects on problem-solving is a new scientific finding, but other scientists and scholars have found ways in which prayer helps. Some have suggested that group rituals, which may include prayer, work socially by signalling ingroup
status and commitment to the
ingroup and is linked to prosocial
behaviour. Some studies suggest that prayer has psychological benefits, that it reduces
anxiety, heightens gratitude and wellbeing, or can make people more
resilient. Some even show physiological benefits – a
study of Iranian people found that prayer makes people healthier. A
study of different positions of the body in prayer showed that they can help people feel different kinds of emotions, including positive ones. And one intriguing
study from the early 2000s suggests that prayer might affect the outcome of in vitro fertilisation. The consensus among both secular observers and scholars is that
humans pray because prayer makes people think better and feel better
דאס האט ענליכקייטן צו וואס דר. אהוד בּענאר
טוהט דורך איז די געדאנק פון תפילה על צרכיו בתוך משנתו פונעם רמב"ם אפילו פאר'ן פילאזאף. והיינו, אז להרמב"ם איז די מטרה פון תפילה על הצרכים פאר'ן חכם הפילוסוף צווייפאכיג. צום ערשט ווייל עס שטעלט טאקע אויס דעם חכם'ס בליק אויף נאר דאס וואס ער דארף באמת לקיומו און איז טאקע וויכטיג, וממילא שטעלט עס אים אויס צו פאקוסירן אויף וויאזוי ער זאל דאס טאקע ערייכן אויב עס איז באמת וויכטיג. און עס איז דערנאך נאך טיפער. והיינו, להרמב"ם איז די מטרה פון חכמת אלהיות און מעטאפיזיקס צוצוקומען צו א הכרה וויאזוי די יונעווערס והיקום איז אויסגעשטעלט על הכלל, אזוי אז ער זאל דאס באטראכטן במילואו, און זיך אליינס באטראכטן ווי נאר א חלק פרטי בתוך דעם ברייטן כלל. און וויבאלד תפילה איז א מעדאטעטיוו פעולה על גדלות ה', וואס באדייט גדלות הקאַסמאָס והיקום, זאל ער באטראכטן אז זיינע הצטרכיות'ן זענען נאר וויכטיג אין רעספּעקט צו וואס עס געבט צו להיקום כולו צו וועלכעס ער געבט צו. עכ"פ מ'קען טענה'ן אז עס איז נמצא מזה אז די בּענעפיטן פון מצות תפילה זענען ל"ד תלוי אין דעם אז מ'גלייבט ממש אז עס איז דא א פערזענליכע אגענט המקשיב להתפילה וכו', ווי איידער דעם "
כאילו" חלק דערפון וואו מ'פּערסאַניפייט די קאַסמאָס.
עס איז אויך מן הראוי לציין צו וואס דער ניוּראָסייענטיסט דר. פּעטריק מקנעמערע
זאגט לגבי תפילה לכח מעל-לטבע, אז בשעת מעשה ווערט די אייגענע עידזשענטיק זעלבסט און די אייגענע עקזעקיוטיוו פאָנקשענינג אינעם מח אפגעשוואכט.
"אלים מתחלפים, התפילות נשארות לעד." -
יהודה עמיחי
