דא האב איך צוגעברענגט דר. דזשאַן שעלענבערג׳ס
ארגומענט פון דיוויין באהאלטענקייט. דאס לויטעט אז לפי די אַמניבּענעוואלענס וואס ג-ט פארמאגט, וואלט ג-ט געוואלט אריינגיין אין א רעלעישאנשיפ פון אהבה מיט יעדעס בריה וואס איז אומשטאנד צו האבן די רילעישאנשיפ מיט אים און שטעלט זיך נישט דערקעגן. אבער כדי צו האבן אט די רילעישאנשיפ פעהלט דאך אויס פאר׳ן נברא צו גלייבן אינעם בורא. איז אויב שטעלט דער נברא זיך נישט בפועל קעגן גלייבן, ער איז נישט רעסיסטענט דערצו בקום ועשה, טא ווי אזוי זענען דא ברואים וואס זענען אומשטאנד צו האבן די רילעישאנשיפ מיט ג-ט, שטעלן זיך נישט ״קעגן״ די רילעישאנשיפ מיט ג-ט דורכ׳ן נישט גלייבן, אבער פארט גלייבן זיי נישט [בשב ואל לעשה; לדוגמא די וואס האבן פארלוירן די אמונה און וואלטן ווען גאר שטארק געוואלט נאך ווען גלייבן] וממילא האבן נישט די רילעישאנשיפ? פארוואס איז דא א מציאות פון ראציאנאלע בארעכטיגטע אומגלויבונג?
ער
טענה׳ט אז עס קען ווערן באטראכט ווי א חלק פונעם פראבלעם פון שלעכטס, זייענדיג אז פונקט ווי רעות שטימען נישט מיט די תוארים פון ג-ט, שטימט דאס אויך נישט. ווי אויך
שרייבט ער אז לויט ווי דר. דניאל האַוּערד-סניידער ברענגט דאס ארויס, האט דאס קלאנגען פונעם אלגעמיינעם
עווידענשאל פראבלעם פון שלעכטס, וואו דאס אז מ׳פארשטייט נישט א סיבה פאר די באהאלטענקייט, העכערט דאס פּראַבּעבּיליטי עס איז נישטא קיין סיבה.
עס איז אינטרעסאנט ווי ער געבט דארט די
פּרינציפּ פון טשעריטי צו זיין קעגנער דר. דניאל האַוּערד-סניידער, מיט דעם אז דר. האַוּערד-סניידער האט גענוצט די
פּרינציפּ פון טשעריטי אויף אים…
(ער ברענגט אויך ארויס אז אין די סימענטיקס פון זאגן אז ״ג-ט איז באהאלטן״, באדייט דאס דאך אז ג-ט עקזיסטירט. די הוכחה איז אבער אז לפי די כאראקטעריסטיקס וואס מ׳געבט צו ״ג-ט״, באדייט דאס א די פעהלער פון האבן עווידענס למציאותו איז דא יא עווידענס צו דאס אז ער עקזיסטירט נישט.) ער ברענגט ווייטער ארויס אז זיין ארגומענט באציהט זיך דאך צו די וואס ווילן האבן א פּאזיטיווע קשר מיט ג-ט, און נישט צו די וואס וואלטן געווען יודעים רבונם ומתכוונים למרוד בו. די שאלה איז נאר צי ס׳איז מעגליך אפצוטיילן די צוויי: צי אויב איז נישטא אזא זאך ווי נישט האבן אמונה וואס איז נישט זיין אייגן שולד, דאן איז בהכרח אויך דא מער פון די
יודעים רבונם ומתכוונים למרוד בו און צי זיי וועלן פארבלייבן אזוי.
ער
טענה׳ט אויך אז די ארגומענט איז מיוסד אויף דעם אז עס פעהלט בהכרח אויס צו גלייבן אין אים כדי צו האבן א רילעישאנשיפּ מיט אים, וואס דאס איז דאך וואס אַן אַמניפּאָטענט ליבליכער ג-ט וואלט געוואלט. און ווי טעאיזם לייגט טאקע א שטארקע דגוש אויף אמונה אלס א וויכטיגע וועליוּ. אבער איך בין נישט זיכער אז דאס פעהלט אויס. ווי
כ׳טוה טענה׳ן איז די געדאנק פון האבן א רעליגיעזע עקספּיריענס וכו׳, וואס דאס איז די רילעישאנשׁיפּ מיט געטליכקייט, דאס טרעפן א מיענינג אין קיום המצות, די ״געטליכע״ געבאטן אָן דייקא א צורך צו גלייבן אין אים. דאס איז טאקע וואס דר. וויליאם וועינרייט
ענטפערט דערויף. און ענליך ענטפערט דר. דזשעימי פערעירא דערויף אז אויב נעמט מען אָן כעין דרכו של הרמב״ם אז ״ג-ט״ איז חלוק לגמרי במין וכו׳ פונעם בריאה, איז דאך עס מן הנמנע אז עס זאל נישט זיין קיין מעגליכקייט פון נישט גלויבן אין אים על אף מ׳וויל באמת; עס איז דאך נישטא קיין ״אין אים״ וכדומה לויט די תפיסה פון ״ג-ט״. אין אנדערע ווערטער, מ׳דארף צו פארשטיין אז די קאנסעפציע פון ״ג-ט״ אלס אַן ״אב הרחמן״ וכדומה, איז א לשון מושאל נאר כדי אריינצולייגן א פּאזיטיווע תודעה אינעם מענטש צום בריאה און זיינע פערזענליכע תופעות דערין. נישט מער.
ווי אויך, ווי איך האב
געשריבן, אויב איז די וועלט טאקע
דאס גיהנום, דאן קען מען ענטפערן אז טאקע
אט דאס איז (במכוון במדת מה) א חלק פונעם עונש הגיהנום; כי גרשוני היום מהסתפח בנחלת ה׳. (דאס קען אָנרירן אויף דר. ראבּערט מקים׳ס
תירוץ דערויף אז דאס מענטשהייט, וויאזוי זי איז יעצט לע״ע, איז פשוט און פראסט נישט גרייט אויף אפילו אזא דרגא פון התגלות אלקית אז עס זאל נישט זיין שייך קיין נישט-גלויבן אין אים אין וואס דער מענטש איז נישט שולדיג.
ועיין בדברי דר. שׁעלענבּערג עצמו, לגבי ארייננעמען אין באטראכט די אומגעהויערע צייט פונעם עבר ביז׳ן הוה והתפתחות המין במשך הזמן, וממילא די אומגעהויערע צייט פונעם הוה ביז׳ן ווייטן עתיד און דאס התפתחות דאס וועט ברענגן במובן האנושי צו ״אלקית״ וכדומה. ולגבי סיפורי התנ״ך קען מען ענטפערן אז אדער איז דאס טאקע נאר בדרך מליצה ומשל, אדער אז אפילו דאן האט מען נאך געקענט זיין אין אזא מצב פון נישט ווערן איבערגעצייגט.)
דר. שׁעלענבּערג
טענה׳ט אויך אז מ׳קען נישט נוצן בחירה חופשית צו פארענטפערן אז צו דערלאזן בחירה חופשית באהאלט זיך ג-ט, ווייל די ארגומענט איז נאר אז ג-ט וואלט געדארפט דערלאזן אז איינער וואס וויל באמת גלייבן און זיין נאנט צו ג-ט, זאל זיך נישט מוטשען דערמיט אזש אז ער קען נישט גלייבן. נישט מער; נישט צו ווייזן בגלוי אז ער עקזיסטירט. און דאס שטערט נישט דאס בחירה דערנאך. ווי אויך אז מ׳זעהט אז אפילו אמת׳ע גלויביגע מענטשן זינדיגן נאך אלס (כבסיפורי תנ״ך), וואס ווייזט אז דאס׳ן ברענגן אמונה איז נישט קיין עיכוב לבחירה, ובפרט וואו מ׳קען אלעמאל מצדיק זיין צו זיך די רשעות וואס מ׳טוהט. ועוד, אז די בחירה וואלט דעמאלטס געווען צו טוהן דאס טוב לשמה ושלא על מנת לקבל פרס ולמנוע העונש, ווי איידער מכח יראת העונש ואהבת השכר וכדומה. ובפרט אז לפי טעאיזם איז ביסודה די קשר מיט ג-ט דאס גרעסטע גוטס מעגליך, טא וויאזוי קען מען זאגן אז עפעס זאל מאכן אז ג-ט זאל דאס שטערן וועגן עפעס א ״גרעסערע״ גוטס? הגם אז דר. טרעוויס דאָמסדעי
ענטפערט אז מ׳קען זאגן אז אט די קשר איז נאר שייך טאמער קומט מען צו צו צדק בבחירתו החופשית. דר. דאָמסדעי
טענה׳ט אויך אז אט דאס קען גאר דינען אלס א תירוץ דערצו, ווייל וויבאלד שלעכטע מעשים פון מענטשן וואלטן זיך נישט געטוישט דורך דעם אז ג-ט וואלט געווען מער בגלוי, וואלט אבער די שלעכטסקייט פון עובר זיין דערויף געווען ערגער וויבאלד ס׳איז דאך בפניו, ולכן טוהט ער זיך באהאלטן.
דר. דאָמסדעי טענה׳ט דארט אויך אז מ׳קען זאגן אז טאמער וואלט זיך ג-ט נישט באהאלטן אפילו בזה, וואלט עס געמאכט די פראבלעם ערגער פאר די וואס ליידן פון די רעות (ומחמת בחירתם החופשיית של אחרים) וואס ווילן גלייבן און גלייבן טאקע בהכרח, וממילא זעהן זיי ווי ג-ט לאזט דאס צו. און וועגן דעם האט ג-ט געלאזט די מעגליכקייט לספק בצדק, ואפילו וואו מ׳וויל גלייבן, ווייל אויב נישט וואלט אין א פאל פון רעות להאדם אים מעגליך געברענגט צו פיינט האבן ג-ט אין וועמענ׳ס מציאות ער גלייבט. (הגם ער איז מודה אז עס איז שייך פונקט פארקערט, אז דאס זאל זיין
א נחמה פאר׳ן ליידענדער.) ווי אויך אז ווען איינער טוהט גוטס מיט א צווייטער, וועט דאס שטארקן די הכרת הטוב ואהבה צום נותן, ווען ער איז נישט באוואוסטזיניג אז יענער האט דאס געטוהן כעין בכפייה מהא-ל. ער לייגט צו:
It may also be worth noting that there certainly have been cases in which people experience a regular or even near-constant sense of the presence of God. For instance, one frequently reads of such a phenomenon in the context of the lives of the saints in the Roman Catholic and Eastern Orthodox traditions. Here we have a fact that fits my present argument: namely, that these always seem to be people of marked moral rectitude who came to experience this presence in the course of lives of obvious sanctity and continual prayer. In other words, God may grant a constant or near-constant presence of Himself to those who can handle it spiritually. The average person, by contrast, might find his moral autonomy infringed upon by such a presence, or (as in the victim-centred reply) come to resent the God it reveals, while a moral reprobate would (in addition to these problems) probably find such a constant presence more of a torture than a blessing
ער ברענגט אבער ארויס אז מ׳קען פרעגן דערקעגן אז עס איז יתכן לומר אז ממבטה של טעאיזם איז ענדערשער צו זיין ברוגז אויף ג-ט און
פּראטעסטירן קעגן אים, ווי איידער נישט האבן א קשר און אמונה בו. (אבל עיין בסנהדרין קיא. שנענש משרע״ה בעבור זה.) ער שרייבט דערין:
Admittedly, however, this is an area in which there are wheels within wheels: there may be people for whom prolonged spiritual ignorance is not ultimately detrimental for their eventual knowledge and love of God; there may be others for whom even brief periods of doubt and unclarity are tremendously destructive. There may be some for whom the risks of resentment which I have laid out are minor, and others for whom they are not. Likewise, there probably are some cases where impassioned rage against God evinces a spiritual state superior to that of someone merely indifferent. (On the other hand, surely the virtuous agnostic is in better shape than the committed satanist.) Again, when we take into account these many variables, and the limits to our knowledge of their extent and impact in peoples’ lives, we should perhaps be less surprised at the per-capita rates of religious experience uncovered by sociologists. We simply cannot rationally infer the non-existence of God from the less-than-universal awareness of God among non-resistant non-believers, nor can we infer His non-existence from the relative frequency or infrequency of such awareness. The situation on the ground, so to speak, is simply too complex for that
Furthermore, we are still working from within a minimal theism here, but it might be worth noting that specific religious systems have further resources to mitigate the evil of this remaining non-resistant non-belief. One idea here would be the notion that there is a life after death in which we will all encounter God (or, at least, the truth of His existence). If correct, such a doctrine would have the mitigating effect of rendering all non-resistant non-belief temporary. If the necessary temporal limitation of non-belief is then combined with the further idea that to develop, in this life, a deep-seated hatred or resentment of God might cause a permanent breach with Him, both in this life and the next, then God’s allowing some temporary non-resistant non-belief in this life becomes all the more evidently justified. For now the weighing of relevant risks includes in the calculation the weighing of a temporary evil (non-resistant non-belief) against a permanent good (eternal communion with God). Of course, this point is complicated by the fact that different religious groups have varying views on the question of whether an instance of non-resistant non-belief that lasts through to the end of a person’s life is necessarily an insuperable barrier to communion with God after death. Different views on this would obviously impact the weighing of risks in different ways
דר. דאָמסדעי
טענה׳ט נאך מער אז עס ווי באקאנט דא א מבוכה צי רעליגיע איז א פּאזיטיווע זאך פאר דאס מענטשהייט אדער להיפך. אבער מחוץ לזה איז דא פילאזאפישע פילד איבער דאס אקסיאלאגיע פון ג-ט׳ס עקזיסטענץ, וועלכעס פרעגט אז אפגעזעהן פון רעליגיע וואס איז נוגע צו די התנהגות פון מענטשן, איז די שאלה צו די עצם געדאנק פון דאס עקזיסטענץ פון ג-ט, פאר זיך אליינס, צי דאס איז א פאזיטיווע וועליוּ אדער נישט אלס וויאזוי די יקום איז - צו פאר די וועלט אדער פאר׳ן מענטש, און צ׳י בכלליות או לאיזה פרטים. דר. קלאס קרעי איז
מבאר באריכות די צדדים לכאן ולכאן. ומדבריו:
ונמצא מזה אז אויב מ׳נעמט אָן אז דאס עקזיסטענץ פון ג-ט האט א נעגאטיווע וועליוּ, דאן פארענטפערט דאס די קשיא. והיינו, ווייל א נעגאטיווע אַספּעקט פון מציאות הא-ל (עכ״פ לפי טראיציאנאלע טעאיזם וואס באטראכט ג-ט אלס האבן רצון וואס וויל א קשר און איז מעניש ווען מ׳איז עובר על רצונו) איז דאס עונש שהיא לאחר המות, און זייענדיג אז יעדער האט דאס אלס אין צדיק בארץ אשר יעשה טוב ולא יחטא (ועכ״כ אז מ׳קען טענה׳ן דערוועגן אז נוח לו שלא נברא כלל). און ווי דער קריסטליכער טעאלאג קלייוו לואיס האט
געשריבן:
For the trouble is that one part of you is on His side and really agrees with His disapproval of human greed and trickery and exploitation. You may want Him to make an exception in your own case, to let you off this one time; but you know at bottom that unless the power behind the world really and unalterably detests that sort of behaviour, then He cannot be good. On the other hand, we know that if there does exist an absolute goodness it must hate most of what we do. This is the terrible fix we are in….God is the only comfort, He is also the supreme terror: the thing we most need and the thing we most want to hide from. He is our only possible ally, and we have made ourselves His enemies. Some people talk as if the meeting the gaze of absolute goodness would be fun. They need to think again
ולכן באהאלט זיך ג-ט מבני אדם, זייענדיג אז דאדורך קען מען מספק זיין אין דעם אלעם, כדי צו זיי צו שפארן די צער פון אט די פחד. (כמובן, אז דאס רירט אָן אויפ׳ן טעאלאגישן
פראבלעם פון גיהנום.)
ס׳איז מערקווידיג ווי ער לייגט צו דערצו:
On top of all this, recall that the so-called New Atheists (Dawkins, Hitchens et al.) inform us ad nauseum that belief in God is useless in impacting someone’s moral conduct for the better — they insist in fact that theistic belief tends to inculcate brutal intolerance and closed-mindedness. Taking a page from these authors, one might argue that we are so morally corrupt that knowing certain truths, like the truth of theism, is actually liable to make us worse people. Just as an inherently nourishing meal is liable to kill a half-starved individual (one needs to start off with weak fluid protein etc.), perhaps in our corrupt state important religious truths are liable to just make us worse than we were before. We cannot handle the truth
ונמצא מזה אז ג-ט באהאלט זיך וויבאלד צופיהל אמונה איז נישט קיין דבר טוב.
דר. מייראן פּענער און דר. בנימין ארבאר
ברענגן ארויס אז די קשיא וואס טענה׳ט מכח די פראבלעם פון שלעכטס נגד מציאות הא-ל, האלט אטאמאטיש אז אויב איז דא מציאות הא-ל איז דאס א דבר טוב פון אַמניבּענעוואָלענס וכו׳, וואס
דאדורך ווערט טאקע נולד די קושיא אז היתכן עס זענען פארהאן רעות וואס זענען נגד דעם?
ובענין די אקסיאלאגיע פון מציאות הא-ל, הא׳מיר דאך
צוגעברענגט אז אויב איז ג-ט דער
מוכרח המציאות, דאן איז דאך נישט שייך דן צו זיין אויף א מעגליכע וועלט אין וועלכעס ער עקזיסטירט נישט. איז טא וויאזוי שייך דן צו זיין איבער צי ס׳וואלט געווען בעסער אָן אים צי מיט אים? אויף דעם
ענטפערט דר. יהושע מאָג אז מ׳טרעפט אין קאגניטיווע פסיכאלאגיע איז דא די געדאנק פון קאַגניטיוו דיקאָפּלינג. דאס איז וואו עס איז יתכן פאר׳ן מענטש צו צוטיילן חלקים אין א זאך אזוי אז ער איז נאר דן אויף געוויסע דערפון, הגם דאס אלעס גייט צוזאמען בהכרח אין א סעט. לדוגמא, ווען
מ׳זעהט ווי בּאָגס בּאָני הייבט אויף א 2D לאָך און ווארפט דאס, אזוי אז די לאָך איז אויף א צווייטע פלאץ און מ׳פאלט אריין דערין בדרך 3D, און מ׳פארשטייט וואס פאסירט, הגם דאס איז א סתירה מיניה צום מושג פון ״א לאָך״.
ולגבי די
געדאנק פונעם משל בעץ הדעת, וואס דאס איז צו שאצן וועליוּ פון טוב ורע בהמוסכמות/מפורסמות כהמו״נ (ח״א פ״ב), קען מען זאגן א רמז אז דאס איז וואס די פסוק זאגט ביי דעם (בראשית ג ה) כי ביום אכלכם ממנו ונפקחו עיניכם והייתם כאלקים ידעי טוב ורע. והיינו, אז מ׳וועט שאצן אט די עצם עקזיסטענץ פונעם אלקים אלס א וועליוּ בגדר טוב או רע.
***
לגבי די
געדאנק פון
אנטינעטעליזם איז אינטרעסאנט ווי די מדרש בב״ר (ל ב) זאגט אויפ׳ן דור המבול אז זיי האבן געזוכט צו בועל זיין ודלא להרבות בנים עי״ז (ועיין
בדברי הרב דר. מרדכי סבתו וואס איז אזוי מפרש די גמרא בסנהדרין קח.) וממילא קען מען זאגן אז דאס איז די לימוד פונים
משל המבול, להראות אז אט די התנהגות
קען ברענגן חורבן העולם און סאָסייעטעל קאָלעפּס דורך די אי-המשכה אז עס גייט נישט ווייטער.
